Verklaring beleggingsbeginselen

Transcriptie

1 C:\BASF\Fondsdocumenten\2013\VerklaringBeleggingsbeginselen docx Bijlage bij de actuariële en bedrijfstechnische nota Vastgesteld in de bestuursvergadering van 1 februari 2013 Directie: Mol & Pensioen T M basfpensioenfonds@molpensioen.nl

2 i Inhoudsopgave 1. Inleiding Beleggingsbeleid middelloonregeling Doelstelling beleggingsbeleid Normverdeling beleggingsportefeuille Beleggingscategorieën Herallocatie van belegde middelen Rendementsdoelstelling Bijstelling beleid Beleggingsfilosofie Risicodefinities en risicobeheerprocedures Beleggingsbeleid beschikbare-premieregelingen Doelstelling beleggingsbeleid Beleggingsmogelijkheden Taken en bevoegdheden Het Bestuur De Beleggingscommissie De administrateur Gedragscode Vermogensbeheer Vermogensbeheerstructuur Selectie... 8 De beleggingsorganisatie:... 9 Het beleggingsproces:... 9 De beleggingsproducten: Beheerovereenkomst Beleggingsrichtlijnen Resultaatsevaluatie... 10

3 Tabellen Bijlage 1: Definities beleggingscategorieën Kortlopende middelen Vastrentende waarden Aandelen Derivaten Bijlage 2: Protocol herallocatiebeleid Rebalancing uit hoofde van een verschil in relatieve performance Rebalancing uit hoofde van grote bijstortingen en onttrekkingen Procedure onttrekkingen Procedure bijstortingen Periodieke stortingen en onttrekkingen Bijstelling valuta-hedge posities... 16

4 1 1. Inleiding Deze Verklaring Beleggingsbeginselen is de schriftelijke vastlegging van de meerjarenbeleggingsdoelstelling, beleggingsfilosofie en risicobeheerprocedures ten behoeve van het beheer van het vermogen van BASF Pensioenfonds. Het pensioenfonds voert drie pensioenregelingen uit. In het beleggingsbeleid wordt onderscheid gemaakt tussen de collectieve regeling (de middelloonregeling) en de individuele regelingen (de beschikbare-premieregelingen). Deze Verklaring Beleggingsbeginselen vormt tevens de basis voor de wijze waarop het beleggingsresultaat wordt bepaald en beoordeeld. Meer specifiek is de beleggingsdoelstelling gericht op: Het behalen van een lange termijn rendement ten behoeve van de (gewezen) deelnemers in het pensioenfonds binnen vastgestelde risicokaders; Het handhaven of bevorderen van een gezonde financiële positie van het pensioenfonds, rekening houdend met premie- en indexatiebeleid. Daarnaast bevat deze Verklaring Beleggingsbeginselen het algemene kader waarbinnen de uit de beleggingsdoelstelling voortvloeiende beleggingsfunctie dient plaats te vinden. Naar gelang de omstandigheden zich voordoen, zal deze Verklaring Beleggingsbeginselen periodiek worden heroverwogen en eventueel kunnen worden herzien op advies van de Beleggingscommissie. De Verklaring Beleggingsbeginselen en elke voorgestelde wijziging daarvan dienen te worden goedgekeurd door het pensioenfondsbestuur ( het Bestuur ). Binnen de kaders van de in deze Verklaring Beleggingsbeginselen omschreven richtlijnen ontwikkelt de Beleggingscommissie aanwijzingen voor met de vermogensbeheerders overeen te komen beleggingsrichtlijnen welke dienen te worden goedgekeurd door het Bestuur. De beleggingsdoelstellingen in deze Verklaring Beleggingsbeginselen hebben betrekking op een collectief vermogen van miljoen (middelloonregeling) en op individuele beleggingsrekeningen (beschikbare-premieregelingen). De beleggingsdoelstellingen zijn gebaseerd op het uitgangspunt dat het vermogensbeheer extern plaatsvindt. 2. Beleggingsbeleid middelloonregeling 2.1 Doelstelling beleggingsbeleid Het vermogen van het pensioenfonds zal worden belegd teneinde een zo hoog mogelijk rendement te behalen dat consistent is met de gewenste financiële positie, de benodigde netto-premiebijdrage van werkgever en werknemers, de mogelijkheid de uitkeringen aan deelnemers en actieven conform het pensioenreglement te garanderen en de ambitie om de pensioenaanspraken en rechten aan te passen wanneer de ontwikkeling van het prijspeil daartoe aanleiding geeft. Teneinde een optimale verhouding tussen solvabiliteit, netto-premiebijdrage en het streven naar indexering van pensioenrechten van actieve en inactieve deelnemers te bereiken, dient het beleggingsbeleid in het teken te staan van een zorgvuldige afweging tussen beleggingsrendement en beleggingsrisico.

