Inleiding: Autisme in de volwassenheid
|
|
- Edith de Groot
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Nieuwe ontwikkelingen in de behandeling van autisme bij volwassenen Inleiding: Autisme in de volwassenheid Ina van Berckelaer-Onnes Universiteit Leiden
2 Gezondheidsraad 2009 Autismespectrumstoornissen: een leven lang anders! van jong tot oud
3 Autisme in de volwassenheid Historisch overzicht: van infantiel autisme naar ASS Kanner & Eisenberg (1955) Notes on the follow-up studies of autistic children Frye (1968) Fremde unter uns: Autisten, ihre Erziehung, ihr Lebenslauf Rutter (1970) Autistic Children: Infancy to adulthood
4 Vervolg: historisch overzicht Temple Grandin 1981: National Autism Convention in Boston Eric Schopler & Gary Mesibov(1983) Autism in Adolescents and Adults: * Eric Schopler: Can an adolescent or adult have autism? * Clara Claiborne Park: Growing out of autism * Lorna Wing: Social and interpersonal needs
5 Vanaf de jaren mid 80: autism is lifelong Follow-up onderzoek gaat plaats vinden Steeds meer publicaties over volwassenen: waaronder van Howlin, Rutter, Schopler, Lord, Ghaziuddin, Gillberg, Wing, Frith, Baron-Cohen, Attwood, gevolgd door vele,vele anderen. Rainman (1988) Publicaties van de hand van mensen met ASS
6 Auteurs met autisme
7 Wat heeft de aandacht voor en van volwassenen met ASS opgeleverd? Verandering in prevalentiecijfers Verandering in ratio man-vrouw Verandering in percentage samengaan van autisme en een verstandelijke beperking
8 Wat heeft de aandacht voor en van volwassenen met ASS opgeleverd? Meer inzicht in de aard van de conditie Betere diagnostische instrumenten Verbreding van comorbiditeit Meerdere behandelingsmethodieken
9 Prevalentie cijfers van 2011 * Autistische Stoornis: van 4 naar op * Stoornis van Asperger: van 2-5 naar op * PDD-NOS: ± op * Autismespectrum op Dus ±1% van onze bevolking!!!
10 Is er sprake van een autisme epidemie?? NEE!!! Grotere bekendheid met autisme, ook in een breder publiek Ruimere omschrijving in DSM Betere zorgsystemen (autisme-teams) Betere diagnostische instrumenten
11 Is er sprake van een autisme epidemie?? NEE??? Oude ouders, vooral vaders Toenemend medicatiegebruik tijdens zwangerschap Veranderende, meer eisende maatschappij (studiehuis, kantoortuin)
12 Ratio mannen-vrouwen Daniël Tammet Temple Grandin * 4 mannen op 1 vrouw (autistische stoornis) * 8 mannen op 1 vrouw (stoornis van Asperger) * Bij IQ hoger dan 70: 4.8 op 1 * Bij IQ lager dan 50: 2.5 op 1
13 Verschil in mannen en vrouwen met ASS Meisjes en vrouwen met ASS: zijn socialer, ze worden eerder als extreem verlegen of sociaal angstig gediagnosticeerd volgen de omgeving meer, maar nemen weinig initiatief tot interactie zijn minder actief en agressief
14 Verschil in mannen en vrouwen met ASS Meisjes en vrouwen met ASS: zijn zich bewuster van gevoelens en sociale interacties hebben meer verbeelding en tonen vaker symbolisch spel, maar met grote kans op realiteitsverlies
15 Verschil in mannen en vrouwen met ASS De obsessies van meisjes en vrouwen met ASS verschillen van die van jongens en mannen met ASS: dieren (vooral paarden),mode, soap series ipv planeten, treinen, automerken ed Het zijn vaak dezelfde dingen waarin andere meisjes/vrouwen zijn geinteresseerd zijn, maar de kwaliteit en intensiteit zijn anders
