ARBEIDSINSPECTIE JAARVERSLAG 2002

Transcriptie

1 ARBEIDSINSPECTIE JAARVERSLAG 2002

2 2

3 INHOUDSOPGAVE VOORWOORD 5 HFDST. 1 MISSIE, WETTELIJK KADER, TAKEN EN ORGANISA- TIE ARBEIDSINSPECTIE Missie Wettelijk Kader Beleidsterreinen en resultaatgebieden Handhaving van wet- en regelgeving (toezicht en opsporing) Uitvoeren van wet- en regelgeving Genereren van beleidsinformatie Doelen Organisatie Arbeidsinspectie De nieuwe organisatie De organisatie tot 1 april HFDST. 2 STRATEGISCHE ONTWIKKELINGEN Maatschappelijke herwaardering van toezicht en handhaving Ontwikkelingen die specifiek van belang zijn voor de Arbeidsinspectie Communicatie met werkgevers en werknemers 15 HFDST. 3 SPEERPUNTEN Handhaving arbeidsomstandigheden Handhaving Wet arbeid vreemdelingen (WAV) Bestuurlijke boete 21 HFDST. 4 PRODUCTEN EN PRESTATIES Capaciteitsverdeling Handhaven van arbeidsbeschermende wetgeving Belangrijke risico s, onderwerpen en toezeggingen Inhoud arboprojecten Onderzoeken klachten en arbeidsongevallen Arboconvenanten en arbeidsrisico s Wet op de gevaarlijke werktuigen (WGW) Besluit risico s zware ongevallen 1999 (BRZO 99) Vuurwerkbesluit Arbeidsmarktfraude Handhaving Wet arbeid vreemdelingen Landelijke Projecten Collectieve arbeidsvoorwaarden Pensioenen Wet Melding Collectief Ontslag Kernenergiewet (KEW) Farbo-regeling Arbeidstijdenwet (ATW) Wet SAMEN (Wet Stimulering Arbeidsdeelname Minderheden) Werktijdverkorting (WTV) Juridische Zaken Monitoring en beleidsinformatie 62 HFDST. 5 BEDRIJFSVOERING Inleiding Personeelsbestand Loopbaanontwikkeling en mobiliteit Opleidingen Kwaliteitsmanagement Communicatie Planning & Control Kennismanagement Internationale zaken 71 HFDST. 6 MIDDELEN Uitgaven Ontvangsten 75 SAMENVATTING 77 SUMMARY 81 Bijlagen 1. Organigram AI Nieuwe Organisatie van de AI Cijfermatige overzichten In 2002 gereedgekomen AI-rapportages Overzicht van door de AI te handhaven wetten Lijst met gebruikte afkortingen 96 3

4 4

5 VOORWOORD Het jaarverslag van Arbeidsinspectie over 2002 wordt gelijktijdig met de Financiële Verantwoording van het Ministerie van SZW op derde woensdag in mei aan de Tweede Kamer aangeboden. Het is zo opgebouwd dat het past binnen de zogenaamde VBTB-benadering, waarmee wordt vastgesteld of de met de activiteiten behaalde resultaten aansluiten op de gestelde doelen en wat dat gekost heeft. Deze rapportage sluit aan bij het streven om aan parlement en burger duidelijker te maken wat er van het overheidsoptreden verwacht mag worden. De branchegerichte inspectieprojecten, zoals de Arbeidsinspactie die al enkele jaren toepast, passen prima in dat planmatiger werken. Toch mag dat de mogelijkheid om soms op een minder voorspelbare manier te opereren niet in de weg staan. Een werkgever moet altijd in zijn achterhoofd hebben dat de Arbeidsinspectie op ieder moment bij hem kan aankloppen. Daarvan zal een preventieve werking uitgaan. In 2002 is een daling van het aantal dodelijke arbeidsongevallen opgetreden. Dat is hoopgevend. Door consequent en uniform te handhaven krijgt het optreden van de AI het meeste effect. Sinds de invoering van de bestuurlijke boete in november 1999 is bij overtredingen van de arboregels «lik op stuk» in feite pas goed mogelijk geworden. Uit dit jaarverslag blijkt dat er steeds meer bestuurlijke boetes worden opgelegd. Dat is hoogstwaarschijnlijk geen gevolg van een afnemend normbesef van werkgevers, wél van een bewust en gericht zoeken van de AI naar die branches en bedrijven waar overtredingen verwacht worden. Nalatige, onwetende of kwaadwillige werkgevers gaan de gevolgen van hun gedrag in toenemende mate in de portemonnee voelen. De bestuurlijke boete zal naar verwachting in 2004 zowel bij de Arbeidstijdenwet als bij de Wet arbeid vreemdelingen worden ingevoerd. Hierdoor zal de AI ook op deze terreinen effectiever kunnen gaan handhaven. «AI in beweging» was het motto waarmee de reorganisatie van de Arbeidsinspectie in 2002 is voorbereid. De invoering van de bedrijfstaksturing, waarbij de regionale besturingsstructuur van de AI verlaten wordt, en het in kleinere teams gaan werken zijn de voornaamste bestanddelen van die reorganisatie. Deze innovatie van de organisatie, samen met de invoering van competentiemanagement, intercollegiale toets en verdere kwaliteitsverbeteringen, maken deel uit van het INK-kwaliteitsproces waarin de AI zich bevindt. Half mei 2002 is het besluit over de nieuwe inrichting van de Arbeidsinspectie genomen. Het Strategisch Akkoord van de zomer 2002 heeft aan de ministeries een taakstelling opgelegd. De bezinning op de consequenties daarvan voor de organisatorische verandering van de AI bracht met zich mee dat de beoogde ingangsdatum van die reorganisatie verschoven is van januari naar april Tijdens deze «verbouwing» is de productie gewoon doorgegaan. Dit jaarverslag bewijst dat. De AI-medewerkers zijn nu eenmaal zeer sterk betrokken bij de inhoud van hun werk. Een jaarverslag is een terugblik. Deze terugblik geeft mij vooral veel vertrouwen in de toekomst. Paul Huijzendveld Algemeen directeur Arbeidsinspectie. 5