5 2 Op regelmatige basis besluit het Bestuur of hiernaar specifiek onderzoek noodzakelijk is. Hierbij wordt rekening gehouden met wettelijke voorschriften, waaronder de Pensioenwet, en de meest recente richtlijnen van het Besluit financieel toetsingskader pensioenfondsen (Besluit FTK). Tevens dient afstemming plaats te vinden met de verplichtingen van het pensioenfonds op korte en lange termijn. Bij de vaststelling van het beleggingsbeleid wordt de Beleggingscommissie desgewenst geadviseerd door een externe beleggingsdeskundige. Voor een definitie van de beleggingscategorieën wordt verwezen naar de bijlage Definities beleggingscategorieën. 2.2 Normverdeling beleggingsportefeuille Om de geformuleerde beleggingsdoelstelling bij een acceptabel risiconiveau te bereiken, wordt onder andere een norm vastgesteld voor de verdeling van het vermogen. De vaststelling van de normverdeling dient te worden afgestemd op de aard en looptijd van de pensioenverplichtingen. Deze normverdeling is, tezamen met bandbreedtes voor minimum en maximum, in tabel I, II en III vermeld voor respectievelijk de asset allocatie en de aandelen- en Liability Driven Investing (LDI) portefeuille Beleggingscategorieën Het vermogen van het pensioenfonds is belegd in onderstaande beleggingscategorieën: LDI portefeuille. Beleggingen met een langere looptijd in swapfondsen met en zonder leverage, welke afgestemd zijn op de verplichtingen van het pensioenfonds. Aandelen. De wereldwijd belegde aandelenportefeuille wordt beheerd volgens de 'enhanced indexing' methodiek. Bij deze methodiek is er sprake van een grote hoeveelheid - onderling diversifiërende - beleggingskeuzes. De vermogensbeheerder (thans Blackrock) maakt deze keuzes met behulp van kwantitatieve modellen. Bij de vaststelling van de marktwaarde in procenten dient rekening te worden gehouden met openstaande posities in afgeleide instrumenten die aan de desbetreffende beleggingscategorie toegewezen kunnen worden. Beleggingen in de bijdragende onderneming worden beperkt tot ten hoogste 5% van de portefeuille als geheel, en in geval de bijdragende onderneming tot een groep behoort, worden beleggingen in de ondernemingen die tot dezelfde groep als de bijdragende onderneming behoren, beperkt tot ten hoogste 10% van de portefeuille. Indien de actuele portefeuilleverdeling in grote mate afwijkt van de normverdeling, kunnen in de beleggingsrichtlijnen en/of de Verklaring Beleggingsbeginselen overgangsbepalingen worden opgenomen. 2.3 Herallocatie van belegde middelen In principe dient het percentage dat belegd is in een beleggingscategorie binnen de voorgeschreven bandbreedtes te worden beheerst. Indien de bandbreedtes op enig moment overschreden worden,

6 3 dient actie te worden ondernomen om het evenwicht te herstellen. Deze rebalancing is bedoeld om het totale risico van het belegd vermogen op het gewenste niveau te handhaven. Volgend uit de gekozen vermogensbeheerstructuur (paragraaf 4.1) dienen middelen te worden geheralloceerd tussen de beleggingsmandaten zodra de bandbreedte voor één van de beleggingscategorieën die is vermeld in tabel I, wordt overschreden. De Beleggingscommissie zal de vermogensbeheerder in dat geval opdracht geven om tot verkoop c.q. aankoop van belegde middelen over te gaan, zodanig dat de normwegingen van deze categorieën worden hersteld conform tabel I. Een uitzondering hierop wordt gevormd door de investeringen binnen de Liability Driven Investing (LDI) portefeuille. De performance van deze portefeuille zal op kwartaal basis worden gemonitored in vergelijking met de ontwikkeling van de Voorziening Pensioen Verplichtingen (VPV). De allocatie naar de LDI portefeuille zal minstens één maal per jaar worden herzien op basis van een geactualiseerde prognose van de nominale verplichtingen. De portefeuilleconstructie van de LDI portefeuille valt onder verantwoordelijkheid van de vermogensbeheerder. De LDI portefeuille zal in samenwerking met de Beleggingscommissie jaarlijks, en indien dat wenselijk wordt geacht tussentijds, worden herijkt. Dit herallocatiebeleid is bedoeld om het totale risico van het belegde vermogen op het gewenste niveau te handhaven. Indien onvoorziene omstandigheden zich manifesteren kan de Beleggingscommissie de herallocatie van belegde middelen tijdelijk opschorten. De Beleggingscommissie neemt hierover een discretionaire beslissing en rapporteert deze aan het Bestuur. Teneinde uitvoering van de herallocatie van middelen efficiënt te laten plaatsvinden, zal de Beleggingscommissie hierover tijdig overleg voeren met de beheerders en/of de administrateur en een protocol herallocatie opstellen. Voor de volledigheid is in bijlage 2 het Protocol Herallocatiebeleid met de bijbehorende aan- en verkoopopdrachten opgenomen. Desgewenst wordt de Beleggingscommissie inzake de herallocatie van belegde middelen geadviseerd door een externe beleggingsdeskundige. 2.4 Rendementsdoelstelling Het beleggingsresultaat is gedefinieerd als de som van alle directe beleggingsinkomsten (waaronder rente, dividenden en huuropbrengsten), opbrengsten ten gevolge van waardevermeerderingen c.q. - verminderingen en alle overige aan de beleggingen te relateren opbrengsten en kosten. De primaire rendementsdoelstelling van het pensioenfonds luidt om een resultaat na indexatielasten na te streven dat tenminste gelijk is aan de gemiddelde marktrente behorende bij de structuur van de verplichtingen. Teneinde aan deze doelstelling te voldoen wordt een strategisch beleggingsbeleid vastgesteld, in samenhang met indexatie- en premiebeleid dat periodiek wordt geëvalueerd en indien nodig wordt herzien. Aan de vermogensbeheerders wordt opdracht gegeven een rendement te behalen dat vergeleken wordt met benchmarks en performance targets welke nader zullen worden vastgelegd als onderdeel van separaat op te stellen beleggingsrichtlijnen.