16 ASS en VB Tot 1994 (DSM IV: invoering stoornis van Asperger) 75% van de mensen met ASS heeft ook een VB 2003: Yearson-Allsopp: 40% van de mensen met een ASS heeft een verstandelijke beperking
17 ASS en VB Kraijer(2004): 25 tot 50% (neigend naar 38%) van de mensen met ASS heeft ook een VB Kraijer (2004): personen met VB: -diep en ernstig verstandelijk beperkt -matig verstandelijk beperkt -licht verstandelijk beperkt 40% ASS 20% ASS 7% ASS
18 ASS en VB 2005: Shea & Mesibov 26 tot 37% 2010: Rogers & Dawson: het betreft ±25% 2011: Gillberg: het betreft slechts 15 tot 20%
19 Meer inzicht in de aard van de conditie Het gedragsbeeld verandert met het vorderen van de leeftijd (Howlin) Mensen met autisme ontwikkelen zich tot ver in de volwassenheid (Baron-Cohen) Meer inzicht in de cognitieve processen (Frith, Happé, Ozonoff, Baron-Cohen) Meer inzicht in sterke en zwakke kanten (Baron-Cohen)
20 Onderzoek naar??? cognitie Onderzoek naar cognitie beoogt twee doelen: Aanwijzingen te vinden voor mogelijke breindisfuncties Het verklaren van het gedrag
21 -Baron-Cohen -Frith & Happé A F D G E B Verklaring van het gedrag? C Theory of Mind: abnormale socialisatie, communicatie en verbeelding Centrale Coherentie: abnormale perceptie en verwerking van contextuele informatie Executieve Functies: repetitief gedrag en cognitieve inflexibiliteit
22 Betere diagnostische instrumenten DISCO Diagnostic Interview for Social and Communication Disorders Lorna Wing Baron-Cohen AQ Test Trimbos Richtlijnen voor diagnostiek: *Kinderen en jongeren *Volwassenen
23 Verbreding van comorbiditeit Tussen de 50 en 80% van de personen met ASS heeft een bijkomende psychiatrische stoornis Autisme en een angststoornis: 11%-84% Autisme en depressie 16.9%-74% Autisme en Gilles de la Tourette/Tics: 6.5%- 80% Autisme en ADHD: 21.9%-55% Autisme en OCD: 11.4%-37%
24 ASS en psychiatrische problemen *Delinquent gedrag: N= % (Gazuiddin,1991) N= % (Kohn, 1998) *Verslaving: N= % (Van Wijngaarden, Incidentie cijfers 2009, zie Bram Sizoo)
25 Autisme en gender dysphorie Incidentie cijfers Genderdysphoria: N= % (De Vries 2010)
26 ASS en ontwikkelingsstoornissen Autisme en een verstandelijke beperking: 15-25% (op de totale groep ASS) Autism and language disorders*: 10%-30% Autism and DCD*: 16%-58% *De laatste twee alleen gebaseerd op kinderen met ASS
27 Autisme en genetische syndromen* Rett syndrome) (n=52) 39% CHARGE (n=22) 36% Cornelia de Lange s. (n=37) 54% Angelman syn. (n=23) 67% Prader Willi (n=24) 22% Rubinstein Taybi (n=32) 34% *Wulffaert et al, 2010
28 Autisme en genetische syndromen* Rett syndrome) (n=52) 39% CHARGE (n=22) 36% Cornelia de Lange s. (n=37) 54% Angelman syn. (n=23) 67% Prader Willi (n=24) 22% Rubinstein Taybi (n=32) 34% *Wulffaert et al, 2010
29 Uitbreiding behandelmethodiekenen Allerlei vormen van psychotherapie (voorheen uitgesloten bij mensen met autisme) Cognitieve gedragstherapie (Caroline Schuurman) Emotieregulatie (Carolien Rieffe)
30 Uitbreiding behandelmethodieken Mindfulness (Annelies Spek) Digitale coaching (Lisette Verhoeven en Saskia Timmer) Partnercursus autisme (Els Blijd-Hoogewys)
31 Behandelen helpt! Maar goede diagnostiek is een eerste vereiste Autisme wordt nog steeds ondergediagnosticeerd in de volwassenzorg Er zijn nog te weinig autismedeskundigen in de volwassenzorg De Nederlandse Vereninging voor Psychiatrie gaat daar iets aan doen!