6 6

7 HOOFDSTUK 1 MISSIE, WETTELIJK KADER, POSITIONERING EN ORGANISATIE ARBEIDSINSPECTIE Dit is het jaarverslag over 2002 van de Arbeidsinspectie (AI). In dit verslag is opgenomen vanuit welke missie de AI handelt, welke acties de AI daartoe heeft ondernomen en wat de resultaten van die acties zijn geweest. Hoofdstuk 1 gaat over missie, doelen en organisatie van de AI. In de volgende hoofdstukken komen de strategische ontwikkelingen in het AI-werkveld en de speerpunten aan de orde, die de AI voor 2002 formuleerde. In het daarop volgende gedeelte wordt ingegaan op de producten en prestaties van de AI, zowel op het gebied van arbeidsomstandigheden en de arbeidsmarkt als op het gebied van arbeidsvoorwaarden en arbeidsverhoudingen. De handhavingactiviteiten en de ontwikkelingen op het terrein van het handhavingsbeleid komen in dit hoofdstuk ook aan de orde. Het laatste hoofdstuk is gewijd aan de bedrijfsvoering en de ontwikkelingen in de interne organisatie van de AI. Achter in het verslag is een samenvatting met de belangrijkste resultaten van 2002 opgenomen. Vanwege de internationale contacten van de AI is deze samenvatting ook in het Engels vertaald. De bijlagen bestaan uit het organisatieschema van de AI, de personalia van het management en de aanvullende cijfers en overzichten. 1.1 Missie De Arbeidsinspectie heeft als missie: het aanpakken van misstanden en het leveren van politiek relevante informatie. De missie bepaalt het denken en doen van de gehele organisatie, van managementniveau tot en met de uitvoering. Een misstand kan worden gekwalificeerd als een situatie waarin direct of ernstig gevaar voor de veiligheid of gezondheid van personen aan de orde is, waar de rechtsorde ernstig wordt geschonden of waar sprake is van stelselmatige overtreding van wetten. Ook overtredingen die een ondermijning vormen van maatschappelijk belangrijk geachte waarden, worden als misstand gezien. Hieronder vallen bijvoorbeeld het bevorderen van werkgelegenheid en premieafdracht en het tegengaan van concurrentievervalsing door structurele inzet van illegale arbeid en uitbuiting. Gericht onderzoek, de uitvoerende taken en de inspecties en onderzoeken in de bedrijven, worden zodanig vormgegeven dat deze zoveel mogelijk relevante informatie voor de politiek opleveren. Op deze manier geeft de Arbeidsinspectie inhoud aan het tweede gedeelte van de missie. 1.2 Wettelijk kader Het wettelijke kader waarbinnen de Arbeidsinspectie opereert, wordt onder andere gevormd door de Arbeidsomstandighedenwet 1998, de Arbeidstijdenwet, de Wet Arbeid Vreemdelingen, de Wet Gevaarlijke Werktuigen, het Besluit Risico s Zware Ongevallen, de Kernenergiewet, de Bestrijdingsmiddelenwet, de Wet SAMEN, de Farbo-regeling, het Buitengewoon Besluit Arbeidsverhoudingen 1945 en de Wet op het algemeen 7

8 verbindend en onverbindend verklaren van CAO-bepalingen. Een volledige opsomming van de wetten die de AI dient te handhaven, staat in Bijlage Beleidsterreinen en resultaatgebieden Vanuit haar missie en door de ontwikkelingen rond het thema arbeid, opereert de Arbeidsinspectie op de volgende beleidsterreinen: + arbeidsomstandigheden (veiligheid en gezondheid op het werk) + arbeidsmarkt (illegale tewerkstelling) + arbeidsverhoudingen en arbeidsvoorwaarden (o.a. werk- en rusttijden, algemeen verbindend verklaren van CAO s) Daarnaast valt een drietal resultaatgebieden te onderscheiden met de kerntaken, verantwoordelijkheden, en bevoegdheden van de AI: + wet- en regelgeving handhaven (toezicht en opsporing) + wet- en regelgeving uitvoeren (vergunningen en ontheffingen) + genereren van beleidsinformatie De Arbeidsinspectie maakt voor haar handhavende taak gebruik van bestuurlijke en strafrechtelijke instrumenten Handhaving van wet- en regelgeving (toezicht en opsporing) Volgens de missie wordt op dit resultaatgebied de aandacht geconcentreerd op misstanden. Het uitgangspunt is hierbij dat de AI zich niet opstelt als een bemoeizuchtige overheid die zich met kleinste details bezighoudt, maar een dienst die zich concentreert op de echte problemen. Waar raakvlakken zijn, wordt samengewerkt met andere opsporingsinstanties. De hoofdproductgroepen zijn: + bedrijfsinterventies in het kader van de Arbeidsomstandighedenwet en de Arbeidstijdenwet + bedrijfsinterventies in het kader van de Wet Arbeid Vreemdelingen + klachtbehandeling + ongevalsonderzoek + major hazard control In het handhavingsarrangement zijn kwalitatieve en kwantitatieve afspraken gemaakt over de handhaving binnen het SZW-domein. Dit domein bevat de AI, de UWV, de SVB en de SIOD van SZW en het functioneel parket i.o. en het College van Procureurs-generaal van het openbaar ministerie. In het handhavingsarrangement staan aantallen en termijnen. Daardoor is na afloop ook duidelijk of de gestelde doelen zijn gehaald. Er zijn bijvoorbeeld afspraken over criminaliteitsbeeldanalyses en aantallen, capaciteit en afhandeling van processen-verbaal. Voor de AI zijn de beleidsontwikkelingen op het gebied van de arbeidsmarktfraude van belang. De huidige regionale interventieteams (RIF s) worden omgevormd tot landelijk dekkende interventieteams, die zich zullen richten op specifieke aandachtsgebieden zoals bijvoorbeeld de malafide uitzendbureaus. Om het lik-op-stuk-beleid kracht bij te zetten, werkt de AI aan de invoering van een bestuurlijke boete in de Wet arbeid vreemdelingen waardoor sneller gestraft kan worden. Naar verwachting wordt de boete in 2004 ingevoerd. 8

9 1.2.3 Uitvoeren van wet- en regelgeving Het algemeen verbindend verklaren van bepalingen van Collectieve Arbeidsovereenkomsten (CAO s) is de belangrijkste uitvoerende taak. Voor de uitvoering bestaan intensieve contacten met de desbetreffende beleidsdirectie van het ministerie van SZW. Daarnaast is er sprake van een breed scala aan activiteiten, waaronder het verlenen van vergunningen op grond van verschillende wetten, zoals de Regeling werktijdverkorting en de Kernenergiewet. Bij de uitvoerende activiteiten heeft de AI een beperkte beleidsvrijheid, de toetsingscriteria zijn in regelgeving vastgelegd Genereren van beleidsinformatie De twee resultaatgebieden handhaving en uitvoering leveren beide relevante informatie op voor de politiek en het beleid. Zo zijn de gevolgen van het SZW-beleid voor de CAO-ontwikkelingen in de bedrijven te meten. Handhaving en uitvoering vormen daarmee de basis voor het derde resultaatgebied, het genereren van beleidsinformatie. De producten binnen dit resultaatgebied zijn: + monitoronderzoeken + nalevingsinformatie en -trends + beleidssignalering + de handhaafbaarheid- en uitvoerbaarheidtoets op nieuw beleid en nieuwe regelgeving 1.3 Doelen De doelen die de AI nastreeft zijn een specificering en een concretisering van haar missie. Ze komen voort uit de taken die de AI zich heeft gesteld met betrekking tot het handhaven en uitvoeren van wet- en regelgeving en het genereren van beleidsinformatie. De AI opereert in een uiterst complex werkveld waar ze vanuit wet- en regelgeving te maken heeft met ruim vijfhonderd bepalingen. Wanneer er misstanden ontstaan in gevallen waarin de wet- of regelgeving geen uitsluitsel geeft, deelt de AI dat mee aan beleidsdirecties van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Het AI-management heeft de doelen vertaald naar speerpunten voor Dit heeft ze onder meer gedaan op basis van resultaten, uitkomsten van eerdere projecten, politieke toezeggingen, ontwikkelingen in de praktijk en signalen van werkgevers- en werknemersorganisaties. De speerpunten staan vermeld in het Jaarplan Arbeidsinspectie Op alle niveaus staat het sturen op output centraal, evenals transparantie in processen en prestaties. De AI-activiteiten zijn zoveel mogelijk geformuleerd in concrete en meetbare beleidsdoelen. Dit is in overeenstemming met de lijn die is uitgezet in het project bij de rijksoverheid «Van Beleidsbegroting Tot Beleidsverantwoording (VBTB)». Het jaarplan 2002 is het uitgangspunt voor de beschrijving van de activiteiten en resultaten van het afgelopen jaar. De VBTB-benadering is terug te vinden in dit jaarverslag. Per wetgevingsterrein is aangegeven welke activiteiten de Arbeidsinspectie heeft verricht en welke resultaten dat heeft opgeleverd. Uiteraard zoveel mogelijk concreet gekoppeld aan de AI-missie. De verantwoording voor de uitgaven is in de Financiële Verantwoording van het ministerie van Sociale Zaken op de Begroting 2002 opgenomen. In hoofdstuk 3 van dit 9

