De Nieuwe Beiaard van Sint-Rombouts

Transcriptie

1 Mechelen lezingen Soirée Lamot Erfgoed en Wetenschap De Nieuwe Beiaard van Sint-Rombouts Een muzikale en technische benadering Het groot onderhoud van 2011 Stadsbeiaardier Eddy Mariën Clock-O-Matic

2

3 1. Definitie van het woord beiaard 2. Voorlopers van de beiaard 3. Geboorte van de beiaard 4. Waarom in Vlaanderen onstaan 5. Beiaarden in Sint-Rombouts 6. Een beiaardier te gast 7. Muziekvoorbeelden 8. Het groot onderhoud van 2011

4 De nieuwe beiaard van Sint- Rombouts Een muzikale en technische benadering

5 Definitie van het woord beiaard Muziekinstrument Gestemde bronzen klokken Stokkenklavier Toonomvang minimum 23 klokken Huidige standaardbeiaard heeft 49 klokken Termen: beiaard, carillon, klokkenspel, Glockenspiel

6 Voorlopers van de beiaard Cymbaalspelen: reeks van kleine klokjes aangeslagen met hamers psalmen begeleiden of tonen aangeven in kloosters

7

8 Voorlopers van de beiaard Beyaerders: In torens Kleppen van klokken Door middel van touwen aan de klepels Feestelijk effect

9

10 Voorlopers van de beiaard Torenuurwerken Vanaf 14de eeuw Uurslag voorafgegaan door verwittiging: appeelkens, wekkering, voorslag Voorslag groeit uit tot herkenbare melodieën Zelfde klokjes ook manueel bespeeld met hamertjes

11 Geboorte van de beiaard 1510 In stadhuistoren van Oudenaarde Een clavier in torrekin om te beyaerden Geplaatst door uurwerkmaker Jan van Spiere samen met 9 voorslagklokjes

12 Waarom in Vlaanderen ontstaan? Meest verstedelijkte gebied van Europa Rijkdom en onderlinge rivaliteit Tijd van de Vlaamse polyfonisten Muzikaal stimulerend klimaat Beste gieters woonden hier Onze klokken klonken beter

13 Beiaarden in Sint-Rombouts Oude beiaard 1557: 18 klokken 1680: uitgebreid tot 44 klokken 33 door Pieter Hemony + 11 zware basklokken Bepleit door beiaardier Elooi Bonjonne 1952: 49 klokken van 12 verschillende gieters Middentoonstemming

14 Beiaarden in Sint-Rombouts Nieuwe beiaard Bepleit door beiaardier Piet van den Broek 1981 Koninklijke Gieterij Eijsbouts uit Asten 49 klokken Evenredig zwevende stemming

15 Een beiaardier te gast De klim naar boven Onthaal Kraankamer Smidse Klokkenkamer Oude beiaardkamer Uurwerkkamer Nieuwe beiaardkamer

22 Een beiaardier te gast De klim naar boven Onthaal Kraankamer Smidse Klokkenkamer Oude beiaardkamer Uurwerkkamer Uitschakelen van de uur- en halfuurslag Nieuwe beiaardkamer

24 Een beiaardier te gast De klim naar boven Onthaal Kraankamer Smidse Klokkenkamer Oude beiaardkamer Uurwerkkamer Nieuwe beiaardkamer Uitschakelen van het trommelspeelwerk

25 Een beiaardier te gast Inspectie van het klavier Aantal klokken: 49 Klaviertype Denyn-standaard Europees standaarklavier Amerikaans klavier WCF-standaard

26

27

28

29

30

31 Een beiaardier te gast Inspectie van de klank Transpositie: do op klavier klinkt sol Redenen Hoogte van de beiaard in de toren Ruimte in de toren Financieel Bepaalt muziekkeuze

32 Een beiaardier te gast Inspectie van de klank Stemming: verhouding van frequenties Evenredig zwevend Middentoonstemming Redenen: historisch of bewuste keuze Bepaalt muziekkeuze

33 Een beiaardier te gast Inspectie van de klank Uitklinktijd Afhankelijk van de grootte van de klokken Verschillend van gieter tot gieter historische beiaarden klinken korter dan moderne Bepaalt muziekkeuze

34 Een beiaardier te gast

35 Een beiaardier te gast Inspectie van de klank Boventonen Grondtoon, priem, kleine terts, kwint, octaaf Onjuiste boventonen Dissonante klank Zwevingen Beperkt de muziekkeuze

