LIFE 06 NAT/NL/000074

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "LIFE 06 NAT/NL/000074"

Transcriptie

1 LIFE 06 NAT/NL/000074

2 COLOFON Deze publicatie is een uitgave van Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer. Overname van tekstuele informatie uit deze publicatie is toegestaan, mits met bronvermelding. Gebruik van beeldmateriaal is zonder toe-stemming van de fotograaf niet toegestaan. Bij het samenstellen van dit rapport is de grootste zorgvuldigheid betracht. Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer zijn echter niet aansprakelijk voor enige directe of indirecte schade als gevolg van de aangeboden informatie uit deze publicatie. Dit Layman s report is een initiatief van Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer en werd gerealiseerd in het kader van het Europese LIFEproject: Nieuw leven voor moeras Wetlands: challenges and innovation in succession management Nationaal Park Weerribben-Wieden (LIFE 06 NAT/NL/000074) Redactie: Willem Miedema, Andries Stoker, Rosalie Martens, Lammert Kragt, Frankwin Scheve, Egbert Beens, Jeroen Bredenbeek, Jolanda de Kruyf en Roelof Tienkamp Eindredactie: Marianne Velsink Vormgeving: Martin van der Elst Reclamestudio RISE N SHINE Foto s: Philip Friskorn, Ronald Messemaker, Thijmen van Heerde, Willem Kolvoort, Jeroen Bredenbeek, Egbert Beens, Nationaal Park Weerribben-Wieden, Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer Programmeur: Gabriella Esselbrugge Buro DRIE Website: Verantwoordelijke uitgevers: Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer 12 /

3 Nieuw leven voor moeras Wetlands: challenges and innovation in succession management Nationaal Park Weerribben-Wieden In deze stille wereld, gevormd door natuur en mensenhanden, bruist het onderhuids van dynamiek Wuivend riet dat een labyrint van plassen, meren en slootjes omkadert. Mysterieus ogende moerasbossen, hooilanden. In de zomer een kleurrijk dorado voor mens en dier, s winters van een verstilde pracht. Temidden van die bijzondere lappendeken A liggen new schilderachtige life for the marshes dorpen verscholen als Giethoorn, Kalenberg, Ossenzijl en het voormalige Zuiderzeestadje Blokzijl. Als grootste aaneengesloten laagveenmoeras van Noordwest-Europa is het Nationaal Park Weerribben-Wieden ecologisch uiterst waardevol; door de rust, de ruimte en de natuurlijke variëteit aantrekkelijk voor recreant en toerist. Het is een oase van rust. Maar achter die prachtige façade bruist de dynamiek van de natuur: laat die haar gang gaan en De Weerribben en De Wieden verlanden en veranderen uiteindelijk in eentonig moerasbos. Veel planten diersoorten zullen verdwijnen. Voortdurend menselijk ingrijpen is nodig om de diverse landschapstypen (alle ontwikkelingsstadia tussen open water en moerasbos) in stand te houden en daarmee het kenmerkende karakter van het Nationaal Park. Dat gebeurt onder andere door zogenaamd cyclisch beheer: het jaarlijks maaien van hooilanden, rietvelden en trilvenen, waardoor bosvorming wordt tegengegaan. Maar dit beheer is onvoldoende om de bijzondere natuurwaarden te behouden. De achterliggende vijf jaar is met 4,8 miljoen euro LIFE-gelden en een bijdrage vanuit OBN (Overlevingsplan Bos en Natuur) groot onderhoud gepleegd. Het Nationaal Park kreeg zo een belangrijke injectie voor de toekomst. Juist door het gebied jaren terug te zetten in de tijd... Roerdomp IJsvogel Grote vuurvlinder 3

4 Ontstaan door krachtig samenspel Noordwest-Overijssel was ooit een uitgestrekt en desolaat moerasgebied, gevormd door een krachtig samenspel van de elementen. Na de laatste IJstijd ( jaar geleden) ontstond uit planten- en dierenresten veen tussen de hoge gronden van de keileemheuvels (stuwwallen bij Steenwijk en Vollenhove) en de zandduinen in de lage gebieden. Het veenlandschap veranderde toen 3000 jaar geleden de zeespiegel steeg en hoogwater en stormen de zee vrij spel gaven. Een groot deel van het veen sloeg weg of raakte overspoeld met klei- en zandafzettingen. In de 13e eeuw werden simpele dijkjes aangelegd: de eerste ingreep van de mens in natuurlijke landschapsprocessen. Gemaakt door mensenhanden De Weerribben en De Wieden vormen een cultuurlandschap. Het bijzondere patroon van legakkers, trekgaten en meren is eeuwen geleden ontstaan door menselijk ingrijpen. Het enorme veengebied was een onuitputtelijke bron van grondstoffen. Toen in de 16e eeuw de vraag naar brandstoffen steeg, nam het winnen van turf grote vormen aan. Het veen werd uit het water omhooggetrokken, waar het droogde tot turf. Hierdoor ontstond het rechthoekige landschapsmodel van veengaten (weren of trekgaten met open water) en ribben (legakkers). De ribben werden gebruikt om het veen te drogen en te vervoeren. Ze zijn nog overal in het Nationaal Park terug te vinden. Soms (vooral in De Wieden) gingen de verveners iets te enthousiast aan de slag: te smalle legakkers waren het gevolg. Woeste stormen maakten er korte metten mee, er ontstonden grote meren. Zo verdween zelfs een compleet vervenersdorp, Beulaeke in 1775/1776, waar nu het Beulakerwijde ligt. De Weerribben bleef dat lot bespaard; hier begon men later met het winnen van turf. De verveners hadden geleerd van de fouten in De Wieden: men hield de ribben breder. Het vervenen stopte in het begin van de 19e eeuw. Trekgaten groeiden dicht, de rietteelt zou het landschap gaan bepalen. De vervening Beschermde status Nationaal Park Weerribben-Wieden -Kerngebied in de Ecologische Hoofdstructuur - Planologisch geheel bestemd als beschermd natuurgebied (bestemmingsplannen, streekplan, natuurbeleidsplan) -Sinds 1980 (Weerribben) en 2005 (Wieden) aangewezen als wetland, krachtens de Ramsar conventie -Vogel- en Habitatrichtlijngebieden, in 2005 aangewezen als Natura 2000-gebied -De Weerribben is vanaf 1992 Nationaal Park (UCN categorie IV), en sinds 2009 samen met De Wieden in één Nationaal Park -Nationaal Park Weerribben-Wieden ontving in 2009 het Europees Diploma voor Duurzaam Toerisme -Europees diplomagebied sinds 1996 (De Weerribben), De Wieden sinds De Wieden is grotendeels in eigendom van de Vereniging Natuurmonumenten -De Weerribben is grotendeels in eigendom van Staatsbosbeheer 4

