Geschiedenis van het Nederlands. Het Nederlands in het Zuiden: een verhaal apart

Transcriptie

1 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden: een verhaal apart

2 Lectuur (optioneel) Het Nederlands in het Zuiden: een verhaal apart. In: Guy Janssens en Ann Marynissen, Het Nederlands vroeger en nu. Leuven/Voorburg (2005)², p Ik ook ik ben een Belg en mag tot Belgen spreeken. De Vlaamse strijd ; De grenzen van het Nederlands. Frans-Vlaanderen, de Belgische taalgrens en Brussel; de Nederlands-Duitse taalgrens; het Friese taalgebied. In: Jan W. de Vries, Roland Willemyns & Peter Burger, Het verhaal van het Nederlands. Negen eeuwen Nederlands. Amsterdam (1995), p ; p

3 Overzicht 1. De Vlaamse strijd Standaardisatie van het Nederlands in het Zuiden 2. De huidige situatie Frans-Vlaanderen, de Belgische taalgrens en Brussel

4 1. De Vlaamse strijd Standaardisatie van het Nederlands in het Zuiden

5 In de periode dat er in het Noorden een eenheidstaal werd opgebouwd, kwam het standaardiseringsproces in het Zuiden tot stilstand en raakte de volkstaal zelfs bedreigd door het Frans. Het recht om de moedertaal in het openbare leven te gebruiken, moest in Vlaanderen politiek worden afgedwongen en maatschappelijk worden veroverd. (Janssens 2005: 137)

6 Geschiedenis van de Nederlanden Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden Bourgondische Nederlanden Zeventien Provinciën (Bourgondische Kreits) Habsburgse Nederlanden (Spaanse Nederlanden) Zuidelijke Nederlanden Oostenrijkse Nederlanden (Verenigde Nederlandse Staten) Prinsbisdom Luik Prinsdom Stavelot- Malmedy Hertogdom Bouillon e.a Bataafse Republiek Eerste Franse Republiek Koninkrijk Holland Eerste Franse Keizerrijk Eerste Franse Keizerrijk Willem I Soeverein Vorst 1815 Koninkrijk der Nederlanden (Verenigd Koninkrijk der Nederlanden tot 1830 (1839)) 1830 (1839) Koninkrijk België Groot- Hertogdom Luxemburg 1890 Groot- Hertogdom Luxemburg

7 Habsburgse Nederlanden (Spaanse Nederlanden)

8

9 Waarom bleef de standaardisering in het Zuiden zo lang uit?

10 Waarom bleef de standaardisering in het Zuiden zo lang uit? 1. Geen krachtig politiek, economisch en cultureel centrum 2. De aanwezigheid van twee andere standaardtalen in Zuid-Nederland: het Frans en het Latijn

11 Waarom bleef de standaardisering in het Zuiden zo lang uit? 1. Geen krachtig politiek, economisch en cultureel centrum 2. De aanwezigheid van twee andere standaardtalen in Zuid-Nederland: het Frans en het Latijn een sociale taalgrens!

12 De aanwezigheid van twee andere standaardtalen in Zuid-Nederland: het Frans en het Latijn een sociale taalgrens! De maatschappelijke bovenlaag spreekt Frans Tot in de eerste helft van de 20 ste eeuw in België!!

13 Toch nog Nederlands in de cultuursfeer Rederijkers (vaak moraliserende) dichtbundeltjes Etc.

14 Eerste Franse Republiek

15

16 1789: Franse Revolutie Het Zuiden: Standenmaatschappij verdwijnt Invloed katholieke kerk vermindert Opkomst nieuwe industrieën

17 1789: Franse Revolutie Liberté, égalité, fraternité Eén natie, één taal

18 Verdere verfransing Andere talen patois ( dialect (pejoratief)) Alle inwoners moeten Frans leren

19 Verdere verfransing Andere talen patois ( dialect (pejoratief)) Alle inwoners moeten Frans leren => dit mislukte Analfabetisme Slecht georganiseerd onderwijs

20 Eerste Franse Keizerrijk

21

22 Napoleon Bonaparte Taalpolitiek: de elites verfransen

23 Napoleon Bonaparte Taalpolitiek: de elites verfransen => wel succes! Via hoger onderwijs (elite) De welgestelde middenklasse leert ook Frans (Frans als statussymbool van de burgerij!)