36

37

38 Een beiaardier te gast Inspectie van de klank Akoestiek: hoe klinkt het voor het publiek? Publiek zit beneden, beiaardier zit boven Galmborden Compacte opstelling klokken Luisterplaats Weersomstandigheden Test vooraf met luisteraar beneden aanbevolen

39 Een beiaardier te gast Inspectie van de tractuur Draadregelaars Tuimelaarassen Gerichte tuimelaars Repetitieveren achter de klepels

40 Een beiaardier te gast Inspectie van de tractuur Draadregelaars Tuimelaarassen Gerichte tuimelaars Repetitieveren achter de klepels

41 Inspectie van de tractuur Een beiaardier te gast Draadregelaars Tuimelaarassen Gerichte tuimelaars Tuimelklepels Broeken Repetitieveren achter de klepels

42 Inspectie van de tractuur Een beiaardier te gast Draadregelaars Tuimelaarassen Gerichte tuimelaars Tuimelklepels Broeken Repetitieveren achter de klepels

43 Inspectie van de tractuur Een beiaardier te gast Draadregelaars Tuimelaarassen Gerichte tuimelaars Repetitieveren achter de klepels

44 Inspectie van de tractuur Een beiaardier te gast Draadregelaars Tuimelaarassen Gerichte tuimelaars Repetitieveren achter de klepels

45 Muziekvoorbeelden Opgewekt uit Suite Bell Moods van Jef Rottiers Voor arm en rijk, voor jong en oud, Voor allen die bestaan, Van 's morgens vroeg, doorheen de nacht, Zijn wij het uur En slaan.

46 Muziekvoorbeelden Naspel uit Suite Bell Moods van Jef Rottiers Nu naakt de zon de westerkim En gaat het al ter rust; Het woud verstomt, de avond valt... Dan zingen wij Vol lust.

47 3: Het Groot Onderhoud van 2011 Nieuwe Beiaard Sint-Rombouts

48 Clock-O-Matic ACTIVITEITEN 1. Klokkeninstallaties Kerkelijk gebruik: aankondiging erediensten Tijdsaanduiding: uurslag, uurslagmelodiëen Beiaarden en klokkenspellen 3. Monumentale uurwerken 4. Speciale projecten NIEUWBOUW VERVANGING - RESTAURATIE

49 Geschiedenis 1950 : G. Frère - technische vernieuwing - eerste succesvolle elektrificering luidklokkeninstallatie (Kerstmis 1949 ) Aantal klanten : : van Lo naar Herent (Leuven), centraal in België Lo - tot

50 1982 : export 1993 : naar Holsbeek (Leuven) 1994 : Oscar voor de Export 2011 : 45 medewerkers Klanten: kerken, steden en gemeenten, scholen, industrie... Geschiedenis Holsbeek

51 Mechanisch Elektrisch Onze kunde Elektronisch Hardware software Mechatronica Chronos uurwerksynchronisatie Movotron

52 Klokkeninstallaties

53 Beiaarden en klokkenspellen

54 Monumentale uurwerken

55 België, Antwerpen, O.L.Vr kathedraal 1990 restauratie monumentaal uurwerk Ø 6.9 m

56 U.S.A., Arlington,Virginia, Court House

57 België, Brussel Sibelga

58 U.S.A. Minnesota Minneapolis City Hall Ø 7 m

59 Spanje, Castellon, spoorwegstation Renfe diameter 11.4m

60 Teneriffe Ø 6m U.S.A., Missouri Botanical Garden Ø 6m

61 Speciale projecten

62 Nieuwe Beiaard Sint-Rombouts Het Groot Onderhoud van 2011 De opdracht

63 Groot Onderhoud Nieuwe Beiaard Sint-Rombouts Klavier - Vervangen van de draadregelaars

64 - Vervangen van de drukveren van het pedaal, wegnemen van de speling, nieuwe vilt en leder

65 -Vervangen van alle vilt boven en onder het manuaal door vilt met dezelfde hardheid en bevestigd met velcrostrip + vervanging van de rubberen onderzetting

66 Groot Onderhoud Nieuwe Beiaard Sint-Rombouts Tractuur -Vervangen van alle inox bedrading tussen de waterkering en klepel/veer - Reinigen van de lagers van de tuimelbaren -Plaatsen van nieuwe nylonbussen

67 -Rondslijpen van de klepels -Vervangen van de klepelscharnieren -Nakijken van de veren

68 -Demonteren en verbussen van de tuimelaars van de zwaarste klokken + nieuwe inox assen -Afregelen van het geheel met de beiaardier

