Compendium van het personen- en familierecht

Transcriptie

1 Compendium van het personen- en familierecht DERTIENDE HERWERKTE UITGAVE Acco Leuven / Den Haag

2 Inhoud Woord vooraf 23 Inleiding Begripsbepaling 27 A. Formele begripsbepaling 27 B. Inhoudelijke begripsbepaling 27 C. De notie 'gezinsrecht' Raakvlakken met andere rechtstakken 28 A. Het huwelijksvermogensrecht 28 B. Het erfrecht 29 C. Het gerechtelijk privaatrecht 29 D. Het strafrecht 30 E. Het fiscaal recht en het socialezekerheidsrecht Samenhang tussen personenrecht en familierecht 30 A. Historische reden 31 B. Inhoudelijke reden Bronnen van het familierecht 31 A. wet 31 B. Het verdrag 33 C. De rechtspraak 36 D. De rechtsleer 37 a) Handboeken 37 b) Tijdschriften 38 c) Rechtspraakoverzichten 38 PERSONENRECHT 41 Titel I PERSOONLIJKHEID 43

3 6 Inhoud Hoofdstuk I De persoon Begripsbepaling Wie is persoon? 43 A. De natuurlijke persoon 43 B. De rechtspersoon Ontstaan en beëindiging van de persoonlijkheid van de natuurlijke persoon 45 A. Ontstaan 45 B. Beëindiging 47 Hoofdstuk II De staat van de persoon 1. Algemeen 51 A. Begripsbepaling 51 B. Verkrijging van de staat 52 C. Kenmerken van de staat 53 De staat is niet vatbaar voor autonome wijziging De staat is onbeschikbaar De staat is niet voor verjaring vatbaar De staat is enkelvoudig 54 D. Vorderingen van staat Begripsbepaling Categorieën Kenmerken 56 E. Bezit van staat Begripsbepaling Inhoud Functie De bekwaamheid 63 A. Soorten bekwaamheid Feitelijke bekwaamheid en handelingsbekwaamheid Bewijs van staat en bekwaamheid 68 A. De burgerlijke stand Begripsbepaling Organisatie van de burgerlijke stand Akten van de burgerlijke stand 74 Hoofdstuk III De vereenzelviging van de persoon A. Begripsbepaling 85 B. Verdragsrecht inzake de naam 86 C. De familienaam 86

4 7 Inhoud 1. Begripsbepaling De verkrijging De wijziging 95 D. De voornaam Begripsbepaling De verkrijging De wijziging De verbetering 104 E. Rechtsaard van de naam 2. De naam als instelling van politie Kenmerken van de naam 2. Het geslacht 108 A. Begripsbepaling 108 B. De rol van het geslacht in het recht 109 C. De vaststelling van het geslacht 109 D. De wijziging van het geslacht en van de geslachtsaanduiding 1. Zuivere vergissing 2. De problematiek van de interseksualiteit en van de transseksualiteit E. De transseksualiteit en de mensenrechten Titel II PERSONENBESCHERMINGSRECHT Hoofdstuk I Algemeen personenbeschermingsrecht: de persoonlijkheidsrechten 1. De persoonlijkheidsrechten in het algemeen A. Begripsbepaling B. Situering C. Bronnen 121 D. Nomenclatuur 122 E. Kenmerken Universaliteit Absoluut karakter Buitenvermogensrechtelijk karakter 4. Onbeschikbaarheid Onverjaarbaarheid 6. Onoverdraagbaarheid bij overlijden De persoonlijkheidsrechten m.b.t. de fysieke bestanddelen van de persoonlijkheid A. Het recht op eerbiediging van de fysieke bestanddelen van de persoonlijkheid Het recht op eerbied voor het lichaam 2. Het recht op eerbied voor het lijk B. Het zelfbeschikkingsrecht m.b.t. de fysieke bestanddelen van de persoonlijkheid 138