10 verslag staat wat de speerpunten van de Arbeidsinspectie voor 2002 waren en welke resultaten op die gebieden bereikt zijn. 1.4 Organisatie Arbeidsinspectie Per 1 april 2003 is de organisatie van de Arbeidsinspectie ingrijpend gewijzigd. De regionale indeling is verlaten. Hiervoor is een bedrijfstakgerichte indeling in de plaats gekomen. Omdat dit verslag uiteraard nog betrekking heeft op de situatie voor die reorganisatie wordt in dit verslag de oude structuur besproken, die in de bijlage 1 is opgenomen. In de bijlage 2 wordt bij de personalia ook de structuur na de reorganisatie weergegeven De nieuwe organisatie In 2002 heeft de Arbeidsinspectie veel energie gestoken in het vormgeven van een nieuwe organisatie. De Arbeidsinspectie kan per 1 april 2003 door de dan ingevoerde reorganisatie op bedrijfstakniveau beter onderbouwd, uniformer en dus met meer overtuigingskracht opereren. Ook de toegankelijkheid voor werkgeversen werknemersorganisaties, arbodiensten en andere organisaties op het gebied van de arbeid wordt hierdoor verbeterd. In plaats van de reeds lang gehanteerde regionale organisatiestructuur kent de Arbeidsinspectie vanaf die datum een bedrijfstakgeoriënteerde organisatie. De vier bedrijfstakdirecties van de Arbeidsinspectie zijn: Industrie, Bouw, Commerciële Dienstverlening en Publieke Dienstverlening (inclusief landbouw). Daarnaast komt er een aparte directie voor de aanpak van arbeidsmarktfraude (AMF). Ook voor het toezicht op bedrijven met bovengemiddelde risico s, de zogeheten major hazard control (MHC), is een aparte directie opgericht. De reorganisatie verandert vrijwel niets aan de taken van de Arbeidsinspectie op het gebied van de CAO s, de Kernenergiewet en de Farboregeling. In de nieuwe organisatie komen er medewerkers die verantwoordelijk zijn voor de opzet van inspecties in een bedrijfstak: de managers strategie Voor toezicht en handhavingsuitvoering arbeidsomstandigheden, arbeidsmarktfraude en major hazard control zijn de managers inspectie verantwoordelijk. De afdeling Concernbeleid, de Directie Inspectieondersteuning en de Directie Uitvoering, Juridische Zaken en Beleidsinformatie maken deel uit van het hoofdkantoor van de AI. Voor handhavingsbeleid en uitvoeringsbeleid is een nieuw Expertisecentrum binnen de Directie Inspectieondersteuning opgezet. In dit centrum zijn specialisten ondergebracht in de vijf vakgroepen: + arbeid en organisatie/arbeidsverhoudingen (arbeids- en rusttijden, arbozorg) + arbeidsbelasting (fysieke belasting en ergonomie) + arbeidshygiëne (giftige stoffen, geluid, straling) + algemene veiligheid (machine en transportveiligheid) + chemische veiligheid (vuurwerk, gevaarlijke stoffen) 10

11 1.4.2 De organisatie tot 1 april 2003 Centraal Niveau De Arbeidsinspectie is onderdeel van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW). De centrale vestiging bevindt zich in Den Haag van waaruit de Algemeen Directeur opereert. Tot de ingangsdatum van de reorganisatie, 1 april 2003, zijn hier de Afdeling Planning & Control, Interne Beleidsontwikkeling en het Centraal Kantoor (CK) gevestigd. Het CK is verantwoordelijk voor de coördinerende, faciliterende en evaluerende taken en voor de contacten met de beleidsdirecties van het ministerie. Ook zorgt het CK voor onderzoek en voor activiteiten waar geen bezoeken voor worden afgelegd. Hieronder vallen bijvoorbeeld het registreren van CAO s, het verstrekken van vergunningen en het verlenen van ontheffingen. Regio s Er zijn zes regio s. Elke regio staat onder leiding van een directeur. Het managementteam per regio bestaat verder uit hoofdinspecteurs en een hoofd managementondersteuning en informatievoorziening (MOI). Een hoofdinspecteur is verantwoordelijk voor een cluster van inspecteurs (de buitendienst). Dit cluster wordt ondersteund door de binnendienst. De hoofdinspecteur fungeert tevens als bedrijfstakcoördinator voor één of meer bedrijfstakken. De inspecteurs in de regio s verrichten de inspecties, voeren de onderzoeken uit en beoordelen bedrijven en instellingen Al vanaf de oprichting van de Arbeidsinspectie in 1890 wordt het regionale indelingsprincipe gehanteerd. In dat jaar startten drie «inspecteurs» die ieder in een regio opereerden. Essentieel daarbij was dat de toenmalige Spoorwegen een goede verbinding kon garanderen met die regio s. Evenals een gelijke territoriale verdeling van het land was een goede bereikbaarheid dus een belangrijk indelingsprincipe. Al in 1896 werd het aantal districten uitgebreid van drie naar zes en in 1900 werden dat er negen. Nieuwe wetten zoals de Phosphorluciferwet van 1901, de eerste wet die zich richtte op een beroepsziekte en de Mijnwet van 1903, de Caissonwet van 1905 en de Stuwadoorswet van 1914, waren de voornaamste oorzaken van de uitbreiding van de districten. Deze nieuwe wetten vergden meer personeel voor inspectie en dus een verandering in de organisatie. Bij Koninklijk Besluit van 1906 werd een nieuwe indeling van het land vastgesteld, met behoud van de inmiddels bestaande negen districten. Het gelijk houden van de werkdruk van de inspecteurs was daarbij een van de belangrijkste uitgangspunten. De eerste inspecteurs waren autonoom in hun handelen: ze werkten direct gerelateerd aan hun taak in de wet, zonder verdere directe aansturing. Ze rapporteerden aan de minister en de Kamer. Bij de reorganisatie van 1909 werd ook een Centrale Dienst toegevoegd die onder leiding stond van een Directeur-Generaal. Het uitgangspunt was een ondubbelzinnige uitvoering van de wetten onder een eenhoofdige leiding, maar waarbij de autonomie van de inspecteurs niet werd aangetast. In 1909 werd het woord «inspectie» veranderd in «district». Langzaamaan werd het aantal districten uitgebreid, naar tien in 1918 en zelfs naar elf districten in Bij de bezuinigingsronde van 1932 kwam het aantal districten weer uit op tien. Deze indeling van de districten heeft bijzonder lang bestaan. Tot 1987, met bijna dezelfde regionale indeling. Slechts kleine wijzigingen werden doorgevoerd. Af en toe sloot de AI aan bij de indeling van de KvK s of andere regionale organen waar de AI (en de bedrijven) mee te maken hadden. Pas bij de reorganisatie van de Arbeidsinspectie als gevolg van het Project Ontwikkeling Arbeidsinspectie (POA) en het organisatietraject Arbo 91, is het aantal districten teruggebracht naar acht. POA en Arbo 91 zorgden voor een wijziging in de aanpak van de 11