7 4 2.5 Bijstelling beleid Deze Verklaring Beleggingsbeginselen kan op voorstel van de Beleggingscommissie en na goedkeuring door het Bestuur worden bijgesteld indien de wens daartoe bestaat. Een dergelijke bijstelling kan worden veroorzaakt door: Een fundamentele verandering in de door het pensioenfonds gehanteerde pensioenovereenkomst; Een belangrijke herziening van de verwachte lange termijn rendement- en risico-eigenschappen van één of meerdere beleggingssectoren, afhankelijk van economische, politieke en/of institutionele factoren. Men denkt daarbij vooral aan bijzonder ingrijpende marktsituaties die acuut ingrijpen wenselijk maken. - In een dergelijke situatie zal de Beleggingscommissie bijeenkomen en zich beraden, bijgestaan door de adviseur. - Bijzondere aandacht gaat daarbij uit naar de continuering of (tijdelijke) opschorting van herallocatie van de beleggingsportefeuille en/of allocatie van nieuw te beleggen middelen. - De Beleggingscommissie zal zich in haar overwegingen vooral laten leiden tot eventuele heroverweging van lange termijn assumpties van het beleggingsbeleid, de financiële positie van het pensioenfonds en de robuustheid en efficiëntie van de werking van financiële markten. - De Beleggingscommissie zal zich in deze situatie niet laten leiden door het formuleren van een tactische visie op de economie en financiële markten. - Indien actie wordt overwogen die afwijkt van de bestaande situatie, zal dit in een schriftelijk advies aan het Bestuur worden toegelicht en onderbouwd. - Tekortkomingen van dit beleid die openbaar worden bij de implementatie van het beleid of aanpassingen welke door de vermogensbeheerder worden voorgesteld. 2.6 Beleggingsfilosofie Ten aanzien van het beleggingsbeleid hanteert het pensioenfonds het principe dat op voorhand geen enkele beleggingscategorie, beleggingstechniek of beleggingsinstrument wordt uitgesloten. Elke individuele belegging dient te worden beoordeeld op haar bijdrage aan de kwaliteit, veiligheid, liquiditeit en het rendement van de portefeuille als geheel. In de keuze van de beleggingen en de samenstelling van de beleggingsportefeuille staat het belang van deelnemers en pensioengerechtigden voorop. De uitvoering van het beleggingsbeleid dient te voldoen aan de Prudent Person regel. Hiermee wordt bedoeld dat de beleggingen veilig, liquide en kwalitatief hoogwaardig zijn, met een bijbehorend acceptabel rendement. Daarnaast is de uitvoering van het beleggingsbeleid verankerd in een robuust en transparant beleggingsproces met duidelijke procedures, taken en