32 Veel mensen met autisme krijgen door foute diagnoses een verkeerde zorg in de psychiatrie. Bij ondeskundige begeleiding kunnen deze mensen erg angstig en zelfs agressief worden, aldus Fred Stekelenburg, directeur van de NVA. Psychiaters in de volwassenenzorg zouden er goed aan doen om expertise in te winnen bij hun collega s uit de kinder- en jeugdpsychiatrie. Deze sector is op het gebied van autisme hun vakbroeders ver vooruit
33 Maar daar gaan we vandaag iets aan doen!! Met Ernst Horwitz: Screening en casefinding bij volwassenen met AS Bram Sizoo: Autisme en comorbiditeit: verslaving Caroline Schuurman: Cognitieve gedragstherapie bij volwassenen met ASS
34 En met: Carolien Rieffe: Emotieregulatie bij adolescenten met ASS Annelies Spek: Mindfulness bij volwassenen met ASS Lisette Verhoeven en Saskia Timmer: Digitale coaching Els Blijd-Hoogewys: Partnercursus autisme Afsluiting
Diagnostiek en behandeling van jonge kinderen met autisme. Hogrefe Congres Amersfoort 13-11-2O12 Ina van Berckelaer-Onnes Universiteit Leiden
Diagnostiek en behandeling van jonge kinderen met autisme Hogrefe Congres Amersfoort 13-11-2O12 Ina van Berckelaer-Onnes Universiteit Leiden Inhoud Autisme * recente inzichten * vroege onderkenning * vroege
Nadere informatieYvette Dijkxhoorn, Autisme en Bewegen
Yvette Dijkxhoorn, Autisme en Bewegen De autismespectrumstoornissen - Kwalitatieve stoornissen in de sociale interactie - Kwalitatieve stoornissen in de communicatie - Kwalitatieve stoornissen in het verbeeldingsvermogen
Nadere informatieVanuit een historische terugblik naar de toekomst verankerd in de Canon Autisme Nederland. Ina van Berckelaer-Onnes Universiteit Leiden
Vanuit een historische terugblik naar de toekomst verankerd in de Canon Autisme Nederland Ina van Berckelaer-Onnes 09-11-2018 Universiteit Leiden NVA NVA jaar! Programma Waar komen we vandaan 1936 Waar
Nadere informatieDeel VI Verstandelijke beperking en autisme
Deel VI Inleiding Wat zijn de mogelijkheden van EMDR voor cliënten met een verstandelijke beperking en voor cliënten met een autismespectrumstoornis (ASS)? De combinatie van deze twee in een en hetzelfde
Nadere informatiePresentatie diagnostiekrichtlijn VB-ASS
Presentatie diagnostiekrichtlijn VB-ASS diagnostiekrichtlijn voor mensen met verstandelijke beperking en (vermoeden) van ASS 22 november 2011 Opening (1) Mooi resultaat! Januari 2011 opgeleverd door werkgroep
Nadere informatieProgramma. ASS anno 2014. Autismespectrumstoornissen: een leven lang anders! DSM 5: Neuroontwikkelingsstoornissen ASS 2014. Passenderwijs 02-04- 2014.
ASS: een uitdaging voor leerkrachten Programma SWV Passenderwijs 02-04- 2014 Ina van Berckelaer-Onnes Universiteit Leiden 1 Inleiding: ASS anno 2014 Problematische leerdomeinen en leerstijlen Talenten
Nadere informatieAutisme, wat weten we?
