Additionele beoordeling bachelor Economie & Management van de Rijksuniversiteit Groningen

Transcriptie

1 Additionele beoordeling bachelor Economie & Management van de Rijksuniversiteit Groningen Dit rapport hoort bij het rapport Economie van de ongedeelde opleiding Fiscale Economie, dat als bijlage is toegevoegd Rapport 68 augustus 2004 QANU (Quality Assurance Netherlands Universities) Leidseveer 35 Postbus RA UTRECHT T F E info@qanu.nl I

2 2

3 Inhoud Inleiding Hoofdstuk 1 Doelstellingen opleiding Hoofdstuk 2 Programma opleiding Hoofdstuk 3 Inzet van het personeel Hoofdstuk 4 Voorzieningen Hoofdstuk 5 Interne kwaliteitszorg Hoofdstuk 6 Te verwachten resultaten Bijlagen 1. Opleidingsrapport ongedeelde opleiding 2. Curricula vitae leden visitatiecommissie 3. Werkwijze van de commissie 4. Doelstellingen en eindtermen opleiding 5. Dublin descriptoren 6. Programma van de opleiding 3

4 Inleiding 1. Opleiding Naam opleiding: Bachelor of Science Economie en Management CROHO-nummer: Startjaar: 1 september 2003 Varianten: voltijd De opleiding bouwt voorlopig voor een belangrijk deel voort op de ongedeelde opleiding Economie (CROHO-nummer 06401) die in 2002/2003 werd beoordeeld. Het betrokken visitatierapport verscheen in juli 2003; het opleidingsrapport, dat een onderdeel is van het visitatierapport, is als bijlage 1 bijgevoegd. 2. Commissie Samenstelling De commissie was als volgt samengesteld: Prof. dr. P.A. Verheijen, emeritus-hoogleraar Bedrijfseconometrie en oud-voorzitter College van Bestuur Universiteit van Tilburg, tevens voorzitter; Prof. dr. J.B. Opschoor, hoogleraar Milieueconomie en rector Institute of Social Studies, tevens vice-voorzitter; S.S.J. Euverman, student Fiscale Economie en Fiscaal Recht, Rijksuniversiteit Groningen; Drs. V.I. Goedvolk, lid van de hoofddirectie Fortis ASR Verzekeringsgroep; Prof. dr. A.H.Q.M. Merkies, emeritus-hoogleraar Econometrie, Vrije Universiteit Amsterdam; Prof. dr. J.A.M. Theeuwes, emeritus-hoogleraar Bedrijfseconomie, TU Eindhoven; Dr. A.T.J. Vernooij, hoofddocent Accounting, Vrije Universiteit Amsterdam. Voor korte curricula vitae van de commissieleden, zie bijlage 2. Secretaris van de commissie waren achtereenvolgens mw. mr. I. van Houten, drs. B.W. Bauland en drs. H.W. Luttikholt. In de eindfase van het project heeft een werkgroep ondersteuning geboden voor de synchronisatie van de rapporten. Hierin hadden zitting drs. J.H.L. de Vries, drs. R.V. van der Dussen en de voorzitter van de commissie. Opmerkingen De commissie oordeelt onafhankelijk. Om deze onafhankelijkheid te waarborgen hebben afzonderlijke leden van de commissie kritisch in ogenschouw genomen of er opleidingen waren waar belangenverstrengeling of zelfs de schijn van belangenverstrengeling zou kunnen optreden. Deze overwegingen hebben ertoe geleid dat bij een aantal opleidingen bepaalde commissieleden niet konden deelnemen aan de beoordeling. 1. Prof. dr. P.A.Verheijen heeft niet deelgenomen aan de beoordeling van de Universiteit van Tilburg; prof. dr. J.B. Opschoor is hier als voorzitter opgetreden. 2. S.S.J. Euverman heeft niet deelgenomen aan de beoordeling van de Rijksuniversiteit Groningen. 3. Drs. V.I. Goedvolk heeft niet deelgenomen aan de beoordeling van de Erasmus Universiteit Rotterdam. 4

5 4. Prof. dr. A.H.Q.M. Merkies, prof. dr. J.B. Opschoor en dr. A.T.J. Vernooij hebben niet deelgenomen aan de beoordeling van de Vrije Universiteit Amsterdam. Taak De commissie had tot taak om krachtens de tussen de NVAO en de VSNU overeengekomen Overgangsregeling bekostigd wetenschappelijk onderwijs en de daarop gebaseerde Richtlijnen vervroegde accrediteringsaanvraag (d.d. mei 2003) een samenvattend oordeel over de opleiding uit te spreken alsmede een oordeel over doelstellingen, programma en interne kwaliteitszorg en, gebaseerd op het reguliere visitatierapport, over inzet personeel, voorzieningen en te verwachten resultaten. De werkwijze van de commissie is verder toegelicht in bijlage 3. 5

6 Overzicht beoordeling commissie Onderwerp Oordeel 1 Facet Oordeel 1. Doelstellingen van de opleiding Domeinspecifieke eisen Niveau Oriëntatie + 2. Programma Eisen WO + 3. Inzet van personeel Relatie doelstellingen en + programma 2.3. Samenhang programma Studielast Instroom Duur Afstemming vormgeving en + inhoud 2.8. Beoordeling en toetsing Eisen WO Kwantiteit personeel Kwaliteit personeel + 4. Voorzieningen Materiële voorzieningen + 5. Interne kwaliteitszorg Studiebegeleiding Evaluatie resultaten Maatregelen tot verbetering + 6. Resultaten Betrokkenheid van + medewerkers, studenten, alumni en beroepenveld 6.1. Gerealiseerd niveau Onderwijsrendement + 1 Voldoende = + Onvoldoende = - 6

