Inventarisatie aanbod en behoefte preventie in relatie tot de prestatievelden 4 en 6 van de WMO

Transcriptie

1 Inventarisatie aanbod en behoefte preventie in relatie tot de prestatievelden 4 en 6 van de WMO Een opdracht van het Preventieplatform Friesland, uitgevoerd door GGD Fryslân en Partoer CMO Fryslân. Gefinancierd door Provincie Fryslân, gemeenten, Partoer CMO Fryslân en GGD Fryslân.

2 Colofon Tekst: Aafke Koster Behoefte-inventarisatie Aafke Koster Marjan Kuilman GGD Fryslân Aanbodinventarisatie George van Diepen Partoer CMO Fryslân Projectleiding Annelies Rietdijk, GGD Fryslân (contactpersoon) George van Diepen, Partoer CMO Fryslân Uitgave GGD Fryslân, 8 december

3 Inhoud Samenvatting Inleiding Behoefte-inventarisatie (preventieve) zorg en voorzieningen Inleiding Opzet en uitvoering Onderzoeksvragen Methoden Kanttekeningen Mantelzorg Aard en omvang Belasting Behoeften mantelzorgers Bronnen Fysieke Beperkingen Aard en omvang Gebruik en behoeften Bronnen Psychische beperkingen Aard en omvang Gebruik en behoeften Bronnen Verstandelijke beperkingen Aard en omvang Gebruik en behoeften Bronnen Discussie en conclusies inventarisatiebehoefte Behoeften Indeling naar preventievorm Verborgen behoeften Aandachtspunten inventarisatiebehoefte Aanbodinventarisatie (preventieve) zorg en preventie Inleiding Opzet Resultaten Conclusies inventarisatie aanbod Witte vlekken analyse Inleiding Witte vlekken mantelzorgers Erkenning en herkenning Informatie en advies Emotionele ondersteuning Respijtzorg Ontspannende activiteiten Contact met andere mantelzorgers, vrijwilligers, professionele zorg en de ouderenadviseur Steun van werkgever Mensen met beperkingen Mensen met functiebeperkingen Mensen met psychisch sociale beperkingen Mensen met chronisch psychische beperkingen Verborgen behoeften Conclusies Uitvoering inventarisatie Witte vlekken analyse

4 5.2.1 Mantelzorgers Mensen met functiebeperkingen Mensen met psychisch sociale beperkingen Mensen met chronisch psychische beperkingen Verborgen behoeften Witte vlekken Gegevensverzameling Aanbevelingen Kwartiermaken Checklist aanbod en behoefte preventieve zorg en voorzieningen Kwantitatief en kwalitatief onderzoek...64 Bijlage 1: Specificering en onderzoeksvragen...65 Bijlage 2: Vragen uit de gezondheidsenquête GGD Fryslân...68 Bijlage 3: Overzichtstabel behoefte-inventarisatie...71 Bijlage 4: Kwartiermaken...73 Bijlage 5: Checklist

5 Voorwoord Dit rapport is tot stand gekomen naar aanleiding van de vraag vanuit het Preventieplatform Friesland om de behoefte naar en het aanbod in preventieve zorg en voorzieningen onder mantelzorgers en mensen met beperkingen te inventariseren. Voor deze inventarisatie, uitgevoerd door de GGD Fryslân en Partoer CMO Fryslân, eerst een woord van dank. Onze dank gaat uit naar alle mensen en organisaties die meegewerkt hebben aan dit rapport. In het bijzonder willen wij de professionals uit het beroepsveld van de organisaties Zorgbelang Fryslân, MEE Friesland en GGZ Friesland bedanken voor het aanleveren van de nodige documenten en het meegeven van signalen van de doelgroep. Daarnaast willen wij de WMO - loketmedewerkers van de gemeenten Sneek, Dongeradeel, Leeuwarden en Franekeradeel / Het Bildt hartelijk danken, voor een bijdrage vanuit hun praktijkervaring als loketmedewerker. Aafke Koster Marjan Kuilman George van Diepen Leeuwarden, 29 oktober

6 Samenvatting GGD Fryslân en Partoer CMO Fryslân hebben gezamenlijk de vraag van het Preventieplatform Friesland opgepakt de behoefte aan en het aanbod in preventieve zorg en voorzieningen te inventariseren onder de doelgroepen van de prestatievelden 4 en 6 van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning: mantelzorgers en mensen met beperkingen. De doelgroep mensen met beperkingen bestaat daarbij uit mensen met functiebeperkingen, mensen met chronisch psychische beperkingen en mensen met psychosociale beperkingen. Het doel van deze inventarisatie was het in kaart brengen van de behoefte aan en het aanbod in preventieve zorg en voorzieningen onder de genoemde doelgroepen. Op basis van inzicht in eventuele hiaten tussen behoefte en aanbod, de zogenaamde witte vlekken, zou eventueel beleid ontwikkeld kunnen worden. Na honorering van de aanvraag door het Sociaal Investeringsfonds van de Provincie Fryslân heeft de GGD Fryslân uitwerking gegeven aan de behoefte - inventarisatie en Partoer CMO Fryslân heeft de aanbodinventarisatie opgepakt. GGD Fryslân heeft de behoeften van mantelzorgers en mensen met beperkingen geïnventariseerd op basis van documentenonderzoek, een nadere analyse van de gezondheidsenquête Fryslân, een inventarisatie van de cliëntvragen bij vier WMO - loketten verspreid over Friesland, gesprekken met zes Friese organisaties op het gebied van zorg en welzijn en twee WMO - conferenties. Partoer CMO Fryslân heeft het (preventieve) aanbod geïnventariseerd op basis van gesprekken met de zorgaanbieders die deelnemen aan het Preventieplatform Friesland. Daarnaast is door twee gemeenten het gemeentelijk aanbod in kaart gebracht. Uit de behoefte-inventarisatie blijkt dat mantelzorgers in grote lijnen behoefte hebben aan erkenning en herkenning, (persoonlijke) informatie en voorlichting over ziektebeelden en financiële vergoedingen, contact met mantelzorgers, informatie over proces tussen hulpverlener en mantelzorger en informatie - aanbod op één punt. Ook hebben mantelzorgers behoefte aan contact met een vertrouwenspersoon, contact met vrijwilligers, professionele zorg en de ouderenadviseur, respijtzorg en meer dan één ontspannende activiteit met zorgvragende partner per jaar. Mensen met functiebeperkingen hebben behoefte aan hulp bij klussen in huis, hulp bij onderhoud van de tuin, huishoudelijke verzorging, persoonlijke verzorging, hulp bij persoonlijke administratie en vervoer. Ook hebben zij behoefte aan maaltijdvoorzieningen, alarmering, gehandicaptenparkeerkaart, hulpmiddelen, informatie en advies, sociale contacten, recreatieve en sportieve activiteiten en goed bereikbare voorzieningen. Mensen met psychosociale beperkingen hebben in grote lijnen behoefte aan huishoudelijke hulp, hulp bij administratie, vervoer, welzijnsvoorzieningen / informatie en advies, sociale contacten en vrijwilligerswerk. Mensen met chronisch psychische beperkingen hebben in grote lijnen behoefte aan hulp en begeleiding bij het huishouden, hulp en begeleiding bij het invullen van formulieren, ondersteuning bij financiën, vertrouwens -, begeleidingsgesprekken en ambulante zorg. Ook hebben zij behoefte aan langdurige begeleidingstrajecten, kort verblijf en dagbesteding met ontwikkelingsgerichte activiteiten. Naast de behoeften van specifieke doelgroepen zijn een aantal 'verborgen behoeften' geconstateerd op basis van signalen die in de inventarisatie naar voren kwamen. Het gaat om de volgende verborgen behoeften: - Behoefte aan sociale contacten onder mensen met functiebeperkingen waaronder ouderen in het bijzonder. Signaal: hoge mate van eenzaamheid. - Behoefte aan een integrale benadering van de complexe problematiek onder ouderen. Signaal: interactie tussen verschillende beperkingen van ouderen versterkt hun problematiek op het gebied van gezondheid en welzijn. - Behoefte aan een specifieke benadering van de doelgroep ouderen (waaronder mantelzorgers) op het gebied van informatie en advies. Signaal: voorzieningen zijn vaak onbekend onder ouderen. 6

