INHOUDSTAFEL. Voorwoord... vii. Dankwoord... Lijst van gebruikte afkortingen... xxvii INLEIDENDE TITEL...1

Transcriptie

1 INHOUDSTAFEL Voorwoord... vii Dankwoord... xi Lijst van gebruikte afkortingen... xxvii INLEIDENDE TITEL...1 Afdeling 1. Voorwerp, achtergrond, doelstellingen, grenzen, methodiek en opbouw van het onderzoek Voorwerp en achtergrond van het onderzoek Doelstelling(en) van het onderzoek Afbakening van het onderzoek Methodiek van het onderzoek Opbouw van het onderzoek...19 Afdeling 2. Het arrest-marckx, startpunt van de introductie van a whole code of family law in art. 8 E.V.R.M De opname van familiale rechten in het E.V.R.M De betekenis van het begrip familie- en gezinsleven...28 A. Een autonoom begrip...28 B. Toepassingsgebied ratione personae Verhoudingen tussen ouders en kinderen Verhoudingen tussen de volwassen leden van tweerelaties Verhoudingen tussen bepaalde naaste bloedverwanten Naast negatieve tevens positieve verplichtingen De dynamisch-evolutieve en consensuele interpretatiemethode...44 A. De dynamisch-evolutieve interpretatiemethode...44 B. De consensuele interpretatiemethode De leer van de margin of appreciation en de rol van het onderkennen van een common standard...47 TITEL I. DE PIJN VAN HET ZIJN HET INDIVIDU...51 INLEIDING...53 xv

2 HOOFDSTUK I. DE JURIDISCHE PERSOONLIJKHEID VAN DE NATUURLIJKE PERSOON Afdeling 1. Het mensenrecht op erkenning van zijn juridische persoonlijkheid: het right to have rights Afdeling 2. Begin- en eindpunt van de juridische persoonlijkheid Beginpunt Eindpunt HOOFDSTUK II. DE INDIVIDUALISERING EN IDENTIFICATIE VAN DE NATUURLIJKE PERSOON Afdeling 1. De mensenrechtelijke bescherming van de eigen identiteit of eigen persoonlijkheid van de natuurlijke persoon Afdeling 2. Elementen die de natuurlijke persoon individualiseren en identificeren De seksuele identiteit A. Het behoren tot het mannelijke of vrouwelijke geslacht B. Transseksuelen C. Travestie D. Homoseksuelen en lesbiennes Situering Het standpunt van bepaalde politieke organen De Straatsburgse jurisprudentie a) Situering b) Homoseksualiteit en het strafrecht c) Homoseksualiteit, het leger en de vrijheid van meningsuiting De voornaam, familienaam en adellijke titel A. De voornaam en familienaam De voornaam a) De keuze van de voornaam van een kind als ouderlijk prerogatief b) De voornaamsverandering De familienaam a) Situering b) De overdracht van de familienaam op minderjarige of meerderjarige kinderen i) In geval van een gewone afstammingsband ii) In geval van adoptie xvi

3 c) De weerslag van de huwelijkssluiting en de ontbinding van het huwelijk op de familienaam der echtgenoten d) De familienaamsverandering i) Van een minderjarige ii) Van een meerderjarige B. De adellijke titel (Plaats van) geboorte, geboortedatum en leeftijd Woonplaats en verblijfplaats Burgerlijke staat en afstamming Psychische (gezondheids)toestand Nationaliteit of (staats)burgerschap Afdeling 3. Het registratiesysteem van de burgerlijke stand HOOFDSTUK III. HANDELINGSONBEKWAAMHEDEN VAN NATUURLIJKE PERSONEN Afdeling 1. Onbekwaamheden op grond van het geslacht Afdeling 2. Onbekwaamheden op grond van de (jeugdige) leeftijd. 159 Afdeling 3. Onbekwaamheden wegens de gezondheidstoestand Twee soorten beschermingsmaatregelen Een overzienbare Straatsburgse jurisprudentie over het civielrechtelijke statuut van geestesgestoorden Krachtlijnen van de civielrechtelijke bescherming van geestesgestoorden, zoals voorzien in andere instrumenten TITEL II. BESCHREID EN BENIJD DE TWEERELATIE VAN VOLWASSENEN INLEIDING Relatierecht als bestanddeel van het familierecht Relevante wetenschappelijke en maatschappelijke ontwikkelingen De internationalisering van (de bronnen van) het relatierecht A. Het aangaan van het huwelijk, het statuut van de gehuwden en van het huwelijkse gezin en de huwelijksontbinding B. Buitenhuwelijkse samenlevingsvormen xvii