7 Hoofdstuk 1. Doelstellingen opleiding De Rijksuniversiteit Groningen formuleert algemene 'doelstellingen en eindtermen' voor de bacheloropleidingen van de Faculteit der Economische Wetenschappen, uitgesplitst naar kennis, vaardigheden en attitude (zie bijlage 4). Voor de afzonderlijke opleidingen worden deze gespecificeerd, deels in termen van het programma. Bij het opstellen van de eindtermen heeft de faculteit rekening gehouden met de Dublin descriptoren (zie bijlage 5). 1.1 Domeinspecifieke eisen: voldoende Eindkwalificaties afgestudeerden De algemene doelstellingen zijn helder en duidelijk geformuleerd. De commissie constateert dat voor de bacheloropleiding Economie en Management alleen wordt verwezen naar de algemene kwalificaties die voor alle bacheloropleidingen economie gelden. Het specifieke karakter van de opleiding wordt ingevuld in het programma. De kwalificaties in termen van kennis, vaardigheden en attitude die van een afgestudeerde worden verwacht zijn duidelijk en helder geformuleerd in de algemene 'doelstellingen en eindtermen'. De specificatie voor deze opleiding vindt voornamelijk plaats in toelichting en programma. Daarmee is voldoende duidelijkheid gegeven. Aansluiting op de eisen van de (buitenlandse) vakgenoten De bacheloropleiding Economie en Management richt zich op het verwerven van wetenschappelijke kennis op bedrijfseconomisch gebied en van basiskennis op algemeen economisch gebied, waarbij ook aandacht wordt besteed aan ondersteunende vakken, zoals wiskunde en statistiek. De afgestudeerde moet, blijkens de eerste kennisdoelstelling, beschikken over de nieuwste kennis (nieuwste inzichten, methoden, technieken en theorieën) op standaard handboekniveau van de belangrijkste disciplines waaruit het economische kennisdomein van deze opleiding is samengesteld. Dit wordt analytisch benaderd, op micro-economische wijze en tevens in een bredere context geplaatst. Aan de internationale standaarden voldoet men vooral door het gebruik van internationaal aanvaarde standaardliteratuur. Aansluiting op de eisen van de beroepspraktijk Voor de opleiding Economie en Management zijn geen expliciete eisen vanuit de beroepspraktijk. De afgestudeerde komt in aanmerking voor een breed scala van ondersteunende functies op het gebied van algemeen management, financieel- of marketingmanagement. De commissie is van oordeel dat de opleiding voldoet aan de domeinspecifieke vereisten die aan de eindkwalificaties worden gesteld. 1.2 Niveau: voldoende Voor het niveau wordt terecht bachelor geclaimd, zoals blijkt uit de doelstellingen en eindtermen, het programma, de keuze van de vakken en de gebruikte literatuur. De eindkwalificaties zijn ontleend aan eisen vanuit de wetenschappelijke discipline, ook in internationaal opzicht. De commissie specificeert het niveau hieronder aan de hand van de Dublin descriptoren (zie bijlage 5). 7

8 Weliswaar legt de faculteit de relatie met deze descriptoren niet expliciet, maar zij heeft bij de opstelling van haar doelstellingen en eindtermen er wel zodanig rekening mee gehouden dat de relatie gelegd kan worden. De commissie constateert het volgende. Kennis en inzicht: het ambitieniveau van de opleiding ligt enigszins boven de niveaueisen van deze descriptor. De doelstellingen en eindtermen voldoen ruimschoots aan deze descriptor. Toepassen kennis en inzicht: de doelstellingen en eindtermen van de opleiding zijn in voldoende mate gericht op een professionele benadering van werk of beroep, alsmede op de competenties voor het opstellen en verdiepen van argumentaties en voor het oplossen van problemen op het vakgebied, blijkens het voorafgaande (1.1). Oordeelsvorming: de doelstellingen en eindtermen voldoen aan de niveaueis van deze descriptor. Dit is aangegeven in de vaardigheidsdoelstelling 2: 'is in staat om kwantitatieve en kwalitatieve informatie [ ] zelfstandig te analyseren en te interpreteren'. Ook in vaardigheidsdoelstelling 4 is deze eis terug te vinden. Communicatie: de vereisten van deze descriptor zijn neergelegd in de vaardigheidsdoelstelling 4: 'beschikt over de communicatieve vaardigheden om zelf redeneerwijzen en begrippen van de centrale disciplines logisch en helder te uiten op zowel schriftelijke als mondelinge wijze'. Leervaardigheden: de kennis- en de attitudedoelstellingen van de opleiding zijn in voldoende mate gericht op de leervaardigheden die noodzakelijk zijn om een vervolgstudie aan te gaan die een hoog niveau van autonomie veronderstelt (namelijk de masteropleiding). Op grond hiervan oordeelt de commissie dat voor het niveau van de opleiding terecht de kwalificatie bachelor wordt geclaimd. 1.3 Oriëntatie: voldoende (wetenschappelijk onderwijs) Eindkwalificaties De eindkwalificaties zijn ontleend aan eisen vanuit de wetenschappelijke discipline, ook in internationaal opzicht. De bacheloropleiding bouwt in belangrijke mate voort op de ongedeelde opleiding Economie. Ten opzichte van de ongedeelde opleiding zijn geen concessies gedaan voor wat betreft het academisch niveau. In het visitatierapport Economie (juli 2003; zie bijlage 1) wordt aangegeven dat de opleiding Economie in voldoende mate wetenschappelijk is. Toegang tot masteropleiding De student die de bacheloropleiding heeft voltooid, kan onvoorwaardelijk doorstromen naar een master Business Administration van de Faculteit Bedrijfskunde. Deze master valt echter buiten het zicht van de commissie. Tevens zullen afgestudeerden relatief makkelijk toegang kunnen verkrijgen tot andere nationale en internationale bedrijfswetenschappelijke masteropleidingen. Arbeidsmarkt De beroepspraktijk heeft zelf nog geen competenties geformuleerd waaraan toekomstige bachelors moeten voldoen. In zijn algemeenheid kan worden gesteld dat 8