7 - Behoefte van mensen met een psychiatrische achtergrond, doven en slechthorenden, zwakbegaafden en chronisch zieken aan een specifieke benadering in het geval van loketcontact, dan wel fysiek dan wel telefonisch. Signaal: doelgroepen geven aan moeite te hebben met fysieke en telefonische loketvoorzieningen. - Behoefte van zwakbegaafden en mensen met een psychiatrische achtergrond aan sociale contacten en ruimte in buurt en maatschappij om te zijn zoals je bent. Signaal: ervaren problemen rondom sociale contacten en gerespecteerd worden in de buurt waarin men woont. Naast de behoeften van mantelzorgers en mensen met beperkingen is ook het aanbod geïnventariseerd onder deze doelgroepen. Op basis van deze resultaten is te concluderen dat alle geïnterviewde aanbieders van het Preventieplatform Friesland preventief aanbod hebben, of voor de doelgroep mantelzorgers, en/of voor de doelgroep mensen met beperkingen en subgroepen daarvan. De vorm waaronder het preventie - aanbod is te plaatsen, selectief, geïndiceerd of zorggerelateerd, is per aanbieder verschillend. In de witte vlekken - analyse is het aanbod ingedeeld naar de behoeften van mantelzorgers en mensen met een beperking. Dit omdat een verdere onderverdeling naar verschillende preventievormen voor de verschillende doelgroepen niet relevant bleek. Uit de witte vlekken analyse blijkt dat voor nagenoeg alle behoeften aanbod is aangetroffen. Voor de behoefte van mensen met een lichte vorm van een verstandelijke beperking (zwakbegaafden) en mensen met een psychiatrische achtergrond aan sociale contacten en ruimte in buurt en maatschappij om te zijn zoals je bent, is weinig tot geen aanbod aangetroffen en is aan te duiden als witte vlek. Voor het aanbod van alle andere genoemde behoeften geldt dat niet bekend is in hoeverre de inhoud van bestaand aanbod voldoet aan de specifieke behoeften van mantelzorgers en mensen met beperkingen. Ook is het niet bekend in hoeverre aanbod in elke regio en gemeente van Friesland beschikbaar is. Op basis van de conclusies van de witte vlek bij zwakbegaafden en mensen met een psychiatrische achtergrond verdient het aanbeveling de methodiek kwartiermaken toe te passen. Kwartiermaken is een praktijkgerichte benadering om sociale integratie tot stand te brengen voor mensen met een psychiatrische beperking. Hiervoor is het nodig de kaders van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning inhoud te geven op basis van de methodiek Kwartiermaken. Ook is het raadzaam kwartiermakers aan te wijzen in de verschillende sectoren van zorg en welzijn. De WMO - loketmedewerker kan een kwartiermaker zijn. Daarnaast verdient het aanbeveling de doelgroep zelf de kwartiermakersrol in te laten vullen. Dit kan heel concreet vormgegeven worden door exposities te organiseren door of over mensen met een beperking. Het één - op - één vrijwilligerscontact zou in de context van de methode kwartiermaken gestimuleerd moeten worden. Voor gemeenten, regionale en provinciale aanbieders evenals verwijzers verdient het aanbeveling de checklist te hanteren. De checklist geeft inzicht welke behoeften mantelzorgers en mensen met beperkingen hebben op het gebied van preventieve zorg en voorzieningen. Op basis van deze lijst kunnen aanbieders en verwijzers nagaan in hoeverre er aanbod bestaat voor de aangegeven behoeften. Daarnaast kan de checklist op specifiek gemeentelijk niveau nog aangevuld worden. Lacunes in de (preventieve) zorg en voorzieningen worden op deze wijze zichtbaar. Dit inzicht kan als basis dienen om aan verdere beleidsontwikkeling te werken. Dit rapport geeft een indicatie van behoefte aan en aanbod van preventieve zorg en voorzieningen onder mantelzorgers en mensen met beperkingen. De gegevens die bekend zijn, zijn inzichtelijk gemaakt. Van de leeftijdsgroepen jeugd en volwassenen ontbreken gegevens van de behoefte aan preventieve zorg en voorzieningen. Ook mist inzicht in hoeverre verschillende aandoeningen die ten grondslag liggen aan de beperking, voor een differentiatie in behoeften aan preventieve zorg en voorzieningen zorgen. Voor het completeren van de gegevensverzameling verdient het aanbeveling nader kwantitatief onderzoek uit te voeren onder de doelgroepen jeugd en volwassenen en nader kwalitatief onderzoek gedifferentieerd onder de verschillende subdoelgroepen. 7

8 Verder is het bij de uitwerking van de aanbevelingen van belang de checklist en de resultaten van onderzoek naar doelgroepen ook ten behoeve van eventueel bestaande of te ontwikkelen productencatalogi, sociale kaarten en digitale loketfuncties te benutten. Ook is het raadzaam te allen tijde de aanbevelingen uit te werken met betrokken doelgroep en betrokken organisaties. 8