5 8 Inhoud 1. Het zelfbeschikkingsrecht m.b.t. de fysieke bestanddelen van de levende mens Het zelfbeschikkingsrecht m.b.t. het lijk De persoonlijkheidsrechten m.b.t. de psychische en morele bestanddelen van de persoonlijkheid 168 A. Het recht op eerbiediging van het privéleven Algemeen De privacybescherming in het algemeen 171 B. Het recht op communicatiegeheim Het recht op briefgeheim Het recht op telecommunicatiegeheim 178 C. Het recht op afbeelding en het recht op de stem Het recht op afbeelding Het recht op de stem 181 D. Het recht op een goede naam en het recht van antwoord Het recht op eer en goede naam Het recht van antwoord 183 Hoofdstuk II Bijzonder personenbeschermingsrecht 1. De minderjarigen De geestelijk gestoorden 188 A. Begripsbepaling 188 B. Beschermingsmaatregelen houdende vrijheidsberoving Algemeen Aan de vrijheidsbeperkende maatregelen gemeenschappelijke regels 3. De gedwongen behandeling in een ziekenhuis De gedwongen verpleging in een gezin 198 C. Civielrechtelijke beschermingsstatuten Situering De verlengde minderjarigheid Het van de gehuwde geestesgestoorde Het voorlopig bewind 209 II FAMILIERECHT 229 Titel I AFSTAMMING EN ADOPTIE

6 9 Inhoud Hoofdstuk I Afstamming 1. Algemeen 231 A. Begripsbepaling B. Situering 232 C. Korte historiek van het afstammingsrecht 233 D. De afstamming en de mensenrechten 235 Het EVRM en de evolutie in de rechtspraak van het Hof van Straatsburg Art. en art. 22 Grondwet en het Grondwettelijk Hof 245 E. Verdragsrecht inzake afstamming Afstamming langs moederszijde 240 Overzicht 240 A. De geboorteakte Vaststelling van de afstamming 2. Betwisting van de afstamming 242 B. De erkenning Vaststelling van de afstamming Betwisting van de afstamming 245 C. Het onderzoek naar het moederschap Toepassingsgebied Grondslag Bewijsmogelijkheden Titularissen Termijn Partijen in het geding Afstamming langs vaderszijde Overzicht A. Afstamming langs vaderszijde binnen het heterohuwelijk 1. Vaststelling van de afstamming Betwisting van de afstamming 255 B. De afstamming langs vaderszijde buiten het heterohuwelijk De erkenning Het onderzoek naar het vaderschap De afstamming na medisch begeleide voortplanting 278 A. Begripsbepalingen 279 B. Bronnen 280 C Toepassingsgebied Beginselen Gevolgen voor de gewone regels inzake afstamming 5. Aan alle afstammingsvorderingen gemeenschappelijke regels 282 A. Vereiste van de levende en levensvatbare geboorte 282 B. Vertegenwoordiging in afstammingsgeschillen 283

7 10 Inhoud C. Gelasten van onderzoeksmaatregelen 283 D. Behandeling in raadkamer 284 E. De uitwerking van uitspraken op afstammingsgeschillen Rechtsgevolgen 284 A. Non-discriminatiebeginsel 284 B. Opsomming De onderhoudsvordering tegen de verwekker 286 A. Situering 286 B. Toepassingsgebied 286 C. Grondslag 287 D. Bewijsmogelijkheden 287 E. Titularissen 288 F. Ontoelaatbaarheid 288 G. Termijn 288 H. Procedure 289 I. Gevolgen Veroordeling tot onderhoudsgeld Andere gevolgen 290 Hoofdstuk II Adoptie Algemeen A. Situering Begripsbepaling Soorten adoptie 292 B. Korte historiek van het adoptierecht 292 C. De adoptie en de mensenrechten EVRM D. Verdragsrecht inzake adoptie 297 E. Het recht om zijn afstamming te kennen 297 F. Statistische gegevens Vereisten voor adoptie 299 A. Bekwaamheidsvereisten in hoofde van de adoptant Adoptant in leven Enkelvoudigheid of meervoudigheid van de adoptanten Leeftijdsvereisten Burgerlijke staat 301 B. Bekwaamheidsvereisten in hoofde van de adoptandus Adoptandus in leven Leeftijdsvereisten Burgerlijke staat 302 C. Bekwaamheidsvereisten m.b.t. de verhouding tussen adoptant en adoptandus Leeftijdsverschil 302