9 een afgestudeerde in aanmerking komt voor ondersteunende functies op een breed bedrijfseconomisch terrein (algemeen management, financieel- of marketingmanagement). De Faculteit der Economische Wetenschappen zet ook in de bachelor/masterstructuur het lopende onderzoek voort naar de aansluiting van de afgestudeerden op de arbeidsmarkt, waarbij men expliciet aandacht zal besteden aan het onderscheid tussen afgestudeerden van een bachelor- en van een masteropleiding. 1.4 Gewogen eindoordeel over de doelstellingen Gelet op de hierboven per facet weergegeven informatie en argumenten, is de commissie van oordeel dat de doelstellingen voldoen aan de voor accreditatie geldende eisen. Hoofdstuk 2. Programma opleiding 2.1 Eisen wetenschappelijk onderwijs: voldoende Het programma (zie bijlage 6) sluit aan bij de volgende criteria voor het programma van een WO-opleiding. Interactie tussen onderwijs en onderzoek Kennisontwikkeling door studenten vindt plaats in interactie tussen het onderwijs en het wetenschappelijk onderzoek binnen de discipline. Omdat de onderwijsgroepen veelal worden geleid door gepromoveerde docenten die hun sporen hebben verdiend met onderzoek, wordt de interactie van onderwijs en onderzoek op eenvoudige wijze bevorderd. De in te voeren afstudeeropdracht biedt koppelingsmogelijkheden tussen het onderzoek van de student en dat van de docenten. Aantoonbaar verband met actuele theorieën Het programma sluit aan bij ontwikkelingen in de wetenschappelijk discipline, doordat de belangrijkste theorieën en actuele ontwikkelingen tot en met het laatste jaar aan de orde komen. Ontwikkeling onderzoeksvaardigheden De ontwikkeling van onderzoeksvaardigheden en analytische vaardigheden komen in het schrijven van papers, het volgen van practica en het geven van presentaties aan de orde. In het derde jaar is men voornemens studenten een individuele scriptie te laten schrijven en verdedigen. Zoals uit het visitatierapport blijkt, achtte de commissie de scriptie van groot belang. Op pagina 22 van het visitatierapport schrijft de commissie hierover: Vooral het oordeel over de scripties woog zwaar in het eindoordeel dat de commissie formuleerde over elke economische opleiding afzonderlijk. De commissie hanteert als norm dat een bachelorscriptie een minimale omvang heeft van 6 ECTS en een masterscriptie een minimale omvang van 12 ECTS. Gezien deze eisen, voldoet de scriptie voor deze opleiding. 9

10 Verband met de praktijk De aansluiting met de praktijk is gewaarborgd door het inzetten van docenten met praktijkervaring als manager, adviseur, consultant en/of toezichthouder. In het programma zijn tevens praktijkgeoriënteerde cases opgenomen. Gezien het bovenstaande is de commissie van oordeel dat het programma voldoet aan de wetenschappelijke vereisten van een WO-bachelor. 2.2 Relatie doelstellingen/programma: voldoende Concretisering eindkwalificaties Het programma is een adequate concretisering van de eindkwalificaties qua niveau, oriëntatie en - minder expliciet - qua domeinspecifieke eisen. Men legt een fundament voor het beoefenen van een beroep in het vakdomein. Dat fundament is steviger dan in de ongedeelde opleiding het geval was. De vaardigheden komen op verschillende manieren in de bacheloropleiding aan bod, zij het met name in het derde jaar. De schriftelijke en mondelinge uitdrukkingsvaardigheid en de kritische wetenschappelijke reflectie komen aan de orde in de in te voeren scriptie. Vertaling eindkwalificaties In lijn met de bevindingen van de visitatiecommissie zijn de beoogde eindkwalificaties in voldoende mate vertaald in leerdoelen van de opleidingen. In het eerste jaar maken de studenten kennis met de belangrijkste onderdelen van de algemene en bedrijfseconomie, naast de ondersteunende vakken statistiek en wiskunde. In het tweede jaar komt het accent meer te liggen op bedrijfseconomische vakken, naast basisvaardigheden als boekhouden en computergebruik. Bij het aanbieden van deze vakken wordt expliciet aandacht geschonken aan het ontwikkelen van onderzoeksvaardigheden en een academische attitude. In het derde jaar wordt voor verschillende vakken het niveau bereikt van de eindkwalificaties, die nodig zijn voor het doorstroomtraject in de Masteropleiding Business Administration. In dit derde jaar brengen de studenten onder meer door het uitwerken van cases, het schrijven, presenteren en verdedigen van korte papers en door het maken van de bachelorscriptie de academische vaardigheden en de attitude op het niveau dat hoort bij een academische bacheloropleiding. De omvang van de afstudeeropdracht wordt met ingang van het studiejaar verhoogd naar 10 ECTS, opdat deze beter aansluit bij praktijkproblemen. De commissie constateert dat in de eerste twee jaar van deze bacheloropleiding aandacht wordt besteed aan de hulpvakken wiskunde en statistiek, maar dat de validering welke statistiek en wiskunde nodig is, ontbreekt. Mogelijkheid om eindkwalificaties te bereiken Inhoudelijk biedt het programma de mogelijkheid om de gearticuleerde eindkwalificaties te bereiken. Dit blijkt ook uit de voorgestelde verdeling van de tentamenlast en de mogelijkheden tot eventuele bijsturing per halfsemester. Gezien het bovenstaande is de commissie van oordeel dat de relatie tussen de doelstellingen en het programma voldoet. 10