9 1 Inleiding Vanuit het Preventieplatform Friesland is op basis van actiepunten uit de Regiovisie Preventie 1 de vraag gesteld inzicht te verkrijgen in de behoefte aan en het aanbod in preventieve zorg en voorzieningen onder de doelgroepen van de prestatievelden 4 en 6 van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO): mantelzorgers en mensen met beperkingen. De groep mensen met beperkingen is onderverdeeld in de subgroepen mensen met functiebeperkingen, mensen met psychisch sociale beperkingen en mensen met chronisch psychische beperkingen. Op basis van inzicht in de aansluiting van het aanbod op de behoeften van deze doelgroepen komen eventuele hiaten aan het licht, de zogenaamde witte vlekken. Aan de hand van een dergelijke witte vlekken - analyse is het mogelijk eventueel beleid te ontwikkelen, om een passend aanbod te creëren in preventieve zorg en voorzieningen voor mantelzorgers en mensen met beperkingen. De Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst Fryslân (GGD) en Partoer CMO Fryslân, Centrum voor Maatschappelijke Ontwikkeling, hebben deze vraag gezamenlijk opgepakt. Samen met de gemeenten Leeuwarden, Tytsjerksteradiel, Wymbritseradiel en Sneek is een stuurgroep geformeerd en een aanvraag ingediend bij het Sociaal Investeringsfonds 2 van de Provincie Fryslân. De aanvraag is gehonoreerd en dit rapport is een uitwerking van de opdrachten Inzicht in de behoefte aan preventieve zorg en voorzieningen en 'Overzicht aanbod preventieve diensten' van het onderzoeksvoorstel, opgesteld door Partoer CMO Fryslân en GGD Fryslân 3. De opdrachten staan in relatie tot de prestatievelden 4 en 6 van de WMO. GGD Fryslân heeft de opdracht inzicht in de behoefte aan zorg en voorzieningen te verkrijgen op zich genomen en Partoer CMO Fryslân heeft de opdracht het aanbod van preventieve diensten overzichtelijk te maken uitgewerkt. Op basis van de uitwerking van deze opdrachten hebben GGD Fryslân en Partoer CMO Fryslân beoogd inzichtelijk te maken in hoeverre het aanbod aansluit op de behoeften van mantelzorgers en mensen met beperkingen, met andere woorden: een witte vlekkenanalyse. In het onderzoeksvoorstel is voorgesteld preventie in te delen naar proactieve, primaire, secundaire en tertiaire preventie. Na een verdere uitwerking van de opdracht is afstand genomen van deze indeling, omdat een indeling naar universele, selectieve, geïndiceerde, en zorggerelateerde preventie beter aansluit op de gehanteerde begrippen in de Wet Maatschappelijke Ondersteuning. Zie voor een toelichting van de begrippen de Specificering in bijlage 1. Tijdens het inventariseren van aanbod en behoefte bleek echter dat het indelen van de behoefte aan preventieve zorg en voorzieningen onder mantelzorgers en mensen met beperkingen naar preventievorm niet van toegevoegde waarde is. Universele preventie is gericht op het algehele publiek, al dan niet gezond en richt zich niet in het bijzonder op mensen met een specifiek gezondheidsprobleem of op specifieke risicogroepen. Daarom is universele preventie in het kader van deze inventarisatie niet van toepassing. De behoefte van mensen met beperkingen aan preventieve zorg en voorzieningen valt per definitie onder zorggerelateerde preventie, preventie gericht op mensen die een gediagnosticeerde aandoening hebben. De behoefte aan zorg en voorzieningen van mantelzorgers valt per definitie onder selectieve preventie, preventie gericht op individuen of een subgroep waarbij het risico op het ontwikkelen van een probleem aanzienlijk groter dan gemiddeld is. Daarom is in de witte vlekkenanalyse van de indeling naar preventievormen afgestapt. In dit rapport is in hoofdstuk 2 de behoefte-inventarisatie beschreven, in hoofdstuk 3 de aanbodinventarisatie en hoofdstuk 4 presenteert de witte vlekken - analyse. In hoofdstuk 5 staan de conclusies beschreven en hoofdstuk 6 sluit af met de aanbevelingen. 1 Du Bois, P. Gezondheidskompas voor Fryslân; Regiovisie Preventie. Projectgroep Regiovisie Preventie. Leeuwarden, Aanvraag bij het Sociaal investeringsfonds (SIF), Door GGD Fryslân en Partoer, september Onderzoeksvoorstel: Inventarisatie aanbod en behoefte preventie in relatie tot de prestatievelden 4 en 6 van de WMO. Partoer en GGD Fryslân, 29 september

10 2 Behoefte-inventarisatie (preventieve) zorg en voorzieningen 2.1 Inleiding Dit hoofdstuk is een uitwerking van de opdracht Inzicht in behoefte aan (preventieve) zorg en voorzieningen in relatie tot prestatievelden 4 en 6 van de WMO van het onderzoeksvoorstel. Dit deel van de opdracht, het inventariseren van de behoeften van mantelzorgers en mensen met beperkingen, is uitgevoerd door GGD Fryslân. Voor het kader van de inventarisatie staan in paragraaf 2.2 de onderzoeksvragen, de opzet en uitvoering van de inventarisatie beschreven. Vervolgens staan in paragraaf 2.3, 2.4, 2.5 en 2.6 de resultaten weergegeven. De gebruikte bronnen staan aan het eind van deze paragrafen weergegeven. In de tekst zijn de bronnen aangegeven met een getal tussen haakjes. Tot slot komen de Discussie en conclusies in paragraaf 2.7 en de aandachtspunten in paragraaf 2.8 aan bod. 2.2 Opzet en uitvoering In dit hoofdstuk worden achtereenvolgens de onderzoeksvragen, in paragraaf 2.2.1, en de methoden van onderzoek, in paragraaf 2.2.2, beschreven. Het hoofdstuk wordt afgesloten met een kanttekening bij de inventarisatie in paragraaf Onderzoeksvragen Om inzicht te verkrijgen in de behoefte aan (preventieve) zorg en voorzieningen staan in deze paragraaf de onderzoeksvragen opgesteld, zie voor de onderbouwing de Specificering in bijlage 1. De cursieve tekst is een uitwerking van de onderzoeksvragen. 1. Welke behoeften hebben mantelzorgers op het gebied van zorg en preventie? - Wat hebben mantelzorgers nodig om hun mantelzorgtaken goed uit te kunnen voeren zonder daarbij het eigen evenwicht tussen draagkracht en draaglast te verliezen. 2. Welke behoeften hebben mensen met een beperking op het gebied van zorg en preventie? - Wat hebben mensen met een beperking nodig om zelfstandig te kunnen functioneren? - Wat hebben mensen met een beperking nodig om deel te kunnen nemen aan het maatschappelijk verkeer? Op basis van de definitie van mensen met beperkingen, zie de Specificering in bijlage 1, en aan de hand van de beschikbare gegevens met betrekking tot behoeften van de doelgroep mensen met beperkingen, is er voor gekozen om beperkingen in de behoefte-inventarisatie in te delen naar fysieke, psychische en verstandelijke beperkingen. Deze indeling komt respectievelijk in grote lijnen overeen met de indeling naar functiebeperkingen, psychisch sociale en chronisch psychische beperkingen, zoals die in het onderzoeksvoorstel zijn opgesteld. In de behoefte-inventarisatie zijn de behoeften van mensen met fysieke beperkingen nader onderverdeeld naar behoeften van mensen met gehoor- en gezichtsbeperkingen, mobiliteitsbeperkingen en beperkingen ten gevolge van chronische ziekten. Ook zijn onder de doelgroep mensen met verstandelijke beperkingen de behoeften van zwakbegaafden in het bijzonder genoemd. Deze nadere onderverdeling is gemaakt, omdat er wezenlijke verschillen in behoeften bleken te bestaan tussen de verschillende subdoelgroepen Methoden Om de onderzoeksvragen te beantwoorden zijn vijf acties uitgevoerd: 1. Documentenonderzoek Zoveel mogelijk Friese en landelijke documenten zijn geraadpleegd voor deze inventarisatie. 2. Nadere analyse gezondheidsenquête GGD Fryslân Uit de gezondheidsenquête 2006 van GGD Fryslân, zijn relevante gegevens verder geanalyseerd en verwerkt in deze rapportage. De vraag naar het gebruik van en behoefte aan diensten en voorzieningen, evenals de vraag naar het geven van mantelzorg, is opgenomen in bijlage 2. 10