5 Terugblik: Eerste LIFE Project houden van het moeras als leef- en broedgebied letterlijk van levensbelang. Het LIFE project, Restoration and demonstration project psci De Wieden and De Weerribben werd in 2004 afgerond. Voorbeelden van maatregelen die Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer uitvoerden zijn het uitbaggeren van dichtgegroeide veengaten, plaggen van verdroogde rietlanden en verwijderen van bos. De natuurresultaten zijn goed zichtbaar. Zeldzame planten (groenknolorchis (Liparis loeselii), blaasjeskruid (Utricularia vulgaris), moerasviooltje (Viola palustris)) en waterminnende planten (waterlelie (Nymphaea), krabbenscheer (Alloides stratoides)) keerden terug in het gebied. Moerasvogels en de otter (Lutra lutra) profi teren ook van extra open water. De kennis en ervaringen uit het eerste LIFE-Project zijn meegenomen naar het vervolgproject, Wetland challenges and innovation in succession management. Grootste van West-Europa Nationaal Park Weerribben-Wieden is met zijn hectare het grootste aaneengesloten laagveenmoeras van West-Europa. Het Natura 2000-gebied heeft een hoge natuurkwaliteit en is van groot internationaal belang. Het Nationaal Park is een belangrijk kerngebied voor specifieke aan laagveenmoeras gebonden flora en fauna. Hier tieren water- en moerasplanten als krabbenscheer (Alloides stratoides), plat blaasjeskruid (Utricularia intermedia), ronde zegge (Carex diandra) en sterzegge welig (Carex echinata). Het landschap wordt verder ingekleurd door soorten als rietorchis (Orchis praetermissa), grote ratelaar (Rhinanthus angustifolius), welriekende nachtorchis (Platanthera bifolia), moerasviooltje (Viola palustris), ronde zonnedauw (Drosera rotundifolia), blauwe zegge (Carex panicea), tormentil (Potentilla erecta) en Spaanse ruiter (Cirsium dissectum). Van sommige diersoorten herbergt het Nationaal Park zelfs bijna de hele Nederlandse populatie. De grote vuurvlinder (Lycaena dispar), de donkere waterjuffer (Coenagrion armatum) en de gevlekte witsnuitlibel (Leucorrhinia pectoralis) zijn hier voorbeelden van. Maar ook voor de grote modderkruiper (Misgurnis fossilis), de bittervoorn (Rhodeus amarus), de purperreiger (Ardea purpurea) en de roerdomp (Botaurus stellaris) is het in stand Verdroging, verzuring, verrijking Om de biodiversiteit in stand te houden en verder te ontwikkelen is niets doen geen optie in Nationaal Park Weerribben-Wieden. Voortdurende ingrepen in de natuurlijke processen zijn pure noodzaak, want het Nationaal Park heeft te maken met bedreiging van de drie V s: verdroging, verzuring en verrijking. De drie bedreigingen versterken elkaar. Het gevolg is dat de normale successie (veranderingen in het ecosysteem) zwaar onder druk staat. Slechte waterkwaliteit dwarsboomt de eerste stap van watervegetatie naar verlanding. Waardevolle jonge stadia kunnen niet tot ontwikkeling komen en dreigen daardoor zelfs te verdwijnen. Dat heeft weer de nodige consequenties voor de volgende stap in de successie: kalkhoudende moerassen met galigaan (Cladjum marscus) en waterriet (Phragmites australis). Dat zijn biotopen waar riet- en moerasvogels als de roerdomp (Botaurus stellaris), snor (Locustella luscinioides) en bruine kiekendief (Circus aeruginosus) zich thuis voelen. In oudere en verdrogende rietvegetaties heeft de ontwikkeling naar ruigte en bos zich juist versneld met soorten als koninginnekruid (Eupatorium cannabinum), braam (Rubus fruticosus), grote brandnetel (Urtica dioica), haagwinde (Calystegia sepium) en jonge bomen. Ook door verdroging (lage waterpeilen en het weglopen van water naar lager gelegen gebieden) en verzuring (regenwater) neemt de natuurkwaliteit van de riet- en hooilanden af. Een neerwaartse spiraal: het rietland wordt economisch minder interessant voor de rietsnijders. Niet alleen groeit er minder en lager riet, ook het maaien wordt moeilijker. Voortzetting van het huidige beheer wordt hierdoor onzeker. Luchtfoto de Wieden 5

6 CHALLENGES De cirkel is rond Om het kenmerkende karakter van het gebied te behouden zijn forse ingrepen nodig. Door een stap terug te doen in de tijd ontstaat nieuw leven in het moeras. Op grote schaal moeten dichte petgaten worden uitgebaggerd, moerasbos verwijderd en oevers hersteld. Door het afplaggen van rietlanden en het graven van sloten wordt het gebied vernat. Zo wordt het eeuwige en boeiende proces van verlanding opnieuw in gang gezet. Open water en verlanding 6

7 CHALLENGES voor bestaande vegetaties zijn hiermee hersteld en vormen een vruchtbare biotoop voor groenknolorchis (Liparies loeselii), draad- en sterzegge (Carex lasiocarpa, Carex echinata), moeraskartelblad (Pedicularis palustris) en rood schorpioenmos (Scorpidium scorpioides). A new life for Wat hebben we met LIFE bereikt? De make-over van het moeras is een mammoetoperatie: plaggen, graven, kappen en rooien. Groot onderhoud voor de toekomst. De resultaten in een notendop: - Herstel van 19 hectare drijftillen in De Wieden, op de grens van land en water. Drijvende vegetaties (riet-kraggen) krijgen de ruimte ten koste van ongewenst houtopschot zoals berk, wilg en els. Nieuw gegraven sloten verbeteren de wateraanvoer. - Herstel van 8 hectare verlandingsstadia in De Wieden. Nieuwe petgaten en slootpatronen vormen nu de basis voor verdere ontwikkeling van trilveen, natte riet- en veenmosrietlanden. Goed nieuws voor onderwaterplanten, maar ook typische moeras-vogels profiteren: bruine kiekendief (Circus aeruginosus), purperreiger (Ardea purpurea), roerdomp (Botaurus stellaris), grote karekiet (Acrocephalus arundinaceus), snor (Locustella luscinioides), baardmannetje (Parus biarmicus). In de ondiepere delen nestelen tal van libellen- en kikkersoorten zich weer voor voortplanting. - Het plaggen van 40 hectare trilvenen en veenmosrietlanden in De Wieden en De Weerribben. De toplaag van een steeds dikker groeiende kragge is verwijderd. Ook werd 10 kilometer aan nieuwe sloten en greppels gegraven voor de watertoe- en afvoer. Kansen - 22 Hectare ruig grasland en verdroogd rietland in De Wieden is omgevormd tot kansrijk moerasgebied. Een impuls voor de roerdomp (Botaurus stellaris), kwak (Nycticorax nycticorax), woudaapje (Ixobrychus minutus), waterral (Rallus aquaticus) en porseleinhoen (Porzana porzana) die hoge eisen aan hun leefomgeving stellen. De nieuwe biotoop biedt moerasvogels voldoende bescherming, voedsel en nestgelegenheid. Hij oefent ook aantrekkingskracht uit op insecten, kreeftachtigen, mollusken e.a., veel vissoorten (paaiplaats) en recreanten die hier kleine, thenatuurlijke marshes aanlegplekken vinden. - Aanleg van 20 hectare nieuwe petgaten in De Weerribben. Besloten boslandschap transformeerde zo in open moerasgebied, met volop ruimte voor de zwarte stern (Chlidonias niger), wulp (Numenius arquata) en bruine kiekendief (Circus aeruginosus). - 5 Hectare bos in De Weerribben is omgevormd tot rietland. Nog eens 9 hectare bos, struweel en vegetatie is verwijderd. Steile oeverranden zijn afgevlakt om een geleidelijke overgang te creëren voor o.a. waterriet en waterzuring. Het is een optimale voortplantingsbiotoop voor libellen (glassnijder (Brachytron pratense), bruine korenbout (Libellula fulva)) en een ideaal broed- en foerageergebied voor rieten moerasvogels. De plantrijke oevers zijn ook uitermate geschikt als leefgebied voor de grote vuurvlinder (Lycaena dispar). LIFE in vogelvlucht Het totale moerasgebied van De Weerribben en De Wieden beslaat hectare. Circa 123 hectare daarvan profiteert rechtstreeks van de LIFE ingrepen. De indirecte positieve effecten minder verdroging door verbeterde watertoevoer zijn nog vele malen groter: zo n 1200 hectare natuur wordt er beter van. 7

8 8

9 Acties LIFE De Wieden Acties LIFE De Weerribben Beginsituatie Het rooien van het moerasbos Grote ingreep groot Erve na het rooien van moerasbos 9

10 Water: levenselixer Water; Een levenselixer waar onze moerasnatuur niet zonder kan. De Weerribben en De Wieden hebben er genoeg van. Of toch niet..? Het blijft zoeken naar balans, omdat het waterpeil in ons land kunstmatig gereguleerd wordt: hoog in de zomer, laag in de winter. Bij een natuurlijk waterpeil is dat juist omgekeerd. In korte natte of droge periodes wordt het peilbeheer bovendien aangepast, waardoor karakteristieke moerasplanten (dreigen te) verdwijnen. Maatwerk in t moeras Een complex en kwetsbaar gebied als De Weerribben en De Wieden vraagt om maatwerk op de vierkante meter. Maar ook om inlevingsvermogen en creativiteit van uitvoerders. Terreinkennis van beheerders koppelen aan de technische knowhow van aannemers. Want hun mogelijkheden zijn beperkt op soms moeilijk bereikbare, kleine percelen hooi- en rietland, bos en water. Toch is juist hier met succes gepionierd en samengewerkt. Het LIFE project is mede geslaagd dankzij innovatieve machines en werkmethodes, zoals de drijvende moeraskranen, het shredderponton en een hydraulische zuiger met shredderinstallatie. Proeftuin Stuw Kiersche Wijde Stoeien met het waterpeil vergroot onze kennis over de effecten op de natuur. Reden dat de gebieden Kiersche Wijde (De Wieden, onderdeel LIFE project) en t Jurries (De Weerribben) sinds 2007 dienst doen als proeftuin. In samenwerking met het waterschap wordt hier een natuurlijker waterpeil nagebootst, met fl exibeler hoogtes. Creativiteit en innovatie Natuurbouw in De Weerribben en De Wieden vergt creativiteit en leidt tot innovatie. Zo heeft Knoop Baggerwerken uit Tynaarlo ( in eigen beheer speciale machines ontwikkeld. Vernieuwend gereedschap zoals de amfi bische graafmachine Waterking en het shredderponton. Hoogstandjes die ook in andere gebieden, wereldwijd, worden toegepast. Waterking met shredder Kiersche Wijde Moeraskraan, shredder en pijpleiding 10