12 arbeidsinspectie. Van een inspectieaanpak die in grote mate door de inspecteur zelf bepaald werd, naar projectmatig opgezette en steeds meer bedrijfstakgerichte VGW-inspecties die ook steeds beter door het centrale apparaat werden ondersteund. Het motto was: slagvaardig, deskundig, aanspreekbaar én efficiënt. In 1995 werden de toenmalige drie inspectiediensten van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid geïntegreerd. Het aantal districten werd teruggebracht van acht naar zes en de benaming «regio» deed zijn intrede. Daarnaast werd de formele rol van het hoofd van het district gewijzigd van een functionaris met zelfstandig besluitvormende bevoegdheid in regiodirecteur die onder het gezag van de algemeen directeur stond. Het werkveld Het werkveld van de Arbeidsinspectie beslaat in principe heel Nederland. In het hele land kan immers arbeid worden verricht. De activiteiten van de mijnbouwindustrie op het land en offshore vallen onder het toezicht van het Staatstoezicht op de Mijnen. Bij activiteiten in de offshore werkt het Staatstoezicht op de Mijnen samen met de divisie Luchtvaart en de divisie Scheepvaart van de Inspectie Verkeer en Waterstaat (IVW) en met het Korps Landelijke Politie Diensten (KLPD). Met deze diensten zijn afspraken gemaakt over de werkverdeling. Hetzelfde geldt voor het wegvervoer waar met de Divisie Vervoer van de IVW een werkverdeling is overeengekomen. De Arbeidsinspectie kan bij haar activiteiten te maken krijgen met alle vestigingen van bedrijven en organisaties in Nederland waar arbeid wordt verricht. De volgende tabel geeft het aantal vestigingen weer die de Arbeidsinspectie in haar geautomatiseerde bestand heeft opgenomen. Ze zijn onderverdeeld naar grootteklasse en bedrijfstak. Tabel 1.1 Aantal vestigingen bekend bij de AI op 31 december 2002, onderverdeeld naar grootteklasse en bedrijfstak Klasse werkzame personen Bedrijfstak 2 t/m 9 10 t/m 99 >=100 totaal Onbekend Landbouw Industrie Bouw Handel Vervoer Dienstverlening Totaal Oorzaken van de vervuiling zijn onder andere: ondernemingen die wel opgenomen zijn maar géén economische activiteit verrichten, ondernemingen die al zijn opgeheven of een andere hoofdactiviteit verrichten dan in het KvK-bestand is aangegeven. Ook zijn wegens verhuizing en dergelijke niet alle adressen juist. De kwaliteit van het vestigingenbestand, dat grotendeels is gebaseerd op het bestand van de Kamer van Koophandel, is niet optimaal. Een zekere vervuiling 2 van een dergelijk groot adressenbestand is welhaast onvermijdelijk. Daarnaast is er sprake van definitieverschillen (meerdere b.v. s op één adres; één onderneming met meerdere vestigingen). De hier gepresenteerde cijfers zijn daarom indicatief en niet absoluut. 12

13 HOOFDSTUK 2 STRATEGISCHE ONTWIKKELINGEN Voor de Arbeidsinspectie zijn op bestuurlijk gebied twee strategische ontwikkelingen van groot belang. Ten eerste is de maatschappelijke herwaardering van de rol van toezicht en handhaving en de eisen die daarmee aan toezichthouders worden gesteld belangrijk. Ten tweede is het herstellen van het vertrouwen tussen de burger en de overheid van grote betekenis. Zowel voor de handhaver als voor de toezichthouder is hiervoor een rol weggelegd. Beide zijn immers de ogen en oren van de overheid. 2.1 Maatschappelijke herwaardering van toezicht en handhaving In het verslagjaar zijn in het kabinetsbeleid speerpunten geformuleerd voor de modernisering van de Rijksdienst. Een aantal onafhankelijke onderzoeken, zoals die naar de toedracht van de rampen in Enschede en Volendam, het onderzoek van de Algemene Rekenkamer (ARK) naar acht rijksinspectiediensten (waaronder de Arbeidsinspectie) en andere recente rapporten over handhaving en toezicht, vormden hiervoor de aanleiding. Toezichtorganen moeten doorgroeien van outputsturing naar outcomesturing. Steeds vaker zal een maatschappelijke verantwoording worden verlangd over de bijdrage van handhaving in het behalen van beleidsdoelstellingen. Niet alleen de handhavingsprestaties (kwaliteit en kwantiteit) zullen worden beoordeeld, maar ook het effect van de handhavingsactiviteiten op het niveau van de naleving door burgers (werkgevers/ werknemers). In het Gemeenschappelijk Overlegplatform Inspectiediensten (GOI), waarin de inspecteurs-generaal en algemeen directeuren van alle rijksinspectiediensten en BZK zijn vertegenwoordigd, is een gezamenlijke beleidsagenda opgesteld. Het GOI is inmiddels omgevormd tot het officiële IG-beraad. In het rapport van de ARK «Handhaving door rijksinspecties» worden criteria genoemd waarmee de handhaving door rijksinspecties beoordeeld kan worden. Het rapport is in maart 2002 aan de Tweede Kamer toegezonden. De genoemde criteria zijn: + De inspectie behoort vast te stellen op welk niveau een wet gehandhaafd moet worden + De inspectie behoort een verband te leggen tussen het gewenste handhavingsniveau en de daarvoor te verrichten activiteiten + De inspectie behoort zicht te hebben op het totale opgedragen werkpakket + De inspectie behoort zicht te hebben op de effectiviteit van het handhavingsbeleid 2.2 Ontwikkelingen die specifiek van belang zijn voor de Arbeidsinspectie De Arbeidsinspectie was één van de acht diensten die door de ARK zijn onderzocht. De minister van SZW heeft naar aanleiding van de bevindingen een reactie opgesteld. Hierin stelt de minister dat de AI de conclu- 13