Autisme, wat weten we? Matt van der Reijden, kinder- en jeugdpsychiater & geneesheer directeur Dr Leo Kannerhuis, Oosterbeek 1 autisme agenda autisme autisme en het brein: wat weten we? een beeld van autisme:
Nadere informatieASS in de verzekeringsgeneeskundige praktijk
ASS in de verzekeringsgeneeskundige praktijk Dr. P. Remijnse, psychiater UWV Breda, 4-7-2017 Disclosure belangen spreker (Potentiële) belangenverstrengeling Voor deze bijeenkomst mogelijk relevante relaties
Nadere informatieHet syndroom van Down en autisme duel of dual? Yvette Dijkxhoorn
Het syndroom van Down en autisme duel of dual? Yvette Dijkxhoorn Diagnostiek 1. Screening 2. Individueel descriptieve diagnostiek 3. Begeleiding en Behandeling Autismespectrumstoornissen VROEGE ONTWIKKELING
Nadere informatieDiagnostiek en onderzoek naar autisme bij dubbele diagnose. Annette Bonebakker, PhD, klinisch neuropsycholoog CENTRUM DUBBELE PROBLEMATIEK DEN HAAG
Diagnostiek en onderzoek naar autisme bij dubbele diagnose Annette Bonebakker, PhD, klinisch neuropsycholoog CENTRUM DUBBELE PROBLEMATIEK DEN HAAG 1 Autisme spectrum stoornissen Waarom dit onderwerp? Diagnostiek
Nadere informatieRichtlijn JGZ-richtlijn Autismespectrumstoornissen
Richtlijn JGZ-richtlijn Autismespectrumstoornissen Specifieke Inleiding Autismespectrumstoornis Ontwikkeling van het concept autismespectrumstoornis Autisme is één van de meest beschreven psychiatrische
Nadere informatieAutismespectrumstoornis. SPV REGIOBIJEENKOMST MIDDEN NEDERLAND Mandy Bekkers
Autismespectrumstoornis SPV REGIOBIJEENKOMST MIDDEN NEDERLAND 19-10-2016 Mandy Bekkers (mandybekkers@hotmail.com) Waarschuwing vooraf! 2 Geschiedenis Autos (Grieks: zelf) 1937-1940: Term autisme 1943 &
Nadere informatieOntwikkelingen in de behandeling van volwassenen met een autismespectrum stoornis. Donderdag 23 januari 2014 Jaarbeurs Utrecht
Ontwikkelingen in de behandeling van volwassenen met een autismespectrum Congres stoornis Donderdag 23 januari 2014 Jaarbeurs Utrecht Ontwikkelingen in de behandeling van volwassenen met een AUTISMESPECTRUMSTOORNIS
Nadere informatieOntwikkeling van een arbeidsidentiteit bij mensen met een autisme spectrum stoornis
Ontwikkeling van een arbeidsidentiteit bij mensen met een autisme spectrum stoornis Diana Rodenburg d.rodenburg@leokannerhuis.nl Copyright Dr. Leo Kannerhuis Visie en missie Het Dr. Leo Kannerhuis is een
Nadere informatieSamenvatting. Autismespectrumstoornissen
Samenvatting Autismespectrumstoornissen Autismespectrumstoornissen zijn ontwikkelingsstoornissen die gekenmerkt worden door beperkingen in sociale omgang, de communicatie en de verbeelding. Ze gaan vaak
Nadere informatieJeugdige zedendelinquenten een cohortstudie gedurende 12 jaar
Kinder- en jeugdpsychiatrie Jeugdige zedendelinquenten een cohortstudie gedurende 12 jaar Lucres Nauta-Jansen Tom, 14 jaar 14 jaar Verdacht van plegen van ontuchtige handelingen met 6 jarig buurjongetje
Nadere informatiePsychische stoornissen en de beperkte houdbaarheid van diagnostische etiketten
Psychische stoornissen en de beperkte houdbaarheid van diagnostische etiketten Frits Boer emeritus hoogleraar kinder- en jeugdpsychiatrie Logacom Kenniscongres 11 december 2012 Psychische stoornissen en
Nadere informatie7 Nederlandstalige Samenvatting
7 Nederlandstalige Samenvatting Autisme is een ontwikkelingsstoornis, waarvan de symptomen zich in de kindertijd voor het eerst manifesteren en gedurende het gehele leven in verschillende vormen aanwezig
Nadere informatieGENDER, COMORBIDITY & AUTISM Inleiding INHOUD Opzet en Bevindingen per onderzoek Algemene Discussie Aanbevelingen Patricia J.M. van Wijngaarden-Cremers Classifications & Gender Patient cohort 2004 Clusters
Nadere informatieAutisme bij Ouderen: Een vergeten differentiaal diagnose bij verdenking op dementie.!