11 Leven in én met natuur De Weerribben en De Wieden vormen een natuurlijke schatkamer waarin en dat is opmerkelijk - ook wordt gewoond, gewerkt en gerecreëerd. Vissen, varen, schaatsen; het leven in én met de natuur maakt dat veel bewoners uit deze streek (in)direct afhankelijk zijn van, en zich ook sterk betrokken voelen bij het gebied. Voor en tijdens de uitvoering van LIFE is dan ook intensief overleg gevoerd met de lokale bevolking en bestuurders. Mede hierdoor was er voldoende draagvlak om de tijdelijke depots voor het LIFE project in te richten, voor de opslag van baggerspecie van veen en plantenresten. Dit materiaal is hergebruikt bij de versterking van de oevers en wordt ingezet bij de aanleg van nieuwe natuurgebieden. Kanovaren Natuurresultaten zijn veelal direct meetbaar. Maar LIFE is meer dan alleen een investering in natuurherstel. Het project bezorgt de regio ook een sociaaleconomische impuls. Goed voor extra werkgelegenheid in de rietbranche en recreatiesector. De leefbaarheid van het gebied groeit en in de omgeving neemt ook het maatschappelijke draagvlak voor natuur toe. Voordelen op n rij: de rietteelt -Geplagd rietland biedt een hogere rietopbrengst -Behoud van natuur- en cultuurhistorisch waardevol vakmanschap - Pachters en rietsnijders werken samen met beheerders, gemeente, waterschap en recreatieondernemers - Innovatie: moderne beheermachines, drijvende kranen, biomassaprojecten (voor opwekking van energie) en nieuwe beheermethodes - Duurzaamheid: rietvelden bevloeien met waterpomp op zonne-energie Schaatsen - Kruisbestuiving van kennis: de cursus Erkend Natuurbeheerder maakt rietsnijders beter bewust van de hoge natuurwaarden en hun eigen rol in het behoud van dit moeraslandschap Natuurbeheerder maakt rietsnijders beter bewust van de hoge natuurwaarden en hun eigen rol in het behoud van dit moeraslandschap Opsteker voor recreatie De recreatiesector is één van de drie grootste economische pijlers voor de gemeente Steenwijkerland. Gemiddeld 1,5 miljoen gasten per jaar bezoeken De Weerribben en De Wieden; Varend, fi etsend, wandelend. Natuur en openluchtmusea als de dorpjes Giethoorn, Dwarsgracht en Kalenberg zorgen voor afwisselende recreatie. Behoud en diversiteit van het landschap zijn dus van cruciaal belang voor de waarde die de recreant aan de natuur toekent. Hoe hoger de kwaliteit, hoe langer de gast in het gebied bivakkeert zo is de ervaring. Riet maaien Ook de sportvisserij en - in mindere mate - de beroepsvisserij hebben belang bij het LIFE project. De nieuwe petgaten vormen kraamkamers voor de vispopulatie, vooral voor soorten als de snoek (Esox lucius), zeelt (Tinca tinca) en ruisvoorn (Rutilus erythro phtalamus). 11

12 Kennis delen: kwestie van communicatie Het grote draagvlak voor LIFE is mede te danken aan heldere communicatie met betrokkenen, bewoners en bezoekers van het gebied. Dit gebeurt via publicaties in de regionale en landelijke pers, door gebruik van social media (Twitter, blogs), via digitale infokanalen ( en in rechtstreeks contact met agrariërs en rietsnijders, de partners in het gebied. Recreanten maakten kennis met het natuurherstelproject LIFE dankzij speciale exposities in de bezoekerscentra van Staatsbosbeheer ( bezoekers per jaar) en Natuurmonumenten (70.000). Verder zijn voor zowel bewoners als belangstellenden werk-in-uitvoering excursies op touw gezet naar de diverse LIFE locaties. Tijdens reguliere vaarexcursies kreeg het publiek tekst en uitleg over het hoe en waarom van LIFE. Internationaal symposium Ruim 75 gasten uit zeven verschillende landen kwamen af op het driedaages International LIFE Symposium. Doel: kennis en informatie uitwisselen en geboekte successen met eigen ogen bewonderen. Een mix van theorie en veldwerk. Met sprekers Hayo Apotheker (toenmalig burgemeester van Steenwijkerland en oud-minister van LNV), Patrick Meire (professor biologie aan de Universiteit van Antwerpen), Liro Ikonen (Fins projectcoördinator en rietexpert) en Bart de Haan (ecoloog bij Natuurmonumenten). Op dag twee trok het gezelschap t veld in. Vooral de innovatieve machines trokken veel bekijks. LIFE- symposium LIFE-schat begraven met kinderen Schatgraven Op ludieke wijze is ook de jeugd bij het project betrokken. Kinderen van obs De Rolpaal in Blokzijl mochten met behulp van GPS een schat begraven in de herstelde oevers van de eilandjes in het Giethoornse meer. Hun toekomstvisie. De scholieren hebben aan papier toevertrouwd hoe Nationaal Park Weerribben-Wieden er over vijftien jaar uitziet. Of dat beeld klopt met de realiteit? We weten het op 7 april Pas dan mag de schatkist met ideeën open. LIFE- excursie Investeren in natuur loont, zo luidde de slotconclusie van de relatiedag, het derde en laatste deel van dit symposium. Een samenspel van terreinbeheerders, aannemers, adviesbureaus, overheden en recreatieondernemers. De informatiemarkt besteedde aandacht aan o.a. het monitoren van natuurwaarden en nieuwe contractvormen bij aanbesteding van natuurbouwprojecten. Ook werden levende ambachten als rietdekken gedemonstreerd. 12

13 Jaarlijks meten = weten Zijn natuurwaarden als gevolg van LIFE weer geheel of gedeeltelijk hersteld? Meten is weten. Monitoring wordt daarom jaarlijks uitgevoerd en vastgelegd. Flora LIFE stimuleert de terugkeer of toename van in Nederland én Europa zeer zeldzame plantensoorten. Zo heeft de veenmosorchis (Hammarbya paludosa) z n comeback in het Nationaal Park te danken aan het afplaggen van rietlanden. Vernatting van het gebied (gevolg van nieuw gegraven sloten en greppels) gaf de groenknolorchis (Liparis loeselii) een enorme boost. Deze superkleine orchidee laat zich nu op veel nieuwe plekken zien. Ook andere soorten die van natte voeten houden maakten hun opmars: klein en plat blaasjeskruid (Urticularia minor en intermedia), krabbenscheer (Stratoides alloides), fonteinkruiden (Potamogeton spec.) en kranswieren (Chara spec.). Groenknolorchis Verlandingsvegetatie met krabbenscheer 13

14 Fauna Biotoop- en oeververbetering werpen hun vruchten af voor de grote karekiet (Acrocephalus arundinaceus), purperreiger (Ardea purpurea) en roerdomp (Botaurus stelaris). Aantallen stijgen, soorten nemen toe. In het Nationaal Park is in 2011 een gloednieuwe libellensoort ontdekt: de sierlijke witsnuitlibel (Leucorrhinia caudalis). Andere soorten groeiden in aantal en profi teren van nieuw open water, zoals bruine korenbout (Libellula fulva), glassnijder (Brachtron pratense), bruine glazenmaker (Aeshna grandis) en gevlekte witsnuitlibel (Leucorrhinia pectoralis). De sterk verbeterde waterkwaliteit biedt ook de otter, die in de jaren 80 uitstierf in het Nationaal Park, levensvatbare kansen. Sinds de herintroductie in 2003 zijn 31 dieren uitgezet en heeft zich een gezonde populatie van otters ontwikkeld. Grote karekiet Otter Gevlekte witsnuitlibel Spectaculaire effecten Het monitoren is nog in volle gang. Toch waren alle ingrepen in De Wieden in 2010 al afgerond, zodat van diverse locaties al gegevens bekend zijn. Op een aantal locaties van het LIFE project zijn spectaculaire veranderingen zichtbaar. Een mooi voorbeeld vormen de oevers van het Giethoornse meer; ze zijn als moeras ingericht en - na jaren van afwezigheid weer gastheer van een roerdomp (Botaurus stelaris) en een broedende grote karekiet (Acrocephalus arundinaceus). Ook langs de Kerkgracht zien we veelbelovende trends: vogels die vóór het LIFE project niet aanwezig waren, zoals kleine karekiet (Arrocephalus scirpaceus) en blauwborst (Luscinia svecica) worden nu massaal gespot. Verwacht wordt dat bij monitoring in 2012 ook op andere, gelijksoortige locaties sprake zal zijn van deze positieve tendens. 14