14 sies en de aanbevelingen van de ARK ter harte zal nemen. Deze conclusies zijn opgenomen in diverse verbetertrajecten, waarvan sommige al zijn gestart. De voornaamste trajecten zijn: + De organisatie van de Arbeidsinspectie. Op de nieuwe organisatie van de AI is in het eerste hoofdstuk van dit verslag al uitgebreid ingegaan. De invoering van deze reorganisatie is uitgesteld door de taakstelling die opgenomen was in het Strategisch Akkoord van de kabinetsformatie in de zomer van Als gevolg hiervan kreeg de AI een efficiencykorting opgelegd. Deze hield in dat de personeelsformatie in de komende vier jaar met vier procent moet worden ingekrompen. Dit betekent ook dat de uitbreiding van het personeelsbestand, die samenhangt met de reorganisatie, geen doorgang kon vinden. Door de formatie te herschikken, kon de beoogde reorganisatie doorgaan. + De ontwikkeling van een risicoanalysemodel. Hiermee kan het gehele werkterrein van de AI op het gebied van arbeidsomstandigheden in beeld worden gebracht. Ook zal in het model te zien zijn waar zich de grootste risico s bevinden. Het model draagt bij aan het bepalen van de inzet van schaarse capaciteit voor de doelen, die er per sector moeten worden bereikt. + De uitwerking van het handhavingsbeleid bij wetten en regels waar dit nog ontbreekt is ter hand genomen. + Een betere registratie van objecten van toezicht. Daarvoor neemt de AI (via SZW) deel aan het in ontwikkeling zijnde Basisbedrijvenregister (BBR). + Via het Bureau Opsporingsbeleid van het Ministerie van SZW het bij het OM verkrijgen van meer zicht op de afhandeling van de zwaardere handhavingsinstrumenten. + Het samenwerken met andere inspecties en het voorkomen van overlap of witte plekken. + Het streng aanpakken van illegale tewerkstelling. Intensieve samenwerking met andere toezichthouders is hiervoor noodzakelijk. Op de SZW-begroting 2002 zijn middelen toegekend om de inspectiecapaciteit op dit terrein uit te breiden. De AI werkt op internationaal vlak samen met de Douane en de Keuringsdienst van Waren om de problematiek van grijze import van niet EU-conforme bouwmachines aan te pakken. Dit zijn machines die via veilingen in de Rotterdamse regio de EER binnenkomen. Met het Engelse Department of Trade and Industry wordt een samenwerkingsproject uitgevoerd om te kunnen vaststellen of grijs geïmporteerde machines inderdaad afwijken van de Europese eisen. Op het gebied van de arbeidsomstandigheden is de aandacht voor de rol van het toezicht op de preventie van grote risico s sterk toegenomen. De kwetsbaarheid van een falende toezichthouder is op dit gebied evident. De vorming van een aparte directie Major Hazard Control en de kwaliteitsborging van de processen daarbinnen, sluiten bij die ontwikkeling aan. Op andere arbogebieden is de bestuurlijke boete een succesvol handhavingsinstrument. Het vergroot de effectiviteit van de handhaving en daarmee de impact van de Arbeidsinspectie. 14

15 2.3 Communicatie met werkgevers en werknemers De Arbeidsinspectie vervult een rol bij het herstellen van het vertrouwen dat de burger in de overheid heeft. De AI heeft hiervoor een aantal actielijnen ontwikkeld. + Bevorderen van effectief, efficiënt en niet-bureaucratisch optreden. + Investeren in uniformiteit van de handhaving, de beginselen van rechtsgelijkheid en rechtszekerheid indachtig + Zoveel mogelijk samenwerken met andere diensten en de één-loketgedachte zoveel mogelijk in praktijk brengen + Intensiveren van handhavingsondersteunende voorlichting over algemene verplichtingen (Arbo, WID, WAV, ATW), vooral gericht op het MKB, werknemers en startende ondernemers. Hiervoor is een persvoorlichter aangesteld die zich specifiek met het werkterrein en de activiteiten van de Arbeidsinspectie bezighoudt + Klanttevredenheidsonderzoeken uitvoeren. Deze zijn onderdeel van het INK-kwaliteits-model dat de Arbeidsinspectie hanteert. Er zijn operationele audits uitgevoerd naar de kwaliteit van onderzoeken die worden uitgevoerd naar aanleiding van binnengekomen klachten over de arbeidsomstandigheden. De audits leverden verbeterpunten op die ter harte zijn genomen + De signalen en opvattingen die AI-inspecteurs van werkgevers en werknemers opvangen, worden gespiegeld aan het beleid. 15

16 16

17 HOOFDSTUK 3 SPEERPUNTEN In dit hoofdstuk staat welke beleidsonderdelen de Arbeidsinspectie in 2002 voorrang heeft gegeven. 3.1 Handhaving arbeidsomstandigheden Om de voor 2002 beschikbare inspectiecapaciteit weloverwogen en verantwoord in te kunnen zetten, zijn voor de handhavingstaken prioriteiten gesteld. Deze zijn ontleend zijn aan de missie. Het aanpakken van misstanden stond hierbij voorop. Bij controle op arbeidsomstandigheden is de inzet gericht op de preventie van de grote ongevalveroorzakers, ziekmakers en WAO-veroorzakers in de werksituatie: + Werkdruk Eén van de belangrijkste veroorzakers van ziekte en arbeidsuitval is werkdruk. In 2002 zijn inspectieprojecten uitgevoerd in de metaalindustrie, in de technische groothandel en bij de callcenters. Bij 30% van de geïnspecteerde bedrijven worden door die bedrijven maatregelen genomen om de werkdruk te beheersen. + Tillen Dit onderwerp is bij 10% van de inspectieprojecten aan de orde gesteld. Zo bleek uit het inspectieproject «groothandel in dranken» dat er met relatief eenvoudige hulpmiddelen veel voordeel te behalen valt. Dit is bij de branche onder de aandacht gebracht. + RSI Bij het inspectieproject «universiteiten» is RSI nadrukkelijk aan de orde gekomen. Ook studenten vallen formeel onder de Arbowet. Naar aanleiding van de inspectieresultaten is er een onderhoud geweest met de VSNU (de Vereniging van Universiteiten). De universiteiten gaan de aanpak van de RSI-problematiek in hun begrotingscyclus opnemen. Dit onderwerp zal ook bij OC&W onder de aandacht worden gebracht. + Gevaarlijke stoffen (o.a. oplosmiddelen) De AI heeft geïnspecteerd op de naleving van twee regels: de vervangingsregeling lijmen en verven en de beleidsregel over de bescherming tegen narcosegassen. Uit de inspecties bij deze laatste groep bleek dat er in 15% van de ziekenhuizen nog geen verplichte afzuiging van de narcosegassen plaatsvindt. + Kankerverwekkende stoffen (o.a. asbest, kwarts) Naast een aantal inspectieprojecten met asbest als onderwerp, is ook een project gestart naar (gemeente)depots waar sloopafval wordt aangeboden dat regelmatig asbest bevat. Bij 30% van de inspecties op asbestgebied is een handhavingstraject ingezet. Dat percentage daalt de laatste jaren aanzienlijk. Op 1 januari 2002 is een nieuwe beleidsregel over kwarts van kracht geworden. Een pilotproject bij een freesbedrijf heeft ertoe geleid dat er technische maatregelen zijn genomen waardoor het vrijkomen van kwarts onder de wettelijke grenswaarde kwam te liggen. 17