Autisme bij Ouderen: Een vergeten differentiaal diagnose bij verdenking op dementie.! 1) Dr. Amir Ahmed, klinisch geriater klinisch farmacoloog 2) Drs. Frédérique Geven, GZ-psycholoog en cognitief gedragstherapeut
Nadere informatieVroege Signalen en Herkenning van Autisme Spectrum Stoornissen
Vroege Signalen en Herkenning van Autisme Spectrum Stoornissen Rutger Jan van der Gaag & Iris Oosterling, gz-psycholoog 2006 Karakter pagina 1 Inhoud Autisme Vroege herkenning van autisme DIANE-project,
Nadere informatieLezing voor de NVA. Door Harmke Nygard-Smith Klinisch psycholoog. Ontwikkelingsstoornissen Dimence
Lezing voor de NVA Door Harmke Nygard-Smith Klinisch psycholoog Ontwikkelingsstoornissen Dimence Waarom diagnostiek? Hoe doen we eigenlijk diagnostiek? De DSM 5 Wijzigingen in de DSM 5 voor de autisme
Nadere informatieEven voorstellen. komt een autist bij de dokter. Medische aspecten aan autisme. Is autisme een ziekte?
Even voorstellen komt een autist bij de dokter Inservice Autisme2016 Arts voor Verstandelijk Gehandicapten Lunet zorg in Eindhoven Autisme Roemenië Medische aspecten aan autisme Hersenontwikkeling en hersenfunctie
Nadere informatieAutisme en een verstandelijke beperking 20 september 2016
Autisme en een verstandelijke beperking 20 september 2016 Cecile Blansjaar: orthopedagoog/autisme specialist Gedragskundige Stichting de Waerden Mede oprichter De Sociale Bron Wat is Autisme? In Nederland
Nadere informatieAccare. Dr. C. Blijd PREVENTIE EN VROEG INTERVENTIE
PREVENTIE EN VROEG INTERVENTIE Forensische Jeugd- en orthopsychiatrie Dr. C. Blijd hoofd behandelzaken en (forensisch kinderen jeugdpsychiater bij Forensische Jeugd- en orthopsychiatrie Groningen ( Stichting
Nadere informatieDifferentiële diagnostiek bij ASS
Differentiële diagnostiek bij ASS Diagnostiek bij volwassenen met autismespectrumstoornissen Op weg naar een richtlijn 11 december 2008 Werkgroep Differentiaaldiagnostiek & comorbiditeiten (Arnold Bartels,
Nadere informatieVoorstellen en vragen 1. Hoe wordt de diagnose autisme gesteld?
Indeling voor wie meer wil weten over autisme bij vrouwen Nelleke van Es - Vogel, psychiater 7 april 2018 1. Hoe wordt de diagnose autisme gesteld? (volwassen leeftijd) (9 dia s) 2. Mogelijke voor- en
Nadere informatieAutismespectrumstoornissen (ASS)
Autismespectrumstoornissen (ASS) Ingeborg Meester & Anouk Hövels GZ Psycholoog/cogn. gedragstherapeut Psycholoog Centrum Autisme Dijk en Duin INHOUD Wat is een autismespectrumstoornis? Criteria en overgang
Nadere informatieMultidisciplinaire richtlijn diagnostiek en behandeling van Autisme-Spectrumstoornissen bij volwassenen
Oplossingen voor Autisme diagnostiek bij Ouderen Sylvia Heijnen-Kohl, psychotherapeut/gezondheidszorgpsycholoog i.o.t. klinisch psycholoog Mondriaan Ouderen Heerlen/Maastricht Diagnostiek van ASS Multidisciplinaire
Nadere informatieAutisme en het gezin. Guus van Voorst
Autisme en het gezin Guus van Voorst Introductie Guus van Voorst, klinisch psycholoog, neuropsycholoog, hoofdbehandelaar van een expertise centrum voor autisme voor (jong) volwassenen: kliniek, deeltijdbehandeling,
Nadere informatieIntermezzo: Wat is oud? Waarom? Waarom? Wie ziet zichzelf als jong? Wie als iemand van middelbare leeftijd? Wie als oud?
Wat weten we uit onderzoek over ouder worden & autisme? Hilde M. Geurts @dutcharc 1 Conclusies 1. eren minder psychische problemen. 2. Weinig aanwijzingen voor versnelde cognitieve achteruitgang, toch
Nadere informatieHersenstichting Nederland. Autismespectrumstoornissen
Hersenstichting Nederland Autismespectrumstoornissen 1 Autismespectrumstoornissen Een autismespectrumstoornis (ASS) is een ontwikkelingsstoornis waarbij de informatieverwerking in de hersenen verstoord
Nadere informatie23 oktober 2013 1. Wat betekent autisme voor jou? Waaraan denk je spontaan? Vroeger hoorde je daar toch niet zoveel over?