69 Groot Onderhoud Nieuwe Beiaard Sint-Rombouts Klavierkamer - 3 vensters voorzien van nieuw glas twee links van klavier en 1 links achter klavier Uitvoeringstermijn 08/02/2011 aanvang van de werken

70 Het Groot Onderhoud van 2011 door Clock-O-Matic Groot Onderhoud Nieuwe Beiaard Sint-Rombouts

71 Nieuwe Beiaard Sint-Rombouts Het Groot Onderhoud van 2011 Oude situatie en de punten die verbeterd moesten worden Klavier Tractuur Klepels Klavierkamer

72 Het Groot Onderhoud van 2011 Oude situatie en de punten die verbeterd moesten worden Versleten dempingmateriaal boven en onder de toetsen Versleten leder op de pedalen Onzorgvuldig aangebracht rubber om de diepgang van de toetsen te beperken Zijdelingse speling op de pedalen Terugtrekveren van de pedalen moeilijk regelbaar, van veschillende makelij en reeds vele malen voorlopig hersteld Klavier Tractuur Klepels Klavierkamer

73 Nieuwe Beiaard Sint-Rombouts Het Groot Onderhoud van 2011 Oude situatie en de punten die verbeterd moesten worden Klavier Tractuur Klepels Klavierkamer Draadregelaars van de bovenste 37 klokken niet nauwkeurig genoeg Fijnafstelling van de tractuur van de 49 klokken was verloren Versleten nylonbussen in de tuimelaars Versleten draadverbindingen Speling op de assen van de tuimelaars van de 12 onderste klokken Vervuilde lagers van de overige tuimelaars

74 Het Groot Onderhoud van 2011 Oude situatie en de punten die verbeterd moesten worden Draadregelaars van de bovenste 37 klokken niet nauwkeurig genoeg Fijnafstelling van de tractuur van de 49 klokken was verloren Versleten nylonbussen in de tuimelaars Versleten draadverbindingen Speling op de assen van de tuimelaars van de 12 onderste klokken Vervuilde lagers van de overige tuimelaars Klavier Tractuur Klepels Klavierkamer

75 Nieuwe Beiaard Sint-Rombouts Het Groot Onderhoud van 2011 Oude situatie en de punten die verbeterd moesten worden Klavier Tractuur Klepels Klavierkamer Scharnieren van de klepels vertoonden zeer veel slijtage Na jaren intensief gebruik waren de klepels platgeslagen, zodat het contactoppervlak klok/klepel te groot werd

76 Het Groot Onderhoud van 2011 Scharnieren van de klepels vertoonden zeer veel slijtage Na jaren intensief gebruik waren de klepels platgeslagen, zodat het contactoppervlak klok/klepel te groot werd Oude situatie en de punten die verbeterd moesten worden Klavier Tractuur Klepels Klavierkamer Copyright

77 Nieuwe Beiaard Sint-Rombouts Het Groot Onderhoud van 2011 Oude situatie en de punten die verbeterd moesten worden Klavier Tractuur Klepels Klavierkamer Het dubbel glas van drie ramen was niet meer luchtdicht

78 Nieuwe Beiaard Sint-Rombouts Het Groot Onderhoud van 2011 Uitgevoerde werken Klavier Tractuur Klepels Klavierkamer Vervangen van de terugtrekveren van de pedalen door een nieuw systeem met uniform gekozen terug trekveren dat gemakkelijker bij te regelen is

79 Oud Het Groot Onderhoud van 2011 Uitgevoerde werken Klavier Tractuur Klepels Klavierkamer Nieuw Vervangen van de terugtrekveren van de pedalen door een nieuw systeem met uniform gekozen terug trekveren dat gemakkelijker bij te regelen is

80 Nieuwe Beiaard Sint-Rombouts Het Groot Onderhoud van 2011 Uitgevoerde werken Klavier Tractuur Klepels Klavierkamer Demonteren van alle pedalen Vervangen van het leder op de bovenkant van het pedaal Wegnemen van de zijdelingse speling van de pedalen in hun geleiding Uitkameren ( uitfrezen) van die wrijvingzone Aanbrengen van een dempend en wrijvingsarm materiaal zodat de speling weggenomen is

81 Oud Nieuw Het Groot Onderhoud van 2011 Uitgevoerde werken Klavier Tractuur Klepels Klavierkamer Demonteren van alle pedalen Vervangen van het leder op de bovenkant van het pedaal Wegnemen van de zijdelingse speling van de pedalen in hun geleiding Uitkameren ( uitfrezen) van die wrijvingzone Aanbrengen van een dempend en wrijvingsarm materiaal zodat de speling weggenomen is