11 2.3 Samenhang programma: voldoende Het programma is opgebouwd in jaren (3), semesters (2) en blokken (2 per semester). Het programma ligt grotendeels vast met een keuzeruimte van 30 ECTS in het derde jaar, zoals aangegeven bij de beschrijving van het programma. Dit vergroot de samenhang van het programma, maar de criteria die de opleiding hanteert voor de samenhang zijn onduidelijk. De kritiek van de visitatiecommissie over het ontbreken van een systematische opbouw van competenties is ter harte genomen. De opleiding zal voor de beoordeling van papers, presentaties, scripties e.d. voortaan werken met standaard beoordelingslijsten die qua inhoud en vereist niveau zijn aangepast aan de fase van de studie waarvoor ze dienen. De commissie is hierdoor van mening dat de opbouw van competenties nu beter is vormgegeven dan in de ongedeelde opleiding. Gezien het bovenstaande is de commissie van oordeel dat de studenten een samenhangend programma volgen. 2.4 Studielast: voldoende De studielast van de bachelor opleiding Economie en Management is evenwichtig over de semesters en halfsemesters verdeeld. Voor elk halfsemester zijn 15 ECTS geprogrammeerd. Het onderwijs wordt gegeven in kleine groepen, in nauw contact met docenten, zodat verschillen tussen de geplande en werkelijke studielast snel aan het licht treden. De halfsemesters worden afgesloten met een tentamenblok, met een herhalingskans in het volgende tentamenblok. De commissie meent dat de studielast in evenwicht is en reëel zal zijn door de beoogde feedback in de kwaliteitszorg (zie aldaar). 2.5 Instroom: voldoende Gegeven de geringe verschillen met de ongedeelde opleiding kan worden verwezen naar het oordeel van de visitatiecommissie. 2.6 Duur: voldoende De opleiding heeft een omvang van 180 ECTS en heeft een duur van drie jaar. De opleiding voldoet daarmee aan de formele eis met betrekking tot de omvang. 2.7 Afstemming vorm en inhoud: voldoende Ten opzichte van de gevisiteerde ongedeelde opleiding zijn in het huidige programma enige als wenselijk beoordeelde veranderingen doorgevoerd. 2.8 Beoordeling en toetsing: voldoende Onder verwijzing naar het visitatierapport beoordeelt de commissie de beoordeling en toetsing als voldoende. Dit geldt temeer daar voor de bachelorscriptie een reglement en een checklist voor beoordelaars wordt ontwikkeld. 11

12 2.9 Gewogen eindoordeel over programma: voldoende Gelet op de hierboven per facet weergegeven informatie en argumenten, is de commissie van oordeel dat het programma voldoet aan de voor accreditatie geldende eisen. Hoofdstuk 3. Inzet van het personeel: voldoende Onder verwijzing naar het visitatierapport beoordeelt de commissie de inzet van het personeel in alle opzichten (eisen wetenschappelijk onderwijs, kwantiteit personeel, kwaliteit personeel) als voldoende. Er is geen aanvullende informatie die aanleiding geeft het oordeel te herzien. Hoofdstuk 4. Voorzieningen: voldoende Onder verwijzing naar het visitatierapport beoordeelt de commissie de voorzieningen in alle opzichten (materiële voorzieningen, studiebegeleiding) als voldoende. Er is geen aanvullende informatie die aanleiding geeft het oordeel te herzien. Hoofdstuk 5. Interne kwaliteitszorg De kwaliteitszorg voor bachelor- en masteropleidingen staat beschreven in het eerste algemene hoofdstuk van de zelfstudie Rapport ten behoeve van de additionele beoordeling bachelor- en masteropleidingen. Dit hoofdstuk is daarom voor alle bachelor- en masteropleidingen van de Faculteit der Economische Wetenschappen van de Rijksuniversiteit Groningen identiek. De Faculteiten der Economische Wetenschappen en Bedrijfskunde hebben een gezamenlijk kwaliteitsplan. Centraal in dit plan staat het aanpassen van de vak- en curriculumevaluaties, een managementinformatiesysteem en het ontwikkelen van een evaluatiewebsite. Tevens beoogt het plan de formulering van toetsbare streefdoelen. De faculteit conformeert zich aan de drie doelen van kwaliteitszorg volgens de VSNU: kwaliteitsbewaking: een beschrijving van de actuele situatie; kwaliteitsverbetering als blijkt dat aan een kwaliteitsaspect niet of onvoldoende wordt tegemoet gekomen; verantwoording afleggen over de kwaliteit tegenover huidige en toekomstige studenten. 5.1 Evaluatie resultaten: voldoende Er vindt enerzijds een degelijke periodieke evaluatie plaats; anderzijds dienen de toetsbare streefdoelen nog geformuleerd te worden. Allereerst richt men zich op kengetallen die moeten aangeven of de binnen de faculteit te formuleren streefdoelen gehaald zullen worden. De intentie is er dus wel, maar de formulering moet nog vorm krijgen. Veel aandacht wordt intussen besteed aan de feedback van de evaluatieresultaten naar opleiding en beleid. In haar toekomstige beleid wil de opleiding onderscheid maken tussen cursusevaluaties, curriculumevaluaties en managementinformatie. Dit moet de basis worden voor 12

13 onderwijsverbetering die zich niet alleen richt op meting, maar vooral op het organiseren van de follow-up. Gezien de goede opzet van de periodieke evaluatie, de grote aandacht voor de feedback en het streven naar toetsbare streefdoelen meent de commissie dat de evaluatie van de resultaten in het huidige stadium voldoet. 5.2 Maatregelen tot verbetering: voldoende De uitkomsten van deze evaluaties vormen de basis voor concrete verbetermaatregelen. Veel aandacht is toebedeeld aan het maken van afspraken, de uitvoering en de controle daarvan, tezamen de laatste stap in het kwaliteitszorgproces, de follow-up. Het criterium voor maatregelen wordt vooralsnog gevonden in beoordeling ad hoc, in afwachting van toetsbare streefdoelen (in het additionele rapport ook aangeduid als 'kwaliteitscriteria'). Aantoonbare maatregelen kunnen er in dit stadium van de bacheloropleiding nog niet zijn. Wel zijn er reeds verbeteringen te zien op grond van de visitatie. Uiteindelijk zullen in een handboek kwaliteitszorg de kwaliteitscriteria en de verantwoordelijkheden voor de uitvoering van maatregelen en de controle daarop worden vastgelegd. De commissie is van mening dat de faculteit hiermee in voldoende mate maatregelen ter verbetering kan nemen die bijdragen aan de beoogde en op termijn toetsbaar te formuleren streefdoelen. 5.3 Betrekken van medewerkers, studenten, alumni en beroepsgroepen: voldoende De betrokkenheid van studenten en medewerkers bij de kwaliteitszorg is vastgelegd in een evaluatieprocedure. De resultaten van deze evaluatie komen in de opleidingscommissie aan de orde. De betrokkenheid van alumni staat wel genoemd maar is nog niet gerealiseerd, omdat de nieuwe opleidingen nog geen alumni hebben. Het COWOG (Centrum voor Onderzoek en Ontwikkeling van Hoger Onderwijs) zal, zoals bij de afgestudeerden van de ongedeelde opleiding, onder de afgestudeerden de alumnimonitor afnemen. Dit moet informatie opleveren over de inhoudelijke aansluiting tussen opleiding en arbeidsmarkt. De inbreng van het beroepenveld bij de interne kwaliteitszorg is thans nog marginaal. Die inbreng richt zich vooral op de formulering van de doelstellingen van het programma en de bijdrage aan de vertaling van de doelstellingen in de programmaonderdelen. De commissie heeft waardering voor de wijze waarop een groot aantal groepen bij de evaluaties betrokken wordt. Zij is dan ook van oordeel dat dit in voldoende mate geschiedt. 5.4 Gewogen eindoordeel over interne kwaliteitszorg Gelet op de hierboven per facet weergegeven informatie en argumenten, is de commissie van oordeel dat de interne kwaliteitszorg in dit stadium voldoet aan de voor accreditatie geldende eisen. 13