8 11 Inhoud 2. Verwantschaps- en aanverwantschapsbeletselen 303 D. Opeenvolgende adopties en nieuwe adopties 306 Opeenvolgende adoptie Nieuwe adoptie 306 E. Omzetting van adoptie 308 F. Toestemming vanwege bepaalde personen 308 Vereiste toestemmingen Vormvereisten 3. Terugtrekking van de toestemming tijdens de procedure 4. Weigering van de toestemming 312 G. Instellingsvoorwaarden Het belang van de adoptandus 2. De adoptiebekwaamheid en adoptiegeschiktheid Wettige redenen Afweging van andere wettige belangen Procedure A. Algemeen 316 B. Algemene regel: adoptie op verzoek van de adoptant(en) 1. Inleiden van het verzoek Inwinnen van inlichtingen door het O.M. 3. Maatschappelijk onderzoek Rechtspleging voor de rechtbank 319 C. Uitzonderlijk geval: adoptie op verzoek van het O.M. 321 D. Administratieve formaliteiten Rechtsgevolgen 322 A. Algemeen 322 B. Volle adoptie Algemeen Concrete gevolgen Bijzonder geval van volle adoptie na voorafgaande adoptie 325 C. Gewone adoptie Algemeen Concrete gevolgen Bijzonder geval van gewone adoptie na voorafgaande adoptie Gevolgen bij overlijden van de adoptant(en) of bij herroeping van de adoptie 329 D. Gevolgen bij latere vaststelling van de afstamming Beëindiging 330 A. Geen einde bij de dood van de adoptant 330 B. Onmogelijkheid van nietigverklaring van de adoptie 331 C. Herziening van de adoptie D. Herroeping van de adoptie 331 Uitgesloten bij volle adoptie 2. Mogelijk bij gewone adoptie 332 E. Vaststelling van een afstammingsband t.a.v. de adoptant(en) 333 F. Nieuwe adoptie door een derde 333

9 12 Inhoud Titel II INLEIDING 335 Hoofdstuk I Ouderlijk gezag en ouderlijke verplichtingen Situering 337 A. Verband tussen ouderlijke bevoegdheden en ouderlijke verplichtingen 337 B. Internationale akten inzake ouderlijk gezag en ouderlijke verplichtingen Ouderlijk gezag 339 A. Algemeen Begripsbepaling Toepassingsgebied Situering Korte historiek Ouderlijk gezag en mensenrechten 341 B. Bestanddelen van het ouderlijk gezag Overzicht Recht op persoonlijk contact Gezag over de persoon van de minderjarige Beheer over de goederen van de minderjarige en vertegenwoordigingsbevoegdheid Recht van toezicht Vruchtgenot van de goederen van de minderjarige 348 C. Titularissen en uitoefening van het ouderlijk gezag Algemeen Het gezag over de persoon en het beheer over de goederen De verblijfsregeling Het ouderlijk vruchtgenot 369 D. Beperkingen en controle op het ouderlijk gezag Situering Persoonlijkheidsrechten en mensenrechten in hoofde van de minderjarige Civielrechtelijke beschermingsmaatregelen op geldsommen van de minderjarige Jeugdbeschermingsmaatregelen ten aanzien van de ouders Algemene bevoegdheid van de rechtbanken om het ouderlijk gezag te controleren Strafsancties 376 E. Begin en einde van het ouderlijk gezag Begin van het ouderlijk gezag Einde van het ouderlijk gezag Ouderlijke verplichtingen 379 A. Plicht tot levensonderhoud, opvoeding en opleiding 379

10 13 Inhoud 1. Situering Korte historiek Inhoud van de plicht Toepassingsgebied Begin en einde Aandeel van elk van beide ouders Handhavingsrecht en sancties 394 B. Plicht tot vergoeding van schade veroorzaakt door de onrechtmatige daad van het kind 398 C. Plicht tot eerbied voor het kind 398 Hoofdstuk II Rechtspositie van kinderen t.a.v. hun ouders 399 Situering Rechten van het kind 399 A. Recht op zelfstandige uitoefening van persoonlijkheidsrechten en grondrechten 399 B. Recht op onderhoud, opvoeding en opleiding 400 C. Hoorrecht in alle procedures die hem betreffen Plichten van het kind 401 A. Plicht zich te onderwerpen aan het ouderlijk gezag 401 B. Plicht tot eerbied voor de ouders 401 Hoofdstuk Voogdijgezag Algemeen 403 A. Begripsbepaling 403 B. Toepassingsgebied 404 C. Korte historiek 405 D. Situering Openvallen van de voogdij Bevoegdheden en plichten Voogdijstructuur 407 A. Situering 407 B. Familiale instanties De voogd De toeziende voogd De voogd ad hoc - de toeziende voogd ad hoc C. Overheidsorganen Vrederechter Openbaar Ministerie Bestanddelen van het voogdijgezag 415 A. Situering 415 B. Overzicht