8 5 verantwoordelijkheden voor alle betrokken partijen. Het is de vermogensbeheerder niet toegestaan om onze portefeuille uit te lenen (security lending). Het pensioenfonds ondersteunt de principes van duurzaamheid en zorgvuldig ondernemerschap zoals vastgelegd in bijvoorbeeld de code Tabaksblat voor corporate governance. Het pensioenfonds beoogt waar mogelijk, het beleggingsbeleid op duurzaam ondernemerschap af te stemmen. 2.7 Risicodefinities en risicobeheerprocedures Risicoanalyse en risicobeheersing spelen een hoofdrol in de opstelling en uitvoering van het beleggingsbeleid zowel op de individuele beleggingsonderdelen als op de beleggingsportefeuille als geheel. Het risico- en rendementprofiel van de gehele beleggingsportefeuille dient te zijn afgestemd op het deelnemersbestand en de pensioenverplichtingen. Hierbij wordt de invloed van de verschillende risico's van het pensioenfonds op de kans op onderdekking of reservetekort in ogenschouw genomen, Deze risico's staan beschreven in de risico-analyse die op 10 december 2012 is goedgekeurd, 3. Beleggingsbeleid beschikbare-premieregelingen 3.1 Doelstelling beleggingsbeleid Het vermogen van het pensioenfonds dat dient ter dekking van het opgebouwde pensioenkapitaal voor de beschikbare premieregelingen, wordt belegd conform de door de deelnemer opgegeven beleggingsmixen. Ten einde deelnemers in staat te stellen een zo hoog mogelijke aanspraak op een pensioenuitkering te realiseren ( inkooptariefgericht beleggen), geeft het pensioenfonds verantwoord invulling aan de aan deelnemers aangeboden beleggingskeuzepakketten. De beleggingskeuzepakketten staan in het teken van een zorgvuldige afweging tussen beleggingsrendement, individueel te dragen beleggingsrisico s en beleggingshorizon. Op regelmatige basis wordt in opdracht van het Bestuur de aangeboden beleggingskeuzepakketten in de beschikbare premieregeling getoetst. Hierbij wordt rekening gehouden met wettelijke voorschriften, waaronder de Pensioenwet. Bij de vaststelling van de beleggingskeuzepakketten wordt de Beleggingscommissie desgewenst geadviseerd door een externe beleggingsdeskundige. 3.2 Beleggingsmogelijkheden Om de geformuleerde beleggingsdoelstelling te bereiken, met in ogenschouw nemend de individuele situaties en preferenties van deelnemers en tegemoetkomend aan de door de wet vastgestelde zorgplicht, bestaan de aangeboden beleggingskeuzepakketten ten minste uit één variant waarin een deelnemer op basis van zijn beleggingsprofiel wordt geadviseerd ("adviesvariant") en ten minste uit één variant waarin de deelnemer zelf zijn beleggingsmix kan samenstellen ("eigen beleggingsmix variant"). Het pensioenfonds betracht zorgvuldigheid bij het vaststellen van de leeftijdsafhankelijke adviesmixen voor de adviesvariant en bij het selecteren van beleggingsfondsen voor de eigen beleggingsmix variant. In de adviesvariant dient het beleggingsbeleid, ten einde een optimale verhouding tussen individuele beleggingsrisico s en het streven naar een zo hoog mogelijk pensioenuitkering te bereiken, in het

9 6 teken te staan van een zorgvuldige afweging tussen beleggingsrendement, beleggingsrisico en beleggingshorizon. Hierbij behoren de adviesmixen te diversifiëren naar zowel beleggingscategorieën als naar geografie en behoort het risico richting pensioendatum te reduceren. In de eigen beleggingsmix variant dient de aangeboden selectie beleggingsfondsen, deelnemers in staat te stellen een verantwoorde beleggingsportefeuille te kunnen samenstellen. Naast genoeg spreiding tussen vastrentende waarden en zakelijke waarden, dient er ook sprake te zijn van spreiding met betrekking tot regio en sector waarin wordt belegd. Op regelmatige basis en bij voorkeur éénmaal per jaar heroverweegt het pensioenfonds de aangeboden beleggingskeuzepakketten. Het beleggingskeuzepakket van de adviesvariant is in tabel IV vermeld. 3.3 Zorgplicht De zorgplicht vloeit voort uit de Wet Financiële Dienstverlening. Het pensioenfonds geeft invulling aan de door de wet aan haar opgedragen zorgplicht door: Voor elke deelnemer een beleggingsprofiel op te stellen en deze minimaal één maal per jaar te toetsen met de beleggingsportefeuille van de deelnemer. Een monitoringsverslag, alsmede voor zover van toepassing een beleggingsadvies, zal aan de deelnemer worden verzonden. Bij het beleggingsadvies wordt de beleggingsmix van de deelnemer vergeleken met zijn beleggingsprofiel. Indien de resultaten hiertoe aanleiding geven, wordt de deelnemer hierover geïnformeerd. De beleggingsvrijheid van deelnemers te beperken door verantwoorde beleggingskeuzepakketten aan te bieden, te weten - Eén beleggingsadviesmix die leeftijdsafhankelijk is - Een selectie aan beleggingsfondsen waaruit deelnemers zelf hun beleggingsmix kunnen samenstellen De samengestelde leeftijdsafhankelijke adviesmixen als default beleggingskeuzepakket vast te stellen 4. Taken en bevoegdheden De uitvoering van het beleggingsbeleid is verankerd in een robuust en transparant beleggingsproces met duidelijke procedures, taken en verantwoordelijkheden voor alle betrokken partijen. Het Bestuur staat borg voor adequate deskundigheid bij de bestuursleden, adviseurs en uitvoerders bij de opstelling en uitvoering van het beleggingsbeleid. 4.1 Het Bestuur Het Bestuur draagt de eindverantwoordelijkheid voor de vaststelling van de Verklaring Beleggingsbeginselen, de beheerovereenkomst, de beleggingsrichtlijnen, het aanstellen van de vermogensbeheerders, het aanstellen van de custodian en afspraken met de administrateur, inclusief de Service Level Agreement;