14 Hoofdstuk 6. Te verwachten resultaten 6.1 Niveau: voldoende Onder verwijzing naar het visitatierapport beoordeelt de commissie het te verwachten niveau als voldoende. 6.2 Onderwijsrendement: voldoende In het visitatierapport wordt opgemerkt dat de rendementen in de faculteit over het algemeen laag zijn, maar dat de faculteit doende is goede voorwaarden te scheppen om een optimaal rendement te realiseren, onder meer door de studielast gelijkmatig te spreiden (zie ook hierboven 2.4) en studieblokkades te voorkomen, alsook door veel aandacht voor directe feedback en organisatorische details. Op grond hiervan beoordeelt de commissie onder verwijzing naar het visitatierapport het te verwachten rendement als voldoende. 6.3 Gewogen oordeel over te verwachten resultaten Ten aanzien van het bereiken van de eindkwalificaties verwacht de commissie een voldoende resultaat. Hoofdstuk 7. Samenvattend totaal oordeel over de opleiding De commissie heeft een positief oordeel over de plannen voor de voorgelegde bacheloropleiding en is van mening dat de opleiding in aanmerking komt voor accreditatie. 14

15 Bijlage 1: opleidingsrapport ongedeelde opleiding 15

16 Bijlage 2: curricula vitae leden visitatiecommissie Prof. dr. P.A. (Piet) Verheijen (voorzitter van de commissie) is emeritus-hoogleraar Bedrijfseconometrie en oud voorzitter van het College van Bestuur ( ) van de Universiteit van Tilburg. Hij publiceerde o.a. over dynamische ondernemingsmodellen en financieringsmodellen. Vanaf 1991 deed hij onderzoek op het gebied van de economie van non-profit instellingen. Hij is (was) bestuurder van non-profit instellingen (onderwijs, gezondheidszorg, natuur en milieu) en commissaris van bedrijven m.n. in de energiesector. S.S.J. (Stijn) Euverman heeft in 1999 het vwo-diploma behaald aan de Scholengemeenschap Ubbo Emmius te Stadskanaal. Sinds 1999 studeert hij Fiscale Economie (afgestudeerd eind 2003) en sedert 2001 ook Fiscaal Recht aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij is sinds 2001 student-assistent vakgroep belegging, financiering en accounting, afdeling recht bij de Faculteit der Economische Wetenschappen aan de Rijksuniversiteit Groningen. Tot eind mei was hij lid van de opleidingscommissie Fiscale Economie. Drs. V.I. (Victor) Goedvolk is lid van de Hoofddirectie van Fortis ASR Verzekeringsgroep N.V. Na zijn studie bedrijfseconomie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam was hij een aantal jaren verbonden aan de Economische Faculteit aldaar. Vervolgens volgde een aantal jaren adviespraktijk, waarna hij vanaf 1982 in dienst trad van het Ministerie van Financiën. Na drie jaar ervaring in een directiefunctie werd hij benoemd tot plaatsvervangend Secretaris-generaal. In 1990 trad hij toe tot de leiding van Assurantieconcern Stad Rotterdam N.V. In 1992 volgde de benoeming in zijn huidige functie. Victor Goedvolk vervult commissariaten bij een aantal ondernemingen en vervult bestuursfuncties in de zorgsector. Vele jaren was (is) hij betrokken bij diverse opleidingen, waaronder die van de postdoctorale Controllersopleiding van de Erasmus Universiteit. Prof. dr. A.H.Q.M. (Nol) Merkies is emeritus-hoogleraar Econometrie van de Vrije Universiteit Amsterdam (VU). Hij publiceerde over Modelselectie, Aggregatie, Consumentengedrag, Tijdreeksanalyse en efficiency-onderzoek van non-profit instellingen m.n. in de gezondheidszorg. Hij was gasthoogleraar in Canada, Thailand en Nieuw-Zeeland en adviseur in ontwikkelingslanden in Azië en Afrika. Hij was vele jaren decaan van de Faculteit en was (is) bestuurder van organisaties op het gebied van ontwikkelingssamenwerking. Prof. dr. J.B. (Hans) Opschoor (vice-voorzitter van de commissie) is rector van het Institute of Social Studies in Den Haag en hoogleraar in Development Studies aldaar. Tevens is hij hoogleraar Milieu Economie aan de Vrije Universiteit te Amsterdam. Hij heeft zijn doctoraal Economie (cum laude) behaald aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam en is gepromoveerd aan de Vrije Universiteit Amsterdam in Professor Opschoor is lid van de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen. Prof. dr. J.A.M. (Jacques) Theeuwes is emeritus-hoogleraar Management Accounting aan de Technische Universiteit Eindhoven. Hij publiceerde o.a. over het onderwerp economische informatie voor de besturing van bedrijfsprocessen en is gepromoveerd op het onderwerp Informatieplanning. Hij was directeur van de opleiding Technische Bedrijfskunde ( ) en is commissaris van bedrijven en bestuurder van non-profit instellingen. 16