Vroeger hoorde je daar toch niet zoveel over? Tegenwoordig heeft iedereen wel een etiketje! Hebben we dat niet allemaal een beetje? Als je niks hebt, is het precies al abnormaal! Mijn kind heeft (net)
Nadere informatie1.1 Ontwikkelingspsychopathologie Opbouw van het boek Hoofdstuk 1 in tien punten 25 Belangrijke begrippen 25
Inhoudsopgave 1 Introductie 17 1.1 Ontwikkelingspsychopathologie 17 1.2 Opbouw van het boek 20 1.3 Hoofdstuk 1 in tien punten 25 Belangrijke begrippen 25 2 Classificatie, diagnostiek en epidemiologie 27
Nadere informatieAutisme spectrum conditie
(potentiële) belangenverstrengeling Geen Autisme spectrum conditie Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Triversum W. Veenboer Kinder- en jeugdpsychiater Dag van eerste lijn Januari
Nadere informatieAutismespectrumstoornissen bij volwassenen
capita selecta Autismespectrumstoornissen bij volwassenen C.C.Kan, J.K.Buitelaar en R.J.van der Gaag Zie ook het artikel op bl. 1353. Het door Kanner gedefinieerde concept vroegkinderlijke autisme is uitgebreid
Nadere informatieOp naar DSM 5. Mariken van Onna Klinisch psycholoog-psychotherapeut Supervisor VGCt Karakter Nijmegen Universitair Centrum Kinder- en jeugdpsychiatrie
Op naar DSM 5 Mariken van Onna Klinisch psycholoog-psychotherapeut Supervisor VGCt Karakter Nijmegen Universitair Centrum Kinder- en jeugdpsychiatrie Nieuwe (wetenschappelijke) ontwikkelingen Meer kennis
Nadere informatieAutisme in de levensloop. Conclusies. Overzicht. Hilde M. Geurts Universiteit van Amsterdam Dr. Leo Kannerhuis
in de levensloop Hilde M. Geurts Universiteit van Amsterdam Dr. Leo Kannerhuis Conclusies 1. Het is! om in verschillende levensfases diagnostisch onderzoek te herhalen.. Het is! om comorbiditeit goed in
Nadere informatieLate fouten in het taalbegrip van kinderen
1 Late fouten in het taalbegrip van kinderen Petra Hendriks Hoogleraar Semantiek en Cognitie Center for Language and Cognition Groningen Rijksuniversiteit Groningen 2 De misvatting Actief versus passief
Nadere informatieEen passend aanbod bij autisme
Ellen Luteijn, Hans Nieuwenstein Ina van Berckelaer-Onnes Een passend aanbod bij autisme Een handreiking voor het voortgezet onderwijs Een passend aanbod bij autisme Een handreiking voor het voortgezet
Nadere informatieAutisme wordt Volwassen
Autisme wordt Volwassen Aanbevelingen voor Diagnostiek van het CASS18+ Dr. C.C. Kan Psychiater c.kan@psy.umcn.nl Geboorte van Autisme Leo Kanner, 1943 Autistic Disturbances of Affective Contact Nervous
Nadere informatieVrouwen met ASS, bijzondere vrouwen. Annelies Spek Klinisch psycholoog / senior onderzoeker GGZ Eindhoven
Vrouwen met ASS, bijzondere vrouwen Annelies Spek Klinisch psycholoog / senior onderzoeker GGZ Eindhoven Structuur Inleiding (prevalentie, DSM 5) ASS bij jongens/meisjes ASS bij mannen/vrouwen Levensgebieden
Nadere informatieObsessieve-compulsieve symptomen in eetstoornissen en autisme spectrumstoornissen
Obsessieve-compulsieve symptomen in eetstoornissen en autisme spectrumstoornissen Alexandra Dingemans, PhD Senior onderzoeker GGZ Rivierduinen Eetstoornissen Ursula Overlap Eetstoornissen (ES), Autisme
Nadere informatieWaarom wordt A.S.S. vaker gesteld bij mannen dan bij vrouwen? 02/02/2017