15 De toekomst: een uitdaging De rijkdom aan planten en dieren en het fraaie, afwisselende landschap maken de investering van LIFE meer dan waard. Maar topnatuur beheren én behouden is een vorm van topsport. Ook in de toekomst blijft het creëren van open water nodig voor voldoende jonge verlandingsstadia. Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer gaan die uitdaging aan, samen met partners als Nationaal Park Weerribben-Wieden en de gemeente Steenwijkerland. Ze blijven ondanks slinkende rijksbudgetten - zoeken naar nieuwe kansen en middelen voor het moeras. Zoals biomassa; energie die vrijkomt uit het maaien van rietvelden en hooilanden. Zij aan zij met trotse rietsnijders en bewoners wordt het unieke karakter van dit gebied gekoesterd en verder ontwikkeld. Zo kunnen ook de generaties na ons hier in stille verwondering varen, fi etsen en wandelen. Het LIFE project Nieuw leven voor het moeras kostte 4,8 miljoen euro en is mogelijk gemaakt dankzij subsidies van de Europese Gemeenschap (40%, LIFE-Nature fonds), het Ministerie van EL&I (55%, Overlevingsplan Bos en Natuur) en de provincie Overijssel vanuit het fonds voor Gebiedsgericht Beleid. Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten fi nancierden zelf 5%. LIFE-Nature is een subsidiefonds van de Europese Unie dat tot doel heeft uitvoering van de Vogel- en Habitatrichtlijn in Europa te ondersteunen. De richtlijngebieden vormen samen het Europese ecologische netwerk Natura Lokkenpolder De Weerribben 15

16 Belterwiede De Wieden

Inrichtingsplan verbindingszone Weerribben-Wieden Deelgebied Noordmanen, versie 1.2

Inrichtingsplan verbindingszone Weerribben-Wieden Deelgebied Noordmanen, versie 1.2 Inrichtingsplan verbindingszone Weerribben-Wieden Deelgebied Noordmanen, versie 1.2 Dit inrichtingsplan is een schets van de door Staatsbosbeheer wenselijk geachte situatie voor de verbindingszone tussen

Nadere informatie

Moerasontwikkeling Zouweboezem

Moerasontwikkeling Zouweboezem Moerasontwikkeling Zouweboezem Layman s report 9 mei 2011 2 Layman s report Moerasontwikkeling Zouweboezem Introductie De Zouweboezem (258 ha) is een waardevol moerasgebied in de provincie Zuid-Holland.

Nadere informatie

Wetland. Groot Wilnis-Vinkeveen

Wetland. Groot Wilnis-Vinkeveen Groot Wilnis-Vinkeveen Moeras met Lisdodde in de Krimpenerwaard Wetland Wetland is een mozaïek van open water, drijvende waterplanten, planten die met hun voeten in het water staan, riet dat in het water

Nadere informatie

Wiedenweetjes. De Wieden WAARNEMINGEN. [Trek de aandacht van uw lezer

Wiedenweetjes. De Wieden WAARNEMINGEN. [Trek de aandacht van uw lezer [Trek de aandacht van uw lezer Wiedenweetjes met een veelzeggend citaat uit het document of gebruik deze ruimte om een belangrijk punt te benadrukken. De Wieden november 2015 Samenstelling door Regina

Nadere informatie

Harderbos en Harderbroek verbonden

Harderbos en Harderbroek verbonden Harderbos en Harderbroek verbonden De Ganzenweg is een verbinding voor mensen, maar een barrière voor dieren. Er ligt al een faunapassage onderdoor. De route daar naar toe is voor dieren nog niet ideaal.

Nadere informatie

N2000 Oostelijke Vechtplassen Utrecht

N2000 Oostelijke Vechtplassen Utrecht Programmabureau Utrecht-West Provinciehuis Utrecht Archimedeslaan 6 T (030) 258 38 71 www.utrecht-west.com N2000 Oostelijke Vechtplassen Utrecht Postadres: Postbus 194, 3500 AD Utrecht Aan de bewoners

Nadere informatie

BIJLAGE B6-1 SCHEMA MONITORING

BIJLAGE B6-1 SCHEMA MONITORING 1 BIJLAGE B6-1 SCHEMA MONITORING 2 Monitoringprogramma 2014-2019 Tabel 6.1. Monitoring ten behoeve van de habitattypen en hun kwaliteitsparameters Kranswierwateren (20 Te monitoren parameter(s) Opgevangen

Nadere informatie

Zijn moerasvogels te beheren? Jan van der Winden

Zijn moerasvogels te beheren? Jan van der Winden Zijn moerasvogels te beheren? Jan van der Winden Terug naar Nederland Nederland, moerassenland Tegenwoordig ongeveer 45.000 hectare moeras aanwezig, waarvan de helft verlandingstypen waar typische

Nadere informatie

DE BANEN NAAR EEN HOGER PEIL

DE BANEN NAAR EEN HOGER PEIL DE BANEN NAAR EEN HOGER PEIL Bekijk op https://www.youtube.com/watch?v=pgyczqy-krm voor het herinirichtingplan Sarsven en De Banen. Begin vorige eeuw kwamen plantenliefhebbers uit het hele land al naar

Nadere informatie

Natura 2000 in De Wieden en Weerribben. Wat betekent dit voor u?

Natura 2000 in De Wieden en Weerribben. Wat betekent dit voor u? Natura 2000 in De Wieden en Weerribben Wat betekent dit voor u? Deze brochure is bestemd voor bewoners, ondernemers, grondeigenaren, pachters en andere belanghebben in de gebieden De Wieden en De Weerribben.

Nadere informatie

Natura 2000 gebied 90 Wormer- en Jisperveld & Kalverpolder

Natura 2000 gebied 90 Wormer- en Jisperveld & Kalverpolder Natura 2000 gebied 90 Wormer- en Jisperveld & Kalverpolder (Zie leeswijzer) Kenschets Natura 2000 Landschap: Meren en moerassen Status: Habitatrichtlijn + Vogelrichtlijn Site code: NL2003054 + NL9802058

Nadere informatie

Wandelroute Oppad en Kromme Rade, vlak bij Hilversum

Wandelroute Oppad en Kromme Rade, vlak bij Hilversum Wandelroute Oppad en Kromme Rade, vlak bij Hilversum 9.3 km wandelen Wandel dwars door het veenplassengebied bij Kortenhoef en Loosdrecht. Geniet van het uitzicht vanaf de historische wandelpaden, het

Nadere informatie

Op Pad met Martijn van Schie in het Nieuwkoopse Plassengebied

Op Pad met Martijn van Schie in het Nieuwkoopse Plassengebied Op Pad met Martijn van Schie in het Nieuwkoopse Plassengebied CV Martijn van Schie 1997-2002 natuur- en landschapstechniek Hogeschool Larenstein 2002-2003 junior ecologisch adviseur ecologisch adviesbureau

Nadere informatie

Vogels van riet en ruigte. Baardman Panurus biarmicus

Vogels van riet en ruigte. Baardman Panurus biarmicus Groen: Werkzaamheden mogelijk. Oranje: Werkzaamheden mogelijk: ja, mits na overleg met ecoloog en eventuele mitigerende maatregelen. Rood: Werkzaamheden mogelijk: nee, tenzij toestemming van de ecoloog

Nadere informatie

Natuur op Eerde uniek in Nederland

Natuur op Eerde uniek in Nederland Natuur op Eerde uniek in Nederland Eerde is méér dan mooi. Tijdens een wandeling met boswachter Jos Schouten van Natuurmonumenten wordt pas echt duidelijk hoe bijzonder de natuur op het historische landgoed

Nadere informatie

Koppel kuifeenden. Kuifeenden

Koppel kuifeenden. Kuifeenden 42 Ecologie en natuurfuncties Het IJsselmeergebied is een uniek natuurgebied van (inter-)nationale betekenis. Het is een van de zee afgesloten, benedenstrooms gelegen, zoet laaglandmeer met een relatief

Nadere informatie

natuurbeheer Jens Verwaerde Natuurpunt CVN

natuurbeheer Jens Verwaerde Natuurpunt CVN natuurbeheer Jens Verwaerde Natuurpunt CVN indeling inleiding: voorstelling a geschiedenis van het natuurbeheer b - biotopen en soorten en hun beheer pauze c - beheer richt zich op de omgeving d - natuurbeheer

Nadere informatie

Plan Roerdomp in het Ilperveld

Plan Roerdomp in het Ilperveld Plan Roerdomp in het Ilperveld publieksverslag Dit is het verslag van de werkzaamheden die plaatsvonden in het Ilperveld tussen april 2002 en juli 2007 om de natuur te herstellen. Die werkzaamheden gebeurden

Nadere informatie

13 j a a r H e r s t e l p l a n N a a r d e r m e e r

13 j a a r H e r s t e l p l a n N a a r d e r m e e r 13 j a a r H e r s t e l p l a n N a a r d e r m e e r M E E R M E E R 13 j a a r H e r s t e l p l a n N a a r d e r m e e r Het Naardermeer: 100 jaar oud en daarmee het eerste erkende natuurgebied van

Nadere informatie

Natura 2000 gebied 10 Oudegaasterbrekken, Fluessen en omgeving

Natura 2000 gebied 10 Oudegaasterbrekken, Fluessen en omgeving Natura 2000 gebied 10 Oudegaasterbrekken, Fluessen en omgeving (Zie leeswijzer) Kenschets Natura 2000 Landschap: Status: Site code: Beschermd natuurmonument: Beheerder: Provincie: Gemeente: Oppervlakte:

Nadere informatie

Nieuwkoopse Plassen. Op weg naar water van topkwaliteit. Droge voeten, schoon water

Nieuwkoopse Plassen. Op weg naar water van topkwaliteit. Droge voeten, schoon water Nieuwkoopse Plassen Op weg naar water van topkwaliteit De Nieuwkoopse Plassen en het aangrenzende gebied vormen een prachtig natuurgebied. We werken samen met anderen aan verbetering van de waterkwaliteit

Nadere informatie

Ontdek de huisstijl van de Weerribben-Wieden. Versie 1.0

Ontdek de huisstijl van de Weerribben-Wieden. Versie 1.0 Ontdek de huisstijl van de Weerribben-Wieden Versie 1.0 Inleiding Dit huisstijlboek maakt het creëren van een sterke en eenduidige basis voor alle communicatie-uitingen van de Weerribben-Wieden eenvoudig.