18 + Geluid Bij inspecties in de hout- en meubelbranche, de bouwmaterialenbranche, de tunnelbouw en bij bottelarijen, zijn nieuwe geluidsmeters ingezet. Daarbij kan de Arbeidsinspectie nu zelf vaststellen of gehoorbescherming al dan niet noodzakelijk is. In hoofdstuk 4 staat een nadere uitwerking van bovenstaande onderwerpen. Andere onderwerpen waaraan de AI aandacht besteedde: + Risico-inventarisatie en arbozorgverplichting Door het strikte handhavingsbeleid van de AI bezitten meer bedrijven een getoetste RI&E. Toch had nog 21% van de geconstateerde overtredingen betrekking op de RI&E. + Val-, knel- en pletgevaar In 2002 vonden er meerdere landelijke inspectieprojecten plaats waarbij de AI controleerde op veiligheid van machines (knel- en pletgevaar). Om te kunnen achterhalen of de werkgever de werknemers voldoende hadden geïnstrueerd over het gebruik van machines zijn ze door de inspecteurs geïnterviewd. De resultaten komen in de zomer van 2003 beschikbaar. Valgevaar komt vooral aan de orde bij inspecties in de bouw. In september 2002 heeft een landelijke bouwactie plaatsgevonden die speciaal gericht was op kleine bouwbedrijven. Daar is veelvuldig handhavend opgetreden. In de media is veel aandacht aan deze actie besteed. + Biologische agentia (legionella, hepatitis) De AI heeft bedrijven bezocht die over een industriële koeltoren of een luchtbehandelinginstallatie beschikken. Meer dan de helft van de luchtbehandelinginstallaties was nog nooit gecontroleerd op de aanwezigheid van legionella. + Ioniserende (radioactieve) straling Op 1 februari 2002 is het Besluit Stralingsbescherming van kracht geworden. Op het moment wordt het handhavingsbeleid in de KEW hierop aangepast. + Machineveiligheid (o.a. CE-markering) Bij de inspectieprojecten is in het bijzonder gelet op interne transportmiddelen, houtbewerkingsmachines en snijdgereedschappen. De AI heeft extra aandacht besteed aan de meest risicovolle industriële activiteiten. Inmiddels zijn 38 Major Hazard Control-specialisten bij de AI in dienst. De in 2001 opgelopen achterstand bij de beoordeling van AVR-rapporten is inmiddels ingelopen. Op het gebied van arbeidstijden kregen onacceptabel lange werktijden, kinderarbeid en bijbanen van scholieren prioriteit. Publieksveiligheid Na de rampzalige gebeurtenissen in Enschede en Volendam heeft SZW haar verantwoordelijkheden en handelingen opnieuw onder de loep genomen. Veiligheid en risico s zijn grondig bekeken. Zowel met betrekking tot de interne organisatie als de werkwijze naar buiten toe. Uit de nieuwe oriëntatie volgde een grote diversiteit aan onderwerpen en 18

19 kabinetsactiepunten. Per 1 januari 2002 is de projectdirectie Relatie Arbeidsveiligheid en Publieksveiligheid (RAP) aangesteld: een duidelijk herkenbaar aanspreekpunt voor medewerkers van SZW én voor externe partijen. De Arbeidsinspectie heeft deelgenomen in werk- en stuurgroepen die voor dit onderwerp binnen SZW zijn opgericht. De inspanningen moeten de bestuurlijke verantwoordelijkheden verhelderen in situaties waarin de veiligheid bij de arbeid en van het publiek samenlopen. Ook worden er activiteiten geïnitieerd die het handelen van SZW moeten versterken als het gaat om optreden tijdens en na rampen, vergunningen, toezicht en kennisbeheer. In 2002 is, onder begeleiding van RAP, een aantal resultaten bekend gemaakt. In de brochures «Relatie arbeids- en publieksveiligheid: regelgeving en praktijk» en «Samenwerking als waarborg, de bescherming van hulpverleners tijdens en na rampen en zware ongevallen» zijn die resultaten voor externe partijen bekendgemaakt. Daarnaast zijn enkele interne werkdocumenten geproduceerd die bedoeld zijn om de interne werkwijze te stroomlijnen. Vuurwerk Volgens het nieuwe Vuurwerkbesluit dienen alle activiteiten bij het afsteken van vuurwerk op locatie beschreven te zijn in een werkplan. De Arbeidsinspectie heeft de taak gekregen om toezicht te houden op het afsteken van vuurwerk. Daarnaast zijn de toezichthoudende taken bij vuurwerkbedrijven (het opslaan en verof bewerken van vuurwerk), volgend uit de Arbowet- en regelgeving onverkort het werkterrein van de Arbeidsinspectie. In 2002 is het toezicht bij dergelijke vuurwerkbedrijven geïntensiveerd, regelmatig in samenwerking met andere bevoegde autoriteiten zoals de brandweer en bevoegd gezag ex de Wet milieubeheer. Samenwerking inspectiediensten In het verslagjaar is intensief samengewerkt met andere inspectiediensten. Voor de divisie Vervoer van de Inspectiedienst V&W en Staatstoezicht op de Mijnen heeft de Arbeidsinspectie voor haar medewerkers de opleiding op het gebied van inspectie op arbeidsomstandigheden verzorgd. AI-medewerkers zijn bij de directie Vervoer gedetacheerd om de uitvoering van arbotaken op het gebied van vervoer te begeleiden. De Inspectie VROM Milieuhygiëne en de Arbeidsinspectie stemmen wederzijds, zowel landelijk als regionaal, hun inspectieprogramma s op elkaar af. In het IG-beraad is een gezamenlijke beleidsagenda opgesteld. 19

20 3.2 Handhaving Wet arbeid vreemdelingen (WAV) De bestrijding van faciliteerders van illegale arbeid, de aanpak van notoire overtreders en illegale arbeid in de land- en tuinbouw, het financieel rechercheren en de samenwerking met andere diensten, zijn de prioriteiten op het gebied van de handhaving van de WAV. Malafide faciliteerders zijn personen of organisaties die werkgevers personeel aanbieden dat niet zonder vergunning in Nederland te werk gesteld mag worden. Ook zijn er organisaties die schijnconstructies in het leven roepen om de WAV te ontduiken. De AI heeft een groot deel van haar capaciteit ingezet op de aanpak van uitzendbureaus die doelbewust bemiddelen in illegaal personeel. De aanpak van notoire overtreders vertaalt zich in het systematisch hercontroleren van bedrijven die een WAV-overtreding hebben begaan. Twintig procent van de totale capaciteit op arbeidsmarktgebied is in 2002 ingezet in de land- en tuinbouw. Het financieel rechercheren is gericht op het in kaart brengen van het financiële voordeel dat een werkgever als gevolg van illegale tewerkstelling verkrijgt. De voordeelberekening stelt het OM in staat zwaardere straffen te eisen. In grotere zaken is ontneming van het wederrechtelijk verkregen voordeel mogelijk. De AI werkt nauw samen met andere diensten met toezichthoudende en opsporingstaken wier werkterreinen raakvlakken vertonen met die van de 20