Waarom wordt A.S.S. vaker gesteld bij mannen dan bij vrouwen? 02/02/2017 A.S.S. wordt 4x vaker gediagnosticeerd bij mannen dan bij vrouwen. Bij de hoogfunctionerende populatie man-vrouw verhouding 1 op
Nadere informatiewww.hildedeclercq.be hilde_de_clercq@telenet.be
1 Pervasieve Ontwikkelingsstoornis Spel en Verbeelding Taal en Communicatie Emoties Seksualiteit en Relatievorming Eten Slapen Zindelijk worden Zelfredzaamheid of Algemene Dagelijkse leefvaardigheden 2
Nadere informatieAls duwen en trekken niet helpt: impasses doorbreken met een complexe doelgroep
Als duwen en trekken niet helpt: impasses doorbreken met een complexe doelgroep Workshop Jubileum stichting TOPGGz 8 maart 2017 Prof. dr. Chijs van Nieuwenhuizen GZ-psycholoog/psychotherapeut ch.van.nieuwenhuizen@ggze.nl,
Nadere informatieA.M.M. van der Reijken 20-11-2007
Autismespectrumstoornissen A.M.M. van der Reijken 20-11-2007 Centrum Autisme Aangemeld door herkenning van het beeld bij vader/moeder van gediagnosticeerd kind Verwezen via GGZ Zelfmelders Secondopinion
Nadere informatieDiagnostiek van autismespectrumstoornissen bij volwassenen
De aandacht voor autismespectrumstoornissen (ASS) bij volwassenen is de laatste jaren enorm toegenomen. Toch is de informatie over de bedie bij een volwassene autisme vermoeden stuiten daardoor op allerlei
Nadere informatieHet enige middel dat je in het werken met mensen hebt, is jezelf.
Het enige middel dat je in het werken met mensen hebt, is jezelf. I. Autisme en verstandelijke beperking Het verschil Peter Vermeulen zei ooit in een vorming (1999) dat een verstandelijke beperking gelijk
Nadere informatieExecutieve functies en emotieregulatie. Annelies Spek Klinisch psycholoog/senior onderzoeker Centrum autisme volwassenen, GGZ Eindhoven
Executieve functies en emotieregulatie Annelies Spek Klinisch psycholoog/senior onderzoeker Centrum autisme volwassenen, GGZ Eindhoven Inhoud 1. Executieve functies en emotieregulatie 2. Rol van opvoeding
Nadere informatiegeschilderd staat. Joep rent overstuur naar huis en zegt: De muur kwam naar me toe!
1 Wat is autisme? Joep van drie rijdt op zijn driewieler op het paadje achter zijn huis. Het paadje eindigt in een muur waar een voetbalgoal op geschilderd staat. Joep rent overstuur naar huis en zegt:
Nadere informatieExecutive functioning bij kinderen met een ontwikkelings- of gedragsstoornis
Executive functioning bij kinderen met een ontwikkelings- of gedragsstoornis Sylvie Verté INLEIDING Reeds geruime tijd worden pogingen ondernomen om te bepalen welke aspecten van diverse ontwikkelings-
Nadere informatieRelaties tussen autisme en werk bij normale en hoogbegaafde autistische Wajongers. Onderzoekers: Ans Cuppen (AD) en Frank Dekker (VA)
Relaties tussen autisme en werk bij normale en hoogbegaafde autistische Wajongers Onderzoekers: Ans Cuppen (AD) en Frank Dekker (VA) een tweede Einstein? Leo Kanner (1894 1981), kinderpsychiater Autistic
Nadere informatiePrevalentie. Een leerling als een ander? De complexiteit van leerlingen met ASS in een schoolomgeving
Een leerling als een ander? De complexiteit van leerlingen met ASS in een schoolomgeving Herbert Roeyers Onderzoeksgroep Ontwikkelingsstoornissen Studievoormiddag Politeia-Go!, Schaarbeek, 21 november
Nadere informatieOolgaardt lezing 28 November 2006 Ze kunnen het wel, maar ze