Nadere informatie

Natte natuurparels: ook uw zorg? Brabantse waterschappen en Provincie Noord-Brabant pakken verdroging natte natuurparels aan.

Natte natuurparels: ook uw zorg? Brabantse waterschappen en Provincie Noord-Brabant pakken verdroging natte natuurparels aan. Natte natuurparels: ook uw zorg? Brabantse waterschappen en Provincie Noord-Brabant pakken verdroging natte natuurparels aan. Deze folder gaat over het herstellen van natte natuurparels in Noord-Brabant.

Nadere informatie

Natura 2000 gebied 103 Nieuwkoopse Plassen & De Haeck

Natura 2000 gebied 103 Nieuwkoopse Plassen & De Haeck Natura 2000 gebied 103 Nieuwkoopse Plassen & De Haeck CONCEPT GEBIEDENDOCUMENT Kenschets Natura 2000 Landschap: Meren en Moerassen Status: Habitatrichtlijn + Vogelrichtlijn Site code: NL3000036 + NL9801063

Nadere informatie

Zwart Water_Inrichting Schaapsen Diepbroek incl. sanering stortlocaties

Zwart Water_Inrichting Schaapsen Diepbroek incl. sanering stortlocaties Uitgangssituatie Algemeen Zwart Water_Inrichting Schaapsen Diepbroek incl. sanering stortlocaties Projectnummer: 2009_015 Projectnaam: Zwart Water_Inrichting Schaaps- en diepbroek incl sanering stort 1

Nadere informatie

Concept voor diskussie

Concept voor diskussie De inzet van rietsnijders bij het bereiken van natuurdoelen, waterkwaliteitsdoelen en hoge landschapswaarden in de Nederlandse laagveenmoerasgebieden - advies op verzoek van de minister van LNV - Concept

Nadere informatie

Nieuw leven in het veen. Titia Zonneveld & Bing Jap Laagveensymposium 30 mei 2018

Nieuw leven in het veen. Titia Zonneveld & Bing Jap Laagveensymposium 30 mei 2018 Nieuw leven in het veen Titia Zonneveld & Bing Jap Laagveensymposium 30 mei 2018 New Life for Dutch Fens restoration programme for Natura 2000 fen areas in the Netherlands Located in 8 nature sites: Rottige

Nadere informatie

Natura 2000 De Wieden en Weerribben. Wat betekent dit voor u?

Natura 2000 De Wieden en Weerribben. Wat betekent dit voor u? Natura 2000 De Wieden en Weerribben Wat betekent dit voor u? De Wieden en Weerribben zijn aangewezen als Natura 2000-gebied vanwege de bijzondere planten en dieren, zoals moerasvogels, de grote vuurvlinder

Nadere informatie

Dossiernummer: 23-10-2013 Projectnummer:

Dossiernummer: 23-10-2013 Projectnummer: Bijlagen bij verordening subsidies natuurvriendelijke oevers en vispaaiplaatsen 2014: 1. Inrichtingseisen natuurvriendelijke oevers en vispaaiplaatsen; 2. Richtlijnen voor natuurvriendelijk onderhoud.

Nadere informatie

Spiegelplas en Ankeveense plassen

Spiegelplas en Ankeveense plassen Spiegelplas en Ankeveense plassen Stand van de natuur en herstelmaatregelen Gerard ter Heerdt Bart Specken Jasper Stroom Floor Speet Winnie Rip Een tienminuten gesprek. Hoe staan onze kinderen er voor?

Nadere informatie

Libelleninventarisatie Natuurmonumentengebied Horstermeerpolder

Libelleninventarisatie Natuurmonumentengebied Horstermeerpolder Libelleninventarisatie Natuurmonumentengebied Horstermeerpolder In 2015 W.J.A. Hoeffnagel Ankeveen Copyright 2015 W.J.A. Hoeffnagel (Willem-Jan) Mr. J.C. Buhrmannlaan 54 1244 PH Ankeveen 035-6919356 w.j.a.hoeffnagel@hccnet.nl

Nadere informatie

TOP NATUUUR IN BEERZE

TOP NATUUUR IN BEERZE TOP NATUUUR IN BEERZE ROUTE 4,3 km 20 17 We zijn trots dat we acht gebieden beheren die zijn aangewezen als Natura2000. Gebieden die bij de top van de Europese natuur horen. Op deze route ontdek je Beerze.

Nadere informatie

Toekomst voor eeuwenoud bos Samenvatting van het beheerplan Norgerholt Concept

Toekomst voor eeuwenoud bos Samenvatting van het beheerplan Norgerholt Concept Toekomst voor eeuwenoud bos Samenvatting van het beheerplan Norgerholt Concept a Toekomst voor eeuwenoud bos Samenvatting van het beheerplan Norgerholt Colofon Deze samenvatting is een uitgave van de

Nadere informatie

Bermenplan Assen. Definitief

Bermenplan Assen. Definitief Definitief Opdrachtgever: Opdrachtgever: Gemeente Assen Gemeente Mevrouw Assen ing. M. van Lommel Mevrouw M. Postbus van Lommel 30018 Noordersingel 940033 RA Assen 9401 JW T Assen 0592-366911 F 0592-366595

Nadere informatie

Notitie. 1 Aanleiding en doel

Notitie. 1 Aanleiding en doel Notitie Referentienummer Datum Kenmerk 05032009/ss1 5 maart 2009 231542 Betreft Stand van zaken inrichtingsplan Wetering Oost (ten behoeve van AC overleg 20 maart 2009) 1 Aanleiding en doel 1.1 Aanleiding

Nadere informatie

2017 versie 1 ( )

2017 versie 1 ( ) 2017 versie 1 (01-01-2017) WANDELEN DOOR NATIONAAL PARK WEERRIBBEN-WIEDEN Etappe A 12 km * = bezienswaardigheid (meer informatie vindt u achterin) Vertrek Het Doevehuis 0561 47 73 94 1. Met uw rug naar

Nadere informatie

voor vaartoeristen, fietsers en wandelaars Tekst:??????

voor vaartoeristen, fietsers en wandelaars Tekst:?????? Koning Willem Alexanderkanaal Een beleefroute voor vaartoeristen, fietsers en wandelaars Tekst:?????? Tekst: Bert Dijenborgh - Foto s: Dianne Dijenborgh 12 Drenthe MagazinE 1216-DM31_ ALEXANDERKANAAL.indd

Nadere informatie

ALGEMENE VERGADERING. Lelystad, 5 februari het college van Dijkgraaf en Heemraden, 26 februari 2013 SWS/PWB. 5 februari 2013 mw. M.