10 7 Het bestuur bestudeert in het eerste kwartaal het verslag van de vermogensbeheerders over het beleggingsrendement van het verstreken boekjaar. De beleggingscommissie geeft een beoordeling van het beleggingsrendement bij dit verslag. 4.2 De Beleggingscommissie De Beleggingscommissie draagt de verantwoordelijkheid voor de opstelling en evaluatie van de Verklaring Beleggingsbeginselen en adviseert hierover aan het Bestuur; De Beleggingscommissie is verantwoordelijk voor de opstelling van de beheerovereenkomst, de beleggingsrichtlijnen, het protocol herallocatie, alsmede de afspraken met de administrateur, inclusief de Service Level Agreement en adviseert hierover aan het Bestuur; Inzake de opstelling van de bovengenoemde documenten voert de Beleggingscommissie desgewenst overleg met een externe beleggingsdeskundige; Indien dit aan de orde wordt gesteld, is de Beleggingscommissie in eerste instantie verantwoordelijk voor de selectie van de vermogensbeheerders en de custodian en adviseert hierover aan het Bestuur; De Beleggingscommissie is verantwoordelijk voor de monitoring en evaluatie van de activiteiten van de vermogensbeheerders. Jaarlijks in het eerste kwartaal worden de uitkomsten van de evaluatie aan het bestuur gerapporteerd. De beheerders zullen regelmatig aan de Beleggingscommissie rapporteren. Minimaal op kwartaalbasis ontvangt de Beleggingscommissie van de vermogensbeheerders een beleggingsverslag over het verstreken kwartaal. In deze rapportage wordt verslag gedaan van de ontwikkelingen op de financiële markten, het gevoerde beleggingsbeleid, de gerealiseerde performance en performance-attributie 1, alsmede een visie op verwachte ontwikkelingen en de daaruit volgende beleidsvoornemens. Indien de beleggingen zich buiten de marges van tabel I bevinden, geeft de Beleggingscommissie opdracht tot herallocatie aan de vermogensbeheerders, behoudens bijzondere omstandigheden; De Beleggingscommissie vertegenwoordigt het Bestuur bij overleg met de vermogensbeheerders inzake de evaluatie en bespreking van de kwartaalrapportages en de beleidsvoornemens. 4.3 De administrateur De administrateur van het pensioenfonds bewaakt de cashflow ten behoeve van de bedrijfsuitgaven. De administrateur onderhoudt daartoe een frequent contact met de vermogensbeheerders betreffende de beschikbaarheid van nieuw te beleggen gelden en het vrijmaken van belegd vermogen ter voldoening van financiële verplichtingen. De administrateur rapporteert hierover aan de beleggingscommissie. De administrateur draagt zorg voor de registratie van de effectentransacties, effectenportefeuille, voor zowel de interne als externe verslaglegging hierover, alsook voor de registratie van de feitelijke asset allocatie. 1 Met performance meting en performance attributie wordt in dit kader bedoeld het gerealiseerde rendement van de beleggingsportefeuille, de vergelijking met de benchmark en de verschillenanalyse.

11 8 Door middel van een periodieke rapportage met betrekking tot de vermogensverdeling ondersteunt de administrateur de Beleggingscommissie bij de compliance monitoring voor wat betreft de asset allocatie en besluitvorming ten aanzien van herallocatie. 4.4 Gedragscode De leden van het Bestuur en de Beleggingscommissie dienen allen een adequate gedragscode te hebben ondertekend die misbruik van voorwetenschap en belangenverstrengeling verbiedt. Hierover wordt jaarlijks in het jaarverslag gerapporteerd. 5. Vermogensbeheer 5.1 Vermogensbeheerstructuur De totale beleggingsportefeuille van het pensioenfonds is opgedeeld in drie vermogensbeheeropdrachten welke ieder afzonderlijk worden ondergebracht bij die vermogensbeheerder die daartoe naar het oordeel van het Bestuur op advies van de Beleggingscommissie het meest geschikt voor wordt geacht. De drie vermogensbeheeropdrachten die worden uitgevaardigd zijn: Aandelen wereldwijd, index enhanced mandaat; LDI portefeuille, passief mandaat; Beleggingsfondsen in het kader van beschikbare premie regelingen. De in tabel I, II en III opgenomen normwegingen en tactische beleidsruimte zijn een reflectie van de gekozen vermogensbeheerstructuur. De in tabel IV opgenomen beleggingsfondsen zijn een reflectie van de door het pensioenfonds geselecteerde beleggingsadviesvariant die ter beschikking voor deelnemers van de beschikbare premie regeling zijn gesteld. 5.2 Selectie De Beleggingscommissie selecteert en evalueert in opdracht van het Bestuur één of meerdere externe professionele vermogensbeheerders om het vermogen van het pensioenfonds te beheren. De selectie en evaluatie van een vermogensbeheerder vindt in het algemeen plaats op basis van beoordelingscriteria die betrekking hebben op de beleggingsorganisatie, het beleggingsproces en de beleggingsproducten.

