Lezing UvT society. Door Johan Graafland Hoogleraar Economie, Onderneming en Ethiek. Inleiding. Intro
|
|
- Elisabeth van de Berg
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Lezing UvT society Door Johan Graafland Hoogleraar Economie, Onderneming en Ethiek Inleiding Intro Nederland en Europa bevinden zich in een voortslepende economische crisis. De recente outlook van het IMF geeft een somber beeld van de Nederlandse economie. De beleidsprioriteit van Den Haag is daarom zonder meer duidelijk: hoe versterken wij de economische groei in Nederland en natuurlijk ook van Europa op korte en middellange termijn? Maar stimuleren van economische groei creëert op lange termijn wel een dilemma. Het rapport van het planbureau van de leefomgeving laat bijvoorbeeld zien dat de CO2 uitstoot in 2010 wereldwijd met 5% toenam toen de productie zich herstelde van de recessie in Hoewel de CO2 emissies in de EU de Kyoto doelstellingen lijken te gaan halen, is de uitstoot in andere landen zoals de V.S., China en India sinds 1990 fors gestegen, wereldwijd zelfs met 45% sinds Is de bestrijding van de economische crisis al een geweldige uitdaging, de uitdaging om de belasting van het milieu te stabiliseren en terug te dringen is niet alleen technisch maar ook moreel op langere termijn nog veel groter. Want wie is bereid de kosten van het terugdringen van externe effecten van eigen productie en consumptiepatronen op zich te nemen? MVO Daarmee zijn wij bij het thema van vanavond aanbeland, maatschappelijk verantwoord ondernemen of kortweg MVO. MVO wordt beschouwd als een van de belangrijkste manieren om negatieve externe effecten terug te dringen. Het argument is dat overheidsregulering vaak hoge kosten genereert voor bedrijven en daardoor zijn doel voorbijschiet. Door gebrekkige informatie bij de overheid en de hoge dynamiek in markten zijn overheidsmaatregelen vaak niet voldoende toegesneden op de situatie waarin bedrijven opereren. Zij zijn daardoor niet effectief in het indammen van schadelijke sociale of ecologische effecten. De overheid kan zich daarom beter richten op het creëren van goede randvoorwaarden om maatschappelijk verantwoord ondernemen te bevorderen. En niet in te zetten op directe regulering van bedrijfsprocessen of van de sociale of ecologische effecten veroorzaakt door de consumptie van producten die bedrijven maken. Vraagtekens bij MVO Maar de vraag is: werkt MVO ook echt? Is MVO dan wel effectief? Daarover bestaat ook de nodige twijfel. Sommigen stellen dat het MVO debat tussen wetenschappers en de visie van de overheden daarop steeds meer is ingekapseld door het bedrijfsleven en daardoor steeds meer in het verlengde van het winststreven van bedrijven is getrokken. Daardoor is MVO een winst-gedreven thema geworden, waaraan de sociale of ecologische doelen dienstbaar zijn 1
2 gemaakt. MVO is dan een nieuw middel om de concurrentiekracht van de onderneming te versterken als bron van innovatie binnen het bestaande kapitalistisch systeem. Critici menen zelfs dat MVO initiatieven niet meer dan een vorm van window dressing zijn. Dat zou kunnen verklaren dat, ondanks het feit dat er al meer dan tien jaar ruime aandacht is voor MVO, wereldwijde sociale en ecologische neerwaartse ontwikkelingen moeilijk doorbroken lijken te worden. Ik denk dan niet alleen aan het milieu, maar ook bijvoorbeeld aan de groeiende inkomensongelijkheid in Angelsaksische landen. Ook daar heeft MVO geen trendbreuk teweeg gebracht. In de V.S. is de inkomensongelijkheid sinds de jaren zestig gestadig toegenomen. De onderzoeksvraag De inkapseling van MVO in het winststreven blijkt ook uit de onderzoekagenda. In de wetenschappelijke literatuur is heel veel aandacht geschonken aan de vraag hoe de relatie is tussen MVO en strategische waarden van bedrijven, zoals innovatie, kostenreductie, winstgevendheid en imago. Maar naar de vraag of MVO ook echt tot betere sociale of milieu uitkomsten leidt, is nog vrijwel geen onderzoek gedaan. Maar als MVO geen effectief middel blijkt om sociale en milieudoelen te realiseren, vervalt de hele relevantie ervan. Twijfel over de effectiviteit van MVO zou heel goed de reden kunnen zijn geweest dat de EU in 2009 in het zevende kaderprogramma een onderzoek naar juist deze vraag opnam: wat is de impact van MVO? Samen met 14 andere Europese partners heeft het Tilburg Sustainability Center aan onze universiteit onderzoek gedaan naar deze vraag. Naast de vraag naar de impact van MVO werd ook een tweede onderzoeksvraag gesteld: wat drijft bedrijven om maatschappelijk verantwoord te ondernemen? Welke omgevingsfactoren prikkelen bedrijven tot MVO? En wat zijn interne drivers voor MVO? Werkwijze De rol die ons onderzoeksteam van Tilburg Sustainability Center binnen het consortium had was deze vragen met grootschalige databestanden en econometrische analyse te onderzoeken. Daartoe maakten wij enerzijds gebruik van twee reeds bestaande databestanden met meer dan 1000 grote bedrijven uit Europese en andere landen, namelijk van Sustainalytics en van Asset4 van Thomson Reuters. Maar de EU vroeg ook nadrukkelijk analyses te doen naar het midden en klein bedrijf. Daarvoor zijn geen grootschalige databestanden op het gebied van MVO beschikbaar en hebben wij zelf een grootschalige survey ontwikkeld. Deze survey is in samenwerking met Centerdata dat aan onze universiteit gelieerd is uitgezet in 12 Europese landen, waaronder ook Nederland. Het is een grote survey met meer dan 130 vragen, vertaald in 12 nationale talen. Meer dan bedrijven reageerden en ongeveer 5300 vulden de survey volledig in. Daarmee is dit wereldwijd momenteel het grootste databestand op het gebied van MVO onder midden en klein bedrijf. Het zou overigens fantastisch zijn als wij in de toekomst deze survey kunnen herhalen en zo een panel data bestand kunnen opbouwen waarin bedrijven ook over de tijd gevolgd worden. Maar daarvoor is additionele externe financiering nodig. Heeft MVO impact? 2