24 => wel succes! Via hoger onderwijs (elite) De welgestelde middenklasse leert ook Frans (Frans als statussymbool van de burgerij!) Kwantitatief: de meeste mensen blijven Nederlands spreken Maar ideologisch/sociaal: wel een groot succes! (versterken sociale taalgrens!) De basis voor de suprematie van het Frans in het jonge België

25 Verenigd Koninkrijk der Nederlanden (1839)

26

27 Opmerking: inwoners, die Frans, Duits, Fries en Nederlands spraken Driekwart spreekt Nederlands: in het Noorden in Vlaanderen (toen nog + Zuid-Limburg)!

28 Opmerking: Driekwart spreekt Nederlands: in het Noorden in Vlaanderen (toen nog + Zuid-Limburg)! MAAR: sociale bovenlaag in Vlaanderen: sterk verfranst!!

29 Noord & Zuid: een kort huwelijk. Waarom?

30 Noord & Zuid: een kort huwelijk. Waarom? 1. Religieuze spanningen

31 Noord & Zuid: een kort huwelijk. Waarom? 1. Religieuze spanningen 2. Houding van de (verfranste) adel Gericht op het Ancien Régime Tegen vernederlandsing (zie later)

32 Noord & Zuid: een kort huwelijk. Waarom? 1. Religieuze spanningen 2. Houding van de (verfranste) adel 3. Economisch onevenwicht & sociale onrust

33 Noord & Zuid: een kort huwelijk. Waarom? 1. Religieuze spanningen 2. Houding van de (verfranste) adel 3. Economisch onevenwicht & sociale onrust 4. Buitenlandse invloeden

34 Noord & Zuid: een kort huwelijk. Waarom? 1. Religieuze spanningen 2. Houding van de (verfranste) adel 3. Economisch onevenwicht & sociale onrust 4. Buitenlandse invloeden 5. Persoonlijkheid van Willem I

35 Noord & Zuid: een kort huwelijk. Waarom? 1. Religieuze spanningen 2. Houding van de (verfranste) adel 3. Economisch onevenwicht & sociale onrust 4. Buitenlandse invloeden 5. Persoonlijkheid van Willem I 6. Taal- en cultuurbeleid

36 Noord & Zuid: een kort huwelijk. Waarom? Taal- en cultuurbeleid: vernederlandsing Eén natie, één taal 1823: het Nederlands de enige officiële taal 1830: taalvrijheid (opm.: kwam vooral de sterkste partij het Frans ten goede!)

37 Noord & Zuid: een kort huwelijk. Waarom? Taal- en cultuurbeleid: vernederlandsing ONVREDE

38 Noord & Zuid: een kort huwelijk. Waarom? Taal- en cultuurbeleid: vernederlandsing ONVREDE In het Waalse gebied Maar ook: de verfranste elite in het Vlaamse gebied!! De lagere (dialect sprekende) clerus is tegen het Hollands ( taal van het protestantisme )

39 Noord & Zuid: een kort huwelijk. Waarom? Taal- en cultuurbeleid: vernederlandsing OPM.: Enkele grondleggers van de Vlaamse Beweging opgeleid in deze periode!

40 Zonder deze kortstondige familiereünie was België wellicht een Franstalige staat geworden, zoals ook de noordwesthoek in Frankrijk, Frans-Vlaanderen, verfranst is. De pioniers van de Vlaamse beweging, de strijders voor de vernederlandsing in Vlaanderen sinds 1830, zijn gevormd in het Koninkrijk der Nederlanden. (De Vries 1995: 117)

41

42 Amour sacré de la patrie, Rends-nous l audace et la fierté; A mon pays je dois la vie. Il me devra sa liberté. La Muette de Portici De Stomme van Portici

43 e Belgische Opstand

44 Koninkrijk België

45

46

47 Eendracht maakt macht L'union fait la force Einigkeit macht stark

48 Eén natie, één taal Het Frans als enige officiële taal Zg. verschillende Vlaamse dialecten versus een prestigieuze, gestandaardiseerde taal (het Frans)