11 3. Inventarisatie cliëntvragen huidige loketten In de opzet, zoals in het onderzoeksvoorstel beschreven, heeft de stuurgroep zich ten doel gesteld de vragen die bij de cliëntloketten binnenkomen te inventariseren door registraties op te vragen. Uit veldonderzoek bleek echter dat WMO - loketmedewerkers alleen de zogenaamde korte concertregistratie uitvoeren. Dat betekent dat er overzichten bestaan van het aantal vragen, uitgesplitst naar de verschillende zorgactiviteiten en voorzieningen. Er bestaat echter geen registratie van de inhoud van de vraag. Een dergelijke registratie ligt wel in het verschiet. Een tijdelijke specifieke registratie voor de behoefte-inventarisatie bleek niet haalbaar te zijn, dit is voor loketmedewerkers te arbeidsintensief. Daarom is er voor gekozen interviewgesprekken te houden met loketmedewerkers om een beeld te krijgen van de vragen die zij binnen krijgen. Van de volgende gemeenten zijn WMO - loketmedewerkers geïnterviewd: - Sneek (over regio Zuidwest-Friesland) - Dongeradeel - Leeuwarden - Franekeradeel / Het Bildt (over regio Noordwest - Friesland) 4. Gesprekken Friese organisaties In de aanvraag ingediend bij het Sociaal Investeringsfonds staan gesprekken met Friese organisaties voor de behoefte-inventarisatie niet opgenomen. De praktijk wijst echter uit dat gesprekken met organisaties die werken met mantelzorgers en mensen met beperkingen in het stadium van de behoefte-inventarisatie van toegevoegde waarde zijn. Daarom zijn de volgende Friese organisaties op het gebied van zorg en welzijn geconsulteerd: - Zorgbelang Fryslân - MEE Friesland - GGZ Friesland - Stichting Welzijn Ouderen Leeuwarden - Stichting Welzijn Ouderen Dongeradeel - Timpaan Welzijn, regio Zuidwest - Friesland. Zowel de praktijkervaring van professionals als door de organisaties verkregen documenten zijn verwerkt in dit rapport. 5. WMO - conferenties Van de volgende twee conferenties is informatie verwerkt: - Themadag: moeilijk bereikbare doelgroepen in de WMO. Zorgbelang, oktober Werkconferentie WMO. Partoer, september Kanttekeningen De vraag wat mensen met beperkingen en mantelzorgers nodig hebben om zelfstandig te kunnen wonen en deel te kunnen nemen aan het maatschappelijk verkeer is breed. Daarom is het van belang te vermelden dat het hier nadrukkelijk gaat om een inventarisatie, het is niet mogelijk een volledig beeld weer te geven van de behoeften onder deze doelgroepen. Daar waar geen gegevens beschikbaar zijn, staat dit vermeld. Het doel van de inventarisatie is dan ook in beeld te brengen wat bekend is en op welke terreinen verder onderzoek aanbeveling verdient. 2.3 Mantelzorg In dit hoofdstuk wordt eerst een beeld gegeven van de achtergrond en de omvang van de groep mantelzorgers, in paragraaf 2.3.1, vervolgens is beschreven in welke mate mantelzorgers belast zijn en de zorg als belasting ervaren, in paragraaf 2.3.2, tot slot komen de behoeften die mantelzorgers hebben op het gebied van preventie en zorg aan de orde in paragraaf Aard en omvang Landelijk onderzoek laat zien dat in % van de bevolking geregeld informele zorg bood aan zieke en gehandicapte familieleden of vrienden. Informele zorg wordt hier gedefinieerd als onbetaalde zorg die langer dan 3 maanden, 8 uur of meer per week werd verleend. (1) Onderzoek naar aantallen jonge mantelzorgers ontbreekt, in veel publicaties gaat men ervan uit dat ten minste 10% van alle thuiswonende kinderen en jongeren op één of andere wijze (mede) zorg draagt voor een langdurig ziek familielid. (2) 11

12 In de gezondheidsenquête is aan Friezen van 19 jaar en ouder gevraagd of men mantelzorg geeft of heeft gegeven in de 12 maanden voorafgaand aan het onderzoek en in welke mate. Het blijkt dat ruim één op de zes Friezen (15%) mantelzorg geeft of heeft gegeven in de 12 maanden voorafgaand aan het onderzoek. Tien procent geeft nog steeds mantelzorg en 5% inmiddels niet meer. Mantelzorg wordt vaker verleend door vrouwen, volwassenen (met name jarigen), middelbaar opgeleiden en gehuwden / samenwonenden (zie figuur 3.1). (3) Mantelzorg geven percentage % mannen 19+ vrouwen jaar 65 jaar en ouder jaar en ouder lager onderwijs middelbaar onderwijs hoger onderwijs gehuwd/samenwonend ongehuwd gescheiden verweduwd arbeidsongeschikt/werkloos niet arbeidsongeschikt/werkloos autochtonen allochtonen (niet westers) allochtonen (westers) 5 0 Figuur 3.1: Percentage respondenten van 19 jaar en ouder dat in de 12 maanden voorafgaand aan het onderzoek mantelzorg heeft gegeven uitgesplitst naar de achtergrondkenmerken: geslacht, leeftijd, opleiding, burgerlijke staat, arbeidsongeschiktheid/ werkloosheid en etniciteit, gezondheidsenquête GGD Fryslân, Belasting In de gezondheidsenquête zijn tevens vragen gesteld over de frequentie en duur van zorg die men verleent. Van de mensen van 19 jaar en ouder die momenteel mantelzorg geven, doet een derde dit incidenteel, twee derde doet dit wekelijks. Het merendeel van de mensen die wekelijks mantelzorg geven, doet dit tien uur of minder per week (1-2 uur 19%, 3-5 uur 27%, 6-10 uur 29%). Drie op de vijf (58%) respondenten die mantelzorg verlenen, doet dit aan (schoon)ouders. Daarnaast wordt vooral mantelzorg verleend aan de partner of echtgeno(o)t(e) en buren, vrienden of kennissen (beiden 17%). Mantelzorgers die ouder zijn dan 65 jaar geven vaker mantelzorg aan de partner dan personen die jonger zijn. Mantelzorg aan de (schoon)ouders wordt vaker gegeven door personen in de leeftijd van 35 tot en met 64 jaar. De meest gegeven mantelzorg bestaat uit het bieden van gezelschap, troost, afleiding enz. (64%). Ook begeleiding en/of vervoer (bij bezoek aan arts, kapper enz.) en hulp in de huishouding (boodschappen, schoonmaken) zijn activiteiten die door relatief veel mantelzorgers worden uitgevoerd (respectievelijk 54% en 52%). Een deel van de mantelzorgers (14%) ervaart het geven van deze zorg als een zware belasting. De mensen in deze zwaar belaste groep zijn gemiddeld 51 jaar oud, voor het merendeel vrouw, hebben voornamelijk een middelbare of lage opleiding en zijn voor het overgrote deel getrouwd. Mantelzorgers voelen zich vaker zwaar of overbelast als het gaat om mantelzorg aan partner of kinderen. Van de mantelzorgers die het geven van zorg als een zware belasting ervaren heeft meer dan de helft (53%) geen behoefte aan hulp. Voor de mantelzorger die wel behoefte aan hulp heeft is nagevraagd in welke vorm men dit wenst. Mantelzorgers voelen zich niet vaker eenzaam dan personen die het afgelopen jaar geen mantelzorg hebben gegeven. (3) Resultaten voortkomend uit een onderzoek onder mantelzorgers uitgevoerd door Wallendal spreken deze constatering tegen. (4) Eenzaamheid onder mantelzorgers bestaat wel degelijk. Vaak wanneer mantelzorg gegeven wordt in de setting van een gezin, bijvoorbeeld in het geval van een (ernstig) gehandicapt kind of kinderen met een gedragsprobleem, kunnen moeders moeilijk werk aannemen door de constante zorg en een deel van de vriendenkring blijft weg. Na verloop van tijd valt het sociale netwerk weg, ook omdat er door de continue zorg geen tijd is om in sociale contacten te investeren. (5) 12