11 14 Inhoud C. Geen wettelijk vruchtgenot Uitoefening van het voogdijgezag 416 A. Inrichting van de voogdij bij haar openvallen Kennisgeving aan de vrederechter Dringende maatregelen 3. Aanduiding van de voogd en van de toeziende voogd Taak van de voogd bij de aanvang van de voogdij Vaststelling van de door de voogd te bieden waarborgen Basisbeschikkingen van de vrederechter 419 B. Uitoefening van het voogdijgezag tijdens de voogdij 419 Gezag over de persoon 2. Beheer over de goederen Betwistingen tussen de minderjarige en zijn (toeziende) voogd Einde van de voogdij 424 A. Gevallen van beëindiging 424 B. Het verslag en de voogdijrekening 425 Het voogdijverslag de persoon van de minderjarige De voogdijrekening aangaande de goederen van de pupil 425 Hoofdstuk IV Buitengewone gezagsinstituten 429 Situering 429 Hoofdstuk V Handelingsonbekwaamheid van minderjarigen 1. Situering 2. De vertegenwoordiging van de minderjarige 432 A. Het vereiste van de vertegenwoordiging 432 Minderjarige die twee ouders of één ouder heeft Minderjarige die geen ouders heeft 437 B. De sanctie ingeval de minderjarige zelf optreedt Nietigheid van de rechtshandeling Dilatoire exceptie optreden van de minderjarige 441 A. Het zelf doch niet zelfstandig optreden van de minderjarige Bijstand Instemming Verzet 443 B. Het en zelfstandig optreden van de minderjarige 443 Rechtshandelingen die de minderjarige principieel rechtsgeldig kan stellen Rechtshandelingen die de minderjarige rechtsgeldig kan stellen vanaf een bepaalde leeftijd 445

12 15 Inhoud Titel III HUWELIJK EN WETTELIJKE SAMENWONING 447 Hoofdstuk I Algemeen Situering Algemene beschouwingen omtrent het huwelijk A. Begripsbepaling B. Burgerlijk huwelijk en kerkelijk huwelijk 453 C. Het huwelijk en de mensenrechten 454 D. Internationaal recht inzake huwelijk 456 E. Statistische gegevens Algemene beschouwingen omtrent de wettelijke samenwoning 459 A. Situering en terminologie 459 B. Begripsbepaling 460 C. Statistische gegevens 462 Hoofdstuk II Het aangaan van een huwelijk en van een wettelijke samenwoning Grondvereisten 463 A. Bekwaamheidsvereisten in hoofde van elk der partners Partners in leven Leeftijdsvereisten Ongehuwde staat 466 B. Bekwaamheidsvereisten m.b.t. de verhouding tussen de partners Geslacht en aanverwantschapsbeletselen Geen leeftijdsverschil Reparatiehuwelijk en -wettelijke samenwoning mogelijk C. Toestemming van de partijen Huwelijk Wettelijke samenwoning 477 D. Instemming vanwege anderen dan de contractspartijen Huwelijk Wettelijke samenwoning Vormvereisten 481 A. Huwelijk De huwelijksaangifte De huwelijksvoltrekking 482 B. Wettelijke samenwoning Handhavingsregeling 485 A. Huwelijk 485