12 9 Deze criteria hebben onder meer betrekking op: De beleggingsorganisatie: Financiële draagkracht Klantenbasis Business Management Compliance & Investor Protection Het beleggingsproces: Researchcapaciteiten Portefeuilleconstructie Risicomanagement De beleggingsproducten: Geschiktheid van product Performance Management fee Client service Rapportage 5.3 Beheerovereenkomst Daar waar het vermogen van het pensioenfonds is ondergebracht in institutionele beleggingsfondsen, is het pensioenfonds gebonden aan de prospectus voorwaarden inclusief de beleggingsrichtlijnen - zowel van de beleggingsfondsen als van de vermogensbeheerders. Deze prospectus voorwaarden zijn tevens in overeenstemming met deze Verklaring Beleggingsbeginselen. Indien dit niet het geval is, kan worden besloten tot uitsluiting van het beleggingsfonds uit de portefeuille van het pensioenfonds. Voor zover niet in institutionele beleggingsfondsen wordt belegd, wordt met de vermogensbeheerder een beheerovereenkomst gesloten. In deze overeenkomst worden in ieder geval de volgende zaken contractueel vastgelegd: De vermogensbeheerders zijn bevoegd om binnen het kader van de overeengekomen beleggingsrichtlijnen transacties uit te voeren zonder tussenkomst van het pensioenfonds; De vermogensbeheerders zijn bevoegd aan de custodian opdracht te geven de uit de hierboven bedoelde transacties voortkomende leveringen dan wel ontvangsten tegen betaling te effectueren; De vermogensbeheerders zijn bevoegd binnen het kader van de beleggingsrichtlijnen gebruik te maken van afgeleide beleggingsinstrumenten, waaronder opties. In de beleggingsrichtlijnen dient nauwkeurig omschreven te worden welke instrumenten dit betreft en tot welke limieten; De vermogensbeheerders rapporteren in lijn met hetgeen in de beleggingsrichtlijnen is vastgelegd. Tenminste één keer per jaar wordt de op dat moment geldende beleggingsstrategie door de vermogensbeheerder toegelicht aan de Beleggingscommissie; Met de vermogensbeheerders wordt overeengekomen dat zij een frequent contact onderhouden met de administrateur van het pensioenfonds in verband met het beschikbaar zijn van gelden (cashflow) en de administratieve afhandeling van transacties.

13 Beleggingsrichtlijnen Met de vermogensbeheerder(s) worden afzonderlijk beleggingsrichtlijnen vastgesteld. Deze richtlijnen hebben onder meer betrekking op een normale portefeuillestructuur, kwaliteit en diversificatie vereisten, wijze van rapportering en standaarden voor de resultaatbepaling. De vermogensbeheerders voeren de vermogensbeheeropdracht uit zoals vervat in deze beleggingsrichtlijnen. Voor zover belegd wordt in institutionele beleggingsfondsen zijn de beleggingsrichtlijnen zoals omschreven in de prospectus van toepassing. De beleggingsrichtlijnen dienen echter altijd in overeenstemming te zijn met deze Verklaring Beleggingsbeginselen. Indien de beleggingsrichtlijnen niet in overeenstemming zijn met deze Verklaring Beleggingsbeginselen, kan worden besloten tot het verwijderen van het beleggingsfonds uit de portefeuille van het pensioenfonds. De beleggingsrichtlijnen worden in gezamenlijk overleg met de vermogensbeheerders overeengekomen en schriftelijk vastgelegd. 5.5 Resultaatsevaluatie Het behaalde beleggingsrendement wordt door de vermogensbeheerders elk kwartaal gerapporteerd. Overleg met betrekking tot het rendement vindt tenminste één keer per jaar plaats tussen de vermogensbeheerders en de Beleggingscommissie. Beoordeling van het rendement vindt dan plaats binnen de kaders van de in de beleggingsrichtlijnen overeengekomen vergelijkingsmaatstaven. Elk kwartaal worden totaalrendementen berekend volgens de algemeen aanvaarde standaarden onder beleggingsanalisten, zowel voor het totale vermogen als voor de afzonderlijke componenten daarvan. Erkennende dat het behaalde beleggingsrendement af kan wijken van de geformuleerde rendementsdoelstelling over een zekere meetperiode, wordt de basis voor een beoordeling van het beleggingsrendement bepaald door de algemene trend en de mate van consistentie van het resultaat in relatie tot de in tabel I, II, III, IV vermelde normportefeuille en met daarvoor in aanmerking komende marktindices. Primair wordt het beleggingsrendement beoordeeld op basis van het gemiddelde resultaat over een voortschrijdende periode van drie jaar. Daarnaast wordt het beleggingsrendement over meerdere kortere perioden beoordeeld. Een nadere specificatie van zowel de te hanteren meetmethode als de wijze van beoordeling wordt vastgelegd in de met de vermogensbeheerder overeengekomen beleggingsrichtlijnen.