3 Wat zijn de inzichten die ons onderzoek hebben opgeleverd? Dan begin ik maar met de eerste vraag: heeft MVO impact? Alles wat bedrijven doen op het gebied van MVO, b.v. in hun externe relaties door een publieke bedrijfscode te publiceren, stakeholder dialoog, samenwerking in de keten, of partnerships, maar ook intern door training van werknemers, koppeling van beloning aan duurzaamheidsprestaties, en certificeringen op milieugebied en interne rapportage, heeft dat werkelijk effect op hun sociale en milieu prestaties? Leidt dit soort organisatorische maatregelen werkelijk tot een substantiële daling in CO2 uitstoot, energieverbruik, waterverbruik, minder bedrijfsongevallen etc.? Wat is uw indruk? Stel er zijn drie opties: 1 U zegt: Ja, substantieel. Op lange termijn is MVO een uitermate belangrijke factor om sociale en milieuproblemen te bestrijden. 2 U zegt: Nou, het draagt wel iets bij, maar MVO verandert niet wezenlijk de sociale en ecologische trends. 3 U zegt: MVO draagt niet bij, misschien zelfs negatief doordat het bedrijven teveel ruimte biedt het beleid inzake milieu en sociale doeleinden naar hun hand te zetten en in te kapselen in hun financiële belangen. Directe overheidsregulering is toch effectiever. Wat zou u zeggen? Uitkomsten onderzoek: impact op bedrijfsniveau Laten wij eens kijken naar het beeld dat uit ons onderzoek komt. Wij hebben deze vraag op verschillende manieren onderzocht. Allereerst hebben wij voor grote bedrijven en voor MKB bedrijven onderzocht of aandacht voor en het gebruik van MVO instrumenten ook gunstige effecten heeft op de sociale en ecologische uitkomsten. Het antwoord daarop is positief, hoewel dit niet geldt voor alle onderzochte instrumenten en alle ecologische of sociale aspecten. Voor grote bedrijven vinden wij dat milieuprogramma s significant tot minder CO2 uitstoot leiden en het gebruik van hernieuwbare energie bevorderen, maar voor consumptie van water en afval vinden wij geen verband. Verder vinden wij voor MKB bedrijven dat bedrijven die MVO serieus nemen door het stellen van targets en het meten van hun prestaties ook daadwerkelijk hun milieu en sociale prestaties verbeterden. Ons onderzoek biedt dus indicaties dat de stelling van sommige auteurs dat MVO alleen maar window dressing is te eenzijdig is. MVO doet er toe op het niveau van de onderneming, maar het hangt wel erg af van hoe serieus de organisatie MVO integreert in de bedrijfsvoering door implementatie van daartoe geëigende programma s. Maar de vraag blijft wel staan of de invloed die uitgaat van MVO substantieel genoeg is om de negatieve trends in sociale en vooral ecologische ontwikkelingen om te buigen. Is het optie 1, MVO heeft substantiële impact of 2, het draagt iets bij? Het antwoord daarop is optie 2. Hoewel significant zijn de geschatte parameters toch niet zo heel groot zijn en dat zou betekenen dat wij van MVO geen wonderen moeten verwachten. Uitkomsten onderzoek op macro niveau Behalve de effecten op bedrijfsniveau hebben wij ook onderzocht of wij een relatie kunnen vinden tussen MVO en macro trends. Dit is exploratief onderzoek, de uitkomsten zijn dus 3
4 slechts op zijn best indicatief. Maar wij hebben gekeken of in sectoren waar bedrijven gemiddeld veel aan MVO doen de trends zich beter ontwikkelen dan in sectoren waar bedrijven gemiddeld weinig aan MVO doen. Ook hier zijn de resultaten gemengd. Als het gaat om CO2 uitstoot en energieverbruik kunnen wij een significant en substantieel effect van MVO op macro niveau traceren op basis van de sample van grote bedrijven. Maar voor MKB bedrijven vinden wij geen significante invloed op macro niveau, wellicht omdat hun gewicht relatief klein is Voor sociale parameters vinden wij zelfs eerder een omgekeerd verband. In sectoren waar bijvoorbeeld de gezondheidsrisico s van werknemers relatief hoog zijn, doen bedrijven ook meer aan MVO. Waarschijnlijk loopt de causaliteit hier van hoge gezondheidsrisico s naar meer aandacht voor MVO. Kortom, er zijn positieve indicaties voor de macro invloed van MVO voor milieu, maar voor sociale parameters kunnen wij deze invloed niet traceren. Drivers van MVO Tot slot, ik heb in grove lijnen de uitkomsten van drie onderzoeksartikelen voor u geschetst. Maar in dit driejarig onderzoeksprogramma heeft mijn team van het Tilburg Sustainability Center nog een negental andere onderzoekspapers voorbereid. De tijd ontbreekt om de resultaten van al dit onderzoek nu voor het voetlicht te brengen. Maar laat ik toch enkele beleidsrelevante uitkomsten aanstippen: Allereerst, in de literatuur wordt vaak ervan uit gegaan dat sterke prijs concurrentie op de markt een belemmering voor MVO kan vormen. Door de sterke prijsconcurrentie staat de winstgevendheid van bedrijven onder druk en dat biedt weinig ruimte voor lange termijn investeringen in MVO. Dat zou betekenen dat het bevorderen van prijsconcurrentie op gespannen voet staat met het bevorderen van duurzaamheid. Maar in ons onderzoek blijkt deze spanning nauwelijks aanwezig. Concurrentiebeleid bijt dus niet noodzakelijk duurzaamheidsbeleid. In de tweede plaats blijkt MVO sterker als een bedrijf