82 Nieuwe Beiaard Sint-Rombouts Het Groot Onderhoud van 2011 Uitgevoerde werken Klavier Tractuur Klepels Klavierkamer Boven en onder de toetsen en pedalen bevindt zich een dempingmateriaal. Na verloop van tijd verliest dit materiaal zijn functie doordat het steeds samengedrukt wordt. Het oude dempingmateriaal is vervangen door nieuwe vilt die deze keer niet verlijmd is maar met velcro/klittenband bevestigd is, zodat deze dempingkussentjes gemakkelijk zonder gereedschap vervangen kunnen worden. Zowel aan het pedaal als manuaal waren er rubberen stroken aangebracht om de diepgang - dit is de afstand waarover men de toets kan indrukken- aan te passen. Deze waren slordig aangebracht en zijn eveneens vervangen door nieuwe exemplaren.

83 Oud Het Groot Onderhoud van 2011 Uitgevoerde werken Klavier Tractuur Klepels Klavierkamer Boven en onder de toetsen en pedalen bevindt zich een dempingmateriaal. Na verloop van tijd verliest dit materiaal zijn functie doordat het steeds samengedrukt wordt. Het oude dempingmateriaal is vervangen door nieuwe vilt die deze keer niet verlijmd is maar met velcro/klittenband bevestigd is, zodat deze dempingkussentjes gemakkelijk zonder gereedschap vervangen kunnen worden. Zowel aan het pedaal als manuaal waren er rubberen stroken aangebracht om de diepgang - dit is de afstand waarover men de toets kan indrukken- aan te passen. Deze waren slordig aangebracht en zijn eveneens vervangen door nieuwe exemplaren. Nieuw

84 Nieuwe Beiaard Sint-Rombouts Het Groot Onderhoud van 2011 Uitgevoerde werken Klavier Tractuur Klepels Klavierkamer Draadregelaars

85 Algemeen: Het Groot Onderhoud van 2011 Uitgevoerde werken Klavier Tractuur draadregelaars Klepels Klavierkamer Een draadregelaar is een toestelletje dat gemonteerd is tussen de toets en de klepel en dit ter hoogte van het klavier, zodat het gemakkelijk bediend kan worden door de beiaardier. Dit toestelletje laat toe om de lengteveranderingen van de draadverbinding tussen toets en klepel in te stellen. De lengte van deze draadverbinding varieert onder andere in functie van de omgevingstemperatuur. Voor roestvast staal of inox, waaruit deze draadverbinding bestaat is dit 1 honderdste mm per graad Celsius per meter. Bij stijgende temperatuur wordt de draad langer en bij dalende temperatuur krimpt de draad. Dus bij een temperatuurdaling van 20 Graden Celsius wordt een draad met een lengte van 20 meter 4 mm korter. Deze wijziging kan voldoende zijn zodat de klepel tegen de klok plakt als de toets zich beneden bevindt en zo de aangeslagen klok niet kan uitklinken en de toon dood valt. Temperatuur is niet de enigeoorzaak waardoor de draadlengte kan variëren, je hebt ook nog rek, het zetten van de draad en draadogen, slijten van het aanslagpunt van de klepel, slijtage van de nylon busjes,.

86 Het Groot Onderhoud van 2011 Uitgevoerde werken Klavier Tractuur draadregelaars Klepels Klavierkamer Testopstelling Bij deze beiaard zijn de 37 draadgeleiders die naar de bovenste klokkenreeks lopen vervangen door nieuw exemplaren die lichter zijn dan de oude én in tegenstelling tot de oude ook traploos instelbaar zijn. Daardoor kan men de klepelaanslag veel fijner afregelen en is het totale gewicht van de verbinding klepel/toets verminderd Eerst is er een test opstelling gemonteerd en een test uitgevoerd. Het gewicht van de draadregelaar moet zo laag als mogelijk zijn. Uiteindelijk is er na een tweetal maanden testen gekozen voor een verbeterde, lichtere versie van onze Clock-O-Matic draadregelaar met een nieuw aluminium scharnier dat op de toets gemonteerd werd De draadregelaar is vervaardigd uit zwart geanodiseerd aluminium en roestvaste materialen Oude draadregelaars Nieuwe draadregelaars

87 Het Groot Onderhoud van 2011 Uitgevoerde werken Klavier Tractuur draadregelaars Klepels Klavierkamer Oude draadregelaars Uiteindelijk is er na een tweetal maanden testen gekozen voor een verbeterde, lichtere versie van onze Clock-O-Matic draadregelaar met een nieuw aluminium scharnier dat op de toets gemonteerd werd De draadregelaar is vervaardigd uit zwart geanodiseerd aluminium en roestvaste materialen Nieuwe situatie