13 2.3.3 Behoeften mantelzorgers Uit de gezondheidsenquête blijkt dat 14% van de mantelzorgers naast eventuele hulp die men al ontvangt, behoefte heeft aan verdere hulp. In de enquête geven de mantelzorgers aan dat hulp gewenst is op het gebied van informatie en advies, zo nu en dan een vervanger voor de zorg, emotionele steun, ontspannende activiteiten, belangenbehartiging en lotgenotencontact, zie figuur 3.2. (3) % percentage mantelzorgers jr mantelzorgers informatie en advies vervanger emotionele steun ontspannende activiteiten belangenbehartiging lotgenoten contact Figuur 3.2: Percentage mantelzorgers dat heeft aangegeven behoefte te hebben aan verschillende vormen van ondersteuning, gezondheidsenquête GGD Fryslân, Uit gezondheidsenquête gegevens blijkt ook dat mantelzorgers in de leeftijd van 65-plus vaker gebruik maken en behoefte hebben aan hulp bij klussen in huis, onderhoud van de tuin, hulp bij zorg voor de echtgenoot, maaltijdvoorziening, informatie en advies en een ontmoetingsplek dan mensen die geen mantelzorg verlenen. (3) Uit meerdere bronnen (inclusief de gezondheidsenquête) is af te leiden dat mantelzorgers in grote lijnen op de volgende punten ondersteuning wensen: - Erkenning en herkenning De meeste mantelzorgers weten niet dat de zorg die ze geven aan een zieke, oudere of familielid, zorg wordt genoemd. Ze doen het gewoon. (6) Uit gesprekken met WMO - loketmedewerkers blijkt dat mantelzorgers vaak aan het loket komen met een vraag op het gebied van huishoudelijke hulp. Na doorvragen blijkt vaak dat mantelzorgers ook andere vragen hebben, bijvoorbeeld op gebied van eigen ondersteuning. Overbelasting komt veel voor. (7) Mantelzorgers zijn vaak vanaf het moment van diagnosestelling tot en met de indicatie en opname betrokken bij de zorgvrager en kunnen vaak na jaren de zorg niet meer op brengen. Mantelzorgers wensen een juridische status. Het gaat hier om de erkenning bij de contacten die mantelzorgers hebben met de zorg: denk aan aanbieders, indicatieadviseurs en anderen. Deze officiële erkenning wordt gevraagd omdat mantelzorgers deelgenoot zijn in het ziekte proces, de hoofdverzorger zijn en (soms zelfs juridisch erkende) vertegenwoordiger. (8) - Informatie en advies In de gezondheidsenquête heeft 18% van de mantelzorgers die behoefte hebben aan hulp, aangegeven behoefte te hebben aan informatie en advies. (3) Een ouderenadviseur van Timpaan Zuidwest Friesland (9) geeft aan dat mantelzorgers geïnformeerd willen worden door bijvoorbeeld een arts of medisch specialist en voorbereid en geïnformeerd zou willen worden over het traject. Informatie over het verloop van het proces en afspraken tussen hulpverlener en mantelzorgers is dan gewenst. Een mantelzorger wil dus in beeld komen bij het professionele zorgcircuit. 13

14 Bij 26 tot en met 55 jarigen is er behoefte aan informatie over de ziekte/aandoening van de zorgvrager. De vorm is minder belangrijk. Informatie via folder en wordt het meeste genoemd, maar een persoonlijk gesprek en telefonische informatie wordt ook relatief vaak aangegeven. Bij 56 tot en met 69 jarigen worden persoonlijke voorlichting over het (omgaan met) ziektebeelden (waaronder depressies, dementie en MS) en financiële vergoedingsmaatregelen genoemd. Ze hebben behoefte aan een voorziening/vertrouwenspersoon waar men voor hulp en steun terecht kan. De mantelzorgers van 70 jaar en ouder hebben moeite om de juiste informatie te vinden. De ingewikkelde wet- en regelgeving, de vele voorzieningen en instanties maken dat deze categorie door de bomen het bos niet meer ziet. (4) Hoewel de bekendheid van het WMO - loket niet groot is onder mantelzorgers, geven mantelzorgers aan graag alle relevante informatie aangeboden te zien op één punt. (9) Voor de ondersteuning van mantelzorgers zelf is het loket minder relevant, voor hen is de helpende en signalerende functie van het zorgnetwerk meer van belang. (5) - Emotionele ondersteuning Uit kwantitatieve gegevens blijkt dat er behoefte is aan emotionele ondersteuning (13%) bij mantelzorgers die behoefte hebben aan hulp. (3) Ook kwalitatieve gegevens tonen aan dat het merendeel behoefte heeft om regelmatig met een vertrouwenspersoon over hun situatie en gevoelens te praten. De groep van 75-plussers hebben nadrukkelijk geen behoefte aan contact met lotgenoten. (4) - Respijtzorg 13% van de mantelzorgers die behoefte hebben aan hulp heeft aangegeven af en toe behoefte te hebben aan een vervanger (13%). (3) Uit kwalitatief onderzoek blijkt dat mantelzorgers in de leeftijd van 25 tot en met 54 jaar behoefte heeft aan respijtzorg om zelf meer vrije tijd te krijgen: kortdurend (één tot twee dagen/dagdelen per week), waarbij opvang in de thuissituatie plaatsvindt. De respijtzorg moet snel en flexibel geregeld kunnen worden. Een vast tijdstip in de week wordt door deze leeftijdscategorie als een verplichting tot ontspanning ervaren. Ruim de helft van de 56 tot en met 69 jarigen heeft behoefte aan respijtzorg: kortdurend en in de thuissituatie en langer durend en buitenshuis. (4) Mantelzorgers hebben naast respijtzorg op zich behoefte aan een persoon die de respijtzorg voor hen coördineert, het organiseren van de respijtzorg neemt teveel tijd en energie in beslag. (9) - Ontspannende activiteiten 12% van de mantelzorgers die behoefte hebben aan hulp geeft aan behoefte te hebben aan ontspannende activiteiten. (3) In kwalitatief onderzoek komt naar voren dat het merendeel van deze categorie graag met de partner op vakantie wil. Vakanties met de zonnebloem vinden eenmaal per jaar plaats, terwijl er behoefte is aan meerdere keren per jaar. Aan overige georganiseerde activiteiten voor mantelzorgers heeft deze groep weinig behoefte. Het dagelijks leven vergt al te veel energie. Ook 75-plussers hebben aan overige activiteiten geen behoefte. (4) - Contact met andere mantelzorgers, vrijwilligers, professionele zorg en de ouderenadviseur In de leeftijdscategorie 56 tot met 69 jarigen bestaat grote behoefte om met iemand over hun gevoelens te praten. Ze zijn door de zorgverlening hun sociale netwerk grotendeels kwijtgeraakt en hebben niemand in hun directe omgeving waarmee ze intensieve gesprekken kunnen voeren. Deze mantelzorgers voelen zich erg eenzaam. Deze groep heeft over het algemeen geen behoefte aan contact met lotgenoten, wel is er een grote behoefte aan contact met vrijwilligers of professionele zorg. (4) De helft van de geïnterviewde mantelzorgers van 75-plus wil graag contact met de ouderenadviseur. Deze groep heeft nadrukkelijk geen behoefte aan contact met lotgenoten, dit wordt bevestigd door de hele groep. In Gaasterlân - Sleat is wel behoefte aan lotgenotencontact en is er een mantelzorgcafé opgezet, mantelzorgers ervaren dit als een plek waar zij elkaar kunnen ontmoeten en steun aan elkaar hebben. (6,9,10) - Steun werkgever Naast alle bovenstaande ondersteuning is ook praktische steun vanuit de werkgever voor het combineren van zorg en arbeid belangrijk. (6) 14