meer onderhevig is aan technologische concurrentie. Een verklaring zou kunnen zijn dat MVO een mogelijkheid is om je als bedrijf profileren. Als de overheid technologische concurrentie bevordert, slaat zij dus twee vliegen in een klap. Bijvoorbeeld door innovatie-subsidies te verbinden aan MVO performance. Verder blijken bedrijven meer aan MVO te doen als zij verplicht zijn om te rapporteren over sociale of milieu prestaties. Dat zou ervoor pleiten om de verslaggeving op dit gebied aan te scherpen. In de vierde plaats vinden wij dat de ervaring van MKB bedrijven is dat banken in hun kredietverlening weinig of geen rekening houden met de MVO performance van deze bedrijven. Dat is een gemiste kans. Juist in deze tijd van krappe kredietverlening zou oog voor MVO bij de toekenning van kredieten van banken aan MKB bedrijven een sterke impuls voor MVO kunnen betekenen. Tot slot, wij hebben in de MKB survey ook de mate van product en proces innovatie van bedrijven onderzocht. Onze econometrische analyse toont aan dat er een sterk significant verband bestaat tussen deze twee vormen van innovatie en MVO. Dat lijkt een bevestiging van de strategische waarde van MVO. Echter, de causaliteit tussen innovatie en MVO kunnen wij nog niet bepalen met onze survey. De vraag blijft dus: leidt innovatie nu tot MVO of is het andersom, dat aandacht voor MVO innovatie bevordert? U voelt wel aan, dat is een uiterst belangrijke vraag, ook voor het beleid. Als onderzoeksteam zouden wij daarom graag 4
5 de gelegenheid krijgen om de survey in de toekomst te herhalen om zo een panel dataset op te bouwen. Want dan is causaliteit veel beter te bepalen. U begrijpt, naar mijn mening zijn subsidies die dit mogelijk maken niet alleen op korte termijn goed voor onze universiteit en daarmee voor de werkgelegenheid in ons land, maar zullen ook bijdragen aan het inzicht in hoe economisch groei ook op lange termijn het menselijk welzijn zal kunnen blijven dienen. Ik dank u voor uw aandacht. 5
Bijlage 1 Toelichting kwantitatieve analyse ACM van de loterijmarkt
Bijlage 1 Toelichting kwantitatieve analyse ACM van de loterijmarkt 1 Aanpak analyse van de loterijmarkt 1. In het kader van de voorgenomen fusie tussen SENS (o.a. Staatsloterij en Miljoenenspel) en SNS
Nadere informatieResultaat break-out sessies. 2 september: toekomst van ISO 26000
Resultaat break-out sessies 2 september: toekomst van ISO 26000 1 Inhoud A. Integratie groep 1 B. Integratie groep 2 C Erkenning D. Branchespecifiek E: MVO en innovatie 2 De vragen per focusgebied 1. Wat
Nadere informatieWat is? Alles zelf doen is uit, ga samen aan de slag.
Wat is? Alles zelf doen is uit, ga samen aan de slag. CrossOver brengt young en experienced professionals van verschillende organisaties bij elkaar om van elkaar te leren en samen te innoveren. Doe ook
Nadere informatieIN ZES STAPPEN MVO IMPLEMENTEREN IN UW KWALITEITSSYSTEEM
IN ZES STAPPEN MVO IMPLEMENTEREN IN UW KWALITEITSSYSTEEM De tijd dat MVO was voorbehouden aan idealisten ligt achter ons. Inmiddels wordt erkend dat MVO geen hype is, maar van strategisch belang voor ieder
Nadere informatie"Efficiënt gebruik van hulpbronnen in Europa" Enquête onder de lokale en regionale overheden Samenvatting van de resultaten
"Efficiënt gebruik van hulpbronnen in Europa" Enquête onder de lokale en regionale overheden Samenvatting van de resultaten Deze conclusies zijn gebaseerd op het verslag: "Beoordeling van het vlaggenschipinitiatief
Nadere informatieNationale Energieverkenning 2014
Nationale Energieverkenning 2014 Remko Ybema en Pieter Boot Den Haag 7 oktober 2014 www.ecn.nl Inhoud Opzet van de Nationale Energieverkenning (NEV) Omgevingsfactoren Resultaten Energieverbruik Hernieuwbare
Nadere informatieVoorbeeldanalyse ethisch dilemma volgens het stappenplan
Voorbeeldanalyse ethisch dilemma volgens het stappenplan Case Enscenering: sollicitatiegesprek in de kamer van Henk Dunker, directeur van Cosmetrics, een middelgroot bedrijf in huidverzorgingsproducten.
Nadere informatieLeren van de kredietcrisis: ethische noties bij governance in de financiële sector
Leren van de kredietcrisis: ethische noties bij governance in de financiële sector Johan Graafland Hoogleraar Economie, Onderneming en Ethiek Universiteit van Tilburg Tilburg Sustainability Center Geen
Nadere informatieConjunctuurenquête Nederland
Nieuw: metingen op provinciaal niveau Conjunctuurenquête Nederland Rapport eerste kwartaal 212 Conjunctuurenquête Nederland I rapport eerste kwartaal 212 Inhoud rapportage COEN in het kort Economisch klimaat
Nadere informatieMVO IN DE VERSNELLING TRENDS VOOR GROENE & SOCIALE ECONOMIE WORD OOK KLIMAATNEUTRAAL MAAK KANS OP CLIMATE MAKE OVER
MVO IN DE VERSNELLING TRENDS VOOR GROENE & SOCIALE ECONOMIE WORD OOK KLIMAATNEUTRAAL MAAK KANS OP CLIMATE MAKE OVER IE Motoren Event Karin Jansens MVO Nederland 15 sept 2015 MVO GAAT OVER URGENTIE EN OPTIMISME
Nadere informatieMVI & EMVI: Perfect match? 24 november 2015, SMI Stabi congres, Zoetermeer
MVI & EMVI: Perfect match?, SMI Stabi congres, Zoetermeer Prof dr ir, Tilburg University Het is de route niet de kaart Niet de uitkomst maar het raadsel Het zijn je ogen niet de kleppen Niet het eindpunt
Nadere informatieDuurzame winst voor MKB in 7 stappen Jaap de Vries Gijs Duivenvoorde
Duurzame winst voor MKB in 7 stappen Jaap de Vries Gijs Duivenvoorde Duurzaam ondernemen 1 Even voorstellen Gijs Duivenvoorde ir, Delft Berenschot Maakindustrie Duurzaamheid Innovatie Normcommissie ISO26000
Nadere informatieSociaal, Groen en Economisch: Duurzaamheid 2.0!