49 Protest alleen van een kleine groep intellectuelen uit de lagere middelklasse Het begin van de Vlaamse Beweging

50 de Vlaamse Beweging = een complexe culturele en maatschappelijke stroming gericht op de wettelijke erkenning van de taal van de Vlamingen in België, op intellectuele ontplooiing en de sociaaleconomische welvaart van Vlaanderen en op de bewustmaking en de erkenning van de Vlamingen als volk of als gemeenschap binnen of buiten het Belgische staatsverband. (Janssens 2005: )

51 Waarom was het moeilijk voor deze pioniers om hun eisen te verwezenlijken?

52 Waarom was het moeilijk voor deze pioniers om hun eisen te verwezenlijken? emotioneel : net onafhankelijk, het Nederlands herinnert te veel aan (de taalpolitiek van) Willem I Overheid, adel, bourgeoisie, hogere clerus: waren al verfranst Meer Vlamingen, maar Wallonië economisch sterker

53 Waarom was het moeilijk voor deze pioniers om hun eisen te verwezenlijken? Verdeeldheid in eigen rangen Hollands of Vlaams?

54 => Hollands Integrationisten Aansluiting bij de taal van het noorden [daar immers standaardtaal, barricade tegen het Frans]

55 => Hollands Integrationisten Aansluiting bij de taal van het noorden Bijv.: Jan Frans Willems

56 => Vlaams Particularisten Het Vlaams als aparte taal [ Hollands geassocieerd met rijk van Willem I en protestanisme]

57 => Vlaams Particularisten Het Vlaams als aparte taal Bijv.: Guido Gezelle

58 DE VLAAMSE STRIJD: 4 fasen 1. De geboorte van de Vlaamse Beweging 2. De eerste taalwetten worden bevochten Universiteit van Gent wordt Nederlandstalig 3. Taalwetgeving komt tot stand ( ) 4. België wordt een federale staat

59 1. De geboorte van de Vlaamse Beweging Aanvankelijk werd de strijd gevoerd door een groepje intellectuelen zonder politieke invloed en zonder aanhang. (De Vries 1995: 117)

60 1. De geboorte van de Vlaamse Beweging Aanvankelijk werd de strijd gevoerd door een groepje intellectuelen zonder politieke invloed en zonder aanhang. (De Vries 1995: 117) Opm.: alleen vermogende (rijke) burgers mochten stemmen, en zij waren Franstalig/verfranst

61 1. De geboorte van de Vlaamse Beweging De vader van de Vlaamse Beweging

62

63 1. De geboorte van de Vlaamse Beweging JAN FRANS WILLEMS De vader van de Vlaamse Beweging

64 1. De geboorte van de Vlaamse Beweging JAN FRANS WILLEMS Ik ook ik ben een Belg en mag tot Belgen spreeken ( Aen de Belgen )

65 1. De geboorte van de Vlaamse Beweging de man die zijn volk leerde lezen

66

67 1. De geboorte van de Vlaamse Beweging HENDRIK CONSCIENCE de man die zijn volk leerde lezen

68 1. De geboorte van de Vlaamse Beweging De Vlaamsche tale is wonder zoet voor die heur geen geweld en doet

69

70 1. De geboorte van de Vlaamse Beweging GUIDO GEZELLE De Vlaamsche tale is wonder zoet voor die heur geen geweld en doet

71 2. Eerste taalwetten

72 2. Eerste taalwetten om iets te zijn moeten wij Vlamingen zijn. Wij willen Vlamingen zijn, om Europeërs te worden.

73

74 2. Eerste taalwetten AUGUST VERMEYLEN om iets te zijn moeten wij Vlamingen zijn. Wij willen Vlamingen zijn, om Europeërs te worden. => Ontwikkeling Vlaams cultureel zelfbewustzijn

75 2. Eerste taalwetten Proces Coucke en Goethals: Vlaamse arbeiders onschuldig ter dood veroordeeld tijdens Franstalig proces => 1873: Nederlands in strafzaken

76

77 2. Eerste taalwetten 1873: Nederlands in strafzaken 1883: Nederlands in openbaar voortgezet onderwijs 1898: Nederlands erkend als officiële taal => Vlaanderen officieel tweetalig: Nederlands wordt toegelaten