4 HOOFDSTUK I. HET HUWELIJK Inleiding. Het huwelijksbegrip van de mensenrechten Afdeling 1. Het aangaan van het huwelijk Het recht om vrij van dwang de status van gehuwde te verkrijgen Geen absoluut recht om te mogen huwen A. Beperkingen voortvloeiend uit de civielrechtelijke wetgeving Vormvoorwaarden Grondvoorwaarden a) De vrije en volledige huwelijkstoestemming en de ernstige wil te huwen i) De vrije en volledige huwelijkstoestemming ii) De ernstige wil om te huwen b) Persoonlijke hoedanigheid van de huwelijkskandidaten i) Beperkingen aan de bekwaamheid om een huwelijk aan te gaan a. Huwbare leeftijd en leven b. Civiele staat c. Gezondheidstoestand ii) Beperkingen m.b.t. de keuze van de huwelijkspartner a. Twee personen van een tegenovergesteld geslacht b. Verboden banden van (aan)verwantschap en adoptieve verhoudingen c. Bepaalde raciale, religieuze en maatschappelijke verschillen tussen de huwelijkskandidaten B. Beperkingen voortvloeiend uit het toepasselijke gevangenisregime C. Beperkingen voortvloeiend uit de toepasselijke migratieregeling Afdeling 2. Het statuut van de gehuwden Interne non-discriminatie van gehuwden op burgerrechtelijk en op nationaliteitsrechtelijk vlak A. De keuze van de echtelijke verblijf- en woonplaats en de bewegingsvrijheid van vrouwen B. De nationaliteit der echtgenoten xviii

5 C. De keuze van de gezamenlijke familienaam of huwelijksnaam Overheidstussenkomsten in het feitelijke huwelijksleven A. De uitbouw en de beleving van het huwelijksleven B. Het huwelijk als bron van geweld C. Scheiding van tafel en bed Afdeling 3. De huwelijksontbinding Het overlijden van één der echtgenoten of van beide echtgenoten Echtscheiding A. Geen verplichting om in een echtscheidingsmogelijkheid te voorzien B. Geen verbod om in een echtscheidingsmogelijkheid te voorzien HOOFDSTUK II. BUITENHUWELIJKSE TWEERELATIES Afdeling 1. Heteroseksuele tweerelaties Afdeling 2. Homoseksuele of lesbische tweerelaties Homoseksuele of lesbische tweerelaties pas recent onder de aandacht van de politieke organen van de Raad van Europa en van de Europese Unie Homoseksuele of lesbische koppels als paria s behandeld in de Straatsburgse en in de Gemeenschapsrechtelijke jurisprudentie A. Een terughoudend Straatsburgs standpunt Geen familie- en gezinsleven tussen homoseksuele of lesbische partners a) Immigratie b) Huurrecht van de langstlevende partner c) Rechtspositie ten aanzien van het biologische kind van zijn of haar gelijkslachtige partner d) Evaluatie en toekomstperspectieven Geen grondslag in het E.V.R.M. voor een openstelling van het huwelijk voor homoseksuele of lesbische partners B. Geen assimilatie in het Gemeenschapsrecht van al dan niet door een juridische samenlevingsvorm verbonden homoseksuele of lesbische koppels met (on)gehuwde, heteroseksuele koppels xix

6 1. Homoseksuele of lesbische koppels en de vrijheid van verkeer Geen toekenning door de werkgever van reisfaciliteiten aan de lesbische partner van zijn werkneemster Geen kostwinnerstoelage voor de geregistreerde partner van een ambtenaar bij de Raad van de Europese Gemeenschappen TITEL III. WORTELS EN VLEUGELS DE RELATIE KIND-OUDER(S) INLEIDING HOOFDSTUK I. WORTELS. DE VESTIGING EN HET TENIETGAAN VAN EEN AFSTAMMINGSBAND Inleiding Afstamming(srecht) is een culturele constructie Relevante wetenschappelijke en maatschappelijke ontwikkelingen De internationalisering van (de bronnen van) het afstammingsrecht A. Afstamming in geval van natuurlijke of kunstmatige voortplanting B. Adoptie(ve afstamming) Afdeling 1. Het wezen en de grondslag(en) van afstamming Het bestaan van een (coherent en consistent) afstammingssysteem Grondslag(en) van de juridische afstamming A. Van favor legitimitatis naar favor veritatis B. Geen absoluut recht op kennis van zijn oorsprong in naam van de biologische waarheid Context van het recht Geen eenduidigheid over de draagwijdte van het recht Mensenrechtelijke grondslagen van het recht Kunstmatige voortplanting en adoptie Hoogstens een relatief recht De wederkerigheid van de afstammingsband Geen afstamming zonder kind xx