17 Dr. A.T.J. (Fons) Vernooij is hoofddocent Accounting bij de Faculteit Economische Wetenschappen en Bedrijfskunde van de Vrije Universiteit. Hij heeft zijn doctoraal Economie (cum laude) behaald aan de Universiteit van Amsterdam en is gepromoveerd aan de Erasmus Universiteit in Zijn specialisatie is vakdidactiek bedrijfseconomie en hij publiceerde over probleemoplossen als vaardigheid en over de integratie van nieuwe media in het onderwijs. 17

18 Bijlage 3: werkwijze van de commissie De commissie heeft de beoordeling uitgevoerd conform de "Overgangsregeling bekostigd wo". Op grond van deze overgangsregeling kan accreditatie worden aangevraagd voor de bachelor- en masteropleidingen die voortkomen uit de in een visitatierapport beoordeelde ongedeelde opleidingen: "Uitgangspunt is dat accreditatie kan worden verleend aan de bachelor- en masteropleidingen, die uit de ongedeelde opleidingen voortkomen, indien: de kwaliteit van de ongedeelde opleiding, getoetst volgens de huidige visitatiekaders, als voldoende beoordeeld is; er voldoende zicht is op en vertrouwen in de kwaliteit van de bachelor, voortkomend uit de ongedeelde opleiding en (indien van toepassing), voldoende zicht op en vertrouwen in de kwaliteit van de master. Voldoende zicht op en vertrouwen in de kwaliteit van de bachelor- en/of masteropleiding(en) zal moeten blijken uit het visitatierapport. Het rapport moet een helder beeld geven met betrekking tot de volgende onderwerpen: De doelstellingen. De doelstellingen zijn helder en vertonen verwantschap met de doelstellingen van de beoordeelde ongedeelde opleiding. Zij reflecteren op het bachelor- of masterniveau en de wetenschappelijke oriëntatie. Het programma De doelstellingen zijn adequaat vertaald in het programma. Het programma biedt de mogelijkheid aan de studenten de geformuleerde eindkwalificaties ook te bereiken. Formele eisen De opleiding voldoet aan de formele eisen voor bachelor respectievelijk master. Verder geldt dat de interne kwaliteitszorg moet voldoen aan de eisen die in het NVAO i.o.- accreditatiekader zijn geformuleerd. Met betrekking tot de overige onderwerpen en facetten uit het accreditatiekader (zoals: studielast en didactisch concept, beoordeling en toetsing, inzet personeel (kwalitatief en kwantitatief), voorzieningen, studiebegeleiding en de resultaten) geldt dat het oordeel dat is uitgesproken voor de ongedeelde opleiding, van toepassing wordt verklaard op de daaruit voortkomende bachelor- en masteropleiding(en). Indien de informatie in het rapport niet voldoende is, zal er een aanvullend onderzoek plaatsvinden om een oordeel te kunnen vormen (NVAO i.o. "Overgangsregeling bekostigd wo, 2003 p 3-4) ". De overgangsregeling is door de VBI-VSNU i.o. nader uitgewerkt in de "Richtlijnen vervroegde accreditateringsaanvraag". Deze uitvoering van de overgangsregeling heeft met zich meegebracht dat voor de meeste visitaties waarop de overgangsregeling van toepassing is een aanvullend onderzoek naar de kwaliteit van de bachelor- en masteropleidingen heeft plaatsgevonden. Zeker voor de visitaties die in het begin van 2003 werden afgerond geldt dat de BaMA-opleidingen slechts deels operationeel zijn, de beoordeling heeft derhalve, zoals voorzien in de overgangsregeling, sterk het karakter van een beoordeling van plannen gehad. In overeenstemming met de afspraken rond de overgangsregeling tussen NVAO en VSNU heeft op diverse momenten afstemming van de werkwijze plaatsgevonden tussen 18

19 NVAO i.o. en de VSNU-VBI i.o., onder andere aan de hand van enkele geanonimiseerde conceptbeoordelingsrapporten. Half december zijn deze concepten aan de NVAO voorgelegd. Op 13 januari 2004 heeft een bespreking plaatsgevonden waarbij NVAO, VSNU en VBI-VSNU i.o. aanwezig waren. De opmerkingen van de NVAO zijn doorgegeven aan alle secretarissen van de additionele beoordelingen. De conclusie van dat gesprek was dat VSNU/QANU de additionele beoordelingen conform de eisen van de NVAO i.o. kan uitvoeren. De VSNU-VBI i.o. heeft intern een projectstructuur opgezet om onderlinge afstemming en uniformiteit tussen de additionele beoordelingen te waarborgen. Naast regelmatige bijeenkomsten waarin secretarissen onderling de beoordelingen bespraken is voorzien in een sjabloon voor de beoordelingsrapporten en een zogenaamd expertbestand waarin de operationalisering van de criteria is opgenomen. Verder is op diverse momenten externe expertise en training ingeroepen ter ondersteuning bij het hanteren van het nieuwe beoordelingskader. Ter voorbereiding op het uitvoeren van de additionele beoordelingen heeft op 3 september 2003 een bijeenkomst plaats gevonden van alle voorzitters van VSNUvisitatiecommissies die te maken zouden krijgen met deze vervroegde accreditatie. Tijdens deze bijeenkomst is de werkwijze afgestemd en zijn de ter zake NVAO-criteria nader geconcretiseerd. De rapportages zijn omgeven met een inhoudelijke en formele toets op kwaliteit die bestaat uit een intercollegiale toetsing, waarbij een intern protocol wordt gevolgd en een bestuurlijke toetsing door het QANU-bestuur waarin wordt nagegaan of de beoordeling conform de 'Richtlijnen' en de kwaliteitsstandaarden van QANU is uitgevoerd. In dit stadium is tevens aandacht besteed aan het waarborgen van de consistentie in de beoordelingen. Bij de intercollegiale toetsing van de eerste rapportages 'Vervroegde accreditatie' heeft een 'consistentiecommissie' de concepten hierop geanalyseerd. De bevindingen daarvan zijn neergeslagen in het interne protocol intercollegiale toetsing. Alle instellingen die hebben deelgenomen aan de VSNU-visitatie Economie zijn in de gelegenheid gesteld om deel te nemen aan de vervroegde accreditatie voor de bachelor- en masteropleidingen die zijn voortgekomen uit de ongedeelde opleidingen wijsbegeerte die in dat verband werden beoordeeld. Het VSNU-visitatierapport Economie in juni 2003 gepubliceerd. De leden van de VSNU-visitatiecommissie Economie zijn gevraagd om de aanvullende beoordeling uit te voeren. De VSNU-commissie heeft in de periode van 16 oktober 2002 tot en met 14 februari 2003 alle economie-opleidingen in Nederland bezocht en daarover het VSNU onderwijsvisitatierapport Economie uitgebracht. De beoordeling van de aanvullende informatie over de bachelor- en masteropleidingen kon plaatsvinden in de licht van deze eerdere beoordeling van de ongedeelde opleiding. Omdat de bezoeken recent hebben plaatsgevonden kon bij de beoordeling van de aanvullende informatie worden volstaan met een 'papieren-beoordeling'. De commissie heeft de door de opleiding verstrekte additionele informatie bestudeerd in het licht van bevindingen bij de VSNU-visitatie. Voor de onderwerpen inzet personeel, voorzieningen en te verwachte resultaten van het NVAO-accreditatiekader kan in overeenstemming met de overgangsregeling het oordeel 19