78 De eerste Nederlandse rede in het Belgisch parlement werd uitgesproken in Toen Vlaamse afgevaardigden hier een gewoonte van maakten, verstoorden hun Waalse collega s nog in deze eeuw hun redevoeringen met gepraat en gelach, een reactie die niet ver verwijderd is van de oerwoudkreten en apenootjes waarop zwarte voetballers wel onthaald worden door supporters van de tegenpartij. (De Vries 1995: 113)

79 2. Eerste taalwetten Belangrijke ontwikkeling: uitbreiding kiesrecht => politieke druk wordt groter

80 2. Eerste taalwetten De IJzertoren

81

82 2. Eerste taalwetten De Eerste Wereldoorlog ( ) Er waren meer Vlaamse dan Waalse soldaten en veel van die Vlamingen vielen onder Duits vuur doordat ze de bevelen van hun Franssprekende meerderen niet verstonden. (De Vries 1995: 123)

83 2. Eerste taalwetten De Eerste Wereldoorlog Een deel van de flaminganten collaboreren met de vijand ( activisten ) => De Vlaamse Beweging in diskrediet!

84 2. Eerste taalwetten Universiteit van Gent Tijdens WOI: Nederlands! Na WOI:opnieuw Franstalig Pas in 1930: definitief Nederlandstalig

85 2. Taalwetten De Tweede Wereldoorlog ( ) een deel van de Flaminganten collaboreert met de Duitsers

86 2. Taalwetten => Taalwetten al in de jaren 30 goedgekeurd, maar pas in de jaren 60 geregeld

87 MEERTALIGE STATEN Welke soorten?

88 MEERTALIGE STATEN Welke soorten? In het hele gebied worden verschillende talen naast elkaar gesproken (bijv.: Luxemburg) In verschillende gebieden worden verschillende talen gesproken. (bijv.: Zwitserland)

89 MEERTALIGE STATEN Twee manieren om deze staten te besturen: Personalitietsprincipe: de regering richt zich tot sprekers van taal x en y resp. in talen x en y (bijv.: Canada) Territorialiteitsprincipe: de regering richt zich tot de bewoners van een bepaald gebied tot de taal die daar officieel erkend wordt (bijv.: Zwitserland)

90 MEERTALIGE STATEN België?

91 MEERTALIGE STATEN België? (1) Wallonië eentalig, Vlaanderen tweetalig zoals in Luxemburg de talen werden naast elkaar gesproken Sociale taalgrens! Personaliteitsprincipe in Vlaanderen

92 MEERTALIGE STATEN België? (2) De taalwetten Compromis des Belges => Territorialiteitsprincipe => België wordt meer en meer een meertalige staat à la Zwitserland

93 2. Taalwetten Ontstaan van Vlaamse politieke organisaties => taalkwestie in een ruimer kader Het zogeheten communautaire probleem

94 2. Taalwetten Samenwerking tussen Noord en Zuid (Nederland en Vlaanderen) (Standaardiseringsproces!)

95 2. Taalwetten Verschuiving van economisch centrum van Wallonië naar Vlaanderen

96 2. Taalwetten : België wordt definitief in vier taalgebieden verdeeld

97 2. Taalwetten : België wordt definitief in vier taalgebieden verdeeld 1. Een Nederlands 2. Een Frans 3. Een Duits 4. Het tweetalige Brussel

98 4. Federalisering van België Drie gemeenschappen

99 4. Federalisering van België Drie gemeenschappen De Vlaamse [Vlaamse regio en Nederlandssprekenden in Brussel] De Waalse [Waalse regio en Franssprekenden in Brussel] De Duitstalige

100

101 4. Federalisering van België Drie gewesten

102 4. Federalisering van België Drie gewesten Vlaams Gewest Waals Gewest Brussels Hoofdstedelijk Gewest

103

104 4. Federalisering van België Fase van verscherpte tegenstellingen

105 4. Federalisering van België De katholieke Universiteit Leuven!