ALGEMENE VERGADERING. Lelystad, 5 februari het college van Dijkgraaf en Heemraden, 26 februari 2013 SWS/PWB. 5 februari 2013 mw. M. V E R G A D E R D A T U M S E C T O R / A F D E L I N G 26 februari 2013 SWS/PWB S T U K D A T U M N A A M S T E L L E R 5 februari 2013 mw. M. Wolfs ALGEMENE VERGADERING AGENDAPUNT ONDERWERP 15 Ecologisch

Nadere informatie

Libelleninventarisatie Natuurmonumentengebied Hollands Ankeveen

Libelleninventarisatie Natuurmonumentengebied Hollands Ankeveen Libelleninventarisatie Natuurmonumentengebied Hollands Ankeveen In 2014 W.J.A. Hoeffnagel Ankeveen Copyright 2014 W.J.A. Hoeffnagel (Willem-Jan) Mr. J.C. Buhrmannlaan 54 1244 PH Ankeveen 035-6919356 w.j.a.hoeffnagel@hccnet.nl

Nadere informatie

Beheerplan bijzondere natuurwaarden Broekvelden, Vettenbroek & Polder Stein Samenvatting

Beheerplan bijzondere natuurwaarden Broekvelden, Vettenbroek & Polder Stein Samenvatting Beheerplan bijzondere natuurwaarden Broekvelden, Vettenbroek & Polder Stein Samenvatting Samenvatting van het beheerplan 2012-2017 een bijdrage aan het Europese programma Natura 2000 Het beheerplan is

Nadere informatie

Vlinders van de Habitatrichtlijn,

Vlinders van de Habitatrichtlijn, Indicator 20 september 2018 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Van de vijf Habitatrichtlijnsoorten

Nadere informatie

waarheen met de Veenweidenatuur? Er is een nieuwe en duurzame visie op de natuur van het veen nodig. Versneller van duurzaamheid

waarheen met de Veenweidenatuur? Er is een nieuwe en duurzame visie op de natuur van het veen nodig. Versneller van duurzaamheid waarheen met de Veenweidenatuur? Er is een nieuwe en duurzame visie op de natuur van het veen nodig. Versneller van duurzaamheid 2 - Veenweide Het landschap van veen en veenweiden dat iedereen zo mooi

Nadere informatie

Beheeradvies. Gemaaid Rietland N 05.02

Beheeradvies. Gemaaid Rietland N 05.02 Beheeradvies Gemaaid Rietland N 05.02 Dit beheeradvies is in opdracht van en onder begeleiding van Stichting Part-Ner opgesteld met financiering uit het Fonds Samen kennis delen van de Vereniging van Bos-

Nadere informatie

VOORSTEL AB AGENDAPUNT :

VOORSTEL AB AGENDAPUNT : VOORSTEL AB AGENDAPUNT : CATEGORIE : A-STUK (Afdoeningsstuk) PORTEFEUILLEHOUDER : H.J. Pereboom AB 0 VERGADERING D.D. : 31 januari 2012 0 NUMMER : WS/ZOM/GVe/6946 OPSTELLER : ing. G. Verstoep, 0522-278621

Nadere informatie

De Oude Weg Elst. Wonen in de Amerongse Bovenpolder. 3 Royale kavels met luxe vrijstaande villa s

De Oude Weg Elst. Wonen in de Amerongse Bovenpolder. 3 Royale kavels met luxe vrijstaande villa s De Oude Weg Elst Wonen in de Amerongse Bovenpolder 3 Royale kavels met luxe vrijstaande villa s Riant WOnen Tussen de bossen van de Utrechtse Heuvelrug en de uiterwaarden van de Nederrijn ligt het sfeervolle

Nadere informatie

Libelleninventarisatie Natuurmonumentengebied Hollands Ankeveen

Libelleninventarisatie Natuurmonumentengebied Hollands Ankeveen Libelleninventarisatie Natuurmonumentengebied Hollands Ankeveen In 2011 W.J.A. Hoeffnagel Ankeveen Copyright 2011 W.J.A. Hoeffnagel (Willem-Jan) Mr. J.C. Buhrmannlaan 54 1244 PH Ankeveen 035-6919356 w.j.a.hoeffnagel@hccnet.nl

Nadere informatie

Inrichting Straelensbroek/ Straelens Schuitwater

Inrichting Straelensbroek/ Straelens Schuitwater Uitgangssituatie Algemeen Inrichting Straelensbroek/ Straelens Schuitwater Projectnummer: 2008_009 Projectnaam: Inrichting Straelensbroek/Straelens Schuitwater PMJP: B1 Inrichting verworven EHS Natuurdoel:

Nadere informatie

Welkom bij de inloopavond van Ruygeborg II

Welkom bij de inloopavond van Ruygeborg II Welkom bij de inloopavond van Ruygeborg II Vanavond krijgt u informatie over het project Ruygeborg II. Als u vragen heeft kunt u die aan ons stellen. Daarnaast zijn wij benieuwd naar uw ideeën over Ruygeborg.

Nadere informatie

Libelleninventarisatie Natuurmonumentengebied Hollands Ankeveen

Libelleninventarisatie Natuurmonumentengebied Hollands Ankeveen Libelleninventarisatie Natuurmonumentengebied Hollands Ankeveen In 2012 W.J.A. Hoeffnagel Ankeveen Copyright 2013 W.J.A. Hoeffnagel (Willem-Jan) Mr. J.C. Buhrmannlaan 54 1244 PH Ankeveen 035-6919356 w.j.a.hoeffnagel@hccnet.nl

Nadere informatie

natuurpunt WAL Wase Linkerscheldeoever Schor Ouden Doel

natuurpunt WAL Wase Linkerscheldeoever Schor Ouden Doel natuurpunt WAL Wase Linkerscheldeoever Schor Ouden Doel Het Schor Ouden Doel Het Schor Ouden Doel is een natuurgebied op de linkerscheldeoever tegen de scheldedijk. Aan de grens met Nederland sluit het

Nadere informatie

Roerdomp in het riet A better LIFE for Bittern. Herstel van het leefgebied voor bijzondere vogels

Roerdomp in het riet A better LIFE for Bittern. Herstel van het leefgebied voor bijzondere vogels Natuurmonumenten, Marianne Wustenhoff Nieuwsbrief 1 maart 2015 Roerdomp in het riet A better LIFE for Bittern Herstel van het leefgebied voor bijzondere vogels Met het project Roerdomp in het riet - A

Nadere informatie

AMFIBIEËN IN DE ACHTERHOEK DE BOOMKIKKER SAMEN WERKEN AAN EEN OPTIMAAL LANDSCHAP

AMFIBIEËN IN DE ACHTERHOEK DE BOOMKIKKER SAMEN WERKEN AAN EEN OPTIMAAL LANDSCHAP AMFIBIEËN IN DE ACHTERHOEK DE BOOMKIKKER SAMEN WERKEN AAN EEN OPTIMAAL LANDSCHAP 1 2 BOOMKIKKER De Achterhoek is voor de boomkikker momenteel het belangrijkste gebied in Nederland. In de jaren 80 van de

Nadere informatie

Het Diemerbos. fietsen. Wandelen. Paardrijden. Onder de rook van Amsterdam

Het Diemerbos. fietsen. Wandelen. Paardrijden. Onder de rook van Amsterdam Staatsbosbeheer Naritaweg 221, 1043 CB T 020-7073700 www.staatsbosbeheer.nl Welkom buiten. Buiten is voor iedereen en er is elke dag wat te beleven. Daarom willen we zoveel mogelijk mensen uitnodigen om

Nadere informatie

Moerasvogels, rietvogels, rietbeheer en vloedvlaktesoorten

Moerasvogels, rietvogels, rietbeheer en vloedvlaktesoorten Moerasvogels, rietvogels, rietbeheer en vloedvlaktesoorten Verslag Veldwerkplaats Laagveen & zeeklei en Rivierenlandschap Tetjehorn, 23 april 2009 Inleiders: Jan van der Winden en Rogier Verbeek (Bureau

Nadere informatie

Ruimte voor vogels Samenvatting van het beheerplan Leekstermeergebied. Concept

Ruimte voor vogels Samenvatting van het beheerplan Leekstermeergebied. Concept Ruimte voor vogels Samenvatting van het beheerplan Leekstermeergebied Concept a Ruimte voor vogels Samenvatting van het beheerplan Leekstermeergebied Colofon Deze samenvatting is een uitgave van de provincie

Nadere informatie

Natura 2000-gebied Weerribben

Natura 2000-gebied Weerribben Natura 2000-gebied Weerribben De Staatssecretaris van Economische Zaken Gelet op artikel 3, eerste lid, en artikel 4, vierde lid, van Richtlijn 92/43/EEG van de Raad van 21 mei 1992 inzake de instandhouding

Nadere informatie

Struinen door De Stille Kern

Struinen door De Stille Kern 58 Horsterwold Struinen door De Stille Kern Een 900 hectare groot natuurgebied waar natuurlijke processen volop de ruimte krijgen. Het gebied wordt begraasd door een kudde konikpaarden, die zorgen voor

Nadere informatie

Sponsoring. Join the club!