20 worden overgenomen uit het bestaande visitatierapport. Daar waar de commissie toch afwijkt van haar oordeel uit het visitatierapport van de ongedeelde opleiding, wordt dit onderbouwd. De onderwerpen: Doelstellingen, Programma en Interne kwaliteitszorg zijn, voor zover voorgeschreven door de overgangsregeling, volgens het NVAObeoordelingskader voor bestaande opleidingen beoordeeld. Het referentiekader van de commissie zoals opgenomen in het visitatierapport Economie heeft in deze overgangsfase de rol vervuld van het door de NVAO gevraagde domeinspecifiek referentiekader. De commissie heeft het visitatierapport alsmede de door de opleiding verstrekte additionele informatie bestudeerd. Voor de onderwerpen inzet personeel, voorzieningen en te verwachten resultaten van het NVAO-accreditatiekader is in principe het oordeel overgenomen uit het bestaande visitatierapport. Daar waar de commissie toch afwijkt van haar oordeel uit het visitatierapport van de ongedeelde opleiding, wordt dit onderbouwd. De commissie heeft vergaderd op 19 november, 16 januari, 29 maart en 27 mei. Er hebben geen site visits plaatsgevonden; een concept van dit rapport is voorgelegd aan de opleiding/faculteit met het verzoek om eventuele feitelijke onjuistheden aan de commissie te melden. De commissie heeft nauwgezet ieder van de criteria beoordeeld. Binnen de commissie heeft een taakverdeling plaatsgevonden, waarbij elke opleiding werd beoordeeld door twee reviewers. Concept-beoordelingen zijn door de commissie als geheel besproken, de beoordelingen worden hierdoor intersubjectief gedragen door alle leden van de commissie. De commissie hanteert voor de beoordeling op onderwerpsniveau een tweepuntsschaal: voldoende of onvoldoende. Het gebruik van een tweepuntsschaal is tijdens de bijeenkomst van de voorzitters overeengekomen. De motivering hiervoor is dat de beoordeling in belangrijke mate een planbeoordeling is. Het is niet goed mogelijk op grond van plannen verantwoord tot een nadere differentiatie in de beoordeling te komen omdat er altijd een zekere onzekerheid over de uitvoering blijft bestaan. Ook voor de oordelen op het niveau van de facetten wordt gebruik gemaakt van deze tweepuntsschaal. In het beoordelingsschema wordt een plus (+) opgenomen wanneer voldoende wordt voldaan aan de criteria en een min (-) wanneer dit onvoldoende geschiedt. 20

21 Bij de afweging om tot een eindoordeel te komen maakt de commissie in sommige gevallen gebruik van de volgende vierpuntsschaal: 1 Onvoldoende: (komt overeen met de oordelen 1 tot en met 5 in de tienpuntsschaal) 2 Voldoende: (komt overeen met de oordelen 6 en 7 op de tienpuntsschaal) 3 Goed: (komt overeen met het oordeel 8 op de tienpuntsschaal) 4 Excellent: (komt overeen met de oordelen 9 en 10 op de tienpuntsschaal) het kwaliteitsniveau ligt beneden de basisstandaard het kwaliteitsniveau beantwoordt aan de basisstandaard of basisnorm voor een universitaire opleiding het niveau van dit kwaliteitsaspect voldoet aan de verwachtingen, het is resultaat van doordacht beleid met betrekking tot dit kwaliteitsaspect is een niveau gerealiseerd dat in alle opzichten (alle aandachtpunten) zeer goed is en de internationale vergelijking kan doorstaan. Het is een voorbeeld van 'best practice' Die gevallen zijn: a) Daar waar niet alleen plannen maar eveneens 'gerealiseerde kwaliteit' kan worden beoordeeld. b) Daar waar het nodig is om voor de beoordeling van de onderwerpen tot een afweging te komen op basis van van verschillende subonderdelen (facetten), kan de commissie gebruik maken van de vierpuntsschaal, ook in die gevallen waar het gaat om een planbeoordeling. c) Bij de conversie van beoordelingen op de tienpuntsschaal in het VSNUvisitatierapport naar de vierpuntsschaal. Na de vaststelling van de conceptrapporten door de commissie juni 2004 (per ), zijn deze voor hoor en wederhoor aan de opleidingen voorgelegd. Daar waar deze opmerkingen aanleiding gaven tot correcties zijn deze doorgevoerd. Begin juni heeft de interne kwaliteitstoetsing plaatsgevonden: intercollegiale beoordeling en bestuurlijke toetsing hebben daaropvolgend plaatsgevonden. De conceptrapporten zijn in augustus definitief vastgesteld door de commissie en aan de opleidingen verzonden. 21