7 A. Het recht op gezinsplanning Het recht zich niet voort te planten a) Anticonceptiva en sterilisatie b) Abortus provocatus Het recht zich (het koste wat het wil) voort te planten 366 a) Geen absoluut recht op een kind b) Het statuut van het embryo in vitro B. (Het tijdstip van) de geboorte Beginpunt van de integratie in zijn familie van een op natuurlijke wijze verwekt kind Verboden grond van discriminatie C. Het belang van het kind Geen afstamming zonder (voor)ouder(s) A. De tweevoudig- of tweezijdigheid van de afstamming B. De weerslag van de status van de ouders op de afstamming van hun kind Geslacht van de ouders Huwelijkse status van de ouders Familiale status van de ouders a) Incest b) Overspel Verblijfsrechtelijke status van de ouders Afdeling 2. Het bewijs en de vaststelling(swijzen) van afstamming Afstamming in geval van natuurlijke voortplanting, waarvan aangenomen wordt dat zij de biologische waarheid weerspiegelt A. De vaststelling van de afstamming De afstamming langs moederszijde De afstamming langs vaderszijde a) Kinderen geboren uit een gehuwde moeder b) Kinderen geboren uit een ongehuwde moeder B. De betwisting van de afstamming De afstamming langs moederszijde De afstamming langs vaderszijde C. Het gebruik van wetenschappelijk bewijs Afstammingsvormen die de socio-affectieve waarheid weerspiegelen A. Adoptie(ve afstamming) Inleiding Geen (mensen)recht op adoptie of om te worden geadopteerd xxi

8 2. Het belang van het kind als overheersend en leidinggevend beginsel in het adoptierecht Vereisten voor adoptie a) Grondvoorwaarden i) Wie mag wie adopteren? a. De onderlinge verhouding tussen kandidaat-adoptant en kandidaat-geadopteerde 433 b. Voorwaarden i.v.m. de kandidaatadoptant c. Voorwaarden i.v.m. de kandidaatgeadopteerde ii) Wie moet tot de adoptie toestemmen of instemmen? a. De bereidheid tot adoptie van de kandidaat-adoptant en de houding van zijn familie b. De betrokkenheid van de kandidaatgeadopteerde in zijn adoptie c. De instemming van bepaalde familieleden van de kandidaat-geadopteerde b) Vormvoorwaarden Rechtsgevolgen van adoptie a) Verhouding tussen de geadopteerde en zijn adoptieffamilie b) Verhouding tussen de geadopteerde en zijn oorspronkelijke familie c) De erkenning van de in het buitenland tot stand gekomen adoptie Einde van de adoptie B. Afstamming in geval van gebruik van heterologe kunstmatige voortplantingstechnieken en in geval van draagmoederschap Een gebrek aan uitgewerkte beginselen Zaadcellendonatie a) Rechtspositie van de maatschappelijke vader b) Rechtspositie van de spermadonor Eiceldonatie Embryodonatie Post-mortem inseminatie Draag- of leenmoederschap xxii

9 HOOFDSTUK II. VLEUGELS. DE INVULLING VAN DE VERHOUDING OUDER-KIND Inleiding De driehoeksrelatie ouder-kind-staat Relevante wetenschappelijke en maatschappelijke ontwikkelingen De internationalisering van (de regeling van) de invulling van de relatie ouder-kind A. Een uitgebreide reeks relevante instrumenten B. Verandering in de gebruikte terminologie Afdeling 1. Begrenzing van (de uitoefening van) de ouderlijke verantwoordelijkheden door de overheid Bescherming en inhoud van de ouderlijke verantwoordelijkheden A. Grondslag B. Bestanddelen Opvoeding Contact De toekenning en de uitoefening van (bepaal)de ouderlijke verantwoordelijkheden A. De natuurlijke roeping van de juridische ouders van het kind De juridische ouders in hoofdorde Derden in ondergeschikte orde a) Overlijden van (één van) de juridische ouder(s) b) Pleegouders en adoptanten c) Zuiver maatschappelijke ouders B. De gelijk(waardig)heid van beide juridische ouders Een gedeelde verantwoordelijkheid Niet noodzakelijk de gezamenlijke uitoefening a) Intacte gezinseenheid i) Binnen het huwelijk geboren of door gehuwden geadopteerde kinderen ii) Buiten het huwelijk geboren kinderen b) Verbroken gezinseenheid ten gevolge van problemen in de onderlinge verstandhouding van de ouders i) Geen beëindiging van het familie- en gezinsleven ii) Beoordelingsvrijheid wat het type van uitoefening van de ouderlijke verantwoordelijkheden betreft xxiii