Sociaal, Groen en Economisch: Duurzaamheid 2.0! Algemene en Financiële beschouwingen: Voorjaarsrapportage 2014 Inleiding De raad geeft vandaag bij de algemene beschouwingen haar visie op de eerste voorjaarsrapportage
Nadere informatieDoel is om voor deelnemers een beeld te schetsen van hoe het pensioen in elkaar steekt en hoe hun eigen pensioen er voorstaat.
Majesteit, dames en heren. Hartelijk welkom! En, Majesteit, ik weet zeker dat ik hier namens alle aanwezigen spreek als ik zeg dat wij buitengewoon vereerd zijn dat U bij een deel van dit programma aanwezig
Nadere informatieVergrijzing MKB-ondernemers zet bedrijfsprestaties onder druk
M201210 Vergrijzing MKB-ondernemers zet bedrijfsprestaties onder druk Arjan Ruis Zoetermeer, september 2012 Vergrijzing MKB-ondernemers zet bedrijfsprestaties onder druk De leeftijd van de ondernemer blijkt
Nadere informatieEnergie, technologie en milieuproblemen: Europees onderzoek schetst somber wereldbeeld in 2030
IP/3/661 Brussel, 12 mei 23 Energie, technologie en milieuproblemen: Europees onderzoek schetst somber wereldbeeld in 23 In 23 zal het wereldenergieverbruik verdubbeld zijn; fossiele brandstoffen, voornamelijk
Nadere informatieCleantech Markt Nederland 2008
Cleantech Markt Nederland 2008 Baken Adviesgroep November 2008 Laurens van Graafeiland 06 285 65 175 1 Definitie en drivers van cleantech 1.1. Inleiding Cleantech is een nieuwe markt. Sinds 2000 heeft
Nadere informatieCO2-monitor 2013 s-hertogenbosch
CO2-monitor 2013 s-hertogenbosch Afdeling Onderzoek & Statistiek Maart 2013 2 Samenvatting In deze monitor staat de CO2-uitstoot beschreven in de gemeente s-hertogenbosch. Een gebruikelijke manier om de
Nadere informatieJongeren & hun financiële verwachtingen
Nibud, februari Jongeren & hun financiële verwachtingen Anna van der Schors Daisy van der Burg Nibud in samenwerking met het 1V Jongerenpanel van EenVandaag Inhoudsopgave 1 Onderzoeksopzet Het Nibud doet
Nadere informatieMVO-Control Panel. Instrumenten voor integraal MVO-management. Extern MVO-management. MVO-management, duurzaamheid en duurzame communicatie
MVO-Control Panel Instrumenten voor integraal MVO-management Extern MVO-management MVO-management, duurzaamheid en duurzame communicatie Inhoudsopgave Inleiding... 3 1 Duurzame ontwikkeling... 4 1.1 Duurzame
Nadere informatieWaar start je als ondernemer met duurzaamheid
Waar start je als ondernemer met duurzaamheid www.will2sustain.com SPELREGELS PARTICIPATIEF INTERACTIEF MOBIELTJES GEBRUIK MAKEN VAN KENNIS IN DE GROEP CONCREET TOEPASSEN GEBRUIK MAKEND VAN VRAGEN EN
Nadere informatieBUURTONDERZOEK BP. BP Buurtonderzoek 2014
BUURTONDERZOEK BP 2014 1 INHOUDSTAFEL Inleiding Doelstelling Methodologie Bespreking resultaten Besluit Aanbevelingen 2 INLEIDING 2 à 3 jaarlijks onderzoek Veiligheid- en communicatiebeleid 600 enquêtes
Nadere informatieSTAND VAN ZAKEN ZOEKMACHINEMARKETING
STAND VAN ZAKEN ZOEKMACHINEMARKETING NEDERLAND 2010 SAMENVATTING AUTEUR: EDUARD BLACQUIÈRE DATUM: MAART 2010 Pagina 1 van 6 SAMENVATTING In 2007 heeft Eduard Blacquière voor het eerst de markt van zoekmachinemarketing
Nadere informatie1. Welke mogelijke risicobronnen* bevinden zich volgens u in uw woonomgeving? (binnen een straal van ongeveer 500 meter)
1. Welke mogelijke risicobronnen* bevinden zich volgens u in uw woonomgeving? (binnen een straal van ongeveer 500 meter) * Bedrijven of instellingen die gevaarlijke stoffen gebruiken of opslaan. Gevaarlijke
Nadere informatieSuriname: een potentiële outsourcing
Suriname: een potentiële outsourcing en offshoring bestemming Business process outsourcing in de financiële sector 27 October 2009, Banquet Hall Hotel Torarica Drs. J.D. Bousaid, CEO Hakrinbank N.V. Overzicht
Nadere informatieCOEN in het kort. Inhoud rapport. Toelichting. Nederland. Herstel komt in zicht. Conjunctuurenquête Nederland I rapport vierde kwartaal 2014
Inhoud rapport COEN in het kort Economisch klimaat Omzet Export Personeelssterkte Investeringen Winstgevendheid Toelichting De Conjunctuurenquête (COEN) ondervraagt elk kwartaal ondernemers over onderwerpen
Nadere informatieKredietverlening aan Vlaamse ondernemingen
Kredietverlening aan Vlaamse ondernemingen Monitoring Rapport: Januari 2012 Jan van Nispen Inleiding Sinds 2008 zijn woorden zoals crisis, financieringsproblemen, waarborgen en bailouts niet meer uit de
Nadere informatieMichiel Verbeek, januari 2013
Michiel Verbeek, januari 2013 1 2 Eens of oneens? De bankiers zijn schuldig aan de kredietcrisis. De huidige economische crisis is het gevolg van de kredietcrisis van 2008. Als een beurshandelaar voor
Nadere informatieReputatiemanagement begint en eindigt met het gedrag dat het topmanagement laat zien