22 Bijlage 4: doelstellingen en eindtermen van de opleiding Kennis De afgestudeerde beschikt over: 1 De nieuwste (nieuwste inzichten, methoden, technieken en theorieën) op standaard handboekniveau van de belangrijkste disciplines waaruit het economisch kennisdomein van de betreffende opleiding is samengesteld, alsmede basiskennis van de daaraan gelieerde disciplines. 2 Heeft inzicht in de samenhang van de vakonderdelen binnen het economisch kennisdomein. 3 Is in staat om verworven analysetechnieken en vaardigheden op het economisch kennisdomein toe te passen. 4 Is in staat tot het vormen van een kritisch oordeel over de toepassing van theorieën en onderzoeksmethoden binnen het economisch kennisdomein. Vaardigheden: De afgestudeerde 1 Kan onder begeleiding routinematig onderzoek uitvoeren binnen het kennisdomein. 2 Is in staat om kwantitatieve en kwalitatieve informatie te verzamelen en zelfstandig te analyseren en te interpreteren, ook in (multidisciplinair) teamverband. 3 Beschikt over relevante vaardigheden op het gebied van informatie- en communicatietechnologie. 4 Beschikt over communicatieve vaardigheden om zelf de redeneerwijzen en begrippen van de centrale disciplines logisch en helder te uiten op zowel schriftelijke als mondelinge wijze. Attitude De afgestudeerde 1. Beschikt over een onderzoekende attitude met betrekking tot de inhoud en ontwikkeling van het kennisdomein. 2. Is geïnteresseerd in (bedrijfs)economische verschijnselen en vraagstukken, mede in hun maatschappelijke context. 3. Kan reflecteren op het eigen leerproces (denken en werken), wenst nieuwe kennis te verwerven en daarover een eigen oordeel te vormen. 4. Heeft de attitude om een vervolgstudie te doen. De formuleringen zijn overgenomen uit de additioneel aangeleverde informatie. 22

23 Bijlage 5: Dublin descriptoren kennis en inzicht toepassen kennis en inzicht oordeelsvorming communicatie leervaardigheden kwalificaties bachelor Heeft aantoonbare kennis en inzicht van een vakgebied, waarbij wordt voortgebouwd op het niveau bereikt in het voortgezet onderwijs en dit wordt overtroffen; functioneert doorgaans op een niveau waarop met ondersteuning van gespecialiseerde handboeken, enige aspecten voorkomen waarvoor kennis van de laatste ontwikkelingen in het vakgebied vereist is. Is in staat om zijn/haar kennis en inzicht op dusdanige wijze toe te passen, dat dit een professionele benadering van zijn/haar werk of beroep laat zien, en beschikt verder over competenties voor het opstellen en verdiepen van argumentaties en voor het oplossen van problemen op het vakgebied. Is in staat om relevante gegevens te verzamelen en interpreteren (meestal op het vakgebied) met het doel een oordeel te vormen dat mede gebaseerd is op het afwegen van relevante sociaalmaatschappelijke, wetenschappelijke of ethische aspecten. Is in staat om informatie, ideeën en oplossingen over te brengen op een publiek bestaande uit specialisten of niet-specialisten. Bezit de leervaardigheden die noodzakelijk zijn om een vervolgstudie die een hoog niveau van autonomie veronderstelt aan te gaan. kwalificaties master Heeft aantoonbare kennis en inzicht, gebaseerd op de kennis en het inzicht op het niveau van bachelor en die deze overtreffen en/of verdiepen, alsmede een basis of een kans bieden om een originele bijdrage te leveren aan het ontwikkelen en/of toepassen van ideeën, vaak in onderzoeksverband. Is in staat om kennis en inzicht en probleemoplossende vermogens toe te passen in nieuwe of onbekende omstandigheden binnen een bredere (of multidisciplinaire) context die gerelateerd is aan het vakgebied; is in staat om kennis te integreren en met complexe materie om te gaan. Is in staat om oordelen te formuleren op grond van onvolledige of beperkte informatie en daarbij rekening te houden met sociaalmaatschappelijke en ethische verantwoordelijkheden, die zijn verbonden aan het toepassen van de eigen kennis en oordelen. Is in staat om conclusies, alsmede de kennis, motieven en overwegingen die hieraan ten grondslag liggen, duidelijk en ondubbelzinnig over te brengen op een publiek van specialisten of niet-specialisten. Bezit de leervaardigheden die hem of haar in staat stellen een vervolgstudie aan te gaan met een grotendeels zelfgestuurd of autonoom karakter. 23

24 Bijlage 6: programma van de opleiding Jaar 1 semester vak ECTS 1 Management 1 6 Micro-economie 1 6 Wiskunde 1a 3 Marketing 1 6 Statistiek 1a 3 Wiskunde 1b 3 ICT Macro-economie 1 6 Statistiek 1b 3 Financial Accounting 1 6 Internationale economie 1 6 Financiering 1 6 Statistiek 1c 3 TOTAAL JAAR 1 60 Jaar 2 semester vak ECTS 1 Management 2 6 Openbare financiën 6 Statistiek 2 3 Micro-economie 2 6 Boekhouden 1 3 Computerboekhouden 3 Wiskunde 2a 3 2 Financiering 2 6 Management Accounting 1 3 ICT2 3 Wiskunde 2b 3 Marketing 2 6 Business and ICT 1 6 Recht 3 TOTAAL JAAR 2 60 Jaar 3 semester Vak ECTS 1 Financiering 3 6 Management 3 6 Marketing 3 6 Financial Accounting 2 6 Business and ICT Keuze-onderdelen 30 TOTAAL JAAR 3 60 TOTAAL BACHELOR 180 De keuzeruimte wordt voor minimaal 10 ECTS opgevuld door een keuze uit een van de acht trajectvakken. Deze hebben betrekking op de acht trajecten van de doorstroommaster Business Administration. De overige ruimte kan worden opgevuld door vrije keuze (waarvan 5 ECTS voor een algemeen vormend vak en eventueel 5 ECTS Engels en vakken om deficiënties voor de master weg te werken). De 24

25 keuzeruimte wordt verder gereduceerd door de verplichte afstudeeropdracht. In het studiejaar wordt de afstudeeropdracht verhoogd naar 10 ECTS. Dit zal leiden tot een wijziging in de onderwijsprogramma s. 25