14 11 Tabellen TABEL I: ASSETALLOCATIE BELEGGINGSPORTEFEUILLE OP BASIS VAN MARKTWAARDE Beleggingscategorie Benchmarks Normverdeling Minimum Maximum Kortlopende middelen 1-maands Euribor 0% 0% 5% LDI portefeuille Swap benchmark 2 65% 60% 70% Zakelijke waarden MSCI World Index (net), 100% euro hedged 35% 30% 40% TABEL II: ALLOCATIE AANDELENPORTEFEUILLE OP BASIS VAN MARKTWAARDE Regio Benchmark Normverdeling Wereld MSCI World Index (net), 100% euro hedged 100% TABEL III: ALLOCATIE LDI PORTEFEUILLE Omschrijving BGI Liability Solution Funds Leveraged Fixed Fund BGI Liability Solution Funds Leveraged Fixed Fund Benchmarks Fixed rate deferred anuity with payment terms running from 2010 to 2014 Fixed rate deferred anuity with payment terms running from 2015 to De swap benchmark is opgebouwd uit de nominale kasstromen van de strategische LDI oplossing verdisconteerd tegen een door JP Morgan Custody Services opgestelde rentetermijnstructuur. De door JP Morgan Custody Services samengestelde rentetermijnstructuur is een gewogen gemiddelde van alle beschikbare marktdata.

15 12 TABEL III: ALLOCATIE LDI PORTEFEUILLE Omschrijving BGI Liability Solution Funds Fixed Fund BGI Liability Solution Funds Fixed Fund BGI Liability Solution Funds Fixed Fund BGI Euro Liquidity First Fund Benchmarks Fixed rate deferred anuity with payment terms running from 2020 to 2029 Fixed rate deferred anuity with payment terms running from 2030 to 2039 Fixed rate deferred anuity with payment terms running from 2040 to day LIBID TABEL IV: LIFE CYCLE MODEL Leeftijden < >63 Aandelen Robeco Emerging Markets Equities 10% 10% 10% 10% 5% Robeco Property Equities 10% 10% 10% 10% 5% 5% Robeco European Conservative Equities 30% 25% 20% 15% 15% 15% 10% 5% 5% Vanguard Global Stock Index Fund 30% 30% 25% 20% 15% 15% 10% 10% 5% 5% Vastrentende waarden Robeco High Yield Obligaties 10% 10% 10% 10% 5% 5% 5% 5% Vanguard Euro Investment Grade Index Fund Vanguard Euro Government Bonds Index Fund 5% 5% 10% 10% 10% 10% 10% 15% 15% 15% 5% 10% 15% 15% 25% 25% 25% 30% 30% 30% Robeco All Strategy Euro Bonds 4ODH 10% 20% 25% 40% 35% 30% 25% Liquiditeiten Roparco Flexioen 15% 25% Totaal 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100%

16 13 Bijlage 1: Definities beleggingscategorieën Kortlopende middelen Euro saldi in rekening-courant, deposito s die luiden in Euro s en in Euro s genoteerde liquide renteinstrumenten met een looptijd van maximaal één jaar, inclusief kortlopend overheidspapier, certificates of deposit, commercial paper en geldmarktbeleggingsfondsen. Indien van toepassing dienen debiteuren een A-1 of gelijkwaardige rating te bezitten. Vastrentende waarden Liquide en aan algemeen erkende beurzen officieel genoteerde rentedragende leningen met een looptijd bij uitgifte van tenminste één jaar. Obligaties dienen minimaal een A of gelijkwaardige rating te hebben. Aandelen Aan algemeen erkende beurzen officieel genoteerde aandelen met uitsluiting van niet-volgestorte aandelen, doch inclusief claimrechten. In deze categorie vallen tevens preferente aandelen en converteerbare obligaties. Ook beleggingsfondsen die uitsluitend in aandelen beleggen, worden gerekend tot deze beleggingscategorie. Derivaten Derivaten zijn financiële instrumenten die van de hierboven omschreven beleggingen zijn afgeleid. In het algemeen kunnen deze als volgt worden geclassificeerd: Gestandaardiseerde opties en futures die op erkende effectenbeurzen worden verhandeld. Onderhandse overeenkomsten: termijncontracten en swaps. Een combinatie van bovengenoemde contracttypen.

17 14 Bijlage 2: Protocol herallocatiebeleid In dit document worden de definitieve beslisregels en procedures vast gelegd voor de rebalancing (herallocatie) van de portefeuille van het pensioenfonds. Dit document vervangt hiermee alle eerdere notities met betrekking tot dit onderwerp. Met betrekking tot de rebalancing kunnen twee gevallen worden onderscheiden: Rebalancing uit hoofde van een verschil in relatieve performance; en Rebalancing uit hoofde van grote bijstortingen of onttrekkingen. In de volgende hoofdstukken zal afzonderlijk worden ingegaan op elk van deze gevallen. Daarnaast kan uit hoofde van periodieke stortingen en onttrekkingen naar aanleiding van pensioenuitkeringen en premiestortingen een verschuiving in de allocatie ontstaan. 1. Rebalancing uit hoofde van een verschil in relatieve performance De Beleggingscommissie ontvangt elk kwartaal een performance overzicht van de beleggingsportefeuille. Naar aanleiding van deze rapportage zullen de relatieve gewichten van de sub-portefeuilles worden gecontroleerd. Eventuele tussentijdse overschrijdingen van de bandbreedtes worden derhalve niet geregistreerd. Indien de relatieve gewichten van de sub-portefeuilles zich binnen de toegestane bandbreedtes bevinden, zal geen rebalancing plaatsvinden. Het pensioenfonds voert een passief beleid met betrekking tot de tactische asset allocatie. Indien de relatieve gewichten zich niet binnen de toegestane bandbreedtes bevinden, zal de Beleggingscommissie, desgewenst bijgestaan door een externe beleggingsdeskundige, overwegen om de portefeuille te heralloceren conform de strategische gewichten. Hierbij zal als minimale transactiegrootte gelden Rebalancing uit hoofde van grote bijstortingen en onttrekkingen (Niet reguliere) grote stortingen en onttrekkingen zullen zodanig over de verschillende beleggingscategorieën worden verdeeld, dat de relatieve belangen in deze subportefeuilles na de storting of onttrekking zoveel mogelijk corresponderen met hun percentages in de strategische beleggingsmix. Hierbij zal in principe worden getracht om de storting of onttrekking over zo weinig mogelijk subportefeuilles te spreiden. Er zal dus pragmatisch worden omgegaan met het basisprincipe van rebalancing conform strategische gewichten. Hierbij zal eveneens als minimale transactiegrootte gelden Bij de beschrijving van de procedures zal een onderscheid worden gemaakt tussen onttrekkingen en bijstortingen.