Stelling 1 Groep 1 Reputatiemanagement begint en eindigt met het gedrag dat het topmanagement laat zien Is deze stelling waar? Welk deel is wellicht minder waar? Ja, in beginsel wel. Goed gedrag doet goed
Nadere informatieMaatschappelijk Verantwoord Ondernemen
MVO prestatieladder Niveau 3 Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen Jaarverslag 2016 Tredin behaalde in januari 2014 Niveau 3 van de MVO Prestatieladder. In dit jaarverslag nemen we u mee in onze ervaringen
Nadere informatieSamenvatting project Blueprint - Toekomstbestendige vaardigheden voor de maritieme transportsector (Sector Skills Alliances for implementing a new
Samenvatting project Blueprint - Toekomstbestendige vaardigheden voor de maritieme transportsector (Sector Skills Alliances for implementing a new strategic approach ( Blueprint ) to sectoral cooperation
Nadere informatieSpeech van commissaris van de koningin Max van den Berg, Symposium LifeLines, Groningen (UMCG), 1 oktober 2012
Speech van commissaris van de koningin Max van den Berg, Symposium LifeLines, Groningen (UMCG), 1 oktober 2012 Dames en heren, [Inleiding] Ik vind het wel leuk, maar ook een beetje spannend. Maar moet
Nadere informatieecourse Moeiteloos leren leidinggeven
ecourse Moeiteloos leren leidinggeven Leer hoe je met minder moeite en tijd uitmuntende prestaties met je team bereikt 2012 Marjan Haselhoff Ik zou het waarderen als je niets van de inhoud overneemt zonder
Nadere informatieMedewerkerbetrokkenheid. 1. Werk aan medewerkertevredenheid. Betrokkenheid uit jezelf. Waarom zou iemand het maximale inzetten voor een werkgever?
Dat is de vraag! Natuurlijk is werk nog steeds vanzelfsprekend voor mensen maar het is niet meer zo vanzelfsprekend om voor de duur van het leven die ene baas te kiezen. Mensen maken enorm veel keuzes.
Nadere informatieScaleUp Dashboard 2015
Rapportage ScaleUp Dashboard 2015 ScaleUp Dashboard 2015 Prof. dr. Justin Jansen Lotte de Vos Rotterdam School of Management Erasmus Centre for Entrepreneurship Conclusies Nederland staat aan de Europese
Nadere informatieBehoefte aan financiering in het MKB
M200909 Behoefte aan financiering in het MKB Ontwikkelingen van december 2008 tot april 2009 Lia Smit Joris Meijaard Zoetermeer, 20 mei 2009 MKB iets minder pessimistisch over financiering Het algemene
Nadere informatieEIR 2019: Selectie van de belangrijkste feiten over de stand van de uitvoering van de milieuwetgeving in Europa
EIR 2019: Selectie van de belangrijkste feiten over de stand van de uitvoering van de milieuwetgeving in Europa DEFINITIE, DOELSTELLINGEN EN VOORDELEN VAN EIR De Evaluatie uitvoering milieubeleid (EIR)
Nadere informatieHoe WhatsApp de respons onder jongeren kan verhogen bij online surveys
Hoe WhatsApp de respons kan verhogen bij online surveys Eén van de grootste uitdagingen in survey-onderzoek is het doen van kwalitatief hoogwaardig onderzoek. Moeilijk te benaderen voor onderzoek Lage
Nadere informatieDoe de poll via the Live App
INGRID LIGTHART Je software in de private cloud Doe de poll via the Live App Iedereen heeft het over cloud Cloud is de toekomst Doe mee aan de private cloud poll! Geef nu uw mening via de Exact live app
Nadere informatieHoe WhatsApp de respons onder jongeren kan verhogen bij online surveys
LEFT M RIGHT M Hoe WhatsApp de respons kan verhogen bij online surveys TNS 19 mei 01 Job van den Berg LEFT M RIGHT M Eén van de grootste uitdagingen in survey-onderzoek is het doen van kwalitatief hoogwaardig
Nadere informatieZuinige Superinnovatoren. Deelrapport Noord-Nederlandse Innovatiemonitor. Prof.Dr. Dries Faems
Deelrapport Noord-Nederlandse Innovatiemonitor Prof.Dr. Dries Faems d.l.m.faems@rug.nl 1. INLEIDING 1.1 SAMENWERKINGSPROJECT NOORD-NEDERLANDSE INNOVATIEMONITOR Dit rapport is opgesteld in het kader van
Nadere informatieBeursdagboek 18 September 2013.
Beursdagboek 18 September 2013. Volgens Zero Hedge is de consensus 9 miljard tapering. Tijd 08:50 uur. De Bloomberg consensus voor vanavond ziet er zo uit. De markt verwacht dat de Fed haar maandelijkse
Nadere informatieDuurzaamheidsdialoog. Strategisch richten en inrichten van duurzaamheid
Duurzaamheidsdialoog Strategisch richten en inrichten van duurzaamheid Duurzaamheid U kunt waarschijnlijk bijna alle woorden relateren aan uw organisatie. Maar welke zijn echt relevant en significant?
Nadere informatieMissionstatement en core values
Missionstatement en core values Inhoud 1 Het formuleren van missionstatement en core values... 1 2 Het maken en uitdragen van missie en kernwaarden... 5 1 Het formuleren van missionstatement en core values
Nadere informatieRapportage. Communicatiejaaronderzoek 2014 De laatste trends en ontwikkelingen binnen het communicatievak?