106

107

108 4. Federalisering van België De katholieke Universiteit Leuven! Had een Nederlands- en Franstalige afdeling Die vielen nu uit elkaar (de Franstalige naar Louvain-la-Neuve) Bibliotheek gesplitst

109 2. De huidige situatie Frans-Vlaanderen, de Belgische taalgrens en Brussel

110 Frans-Vlaanderen

111 Frans-Vlaanderen Een Nederlandse enclave in Frankrijk (De Vries 1995: 213) De streek van Duinkerke (Dunkerque) en Rijsel (Lille) Er worden nog Vlaamse dialecten gesproken, maar steeds minder

112

113 Frans-Vlaanderen Er worden nog Vlaamse dialecten gesproken, maar steeds minder Verklaring?

114 Frans-Vlaanderen Er worden nog Vlaamse dialecten gesproken, maar steeds minder Verklaring? Verschuivingen van de Romaans- Germaanse taalgrens (een proces van verschillende eeuwen) (Zie college over voorlopers en verwanten)

115 Frans-Vlaanderen Er worden nog Vlaamse dialecten gesproken, maar steeds minder Verklaring? Taalpolitiek van Frankrijk: het Frans, andere talen patois Liberté, égalité, fraternité één natie, één taal

116 Frans-Vlaanderen Er worden nog Vlaamse dialecten gesproken, maar steeds minder => het Nederlands in Frankrijk is nu met uitsterven bedreigd

117

118 Frans-Vlaanderen Opmerking: Rijsel/Lille

119 Taalgrens in België Pas 30 jaar oud!

120 Taalgrens in België Pas 30 jaar oud! Faciliteitenregime in gemeenten met een grote taalminderheid

121 Taalgrens in België Pas 30 jaar oud! Faciliteitenregime in gemeenten met een grote taalminderheid Communicatie met overheid Onderwijs

122 Taalgrens in België Probleemgebieden : Brusselse randgemeenten De Voerstreek

123 Taalgrens in België Voeren 6 dorpen Limburg Omringd door de provincie Luik (Liège)

124

125

126 Brussel

127

128

129 Brussel In oorsprong een Nederlandstalige stad

130 Brussel, de woonplaats van ongeveer een tiende van de Belgische bevolking, is een tweetalige enclave in Vlaams gebied, ruim tien kilometer ten noorden van de taalgrens. Binnen de gemeente wonen Nederlands- en Franstaligen door elkaar. Vele hoofdstedelingen voelen zch bovendien noch Vlaming, noch Waal. Het is soms moeilijk uit te maken wie van de vele tweetalige Brusselaars Nederlandssprekenden zijn die Frans kennen die wie Franssprekenden die Nederlands kennen. (De Vries 1995: 222)

131 Brussel In oorsprong een Nederlandstalige stad Tot begin 19 de eeuw: sociale taalgrens (zoals in andere Vlaamse steden)

132 Brussel Tot begin 19 de eeuw: sociale taalgrens (zoals in andere Vlaamse steden) Waarom is in Brussel de verfransing niét teruggedrongen?

133 Brussel Waarom is in Brussel de verfransing niét teruggedrongen? Hoofdstad Na 1830: Brussel symbool van nieuwe staat ( één land, één volk, één taal )

134 Brussel Waarom is in Brussel de verfransing niét teruggedrongen? Hoofdstad Na 1830: Brussel symbool van nieuwe staat ( één land, één volk, één taal )

135 Na 1830 werd Brussel het symbool van de nieuwe staat ( één land, één volk, één taal ), en het zwaartepunt van de financieel-economische macht, die steunde op de Waalse industrie. Er was een grotere kans hogerop te komen dan elders, vooral onder Waalse migranten. De Brusselse arbeidersklasse stuitte meer dan elders op een taalbarrière: het Frans opende perspectieven op betere banen, terwijl het Vlaams het stigma droeg van armoe en achterlijkheid. (De Vries 1995: 222)

136 Brussel Waarom is in Brussel de verfransing niét teruggedrongen? Het Frans lang de meest prestigieuze taal Taalvrijheid=> in het voordeel van het Frans

137 Brussel Jaren 70: taalwetten => het Nederlands maakt weer een beetje opgang

138

139

140

141

142 Het ligt zelfs in de lijn van de verwachting dat veel Franstaligen zich in de toekomst zo sterk op de Nederlandstalige bevolkingsgroep richten dat ze daar gedeeltelijk in zullen opgaan. (De Vries 1995: 224)?!?

143

144

145 Brussel andere%20publicaties/nl_51_brus13nl.pdf Hedendaagse taalsituatie

146

147