13 16 Inhoud 1. Overzicht De weigering door de ambtenaar van de burgerlijke stand Het verzet tegen het huwelijk De nietigverklaring van het huwelijk 487 B. Wettelijke samenwoning Bewijs 495 A. Bewijs van de huwelijkssluiting Het voorhanden zijn van de huwelijksakte De afwezigheid van een huwelijksakte 496 B. Bewijs van het aangaan van de wettelijke samenwoning 497 Hoofdstuk Het statuut van de gehuwden en van de wettelijk samenwonenden Algemeen 499 A. Huwelijk Situering Primair en secundair huwelijksstelsel Korte historiek van het statuut van de gehuwden B. Wettelijke samenwoning De staat en bekwaamheid 505 A. Huwelijk Bekwaamheid Staat 505 B. Wettelijke samenwoning Het beschermingsstatuut van de partners De wederkerige rechten en plichten tussen de partners 506 A. Overzicht 506 B. De samenwoningsplicht van echtgenoten Inhoud De echtelijke verblijfplaats Het vermoeden van samenwoning Sancties Opschorting 509 C. De getrouwheidsplicht van echtgenoten Inhoud Sancties Duur 510 D. De van echtgenoten Inhoud Sancties 3. Opschorting E. De hulp- en bijdrageplicht

14 17 Inhoud 1. Inhoud 2. Uitvoering Sancties De dringende voorlopige maatregelen 521 A. Situering 521 B. Toepassingsvoorwaarden Huwelijk Wettelijke samenwoning 524 C. Inhoud Mogelijke maatregelen Beperkingen 531 D. Geldingsduur en aard Geldingsduur Wijzigbaarheid Schorsing van de verjaring De feitelijke scheiding 535 A. De feitelijke scheiding der echtgenoten Begripsbepaling Oorzaken Gevolgen 540 B. De feitelijke scheiding der wettelijk samenwonenden 541 Hoofdstuk IV De ontbinding van het huwelijk door echtscheiding Algemeen 543 A. Situering Overzicht Begripsbepaling 544 B. Korte historiek van het echtscheidingsrecht 544 C. De echtscheiding en de mensenrechten 546 D. Statistische gegevens De echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting van het huwelijk 549 A. Gronden Overzicht Vereisten Gemeenschappelijke regels 552 B. Procedure 553 Aard van de vordering tot echtscheiding Rechtspleging Bewijsrecht Uitwerking van de uitspraak 560 C. Voorlopige maatregelen Situering Toepassingsvoorwaarden 561

15 18 Inhoud 3. Inhoud Geldingsduur en aard Procedure 569 D. Gevolgen Algemeen Verhouding tussen de ex-echtgenoten Verhouding met de gemeenschappelijke kinderen De echtscheiding door onderlinge toestemming 591 A. Situering 591 B. Vereisten Geen materieelrechtelijke vereisten Formeelrechtelijke vereisten 592 C. Procedure Aard van deze echtscheidingsprocedure Rechtspleging Taak van de rechtbank Afstand van de procedure Wijziging van de overeenkomsten tijdens de echtscheidingsprocedure De uitspraak Geen voorlopige maatregelen 603 D. Gevolgen Het totstandkomen van de echtscheiding Persoonlijke verhoudingen tussen de ex-echtgenoten De goederen, de onderhoudsuitkering na echtscheiding en de verhouding met de kinderen De scheiding van tafel en bed 608 V De ontbinding van de wettelijke samenwoning 1. Gronden Gevolgen Statistische gegevens 614 Titel IV TWEERELATIES 615 Hoofdstuk I Algemeen Situering en begripsbepaling 616 A. Situering 616 B. Begripsbepaling Rechtswaardering van het feitelijk samenleven 617

16 19 Inhoud 3. Het feitelijk samenleven en de mensenrechten 4. Internationaal recht inzake feitelijk samenleven Statistische gegevens 623 Hoofdstuk II De onderlinge verhoudingen tussen de feitelijk samenlevende partners 1. Algemeen Persoonlijke verhoudingen Vermogensrechtelijke verhoudingen 626 A. De goederen van feitelijk samenlevende partners 627 B. Overeenkomsten tussen feitelijk samenlevende partners 627 C. Erfrecht, schenkingen en testamenten 628 Hoofdstuk III De feitelijk samenlevende partners in hun verhouding tot derden 1. De lasten van de huishouding De huur van de gezinswoning 632 A. Huur door één der feitelijk samenlevende partners 632 B. Contractuele medehuur door beide feitelijk samenlevende partners 632 Hoofdstuk IV De beëindiging van de feitelijke samenlevingsrelatie Situering Crisissituatie tussen feitelijk samenlevende partners aansprakelijkheid Het levensonderhoud na de verbreking van de feitelijke samenlevingsrelatie 637 A. Geen wettelijke onderhoudsplicht 638 B. Geen natuurlijke verbintenis tot onderhoud 638 C. Mogelijkheid van conventionele onderhoudsverbintenis Verdeling van de goederen Overlijden van een der feitelijk samenlevende partners 641 V VERWANTSCHAP EN AANVERWANTSCHAP 643 Hoofdstuk I Familie, gezin, verwantschap en aanverwantschap Familie en gezin 643