Sponsoring. Join the club! Sponsoring Join the club! Join the club! is een initiatief van de Stichting Sámen voor Nationaal Park Weerribben-Wieden. Deze stichting heeft tot doel inkomsten te verkrijgen voor projecten die een bijdrage

Nadere informatie

Libelleninventarisatie. Natuurmonumentengebied. Hollands Ankeveen

Libelleninventarisatie. Natuurmonumentengebied. Hollands Ankeveen Libelleninventarisatie Natuurmonumentengebied Hollands Ankeveen In 2009 W.J.A. Hoeffnagel Ankeveen - 2 / 43 - - 3 / 43 - Copyright 2010 W.J.A. Hoeffnagel (Willem-Jan) Mr. J.C. Buhrmannlaan 54 1244 PH Ankeveen

Nadere informatie

Natura 2000 gebied 89 - Eilandspolder

Natura 2000 gebied 89 - Eilandspolder Natura 2000 gebied 89 - Eilandspolder (Zie leeswijzer) Kenschets Natura 2000 Landschap: Meren en moerassen Status: Habitatrichtlijn + Vogelrichtlijn Site code: NL3004002 + NL4000056 Beschermd natuurmonument:

Nadere informatie

Het Diemerbos. Onder de rook van Amsterdam

Het Diemerbos. Onder de rook van Amsterdam Staatsbosbeheer Naritaweg 221, 1043 CB Amsterdam T 020-7073700 www.staatsbosbeheer.nl Welkom buiten. Buiten is voor iedereen en er is elke dag wat te beleven. Daarom willen we zoveel mogelijk mensen uitnodigen

Nadere informatie

Natuurontwikkeling en kwaliteitsinvestering landschap

Natuurontwikkeling en kwaliteitsinvestering landschap Natuurontwikkeling en kwaliteitsinvestering landschap ONTWIKKELING NATUURZONE SPORTPARK ELSKENS OOSTERHOUT DATUM: augustus 2014, Landschapsplan en kwaliteitsinvestering Landschap kenmerk: ontwerp-bestemmingsplan

Nadere informatie

Natuurbescherming in Nederland

Natuurbescherming in Nederland Natuurbescherming in Nederland Inhoudsopgave Inleiding 3 1. Natura 2000 4 2. Ecologische Hoofdstructuur 6 3. Nationale Parken 8 4. Nationale Landschappen 10 5. Soortenbescherming 12 6. Natuurwetgeving

Nadere informatie

Libelleninventarisatie Natuurmonumentengebied Horstermeerpolder

Libelleninventarisatie Natuurmonumentengebied Horstermeerpolder Libelleninventarisatie Natuurmonumentengebied Horstermeerpolder In 2014 W.J.A. Hoeffnagel Ankeveen Copyright 2014 W.J.A. Hoeffnagel (Willem-Jan) Mr. J.C. Buhrmannlaan 54 1244 PH Ankeveen 035-6919356 w.j.a.hoeffnagel@hccnet.nl

Nadere informatie

1. Status. Groenknolorchis (Liparis loeselii) H Kenschets. 3. Ecologische vereisten. 4. Huidig voorkomen

1. Status. Groenknolorchis (Liparis loeselii) H Kenschets. 3. Ecologische vereisten. 4. Huidig voorkomen Dit profiel dient gelezen, geïnterpreteerd en gebruikt te worden in combinatie met de leeswijzer, waarin de noodzakelijke uitleg van de verschillende paragrafen vermeld is. Groenknolorchis (Liparis loeselii)

Nadere informatie

Veldmaarschalk Montgomeryweg 44 te Soesterberg Versie 4 maart 2016

Veldmaarschalk Montgomeryweg 44 te Soesterberg Versie 4 maart 2016 Quick scan ecologie Veldmaarschalk Montgomeryweg 44 te Soesterberg Versie 4 maart 2016 Samenvatting Inhoud H 01 Aanleiding Voor de locatie aan de Veldmaarschalk Montgomeryweg 44 te Soesterberg, worden

Nadere informatie

Bijlage 4: Uitvoeringsmodule deelgebied Wieden-Weerribben Definitief,

Bijlage 4: Uitvoeringsmodule deelgebied Wieden-Weerribben Definitief, Bijlage 4: Uitvoeringsmodule deelgebied Wieden-Weerribben Definitief, 27-09-10 1 Inleiding Noordwest Overijssel ligt in de gemeente Steenwijkerland en Zwartewaterland en in het beheergebied van Waterschap

Nadere informatie

LIFE Dommeldal. Grensoverschrijdend werken aan Natura 2000. Van bron tot Hageven - De Plateaux

LIFE Dommeldal. Grensoverschrijdend werken aan Natura 2000. Van bron tot Hageven - De Plateaux LIFE Dommeldal Grensoverschrijdend werken aan Natura 2000 Van bron tot Hageven - De Plateaux Colofon Overname uit deze publicatie om nog meer mensen warm te maken voor het Dommeldal is toegelaten en wordt

Nadere informatie

De fascinerende wereld van wilde planten Samenvatting van inleiding Jacques de Raad voor de IVN-gidsencursus op 18 april 2011

De fascinerende wereld van wilde planten Samenvatting van inleiding Jacques de Raad voor de IVN-gidsencursus op 18 april 2011 De fascinerende wereld van wilde planten Samenvatting van inleiding Jacques de Raad voor de IVN-gidsencursus op 18 april 2011 Om duidelijk te maken waar we het over hebben eerst wat getallen. In Nederland

Nadere informatie

Muizenweekend Nationale Park Weerribben-Wieden

Muizenweekend Nationale Park Weerribben-Wieden Muizenweekend Nationale Park Weerribben-Wieden Verslag van een veldwerkgroepkamp Weerribben-Wieden 24-25-26 september 2010 Rapportnummer 2010.53 November 2010 Uitgave van de Zoogdiervereniging Veldwerkgroep

Nadere informatie

Natuurlijk Rietsnijden!

Natuurlijk Rietsnijden! Natuurlijk Rietsnijden! Toekomstvisie voor de rietcultuur in de Nederlandse laagveenmoerasgebieden, opgesteld op initiatief van de Algemene Vereniging voor de Rietcultuur in Nederland 1 Natuurlijk Rietsnijden!

Nadere informatie

KRW en N2000. KRW: Doelen voor water en oever; Basisconditie: ecologisch gezond water:

KRW en N2000. KRW: Doelen voor water en oever; Basisconditie: ecologisch gezond water: fonteinkruiden KRW en N2000 KRW: Doelen voor water en oever; Basisconditie: ecologisch gezond water: Natura2000: Volledige verlandingsreeks van helder water, trilveen, veenmosrietland tot hoogveenbossen;

Nadere informatie

Beleidsplan

Beleidsplan Beleidsplan 2014-2024 2 3 foto s: ruud maaskant, pwn, kenneth stamp, mark kras Vooraf Nationaal Park Zuid-Kennemerland behoort met zijn duinen en bossen tot de mooiste en waardevolste natuurgebieden van

Nadere informatie

Quick scan ecologie Watergang, Kanaaldijk 63

Quick scan ecologie Watergang, Kanaaldijk 63 Quick scan ecologie Watergang, Kanaaldijk 63 Quick scan ecologie Watergang, Kanaaldijk 63 Auteur P.J.H. van der Linden Opdrachtgever Projectnummer Ingen Buro Vijn 10.109 januari 2011 foto omslag het huidige

Nadere informatie

Nieuwe kansen voor moeras en Noordse woelmuis

Nieuwe kansen voor moeras en Noordse woelmuis Herinrichting Jan Durkspolder: Nieuwe kansen voor moeras en Noordse woelmuis In en rondom de Jan Durkspolder (circa 300 ha) in Nationaal Park De Alde Feanen, in het midden van de Provincie Fryslân, is

Nadere informatie

VIER MODELLEN. Bouwstenen. Een meer uitgebreide beschrijving van de bouwstenen en informatie over het beheer vindt u in de bijlage.

VIER MODELLEN. Bouwstenen. Een meer uitgebreide beschrijving van de bouwstenen en informatie over het beheer vindt u in de bijlage. 2 VIER MODELLEN In dit hoofdstuk beschrijven we vier verschillende inrichtingsmodellen: Kleinschalig landschap, Moeraszone, Nat kralensnoer en Droog kralensnoer. In extra informatiepagina s geven we aan

Nadere informatie

Memo. Stefan Buskermolen Liandon B.V. Sander van Rijn 2 e lezer Ellen Bults. 13 juli 2012 RLO 476-SOM

Memo. Stefan Buskermolen Liandon B.V. Sander van Rijn 2 e lezer Ellen Bults. 13 juli 2012 RLO 476-SOM Liandon B.V. Aan Stefan Buskermolen Liandon B.V. Van Sander van Rijn 2 e lezer Ellen Bults Memo Contactpersoon drs. Sander van Rijn Telefoon +31 6 21 47 95 82 sander.van.rijn@alliander.com Datum Betreft

Nadere informatie

Libelleninventarisatie Natuurmonumentengebied Hollands Ankeveen

Libelleninventarisatie Natuurmonumentengebied Hollands Ankeveen Libelleninventarisatie Natuurmonumentengebied Hollands Ankeveen In 2015 W.J.A. Hoeffnagel Ankeveen Copyright 2015 W.J.A. Hoeffnagel (Willem-Jan) Mr. J.C. Buhrmannlaan 54 1244 PH Ankeveen 035-6919356 w.j.a.hoeffnagel@hccnet.nl

Nadere informatie

Van nature eutrofe meren met vegetatie van het type Magnopotamion of Hydrocharition (H3150) Verkorte naam: meren met krabbenscheer en fonteinkruiden