18 Procedure onttrekkingen 1. Het pensioenfonds signaleert een noodzaak voor onttrekking. Ook de administrateur kan een noodzaak voor onttrekking signaleren. In dat geval zal de administrateur per een verzoek voor onttrekking indienen bij het pensioenfonds met een eventuele kopie naar de hiervoor door de Beleggingscommissie aangewezen externe beleggingsdeskundige. 2. De Beleggingscommissie bepaalt aan de hand van een actueel portefeuilleoverzicht (eventueel in samenspraak met een externe beleggingsdeskundige) de optimale breakdown van de onttrekking (rebalancing zoveel mogelijk conform strategische gewichten maar middels zo weinig mogelijk instructies). 3. Aan het besluit van de Beleggingscommissie, dan wel het advies van een externe beleggingsdeskundige, zullen uitgewerkte instructies worden toegevoegd ten behoeve van de vermogensbeheerders (relatiebeheerders) en de administrateur. De overboeking van de onttrekkingen zal rechtstreeks naar de pensioenfondsrekening plaatsvinden. 4. De vermogensbeheerders (relatiebeheerders) voeren hun opdracht uit. 5. De administrateur controleert actief of het / de verwachte bedrag(en) op de aangegeven valutadatum / valutadata op de door haar beheerde pensioenfondsrekening bij wordt / worden geboekt. 2.2 Procedure bijstortingen 1. Het pensioenfonds ontvangt bericht van bijstorting. 2. Het pensioenfonds stuurt desgewenst een met verzoek om advies naar een externe beleggingsdeskundige. 3. De Beleggingscommissie bepaalt aan de hand van een actueel portefeuilleoverzicht (eventueel in samenspraak met een externe beleggingsdeskundige) de optimale breakdown van de bijstorting (rebalancing zoveel mogelijk conform strategische gewichten maar middels zo weinig mogelijk instructies). 4. Aan het besluit van de Beleggingscommissie, dan wel het advies van een externe beleggingsdeskundige, zullen uitgewerkte instructies worden toegevoegd ten behoeve van de vermogensbeheerders (relatiebeheerders) en de administrateur. De overboeking van de onttrekkingen zal rechtstreeks naar de pensioenfondsrekening plaatsvinden. 5. Na ontvangst van het bijgestorte bedrag voert de administrateur de (interne) overboekingen uit en informeert de vermogensbeheerders (relatiebeheerders) hieromtrent. 6. De vermogensbeheerders (relatiebeheerders) beleggen het ontvangen bedrag 3. Periodieke stortingen en onttrekkingen Reguliere periodieke stortingen en onttrekkingen naar aanleiding van pensioenuitkeringen en premiestoringen worden door de administrateur uitgevoerd. Richtlijn bij deze stortingen en onttrekkingen is dat de beleggingsmix na de transactie dichter bij de strategische beleggingsmix zit.

19 16 Met andere woorden, eventuele onttrekkingen gaan ten laste van de overwogen beleggingscategorie en eventuele stortingen gaan ten gunste van de onderwogen beleggingscategorie. 4. Bijstelling valuta-hedge posities Het valutarisico van de aandelenportefeuille wordt in zijn geheel afgedekt door de vermogensbeheerder van de aandelenportefeuille. De vermogensbeheerder rapporteert de Beleggingscommissie maandelijks via over het resultaat van de valutahedge. De Beleggingscommissie overlegt met de administrateur over de maandelijks benodigde onttrekkingen uit de beleggingsportefeuille. Om de transactiekosten tot een minimum te beperken, zal de Beleggingscommissie de vermogensbeheerder opdracht geven om het resultaat van de valutahedge vrij te maken indien onttrekkingen uit de beleggingsportefeuille wenselijk zijn, of de vermogensbeheerder opdracht geven om het resultaat van de valutahedge te beleggen in de aandelenportefeuille, of bijstorting te laten plaatsvinden afhankelijk van het resultaat.