17 20 Inhoud A. Begripsbepaling Familie Gezin 645 B. Familie en gezin en de mensenrechten Verwantschap 648 A. Begripsbepaling 648 B. Organisatie 648 C. Gevolgen Non-discriminatiebeginsel Concrete gevolgen Beperking Aanverwantschap 650 A. Begripsbepaling 650 B. Organisatie C. Gevolgen Non-discriminatiebeginsel Concrete gevolgen Beperking 652 D. Beëindiging 653 Hoofdstuk II Omgangsrecht Algemeen 655 A. Begripsbepaling 655 B. Historiek van het omgangsrecht 656 C. Grondslag 657 D. Het omgangsrecht en de mensenrechten 657 E. Verdragsrecht inzake omgangsrecht Titularissen 659 A. Overzicht 659 B. De principieel omgangsgerechtigden Ouders Grootouders 662 C. De virtueel omgangsgerechtigden Organisatie 666 A. Situering 666 B. Bevoegde rechtbank Ouders Anderen dan de ouders 667 C. Modaliteiten Handhavingsrecht 668 A. Gedwongen tenuitvoerlegging 669 B. Dwangsom 670 C. Schadevergoeding 671 D. Strafsancties 671

18 21 Inhoud Hoofdstuk III Onderhoudsrecht Algemeen 673 A. Begripsbepaling 673 B. Grondslag Conventionele onderhoudsplicht Natuurlijke onderhoudsplicht Wettelijke onderhoudsplicht 675 C. Evolutie De onderhoudsplichtigen 676 A. Onderhoudsplicht binnen het kerngezin 677 B. Onderhoudsplicht binnen de grote familie 677 C. Onderhoudsplicht tussen ex-echtgenoten 678 D. Onderhoudsplicht ten laste van nalatenschappen Organisatie van de onderhoudsplicht 679 A. Situering 679 B. Voorwerp van de onderhoudsverplichting 680 C. Omvang van de onderhoudsverplichting 680 Vanuit de positie van de onderhoudsgerechtigde Vanuit de positie van de onderhoudsplichtige 682 D. Ontstaan van de onderhoudsverbintenis 683 Gemene recht Binnen het kerngezin Na echtscheiding 684 E. Excepties 684 Exceptie van schuld van de onderhoudsgerechtigde aan zijn eigen situatie Exceptie van onwaardigheid 685 F. Vervaltermijn en verjaring Vervaltermijn Verjaring Pluraliteit van onderhoudsplichtigen envan onderhoudsgerechtigden 687 A. Pluraliteit van onderhoudsplichtigen 687 B. Pluraliteit van onderhoudsgerechtigden Verhaal van kosten van onderhoud 690 A. Verhaal door de onderhoudsplichtige op de onderhoudsgerechtigde 690 B. Verhaal door een onderhoudsplichtige op de medeschuldenaars van de onderhoudsverbintenis 690 C. Verhaal door een derde op de onderhoudsplichtige(n) 690 D. Verhaal door het op de onderhoudsplichtige(n) E. Verhaal door de Dienst voor alimentatievorderingen bij de FOD Financiën 6. Gerechtelijke verwezenlijking van het onderhoudsrecht 692 A. Situering 692

19 22 Inhoud B. Bevoegde rechtbank 693 C. Wijze van uitvoering van de onderhoudsverbintenis Onderhoudsuitkering Uitvoering in natura Ontvangstmachtiging Omzetting in kapitaal 697 D. Vatbaarheid voor wijziging 697 E. Handhavingsrecht Gedwongen tenuitvoerlegging Recht op voorschotten inzake onderhoudsgelden vanwege de DAVO Strafsancties 699