Rapportage Communicatiejaaronderzoek 2014 De laatste trends en ontwikkelingen binnen het communicatievak? In opdracht van: DirectResearch en Logeion Datum: 19 februari 2014 Auteur: Marieke Gaus & Marvin
Nadere informatieToespraak Chris Buijink, voorzitter Nederlandse Vereniging van Banken bij nieuwjaarsreceptie
GESPROKEN WOORD GELDT Toespraak Chris Buijink, voorzitter Nederlandse Vereniging van Banken bij nieuwjaarsreceptie Die rol van banken in onze economie is, zoals het verhaal van deze ondernemer Rinke van
Nadere informatieInvloed van IT uitbesteding op bedrijfsvoering & IT aansluiting
xvii Invloed van IT uitbesteding op bedrijfsvoering & IT aansluiting Samenvatting IT uitbesteding doet er niet toe vanuit het perspectief aansluiting tussen bedrijfsvoering en IT Dit proefschrift is het
Nadere informatieAlleen-Pinnen-Monitor
1 Alleen-Pinnen-Monitor Perceptie van alleen-pinnen kassa s 2 e meting Erwin Boom & Markus Leineweber, 11 september 2012 Uitgevoerd in opdracht van de Betaalvereniging Nederland en Stichting BEB Vertrouwelijk
Nadere informatieogen en oren open! Luister je wel?
ogen en oren open! Luister je wel? 1 Verbale communicatie met jonge spelers Communiceren met jonge spelers is een vaardigheid die je van nature moet hebben. Je kunt het of je kunt het niet. Die uitspraak
Nadere informatieEindexamen vwo economie 2013-I
Beoordelingsmodel Opmerking Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 maximumscore 2 Een antwoord waaruit
Nadere informatieInstrumentkeuze in het milieubeleid
Instrumentkeuze in het milieubeleid Theorie en 25 jaar praktijk Netwerk Groene Groei Den Haag, 8 december 2015 Carl Koopmans (SEO Economisch Onderzoek, Vrije Universiteit) www.seo.nl c.koopmans@seo.nl
Nadere informatieOnderzoek over zaken doen in Duitsland. Januari 2014
Onderzoek over zaken doen in Duitsland Januari 2014 Samenvatting - Nederlands middenbedrijf wil meer groei halen uit Duitse markt Middelgrote Nederlandse bedrijven willen meer groei realiseren in Duitsland.
Nadere informatieVOETAFDRUKKEN VAN NEDERLANDSE CONSUMPTIE
VOETAFDRUKKEN VAN NEDERLANDSE CONSUMPTIE De ecologische effecten van Nederlandse consumptie in het buitenland PBL-Notitie Trudy Rood, Harry Wilting en Aldert Hanemaaijer 22 januari 2016 Colofon Voetafdrukken
Nadere informatieMevrouw de voorzitter, Geachte leden van het Bureau, Dames en heren,
Vrijdag 10 september 2010 Toespraak van JOKE SCHAUVLIEGE VLAAMS MINISTER VAN LEEFMILIEU, NATUUR EN CULTUUR Comité van de Regio s Resource Efficient Europa Mevrouw de voorzitter, Geachte leden van het Bureau,
Nadere informatieDe toekomst van consultancy
De toekomst van consultancy Course Assignment Management Consulting 5 oktober 2013 Teska Koch 2518936 Teska.koch@hotmail.com Word count: 1.510 Een kijkje in de glazen bol: Wat is de toekomst van consultancy?
Nadere informatieConjunctuurenquête voorjaar 2013
Conjunctuurenquête voorjaar 2013 Vereniging FME-CWM, Zoetermeer, februari 2013 Kasper Buiting, beleidsadviseur Onderzoek en Economie www.fme.nl Vereniging FME-CWM, Zoetermeer, februari 2013 Alle rechten
Nadere informatieMVO volgens : een ISO26000 zelfverklaring
MVO volgens : een ISO26000 zelfverklaring 1 Waarom MVO? Moeten: Horen: Lonen: gedrag af MVO handelen wordt afgedwongen MVO handelen o.b.v. vrijwilligheid (morele motivatie) De markt beloont MVO en straft
Nadere informatieCarefulness AANDACHT VOOR ZORG ZORG VOOR AANDACHT
Carefulness AANDACHT VOOR ZORG ZORG VOOR AANDACHT Inleiding Aandacht is een essentieel onderdeel in de zorg. Aandacht voor de patiënt en de zorgverlener vergroot de vitaliteit, de effectiviteit en de kwaliteit
Nadere informatieUtrecht heeft alles mee: locatie, ambitie en lef! Gerrit den Hartog. De UOS Business Barometer 2013 wordt mogelijk gemaakt door:
De wordt mogelijk gemaakt door: Utrecht heeft alles mee: locatie, ambitie en lef! Gerrit den Hartog 1 Ondernemers let op: de wereldhandel trekt aan in 2013! Mathijs Bouman Wereldhandel-index (bron CPB)
Nadere informatieBIJLAGE 3 CONSULTATIE DUURZAAMHEIDEISEN BIOMASSA
BIJLAGE 3 CONSULTATIE DUURZAAMHEIDEISEN BIOMASSA Werkgroep Beleidsinpassing in opdracht van IPE, VROM en EZ - april 2007 INHOUDSOPGAVE 1 Consultatie Implementatie Duurzaamheidscriteria Biomassa...3 2 Resultaten...3
Nadere informatieAllereerst wil ik u een gezegend, gezond en gelukkig Nieuwjaar toewensen! En uiteraard hoop en wens ik dat het uw ondernemingen goed gaat.