21 AI. Deze diensten zijn onder andere de uitvoeringsorganisatie werknemersverzekeringen (UWV), de Belastingdienst en de Sociale Inlichtingen- en Opsporings Dienst (SIOD). 3.3 Bestuurlijke boete De bestuurlijke boete als handhavingsinstrument op het gebied van arbeidsomstandigheden was eind 2002 ruim drie jaar beschikbaar. Boetes zijn voornamelijk opgelegd aan werkgevers. Potentiële misstanden ten gevolge van onverantwoord werknemersgedrag zijn per bedrijfstak in kaart gebracht en de aanpak daarvan bij branche- en werknemersorganisaties nadrukkelijk aan de orde gesteld. Het bedrag aan opgelegde bestuurlijke boetes is van 3,9 miljoen in 2001 gestegen naar 5,1 miljoen in Daarvan is in ,0 miljoen geïnd. De tussenevaluatie van het nieuwe instrument bestuurlijke boete arbeidsomstandigheden is in april 2001 naar de Vaste Kamercommissie voor SZW gezonden. Evenals de daarop volgende tussenevaluatie die beleidsdirectie Arbeidsomstandigheden met de Arbeidsinspectie begin 2002 heeft uitgevoerd. In het verslagjaar is een conceptwetsvoorstel gemaakt voor de invoering van de bestuurlijke boete in de Arbeidstijdenwet (ATW). Naar verwachting kan de bestuurlijke boete ATW in 2004 worden ingevoerd. 21

22 22

23 HOOFDSTUK 4 PRODUCTEN EN PRESTATIES 4.1. Capaciteitsverdeling De totale inspectiecapaciteit bedroeg in 2002 circa uur. De onderstaande tabel laat zien hoe deze capaciteit, in vergelijking met de twee voorafgaande jaren, voor de verschillende productsoorten is ingezet. De tabel vermeldt ook het aantal afgeronde zaken per soort. Tabel 4.1 Zaken naar productsoort (in aantallen) en naar bestede inspectiecapaciteit (in percentages) in 2000, 2001 en Productsoort Capaciteit in % Zaken Capaciteit in % Zaken Capaciteit in %* Zaken Arbo-Actief 34, , ,6 (32) Monitoring 5, , ,9 (5) Arbeidsmarkt 22, , ,3 (18) Klachten 8, , ,2 (10) Ongevallen 19, , ,2 (22) MHC 3, ,4 62 4,5 (8) 118 Overig Reactief 4, , ,2 (5) Totaal * De cursief gedrukte percentages geven de voor 2002 geplande capaciteit per productsoort weer. De betekenis van deze planning voor klachten, ongevallen en overig reactief (het reactieve werk) is betrekkelijk. Het aantal binnengekomen klachten, gemelde ongevallen, vergunningaanvragen en dergelijke is namelijk in hoge mate bepalend voor de capaciteit die daarvoor moet worden ingezet. 4.2 Handhaven van arbeidsbeschermende wetgeving De Arbeidsinspectie verricht verschillende activiteiten om de arbeidsbeschermende wetgeving te handhaven. De belangrijkste activiteiten vinden plaats op het terrein van de Arbeidsomstandighedenwet, de Wet Gevaarlijke Werktuigen, de Kernenergiewet, de Wet Milieugevaarlijke Stoffen, de Bestrijdingsmiddelenwet en het Besluit Risico s Zware Ongevallen uit 1999 (BRZO 99). In deze wetten staan voorschriften voor de veiligheid, de gezondheid en het welzijn van de werknemers. De volgende tabel geeft een beeld van onze handhavende activiteiten bij de actieve arboinspecties. 23

24 Tabel 4.3 Aantal afgesloten arbozaken in 2002 en het percentage zaken met ingezette handhavingsinstrumenten bij eerste en bij de vervolginterventie Afgesloten actieve arbo-zaken waarvan met inzet handhavingsinstrumenten bij eerste interventie Afgesloten zaken actieve arbozaken met een vervolginterventie waarvan met inzet handhavingsinstrumenten bij vervolginterventie Cluster Industrie en landbouw % % Bouw % % Dienstverlening % % Grootteklasse Kleinbedrijf % % Middenbedrijf % % Grootbedrijf % % Onbekend Totaal % % De inzet van handhavingsinstrumenten bij eerste interventie geeft een goede indruk van de mate waarin er in de bezochte bedrijven sprake is van overtredingen of misstanden. Wanneer deze cijfers worden gecombineerd met de inzet van handhavingsinstrumenten bij vervolginterventie, dan geven ze een indicatie van de effectiviteit van de capaciteitsinzet van de Arbeidsinspectie. We spreken van effectieve capaciteit als aan twee voorwaarden is voldaan. Ten eerste moet de capaciteit daar worden ingezet waar veel overtredingen van de Arbowet worden gemaakt («vissen waar vis zit»). Daarnaast moet de inzet van deze capaciteit er toe leiden dat de betreffende overtredingen na het inspectiebezoek niet meer aanwezig zijn. Er is dus sprake van een hoge effectiviteit wanneer er een hoog percentage zaken met inzet van handhavingsinstrumenten bij eerste interventie is én een laag percentage bij hercontrole(s). In de bouwsector wordt het hoogste percentage geconstateerde overtredingen bij eerste interventie (63%) en het laagste percentage overtredingen bij vervolginterventies (4%) waargenomen. Bij het cluster industrie en landbouw liggen deze percentages op respectievelijk 61% en 9% en bij de dienstverlening op 54% en 11%. Volgens deze cijfers is de effectiviteit in de bouw hoger dan in de andere cluster. Dat er in de bouw relatief weinig overtredingen geconstateerd worden bij hercontrole kan samenhangen met twee verschijnselen. In de eerste plaats gaat het in de bouw vaak om andersoortige overtredingen die vanwege de ernst van de zaak vrij snel opgelost moeten zijn. In de tweede plaats wordt in de bouw vaak geïnspecteerd op locatie. Op locaties wordt slechts tijdelijk gewerkt, zodat er een redelijke kans bestaat dat er bij hercontrole niet meer op de betreffende locatie wordt gewerkt of de situatie op de locatie dusdanig is gewijzigd dat de eerder geconstateerde overtreding niet meer van toepassing is. Er zijn ook verschillen per grootteklasse. Middelgrote vestigingen hebben het hoogste percentage geconstateerde overtredingen bij eerste interventie (62%) en het hoogste percentage overtredingen bij vervolginterventies (9%). Deze percentages zijn het laagst bij grote vestigingen (namelijk respectievelijk 51% en 7%). Bij kleine vestigingen liggen deze percentages op 57% en 8%. 24