10 a. Geen verplichting de gezamenlijke uitoefening van de ouderlijke verantwoordelijkheden mogelijk te maken b. Statelijke verplichtingen in geval van exclusieve uitoefening van de ouderlijke verantwoordelijkheden, c.q. toekenning van het bewaringsrecht aan één van beide ouders iii) Het afdwingen van (bepaal)de ouderlijke verantwoordelijkheden en de strijd tegen internationale kinderontvoering iv) De procedures aangaande de toekenning van de uitoefening van (bepaalde bestanddelen van) de ouderlijke verantwoordelijkheden Plaatsing van minderjarigen en/of ontzetting van de ouderlijke verantwoordelijkheden als sanctionering van de wijze van uitoefening van de ouderlijke verantwoordelijkheden A. Geen beëindiging van het bestaande familie- en gezinsleven B. Het subsidiaire karakter van de plaatsingsmaatregel C. De rechtvaardiging van de plaatsingsbeslissing D. De rechtvaardiging van de beslissing tot ontzetting van de ouderlijke verantwoordelijkheden E. De procedure die tot een plaatsingsbeslissing kan leiden F. Uitvoeringsmodaliteiten van de plaatsing G. Het einde van de plaatsing Afdeling 2. Begrenzing van (de uitoefening van) de ouderlijke verantwoordelijkheden door de (mensen)rechten van het minderjarige kind Bijzondere mensenrechten van het minderjarige kind die voortvloeien uit zijn hoedanigheid als eerste belanghebbende bij de uitoefening van de ouderlijke verantwoordelijkheden Klassieke mensenrechten van het minderjarige kind die gerespecteerd moeten worden in zijn verhoudingen met volwassenen, waaronder zijn ouders Het E.V.R.M. heeft meer in petto voor minderjarige kinderen xxiv

11 TITEL IV. HET E.V.R.M. ALS BESCHEIDEN INSTRUMENT TER HARMONISERING VAN HET EUROPESE PERSONEN- EN FAMILIERECHT INLEIDING HOOFDSTUK I. GRONDBEGINSELEN VAN EEN EUROPEES PERSONEN- EN FAMILIERECHT, ZOALS HOOFDZAKELIJK AFGELEID UIT (DE INTERPRETATIE VAN) HET E.V.R.M Afdeling 1. Verantwoording Afdeling 2. De burger(rechte)lijke staat van de persoon Afdeling 3. Huwelijk en echtscheiding Afdeling 4. Buitenhuwelijkse samenwoningsvormen Afdeling 5. Afstamming Afdeling 6. Adoptie Afdeling 7. Ouderlijke verantwoordelijkheden Afdeling 8. Plaatsing van minderjarigen en/of ontzetting van de ouderlijke verantwoordelijkheden Afdeling 9. Familieprocesrecht HOOFDSTUK II. HET ENGE FAMILIE- EN PERSOONSBEELD DAT AAN DE STRAATSBURGSE JURISPRUDENTIE TEN GRONDSLAG LIGT Afdeling 1. De door het E.V.R.M. beschermde familie Afdeling 2. De door het E.V.R.M. beschermde persoon HOOFDSTUK III. DE INHERENTIELEER ALS VECTOR VAN RECHTERLIJK DYNAMISME Afdeling 1. Positieve verplichtingen xxv

12 Afdeling 2. De procesrechtelijke dimensie van art. 8 E.V.R.M HOOFDSTUK IV. DE ONONTKOOMBARE TOEPASSING VAN HET CONSENSUSBEGINSEL BIBLIOGRAFIE Aangehaalde Straatsburgse rechtspraak A. Ontvankelijkheidsbeslissingen en rapporten B. Arresten ten gronde Geraadpleegde rechtsleer A. Basiswerken i.v.m. mensenrechten B. Algemene werken over familierecht C. Andere rechtsliteratuur BEKNOPT TREFWOORDENREGISTER xxvi