Toespraak bij het Nieuwjaarsontbijt van de Building Society, door Commissaris van de Koningin, drs. Ank Bijleveld-Schouten, op 10 januari 2012 te Delden. Dames en heren, Allereerst wil ik u een gezegend,
Nadere informatieSchakelring. Zorgorganisatie in Midden Brabant. In mei 2015 uitgevoerd CliëntTevredenheid Onderzoek (CTO) gaf de volgende score
Schakelring Zorgorganisatie in Midden Brabant In mei 2015 uitgevoerd CliëntTevredenheid Onderzoek (CTO) gaf de volgende score NPS 56% Rapportcijfers 8,7 Trots en toch. Reacties bij CTO Sinds januari moeten
Nadere informatieVierde kwartaal 2012. Conjunctuurenquête Nederland. Provincie Zeeland
Vierde kwartaal 2012 Conjunctuurenquête Nederland Inhoud rapport COEN in het kort Economisch klimaat Omzet Export Personeelssterkte Investeringen Winstgevendheid Toelichting De Conjunctuurenquête Nederland
Nadere informatieEindexamen economie 1-2 vwo 2007-II
Beoordelingsmodel Opmerking Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 maximumscore 1 0,15 0,12 100% = 25%
Nadere informatieJonge werknemers en werkstress: een beknopte weergave van de feiten
Jonge werknemers en werkstress: een beknopte weergave van de feiten Irene Houtman & Ernest de Vroome (TNO) In het kort: Onderzoek naar de ontwikkeling van burn-outklachten en verzuim door psychosociale
Nadere informatieEén panellid, werkzaam in de juridische dienstverlening, geeft juist aan dat zijn omzet is toegenomen door de kredietcrisis.
Respons Van 25 juni tot en met 5 juli is aan de leden van het Brabantpanel een vragenlijst voorgelegd met als thema Kredietcrisis. Ruim de helft van de 1601 panelleden (54%) vulde de vragenlijst in. Hieronder
Nadere informatieMKB in grote steden: aanhaken bij het landelijke beeld
M200903 MKB in grote steden: aanhaken bij het landelijke beeld drs. M. van Leeuwen Zoetermeer, februari 2009 Grootstedelijk MKB Uit eerder onderzoek van EIM 1 blijkt dat het vertrouwen van het MKB in de
Nadere informatieConjunctuur enquête. Technologische Industrie Nederland
Conjunctuur enquête Technologische Industrie Nederland Gunstig beeld met internationale onzekerheden Het CBS kopt donderdag 16 februari dat het ondernemersvertrouwen in Nederland nog nooit op zo n hoog
Nadere informatieDe Drievoudige Bottom Line, een noodzakelijke economische innovatie
De Drievoudige Bottom Line, een noodzakelijke economische innovatie Feike Sijbesma, CEO Royal DSM In de loop der tijd is het effect van bedrijven op de maatschappij enorm veranderd. Vijftig tot honderd
Nadere informatieRollenspel centraal akkoord (2x)
Rollenspel centraal akkoord (2x) 1 Algemeen Een zestal leerlingen spelen tijdens dit rollenspel het onderhandelingsproces voor een centraal akkoord na. Zij moeten hierbij rekening houden met een gegeven
Nadere informatieSWOT-ANALYSE. SWOT en confrontatiematrix aangeboden door www.managementmodellensite.nl 1
SWOT-ANALYSE De SWOT-analyse is een breed toegepaste manier om kansen en bedreigingen voor en sterkten en zwakten van de organisatie in beeld te brengen. Vaak blijft het bij het benoemen van deze vier
Nadere informatiePeople/Social Environmental/Planet Economic/profit:
1 2 3 4 Bij Tennant zijn we op zoek naar een goede balans tussen People, Planet en Profit, en dat doen we samen met onze Partners. Het is de ambitie van Tennant om global een van de kartrekkers/leiders
Nadere informatieStageverslag Danique Beeks
Stageverslag Danique Beeks Waarom deze stage en hoe zag de stage eruit? Ik heb via Mirthe informatie gekregen over deze stage. Haar achterneef is een van de eigenaren van dat bedrijf. Ze heeft mij deze
Nadere informatieEindrapport Erasmus Universiteit Rotterdam
Eindrapport Erasmus Universiteit Rotterdam VRAAG MAXIMALE BEOORDELING TOELICHTING SCORE ONDERWIJS 1. Aanbod: cursussen/minoren 5 5 Uitstekend, totaal aantal punten toegekend. 2. Aanbod voor grote publiek
Nadere informatiePartnership kan het beter? Thema: Partnerships met de praktijk zo effectief mogelijk in te richten
Partnership kan het beter? Thema: Partnerships met de praktijk zo effectief mogelijk in te richten Internet der dingen Snelle verbindingen Veel data Stabiele verbindingen Geen vertragingen meer Additioneel
Nadere informatieJade Beheer. Communicatieplan CO 2 Prestatieladder 3.C.1. 3.C.2 Invalshoek C: Transparantie Handboek CO2 Prestatieladder, versie 2.2 / 3.
Jade Beheer Communicatieplan CO 2 Prestatieladder 3.C.1. 3.C.2 Invalshoek C: Transparantie Handboek CO2 Prestatieladder, versie 2.2 / 3.0 Document : Communicatieplan CO 2-prestatieladder Auteur : Jade
Nadere informatieIk ben Sim-kaart. Mobiel bellen groep 5-6. De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag. Aangeboden door
De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag Hoi! Blijf even aan de lijn. Ik zit namelijk op de andere. Wacht even. Hoi, ik kom zo even terug, want ik moet even iets zeggen over
Nadere informatieMVO-Control Panel. Instrumenten voor integraal MVO-management. Intern MVO-management. Verbetering van motivatie, performance en integriteit
MVO-Control Panel Instrumenten voor integraal MVO-management Intern MVO-management Verbetering van motivatie, performance en integriteit Inhoudsopgave Inleiding...3 1 Regels, codes en integrale verantwoordelijkheid...4
Nadere informatieGeld Vrijmaken voor Ondernemers
Masterclass Geld Vrijmaken voor Ondernemers Het zijn turbulente tijden voor ondernemers. Een interessante Overname, een tijdelijke dip in de omzet, opzetten van nieuwe business, overal is geld voor nodig.
Nadere informatieSRA-Automotivescan Uitkomsten 2014 & verwachtingen 2015
SRA-Automotivescan Uitkomsten 2014 & verwachtingen 2015 SRA-Automotivescan De Automotivescan 2014 is 464 x ingevuld: 4 van de respondenten heeft een merk-garagebedrijf en 5 is universeel. 71% heeft een
Nadere informatieCrowdsourcing: what drives who?