15 2.3.4 Bronnen 1. Boer, A de. Kijk op informele zorg. Sociaal Cultureel Planbureau. Den Haag Jonge mantelzorgers. Kinderen en jongeren die opgroeien met een langdurig ziek familielid. Factsheet expertisecentrum informele zorg. NIZW, Gezondheidsenquête GGD Fryslân, GGD Fryslân, Wallendal B. Maatwerk in Mantelzorg. Delphion, Cozorg, Gesprek Zorgbelang Fryslân, november Themadag: moeilijk bereikbare doelgroepen in de WMO. Zorgbelang, oktober Presentatie Mezzo 7. Gesprekken WMO - loketmedewerkers, november Van Heerde, drs. K.M. van. Mantelzorg: zichtlijnen op het voorkomen van overbelasting. Patiënten Consumenten Platform Fryslân Gesprek ouderenadviseur Tympaan Zuidwest Friesland, november Nieuwsbrief Cozorg, jaargang 1, nummer Fysieke Beperkingen Dit hoofdstuk beschrijft de aard en omvang en het gebruik en de behoeften van mensen met fysieke beperkingen, respectievelijk in paragraaf en In dit hoofdstuk wordt onderscheid gemaakt tussen mensen met één of meerdere ADL - beperkingen, mensen met mobiliteitsbeperkingen, mensen met beperkingen ten aanzien van het gehoor - en het gezichtsveld en chronisch zieken Aard en omvang Nederland telt naar schatting 1,7 miljoen zelfstandig wonende mensen met een matige of ernstige lichamelijke beperking. Bijna de helft van hen is 65 jaar of ouder. (1) Het aantal mensen met langdurige lichamelijke (niet-zintuiglijke) beperkingen komt landelijk op ongeveer 1,1 miljoen. Van deze mensen ontvangt ruim de helft (circa mensen) een vorm van hulp en ruim een kwart (ongeveer mensen) een Wvg-voorziening. (2) In de gezondheidsenquête van 2006 heeft de GGD Fryslân vragen over beperkingen opgenomen. De enquête is gehouden onder de bevolking van 19 jaar en ouder, met betrekking tot jeugd zijn geen gegevens bekend. Bij personen van 19 jaar en ouder is gevraagd naar gehoor-, gezichts - en mobiliteitsbeperkingen. 4 Bij 65-plussers is aanvullend gevraagd naar ADL - beperkingen. 5 13% van de Friese bevolking van 19 jaar en ouder heeft aangegeven moeite te hebben met één of meer items over gehoor-, gezichts - of mobiliteitsbeperkingen. Onder 65-plussers is dit 34%. Van de drie beperkingen komen mobiliteitsbeperkingen voor met 10%. 4% heeft een beperking ten aanzien van gehoor en 4% heeft een beperking ten aanzien van het gezichtsvermogen (dit geldt zowel voor de bevolking van 19 jaar en ouder en voor 65 jaar en ouder). Mobiliteitsbeperkingen komen meer voor bij vrouwen, laag opgeleiden, gescheiden personen, weduwen/weduwnaren en werklozen of arbeidsongeschikten. Van de bevolking van 65 jaar en ouder gaf 15% in 2006 aan één of meerdere ADL-beperkingen te hebben. (3) 50% van de Friese bevolking van 19 jaar en ouder heeft in 2006 minimaal één ziekte en/of aandoening gehad die wel of niet is vastgesteld door een arts. Voor ziekten en/of aandoeningen die zijn vastgesteld door een arts is dat 36%. Onder de bevolking van 65 jaar en ouder is dit hoger, 70% heeft het afgelopen jaar een ziekte en/of aandoening gehad die wel of niet is vastgesteld door een arts, 61% een ziekte en/of aandoening die is vastgesteld door een arts. (3) 4 Middels 7 vragen (OESO indicator) is gevraagd naar de moeite die men ervaart bij bijvoorbeeld het volgen van een gesprek, het lezen van de krant of het dragen van bijvoorbeeld boodschappen. 5 Bij de vraag naar ADL-beperkingen gaat het om de moeite die men heeft met dagelijkse handelingen zoals eten en drinken, opstaan uit een stoel, trap op- en aflopen en zichzelf wassen. 15

16 2.4.2 Gebruik en behoeften In de gezondheidsenquête gehouden door de GGD Fryslân is onder 65-plussers (ouderen) gevraagd welke voorzieningen en diensten men nodig heeft om te kunnen blijven wonen zoals men nu woont en of men er al gebruik van maakt. In onderstaande tabel en figuren is af te lezen waar ouderen met beperkingen gebruik van maken en wat zij aangeven nodig te hebben, maar nog geen gebruik van maken. (3) Gebruik: (zie figuur 4.1) - hulp in de huishouding - hulpmiddelen - woningaanpassingen - vervoersmogelijkheden - goed bereikbare voorzieningen - hulp bij persoonlijke administratie Nodig, maar niet in gebruik: (zie figuur 4.2) - hulp bij klussen in huis - hulp bij onderhoud van de tuin - vervoersmogelijkheden. - goed bereikbare voorzieningen (met name mensen met mobiliteitsbeperkingen) - bezoek aan huis voor gezelligheid (met name mensen met gehoor- en gezichtsbeperkingen) % percentage huishoudelijke hulp hulpmiddelen woningaanpassing vervoersmogelijkheden hulp bij administratie goed bereikbare voorzieningen hulp bij klussen in huis hulp bij onderhoud tuin bezoek aan huis / gezelligheid ADL beperking beperking t.a.v. gehoor beperking t.a.v. gezichtsvermogen mobiliteitsbeperking Figuur 4.1: Percentage mensen met een beperking (65-plussers) dat gebruik maakt van diensten en voorzieningen om te kunnen blijven wonen waar men op dit moment woont, gezondheidsenquête GGD Fryslân,