25 25

26 Figuur 4.1 Topvijf van de meest geconstateerde overtredingen 1 Overige (27%) RI&E en of PvA (1) (21%) Gevaarlijke stoffen (3) (12%) Inrichting arbeidsplaatsen (2) (19%) Werk- en rusttijden (5) (10%) Arbeidsmiddelen (4) (11%) Exclusief overtredingen die betrekking hebben op de WAV. Bij de interventies die in 2002 zijn gedaan, zijn in totaal ruim 15,5 duizend overtredingen geconstateerd waarop een instrument is ingezet (exclusief overtredingen die betrekking hebben op de WAV). Figuur 4.4 laat zien wat de vijf meest voorkomende overtredingen zijn. Zo blijkt dat 21% van de overtredingen betrekking te hebben op de risico-inventarisatie en evaluatie (RI&E) en het plan van aanpak (PvA), 19% op de inrichting van arbeidsplaatsen, 12% op gevaarlijke stoffen, 11% op arbeidsmiddelen en 10% op werk- en rusttijden. In de categorie «overige» springt de overtreding die betrekking heeft op arbozorg en organisatie van de arbeid (7%) er uit. Tabel 4.4 Topvijf van de meest geconstateerde overtredingen per cluster 1 Gevaarlijke stoffen Overtredingen waarop instrumenten zijn ingezet per cluster (2002) Geen Inrichting RI&E/PvA arbeidsplaatsen Arbeidsmiddelen Werk- en rusttijden Overige overtredingen Industrie en landbouw 31% (1) 9% (5) 11% (4) 12% (2) 11% (3) 26% Bouw 10% (5) 36% (1) 11% (3) 19% (2) 2% (9) 22% Dienstverlening 23% (1) 13% (4) 13% (3) 5% (7) 15% (2) 31% 21% (1) 19% (2) 12% (3) 11% (4) 10% (5) 27% 1 Exclusief overtredingen die betrekking hebben op de WAV. 2 In de categorie «overige» springt bij landbouw en industrie (7%) en bouw (10%) de overtreding die betrekking heeft op fysieke belasting er uit. Bij dienstverlening (9%) springt arbozorg en organisatie van de arbeid er in de categorie «overige» uit. Wat opvalt in tabel 4.4 is dat de topvijf van de handhavingsinstrumenten verschilt per cluster 2. In de bouw is het beeld het meest afwijkend. De meest geconstateerde overtreding in dit cluster is «de inrichting van de arbeidsplaats» (36%). De Arbeidsinspectie voert ook gerichte inspecties uit naar overtredingen van de Arbeidstijdenwet. De volgende tabel laat zien dat er bij 975 uitgevoerde inspecties tenminste één handhavingsinstrument vanwege een ATW-overtreding is ingezet. 26

27 Tabel 4.5 Aantal ATW-zaken in 2002 met een handhavingsinstrument Aantal ATW-zaken waarbij een handhavingsinstrument is ingezet licht: waarschuwing of eis Aantal handhavingsinstrumenten zwaar: stillegging of procesverbaal totaal Cluster Industrie en landbouw Bouw Dienstverlening Onbekend Grootteklasse Kleinbedrijf Middenbedrijf Grootbedrijf Onbekend Totaal Tabel 4.5 laat zien dat in het verslagjaar bij 975 ATW-zaken een handhavingsinstrument is ingezet. In totaal zijn handhavingsinstrumenten ingezet, waarvan lichte en 514 zware. Bestuurlijke boetes Ook in 2002 is de lik-op-stukaanpak vaak toegepast. De Arbowet 1998 beoogt dit ook. Het aantal boeteopleggingen is ten opzichte van 2001 opnieuw toegenomen. Dit heeft ertoe geleid dat het begrotingsartikel voor 2002 is gerealiseerd. In 2002 is het aantal opgemaakte (ongevallen)boeterapporten gestabiliseerd ten opzichte van Hierdoor is de achterstand in de verwerking van de boeterapporten, die in 2001 was opgelopen, eveneens gelijk gebleven. Vanaf 1 januari 2002 is voor aan boetes opgelegd, waarvan aan werknemers (21 boetebeschikkingen). Vanaf 1 november 1999 tot op heden is in totaal voor (f ) aan boetes opgelegd, waarvan inmiddels is betaald. Rond de boeterapporten zijn binnengekomen naar aanleiding van een arbeidsongeval en iets meer dan 900 als gevolg van een klacht. Ongeveer 190 boeterapporten zijn opgemaakt naar aanleiding van overig reactieve zaken. In verband met actieve zaken zijn ruim rapporten opgemaakt. In totaal zijn er sinds de invoering van de Arbowet 1998 ruim (ongevallen)boeterapporten opgemaakt en ontvangen door het bureau Bestuurlijke Boete. Hiervan zijn er inmiddels (82,4%) verwerkt. In totaal zijn ongeveer 203 bezwaarschriften in behandeling bij Juridische Zaken. Momenteel lopen er bij de bestuursrechter elf beroepszaken. In twee zaken loopt momenteel hoger beroep. 27

28 Tabel 4.6 Aantal zaken waarbij in 2002 minstens een boeterapport is opgemaakt (onderverdeeld naar cluster en werksoort) 2002 Actief Reactief Totaal Arbo Klacht Ongeval Overig Cluster Industrie en landbouw Bouw Dienstverlening onbekend Totaal Zoals tabel 4.6 laat zien, bedraagt het totaal aantal zaken waarbij in 2002 minstens één boeterapport opgemaakt is, Hiervan hebben betrekking op actieve arbozaken en op reactieve zaken, die onder te verdelen zijn in klachten (273), ongevallen (705) en overig reactief (63) Belangrijke risico s, onderwerpen en toezeggingen Arbozorgverplichtingen Het kunnen laten zien van een getoetste RI&E is een belangrijk inspectieonderwerp en één van de arbozorgverplichtingen van geïnspecteerde bedrijven. Zowel de strikte handhaving als de aandacht van de arbodiensten hebben er voor gezorgd dat steeds meer bedrijven over een RI&E beschikken. Binnen een integraal management vormt de RI&E de basis voor preventie van arbeidsrisico s, het voorlichten van het personeel over potentiële risico s in de werksituatie en het organiseren van de noodzakelijke bedrijfshulpverlening in verband met restrisico s. Werkdruk Werkdruk of psychosociale arbeidsbelasting is een van belangrijkste veroorzakers van ziekte en arbeidsuitval in Nederland. SZW stimuleert de reductie van werkdruk binnen diverse branches via arboconvenanten. Maar daarnaast blijft ook toezicht en handhaving door de AI nodig. De Arbeidsinspectie besteedt al enkele jaren aandacht aan dit risico. Werkdruk of psychosociale arbeidsbelasting is een complex begrip. Werkdruk vormt, net zoals lawaai, een potentieel arbeidsrisico. Hoe langer of intenser de blootstelling aan lawaai, des te groter de kans op doofheid, maar niet iedereen wórdt doof. Zo ook bij langdurige en intensieve blootstelling aan werkdruk: de kans op overspannenheid of een burnout neemt toe, maar niet iedereen stort in. Werkdruk is afhankelijk van allerlei aspecten van het werk. Binnen de wettelijke bevoegdheden kijkt de Arbeidsinspectie naar de volgende mogelijke oorzaken: inhoud van het werk, contactmogelijkheden, werktempo, inspanning, hoeveelheid werk, afwijkende werktijden, overwerk en mogelijkheden om pauze en verlof op te kunnen nemen. De Arbeidsinspecteur brengt tijdens een inspectie de omvang van het risico in kaart. De AI heeft hiervoor een interne instructie opgesteld. Uiteindelijk is de belangrijkste vraag of er een beleid is om werkdruk te voorkomen. Dit moet blijken uit de RI&E. Bij onvoldoende aandacht schrijven we een nader onderzoek voor. 28