Crowdsourcing: what drives who? Anne Vreeman Universiteit van Tilburg Mail: annevreeman@gmail. com Tel: 06-20843657 Welkom: net afgestudeerd, kom hier vertellen over mijn thesis, die zich richt op: Korte
Nadere informatieWat betekent het CBF-Keur voor het Nederlands publiek?
Wat betekent het CBF-Keur voor het Nederlands publiek? Rapportage van: Irene Mol Stichting Pequeno pequeno@planet.nl en René Bekkers Werkgroep Filantropische Studies Vrije Universiteit Amsterdam R.Bekkers@fsw.vu.nl
Nadere informatieWat betekent het CBF-Keur voor het Nederlands publiek?
Wat betekent het CBF-Keur voor het Nederlands publiek? Rapportage van: Irene Mol Stichting Pequeno pequeno@planet.nl en René Bekkers Werkgroep Filantropische Studies Vrije Universiteit Amsterdam R.Bekkers@fsw.vu.nl
Nadere informatieMeting maart 2014 DONATEURSVERTROUWEN BLIJFT STIJGEN
Meting maart 2014 Het Nederlandse Donateurspanel van WWAV wordt mede mogelijk gemaakt door het CBF en is uitgevoerd door Peil.nl DONATEURSVERTROUWEN BLIJFT STIJGEN Nederland is duidelijk op weg naar een
Nadere informatieOktober 2015. Macro & Markten. 1. Rente en conjunctuur :
Oktober 2015 Macro & Markten 1. Rente en conjunctuur : VS Zoals al aangegeven in ons vorig bulletin heeft de Amerikaanse centrale bank FED de beleidsrente niet verhoogd. Maar goed ook, want naderhand werden
Nadere informatie> Inzet: CO 2 reductie en eerlijke carbonhandel
> Ketenaanpak en -verantwoordelijkheid > Inzet: CO 2 reductie en eerlijke carbonhandel > Doel: boeren ondersteunen bij de impact van klimaatverandering en ontbossing tegen te gaan. Ons klimaat verandert
Nadere informatie4. Werkloosheid in historisch perspectief
4. Werkloosheid in historisch perspectief Werkloosheid is het verschil tussen het aanbod van arbeid en de vraag naar arbeid. Het arbeidsaanbod in Noord-Nederland hangt samen met de mate waarin de inwoners
Nadere informatieEindrapport Avans Hogeschool
Eindrapport Avans Hogeschool VRAAG MAXIMALE SCORE BEOORDELING TOELICHTING ONDERWIJS 1. Aanbod: cursussen/minoren 5 5 Uitstekend, totaal aantal punten toegekend. 2. Aanbod voor grote publiek 5 5 Uitstekend,
Nadere informatieDashboards in Google Analytics. Inhoud 1. KPI s voor dashboards... 2
Dashboards in Google Analytics Inhoud 1. KPI s voor dashboards... 2 2. Hoe stel je dashboards in?... 6 3. Praktische voorbeelden van dashboards... 12 4. Afsluitende tips... 26 Inleiding In Google Analytics
Nadere informatieM200510 MKB-ondernemers negatief over verantwoordelijkheden bij ziekte werknemers
M200510 MKB-ondernemers negatief over verantwoordelijkheden bij ziekte werknemers drs. F.M.J. Westhof Zoetermeer, december 2005 MKB-ondernemers negatief over verantwoordelijkheden bij ziekte werknemers
Nadere informatieKennisdocument 3 CONTEXTANALYSE
Kennisdocument 3 CONTEXTANALYSE Inhoud 1. Het belang van een contextanalyse 4 2. Ken de context in het belang van de duurzaamheid van het project 4 3. Het uitvoeren van een contextanalyse 5 4. Conclusies
Nadere informatieOnderzoek Social Media in Transport & Logistiek
Onderzoek Social Media in Transport & Logistiek 19 maart 2014 2 Inleiding Na een aantal zware crisisjaren lijkt de sector transport & logistiek begin 2014 weer uit het dal te klimmen. De eerste signalen
Nadere informatieZie onder voor de volledige speech: Titel speech: Financiële veerkracht in een irrationele economie. Majesteit, beste collega s, dames en heren,
Tobacco Theater, Amsterdam, 6 oktober 2015 In zijn toespraak tijdens de platformbijeenkomst van Wijzer in Geldzaken, die als thema had De stille macht van financiële veerkracht, beklemtoonde Klaas Knot
Nadere informatieResultaten Conjunctuurenquete 1e helft 2014
Resultaten Conjunctuurenquete 1e helft 214 Willemstad, Maart 214 Inleiding In juni 214 zijn in het kader van de conjunctuurenquête (CE) de bedrijven benaderd met vragenlijsten op Curaçao. Doel van deze
Nadere informatie3.2 De omvang van de werkgelegenheid
3.2 De omvang van de werkgelegenheid Particuliere bedrijven en overheidsbedrijven nemen mensen in dienst. Collectieve sector = Semicollectieve sector = De overheden op landelijk, provinciaal en lokaal
Nadere informatieWij testen..maar....wat test jij?
Wij testen..maar....wat test jij? Wij testen maar wat test jij? Harm Pul, Busineslinemanager Functioneel Beheer TMAP dag 2015, 29 september 2015 Bussum 2 Herkent u dit? De gebruikers testen dit straks
Nadere informatieSymposium Groene chemie in de delta
DPI Value Centre als onderdeel van TKI SPM en het valorisatienetwerk 2.0 Symposium Groene chemie in de delta A. Brouwer, 12 November 2012 TKI Smart Polymeric Materials Topresearch in polymeren 5-10 jaar
Nadere informatieWat is maatschappelijk verantwoord ondernemen?
Wat is maatschappelijk verantwoord ondernemen? Maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) wordt ook wel maatschappelijk ondernemen, maatschappelijk betrokken ondernemen, duurzaam ondernemen of ethisch
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2010 31 311 Zelfstandig ondernemerschap Nr. 55 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ECONOMISCHE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den
Nadere informatie