Van nature eutrofe meren met vegetatie van het type Magnopotamion of Hydrocharition (H3150) Verkorte naam: meren met krabbenscheer en fonteinkruiden Dit profiel dient gelezen, geïnterpreteerd en gebruikt te worden in combinatie met de leeswijzer, waarin de noodzakelijke uitleg van de verschillende paragrafen vermeld is. Van nature eutrofe meren met

Nadere informatie

Ruimte om te leven met water

Ruimte om te leven met water Ruimte om te leven met water Het huidige watersysteem is volgens de nieuwe In de toekomst wil het waterschap een zoveel Om de benodigde ruimte aan hectares te verwerven inzichten niet meer op orde. Aanpassingen

Nadere informatie

Wiedenweetjes. De Wieden WAARNEMINGEN

Wiedenweetjes. De Wieden WAARNEMINGEN Wiedenweetjes [Trek de aandacht van uw lezer met een veelzeggend citaat uit het document of gebruik deze ruimte om een belangrijk punt te benadrukken. De Wieden Juni 2017 Samenstelling door Regina Brouns,

Nadere informatie

LIFE+ IN DE AMSTERDAMSE WATERLEIDINGDUINEN

LIFE+ IN DE AMSTERDAMSE WATERLEIDINGDUINEN LIFE+ IN DE AMSTERDAMSE WATERLEIDINGDUINEN De AWD maakt onderdeel uit van Natura 2000, een netwerk van beschermde Europese natuurgebieden. Dankzij een LIFE+ subsidie kan Waternet het duin de komende jaren

Nadere informatie

NATUURPUNT MALDEGEM-KNESSELARE nominatie Groene Pluim 2014

NATUURPUNT MALDEGEM-KNESSELARE nominatie Groene Pluim 2014 NATUURPUNT MALDEGEM-KNESSELARE nominatie Groene Pluim 2014 NATUURPUNT vzw Een onafhankelijke organisatie gedragen door vrijwilligers grootste natuurbeschermingsorganisate in Vlaanderen eind 2001 opgericht

Nadere informatie

Hartelijk welkom. Informatieavond Beheerplan Natura 2000 Fochteloërveen

Hartelijk welkom. Informatieavond Beheerplan Natura 2000 Fochteloërveen Hartelijk welkom Informatieavond Beheerplan Natura 2000 Fochteloërveen Programma Opening Opzet en doel van deze avond Even terug kijken Hoe staat het met de Programmatische Aanpak Stikstof Korte samenvatting

Nadere informatie

Onderzoek flora en fauna

Onderzoek flora en fauna Onderzoek flora en fauna 1. Conclusie Geconcludeerd wordt dat voor de beoogde functieveranderingen geen ontheffing in het kader van de Flora- en faunawet vereist is. Hierbij dient wel gewerkt te worden

Nadere informatie

Libelleninventarisatie Natuurmonumentengebied Hollands Ankeveen

Libelleninventarisatie Natuurmonumentengebied Hollands Ankeveen Libelleninventarisatie Natuurmonumentengebied Hollands Ankeveen In 2013 W.J.A. Hoeffnagel Ankeveen Copyright 2013 W.J.A. Hoeffnagel (Willem-Jan) Mr. J.C. Buhrmannlaan 54 1244 PH Ankeveen 035-6919356 w.j.a.hoeffnagel@hccnet.nl

Nadere informatie

Help mee om achterstallig onderhoud te signaleren!

Help mee om achterstallig onderhoud te signaleren! www.poelen.nu Help mee om achterstallig onderhoud te signaleren! Frank Spikmans Rheden 31 mei 2018 Inhoud Poelen als leefgebied voor amfibieën Amfibieën (in Rheden) Poelen aanleg & beheren www.poelen.nu

Nadere informatie

BERGVENNEN. ROUTE 2,3 km

BERGVENNEN. ROUTE 2,3 km BERGVENNEN ROUTE 2,3 km Tegen de Duitse grens, in Noordoost Twente, ligt natuurgebied de Bergvennen. Een weids, glooiend landschap met zeven vennen, droge en natte heide, schrale hooilanden en bos. De

Nadere informatie

pronvinc Natura 2000 Botshol Fleur Smout Indeling van de avond Algemene uitleg Informatiemarkt Terugkoppeling en vragenronde

pronvinc Natura 2000 Botshol Fleur Smout Indeling van de avond Algemene uitleg Informatiemarkt Terugkoppeling en vragenronde Natura 2000 Botshol Fleur Smout 1 Indeling van de avond Algemene uitleg Informatiemarkt Terugkoppeling en vragenronde 2 Natura 2000 Waarborgen biodiversiteit in Europa Vogelrichtlijn (1979) & Habitatrichtlijn

Nadere informatie

Ecologisch Werkprotocol

Ecologisch Werkprotocol Ecologisch Werkprotocol Aanleg depots Oude Reeuwijkerweg, Reeuwijk Projectnummer: 5999 Datum: 24-1-2013 Opgesteld: D. Welink Begeleidend ecoloog: Tel. Aanleiding Op een aantal graslandpercelen langs de

Nadere informatie

Particulier Natuurbeheer bloemrijk grasland in Groot Mijdrecht Noord-Oost

Particulier Natuurbeheer bloemrijk grasland in Groot Mijdrecht Noord-Oost Particulier Natuurbeheer bloemrijk grasland in Groot Mijdrecht Noord-Oost De laatste jaren heeft de provincie in Groot Mijdrecht Noord-Oost gronden aangekocht voor de ontwikkeling van natuur. Natuurmonumenten

Nadere informatie

Libelleninventarisatie Goois Natuurreservaat Gebied Zanderij Cruysbergen

Libelleninventarisatie Goois Natuurreservaat Gebied Zanderij Cruysbergen Libelleninventarisatie Goois Natuurreservaat Gebied Zanderij Cruysbergen In 2014 W.J.A. Hoeffnagel Ankeveen Copyright 2014 W.J.A. Hoeffnagel (Willem-Jan) Mr. J.C. Buhrmannlaan 54 1244 PH Ankeveen 035-6919356

Nadere informatie

Natura 2000 gebied 13 Alde Feanen

Natura 2000 gebied 13 Alde Feanen Natura 2000 gebied 13 Alde Feanen (zie leeswijzer) Kenschets Natura 2000 Landschap: Meren en moerassen Status: Habitatrichtlijn + Vogelrichtlijn Site code: NL3000044 + NL3009001 Beschermd natuurmonument:

Nadere informatie

AMSTERDAM OPEN AIR FESTIVAL GAASPERPLAS

AMSTERDAM OPEN AIR FESTIVAL GAASPERPLAS NATUURBELEVEN AMSTERDAM OPEN AIR FESTIVAL GAASPERPLAS QUICKSCAN FLORA- EN FAUNAWET NatuurBeleven b.v. dr. M. Kuiper Oostermeerkade 6 1184 TV Amstelveen 020/4720777 mark@natuurbeleven.nl Opdrachtgever:

Nadere informatie

NATTE ECO ZONE SCHUYTGRAAF BEELDENBOEK

NATTE ECO ZONE SCHUYTGRAAF BEELDENBOEK NATTE ECO ZONE SCHUYTGRAAF BEELDENBOEK NATTE ECOZONE SCHUYTGRAAF Inleiding 3 Ontwerp 5 Water 7 Randen en oevers 9 Eilanden 13 Verbindingen 17 Gebruik 21 Beplanting 25 I n h o u d NATTE ECOZONE SCHUYTGRAAF

Nadere informatie

Particulier initiatief

Particulier initiatief 05 Particulier initiatief Kleine Gelderse Waard Natuurontwikkeling door particulieren Particulieren leveren een belangrijke bijdrage aan het realiseren van de Ecologische Hoofdstructuur. Natuuraanleg,

Nadere informatie

Natura 2000 gebied 35 - Wieden

Natura 2000 gebied 35 - Wieden Natura 2000 gebied 35 - Wieden (Zie leeswijzer) Kenschets Natura 2000 Landschap: Meren en Moerassen Status: Habitatrichtlijn + Vogelrichtlijn Site code: NL2003064 + NL3009004 Beschermd natuurmonument:

Nadere informatie

Subsidie voor aanleg natuurvriendelijke oevers en vispaaiplaatsen

Subsidie voor aanleg natuurvriendelijke oevers en vispaaiplaatsen Subsidie voor aanleg natuurvriendelijke oevers en vispaaiplaatsen Heeft u een perceel of grenst uw woning of bedrijf aan een watergang en wilt u uw oever veranderen in een natuurvriendelijke oever? Dan

Nadere informatie

De Kraanvogel. Kansen voor kraanvogels in Limburg en Brabant

De Kraanvogel. Kansen voor kraanvogels in Limburg en Brabant De Kraanvogel Kansen voor kraanvogels in Limburg en Brabant De kraanvogel komt er aan! Binnen een paar jaar zouden ze zo maar in Brabant en Limburg kunnen broeden. Stel je voor, staand aan de rand van

Nadere informatie