17 30 25 % percentage ADL beperking beperking t.a.v. gehoor beperking t.a.v. gezichtsvermogen mobiliteitsbeperking 5 0 huishoudelijke hulp hulpmiddelen woningaanpassing vervoersmogelijkheden hulp bij administratie goed bereikbare voorzieningen hulp bij klussen in huis hulp bij onderhoud tuin bezoek aan huis / gezelligheid Figuur 4.2: Percentage mensen met een beperking (65-plussers) dat behoefte heeft aan, maar geen gebruik maakt van diensten en voorzieningen om te kunnen blijven wonen waar men op dit moment woont, gezondheidsenquête GGD Fryslân, De belangrijkste reden om geen gebruik te maken van de diensten en voorzieningen terwijl men wel heeft aangegeven hieraan behoefte te hebben is: - dat men moeite heeft voor zichzelf de voorziening of dienst aan te vragen - dat men niet weet of men in aanmerking komt omdat het te duur is. (3) In onderstaande paragrafen is een onderscheid gemaakt naar behoeften van mensen met mobiliteitsbeperkingen, gehoor- en gezichtsbeperkingen en chronisch zieken Mensen met mobiliteitsbeperkingen: behoeften Uit kwantitatieve gegevens, zoals de Friese gezondheidsenquête en het rapport van het Sociaal Cultureel Planbureau Ondersteuning Gewenst, (2) aangevuld met signalen uit het werkveld van Friese Zorg en welzijndiensten, blijkt dat mensen met fysieke beperkingen de volgende behoeften hebben: - Praktische diensten In de gezondheidsenquête geven ouderen aan behoefte te hebben aan hulp bij klussen in huis (22% heeft hulp bij klussen in huis nodig, maar maakt er nog geen gebruik van) en hulp bij onderhoud van de tuin (16% heeft het eigenlijk nodig). (3) Stichting Welzijn Ouderen Leeuwarden geeft aan dat de vraag naar praktische diensten, klusjes, toeneemt, zowel formeel dan wel informeel. (4) Uit het landelijk SCP - rapport blijkt dat ruim 12 % van de mensen met matige tot ernstige beperkingen behoefte heeft aan praktische dienstverlening zoals klussenhulp. Alleenstaanden en ouderen maken relatief vaak gebruik van praktische diensten. De behoefte aan deze diensten is echter onder jarigen even groot, en voor sommige voorzieningen (klussenhulp) zelfs groter dan bij de ouderen. (2) - Sociale contacten Uit huiskamergesprekken met ouderen gehouden door Stichting Welzijn Ouderen Leeuwarden (4) blijkt dat ouderen door bijvoorbeeld beperkingen in mobiliteit moeite hebben deel te nemen aan sociale activiteiten buitenshuis en ook bezoeken thuis kosten te veel energie. De contacten nemen hierdoor af en sociaal isolement neemt toe. Hier hebben mobiliteitsbeperkingen een duidelijke relatie met problemen op psychisch of sociaal gebied. Weduwen en weduwnaren hebben moeite (nieuwe) contacten te organiseren. (4) Uit de gezondheidsenquête blijkt ook dat mensen met mobiliteitsbeperkingen zich vaker matig of (zeer) ernstig eenzaam voelen (57%) dan mensen zonder mobiliteitsbeperkingen (38%). (3) 17

18 - Welzijnsvoorzieningen Welzijnsvoorzieningen kunnen de zelfredzaamheid, zelfstandigheid en participatie van mensen met beperkingen bevorderen. De behoefte aan en het gebruik van welzijnsvoorzieningen is volgens het SCP rapport (2) onder de 65 - plussers het grootst. Het gebruik van het algemeen maatschappelijk werk en de sociaal raadslieden is juist groter onder de doelgroep jarigen, waarschijnlijk vanwege het feit dat de groep vaker moet rondkomen van een uitkering. Het dienstencentrum in de wijk en het zorgloket worden vaker door ouderen en alleenstaanden gebruikt dan door jongeren en mensen die samenwonen. Ongeveer een zesde heeft behoefte aan een zorgloket. De één - loket - gedachte van de WMO voldoet daarom zeker aan een behoefte. (5) Uit gesprekken met WMO - loketmedewerkers blijkt dat aan sommige loketten een relatief hoger aantal mensen met fysieke beperkingen komt in verhouding tot het aantal mensen met andersoortige beperkingen. Aan andere loketten komen naast de groep mensen met fysieke beperkingen, ongeveer evenveel mensen met psychische en verstandelijke beperkingen. Dit is mede afhankelijk van het aanbod aan informatie en advies per loket. Onder de groep mensen met fysieke beperkingen komen vooral oudere mensen aan het loket. (6) - Informatie Vaak zijn het bestaan van voorzieningen bij ouderen onbekend en hebben zij een achterstand op digitaal gebied, waardoor informatie voor hen moeilijk in te winnen is. (4) Ouderen maken geen gebruik van de regelingen, zij weten vaak niet dat er bijvoorbeeld minimaregelingen zijn en zijn zich vaak niet bewust van hun vraag. Op het moment dat ze hulp zoeken, zijn problemen vaak al vrij ver gevorderd en complex. (7) - Woningaanpassingen Uit het rapport Ondersteuning Gewenst van het Sociaal Cultureel Planbureau blijkt dat ruim 40% van de mensen met beperkingen behoefte heeft aan woningaanpassingen die zij nog niet hebben ( mensen). Dit zijn vooral mensen met ernstige beperkingen. De reden dat er geen aanpassing is die men wel nodig heeft is een gebrek aan kennis hoe het te regelen (19%) en financiële overwegingen (12%). (2) Uit de Friese gezondheidsenquête blijkt dat 51% van de mensen met mobiliteitsproblemen woningaanpassingen nodig heeft om te kunnen blijven waar men nu woont, 5% heeft het nodig maar maakt er nog geen gebruik van. (3) Uit gesprekken met loketmedewerkers blijkt dat ouderen komen met vragen over woningaanpassingen. Ook een kleine groep jongeren vraagt hiernaar. (6) - Hulp Uit landelijke gegevens van het SCP blijkt dat een kwart van de mensen (bijna mensen) met matige of ernstige beperkingen behoefte heeft aan (meer) hulp, voornamelijk op gebied van huishoudelijke verzorging. Hiervan willen ongeveer mensen meer thuiszorg. Het gaat hierbij met name om huishoudelijke verzorging en in iets mindere mate persoonlijk verzorging, gegeven door informele hulpverleners, dan wel thuiszorg en in kleinere omvang door een particuliere hulp. (2) a. Huishoudelijke hulp Ongeveer een zesde van de gebruikers van de thuiszorg heeft behoefte aan extra hulp. Het gaat met name om mensen jonger dan 75 jaar die extra huishoudelijke hulp willen hebben. De jarigen onder de thuiszorg gebruikers zijn iets minder tevreden dan ouderen. De eigen bijdrage vormt voor bijna één op de vijf thuiszorggebruikers een reden om minder hulp te ontvangen dan zij graag zouden willen. Bijna twee derde van de thuiszorggebruikers geeft aan geen alternatief voor deze hulp te hebben. Van de niet-gebruikers van de thuiszorg heeft 13% hier wel behoefte aan. Het betreft hier meestal jarigen die om uiteenlopende redenen geen hulp hebben aangevraagd. (2) 63% van de 65-plussers met mobiliteitsproblemen maakt gebruik van huishoudelijke hulp en 9% heeft het wel nodig maar maakt er nog geen gebruik van. (3) Uit gegevens van loketmedewerkers blijkt dat ouderen vaak vragen om huishoudelijke hulp. Een klein aantal jongeren vraagt om huishoudelijke hulp. (6) 18