88 Nieuwe draadregelaars demonstratie Groot Onderhoud Nieuwe Beiaard Sint-Rombouts

89 Nieuwe Beiaard Sint-Rombouts Het Groot Onderhoud van 2011 Uitgevoerde werken Klavier Tractuur Klepels Klavierkamer Vervangen van alle inox bedrading tussen waterkering en klepel/veer Deze draden variëren tussen 2.5 mm en 4 mm voor de zwaarste klokken Reinigen van de alle lagers van de tuimelbaren, wrijving wegwerken, opkuisen van de kunststof lagers + smeren van het geheel Vervangen van alle nylon busjes in alle armen van de tuimelaars

90 Het Groot Onderhoud van 2011 Uitgevoerde werken Klavier Tractuur Klepels Klavierkamer Vervangen van alle inox bedrading tussen waterkering en klepel/veer Deze draden variëren tussen 2.5 mm en 4 mm voor de zwaarste klokken Reinigen van de alle lagers van de tuimelbaren, wrijving wegwerken, opkuisen van de kunststof lagers + smeren van het geheel Vervangen van alle nylon busjes in alle armen van de tuimelaars Oude tuimelbaar Nieuwe tuimelbaar Oude bedrading Nieuwe bedrading Nylon buslagers

91 Nieuwe Beiaard Sint-Rombouts Het Groot Onderhoud van 2011 Uitgevoerde werken Klavier Tractuur Klepels Klavierkamer De gerichte tuimelaars van de 12 onderste klokken Demontage van deze 12 tuimelaars Nieuwe as uit roestvast staal ( inox) Vervangen van de uitgesleten bronzen bussen door nieuwe Hermontage van het geheel Nazicht van de terugtrekveren van de kleine klokken en de meetrekveren van de grotere klokken

92 Het Groot Onderhoud van 2011 De gerichte tuimelaars van de 12 onderste klokken Demontage van deze 12 tuimelaars Nieuwe as uit roestvast staal ( inox) Vervangen van de uitgesleten bronzen bussen door nieuwe Hermontage van het geheel Nazicht van de terugtrekveren van de kleine klokken en de meetrekveren van de grotere klokken Uitgevoerde werken Klavier Tractuur Klepels Klavierkamer Oude gerichte tuimelaar Nieuwe... vernieuwde tuimelaars

93 Nieuwe Beiaard Sint-Rombouts Het Groot Onderhoud van 2011 Uitgevoerde werken Klavier Tractuur Klepels Klavierkamer Klepels voorzichtig bijslijpen/rondzetten met flexibele schijf zodat het aanslagpunt weer een punt wordt ipv een vlak Al de klepelscharnieren zijn vervangen door nieuwe exemplaren uit technisch textiel Veiligheidsmechanismen van klepel verwijderd (hinderlijk scherpe boventonen)

94 Het Groot Onderhoud van 2011 Uitgevoerde werken Klavier Tractuur Klepels Klavierkamer bijgeslepen klepel Klepels voorzichtig bijslijpen/rondzetten met flexibele schijf zodat het aanslagpunt weer een punt wordt ipv een vlak Al de klepelscharnieren zijn vervangen door nieuwe exemplaren uit technisch textiel Veiligheidsmechanismen van klepel verwijderd (hinderlijk scherpe boventonen) Klepel + veer Ingeslagen klepel

95 Nieuwe Beiaard Sint-Rombouts Het Groot Onderhoud van 2011 Uitgevoerde werken Klavier Tractuur Klepels Klavierkamer 3 vensters voorzien van nieuw glas: twee links van klavier en 1 links achter klavier

96 3 vensters voorzien van nieuw glas: twee links van klavier en 1 links achter klavier Het Groot Onderhoud van 2011 Nieuw dubbel glas Uitgevoerde werken Klavier Tractuur Klepels Klavierkamer

97 Nieuwe Beiaard Sint-Rombouts Het Groot Onderhoud van 2011 Afregelen van het instrument Tezamen met de beiaardier werd het hele instrument afgeregeld en dit met behulp van het Clock-O-Matic toetsdrukmeting-systeem waarmee men objectief de onder- en bovendruk van elke toets kan meten en registeren.

98 Afregelen van het instrument Copyright

99 Hoorbaar resultaat Let op de bijgeluiden Voor - Na

100 Ongeschreven Preludium van Jef Denyn

101

102 EINDE Dank voor Uw aandacht