19 b. Informele hulp Gebruikers van informele zorg zijn over het algemeen tevreden en vinden dat ze genoeg hulp krijgen, Ook hier zijn de jarigen iets minder tevreden. Een punt van aandacht is dat de helft van de mensen met informele zorg geen vervanger heeft als de informele zorgverlener uitvalt; het is dan ook van groot belang om uitval van mantelzorg te voorkomen. Een kwetsbare groep in dit verband is de groep mensen die geen informele hulp krijgen en deze ook niet kunnen krijgen. (2) - Vervoer Ongeveer 38% (landelijk mensen) heeft behoefte aan een vervoersvoorziening; ongeveer 21 % aan een specifieke WVG - vervoersvoorziening (zoals een kilometervergoeding als een regiotaxi). Meer dan een derde van de mensen met beperkingen heeft behoefte aan een of meer vervoersvoorzieningen (inclusief de auto) die men nog niet heeft. (2) Vooral de jarigen hebben behoefte aan een kilometervergoeding voor de eigen auto, een vergoeding voor het aanpassen van de eigen auto of aan een gehandicaptenparkeerkaart. De behoefte aan het Valyssysteem (een specifieke taxipas) is meer dan twee keer zo groot als het gebruik. (2) Uit de gezondheidsenquête blijkt dat ouderen met beperkingen in Friesland ook aangeven behoefte te hebben aan vervoersmogelijkheden (48% maakt er al gebruik van, 16% heeft het wel nodig maar maakt er nog geen gebruik van). (3) Ook uit de interviews met loketmedewerkers blijkt dat ouderen vragen om collectief vervoer. (6) Volwassenen van jaar zijn over het algemeen minder tevreden dan de 55-plussers over het aanvullende vervoer. Dezelfde groep is ook minder tevreden over het WVG - vervoer. Een belangrijke oorzaak hiervoor is dat de aanvraag in deze groep vaak wordt afgewezen. (2) - Goed bereikbare voorzieningen Uit de gezondheidsenquête blijkt dat ouderen met mobiliteitsbeperkingen aangeven behoefte te hebben aan goed bereikbare voorzieningen. 13% van de 65-plussers met mobiliteitsproblemen heeft goed bereikbare voorzieningen nodig om te kunnen blijven wonen waar men nu woont maar maakt er nog geen gebruik van. (3) - Maaltijdvoorziening Een toenemende groep mensen, waaronder mensen met fysieke beperkingen, is afhankelijk van een goede maaltijdvoorziening die aan huis wordt geleverd. (5) Uit de gezondheidsenquête blijkt dat 20% gebruik maakt van een maaltijdvoorziening, 3% maakt er geen gebruik van maar heeft wel aangegeven het nodig te hebben om te kunnen blijven wonen waar men nu woont. (3) - Alarmering De beschikbaarheid over sociale alarmering (waarbij een mantelzorger wordt opgeroepen) of medische alarmering (waarbij een professional komt) wordt steeds als cruciale voorziening aangeduid door (potentiële) bewoners van verzorgingshuizen. (5) In de gezondheidsenquête geeft 30% van de 65-plussers met mobiliteitsproblemen aan gebruik te maken van alarmering, ondanks dat 10% heeft aangegeven er geen gebruik van te maken. (3) - Recreatieve en sportieve activiteiten In de gezondheidsenquête is zeker onder de doelgroepen jeugd en volwassenen met een beperking niet met nadruk naar de behoefte aan recreatieve en sportieve activiteiten gevraagd. Het rapport Onderzoek wonen - welzijn - zorg in Fryslân, uitgevoerd door Companen, (5) benoemt dat aanbod op dit terrein door cliënten en aanbieders als cruciaal wordt gezien. Onder cliënten vallen binnen dit rapport mensen met een zorgvraag : ouderen met een zorgvraag, lichamelijk en verstandelijk gehandicapten en GGZ - cliënten. (5) - Gehandicaptenparkeerkaart Bij WMO - loketten komen aanvragen binnen voor de gehandicaptenparkeerkaart. (6) - Hulpmiddelen Bij WMO - loketten komen vragen binnen over hulpmiddelen zoals rolstoelen en krukken. (6) 19

20 Mensen met gehoorbeperkingen: behoeften De groep doven en slechthorenden is erg groot, één op de tien mensen heeft een gehoorbeperking. In Friesland zijn er 200 mensen helemaal doof. Veel doven en slechthorenden hebben een sociaal probleem. Het communiceren in groepen (bijvoorbeeld een verjaardag) is erg moeilijk, veel mensen haken af, het kost hen enorm veel energie. Ook hebben doven en slechthorenden een gebrek aan informatie. De tv en de radio, het gepraat in de wandelgangen is moeilijk te volgen. De Nederlandse taal is voor hen heel lastig, ze lezen geen kranten en boeken, internettaal is vaak te moeilijk. (8) Daarnaast ondervindt de groep doven de groep slechthorenden belemmeringen in het ontvangen van informatie en advies aan het loket. (9) Uit de gezondheidsenquête blijkt dat 65-plussers met gehoorbeperkingen vooral aangeven huishoudelijke hulp nodig te hebben (54% maakt er daadwerkelijk gebruik van en 9% niet maar heeft het wel nodig). Daarnaast hebben 65-plussers met een gehoorbeperking hulp bij persoonlijke administratie, hulpmiddelen en woningaanpassingen nodig om te kunnen blijven wonen waar men nu woont. 14% van de mensen met gehoorbeperkingen geeft aan behoefte te hebben aan bezoek aan huis voor wat gezelligheid, 16% maakt er al gebruik van. Ook voelen mensen met een gehoorbeperking zich vaker matig of (zeer) ernstig eenzaam (64%) dan mensen zonder een gehoorbeperking. (3) Mensen met gezichtsbeperkingen: behoeften Uit de gezondheidsenquête blijkt dat 65-plussers met gezichtsbeperkingen vooral behoefte hebben aan hulp in de huishouding (65% maakt er al gebruik van en 9% zou dit ook graag doen). 55% maakt gebruik van woningaanpassing, 51% van vervoersmogelijkheden, 49% van hulpmiddelen, 48% van goed bereikbare voorzieningen en 47% van hulp bij de administratie. Ook is gevraagd naar de diensten en voorzieningen die men nodig zou hebben om te kunnen blijven wonen in de huidige woning, maar waar men geen gebruik van maakt. 22% heeft behoefte aan hulp bij klussen in huis, 17% wenst bezoek aan huis voor gezelligheid, 15% heeft behoefte aan vervoersmogelijkheden en 14% aan hulp bij onderhoud van de tuin of aan informatie en advies (bij wonen, welzijn en zorg). Ook tonen de gezondheidsenquête gegevens aan dat mensen met een gezichtsbeperking zich vaker matig of (zeer) ernstig eenzaam voelen dan mensen zonder een gezichtsbeperking. (3) Chronisch zieken: behoeften In de gezondheidsenquête van 2006 zijn vragen gesteld over het hebben van ziekten en/of aandoeningen. Personen konden voor 18 verschillende ziekten en/of aandoeningen aangeven of ze deze hebben gehad en of deze door een arts zijn vastgesteld. In deze paragraaf worden chronisch zieken omschreven als iemand die één of meer van de nagevraagde ziekten en/of aandoeningen in de afgelopen 12 maanden heeft gehad. In onderstaande tabel en figuur 4.3 is af te lezen waar ouderen met minimaal één ziekte en/of aandoening gebruik van maken en wat zij aangeven nodig te hebben, maar nog geen gebruik van maken. (3) Gebruik: (zie figuur 4.3) - hulp in de huishouding - hulp bij persoonlijke administratie - goed bereikbare voorzieningen - vervoersmogelijkheden - woningaanpassingen Nodig, maar niet in gebruik: (zie figuur 4.3) - hulp bij klussen in huis - hulp bij onderhoud van de tuin - vervoersmogelijkheden - goed bereikbare voorzieningen 20