Oolgaardt lezing 28 November 2006 Ze kunnen het wel, maar ze doen het niet Sociaal emotionele vermogens van normaal intelligente kinderen met autisme spectrum stoornissen (ASS) Sander Begeer (Vrije Universiteit,
Nadere informatieAutismespectrumstoornis
Autismespectrumstoornis Hilde Geurts, Bram Sizoo & Ilse Noens [red.] AUTISMESPECTRUMSTOORNIS interdisciplinair basisboek ISBN 978-90-368-2041-7 ISBN 978-90-368-2042-4 (ebook) DOI 10.1007/978-90-368-2042-4
Nadere informatieCognitieve gedragstherapie bij autisme
Cognitieve gedragstherapie bij autisme Caroline Schuurman, gz-psycholoog Centrum Autisme Rivierduinen Nieuwe ontwikkelingen in de behandeling van autisme bij volwassenen Utrecht, 14 juni 2011 CGT bij autisme
Nadere informatieAutisme bij het sterke geslacht. dr. Els M.A. Blijd-Hoogewys Klinisch Psycholoog / Psychotherapeut Manager Behandelzaken INTER-PSY
Autisme bij het sterke geslacht dr. Els M.A. Blijd-Hoogewys Klinisch Psycholoog / Psychotherapeut Manager Behandelzaken INTER-PSY Overzicht presentatie Wat is ASS? ASS bij vrouwen Diagnostiek bij vrouwen
Nadere informatieAutisme en psychose. Phrenos-congres Zwolle WS Do.8 december 2016 Ernst Wentink psychiater (KJ, VW)
Autisme en psychose Phrenos-congres Zwolle WS Do.8 december 2016 Ernst Wentink psychiater (KJ, VW) Inleiding Autisme en schizofrenie (psychose) levensbehoeften schizofrenie hebben schizofreen zijn? autisme
Nadere informatieProgramma deel 1. Wat is autisme? Gedrag Modellen Visualiseren
Leerthema 6 ASS Programma deel 1 Wat is autisme? Gedrag Modellen Visualiseren De regels van Matthijs ASS Prevalentie 1% (gezondheidsraad 2009) 1 op 5 ook verstandelijke beperking Jongens en meisjes Gemiddelde
Nadere informatieASS: hoe Anders is Anders?
Autismespectrumstoornis bij volwassenen met normale begaafdheid ASS: hoe Anders is Anders? van Gedrag tot diagnostiek Els Ronsse Reden? Verklaring zoeken Problemen een plaats kunnen geven Niet willen of
Nadere informatieNederlands Autisme Register, rapportage
Nederlands Register, rapportage 20 18 Auteurs: Sander Begeer, Marlies van Wijngaarden, Kawita Mataw en Bernadette Wijnker-Holmes Een initiatief van: Deelrapport 3: Wettelijk vertegenwoordigers over (jong)volwassenen
Nadere informatiecongres Hoe autisme werkt! een voorzet op succesfactoren www.voorzet.nl dinsdag 4 juni 2013
congres Hoe autisme werkt! een voorzet op succesfactoren dinsdag 4 juni 2013 www.voorzet.nl Programma congres 4 juni 2013 10.00-10.05 Opening Dagvoorzitter Dhr. Karel Bootsman Arbeidsdeskundige bij TATA
Nadere informatieHet is niet altijd wat het lijkt dat het is!! Rens Evers Psychiater MFCG Limburg Koraalgroep
Het is niet altijd wat het lijkt dat het is!! Rens Evers Psychiater MFCG Limburg Koraalgroep Inhoud Inleiding Casusistiek Met uitleg over verschillende beelden Veel voorkomende diagnoses Oplossingen Conclusie
Nadere informatieCover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/22989 holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/22989 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Pouw, Lucinda Title: Emotion regulation in children with Autism Spectrum Disorder
Nadere informatieExecutieve functies in vogelvlucht (met autisme als voorbeeld)
Executieve functies in vogelvlucht (met autisme als voorbeeld) Hilde M. Geurts Universiteit van Amsterdam Dr. Leo Kannerhuis Boodschap 1. Bij mensen met verschillende diagnoses zien we meer EF problemen
Nadere informatieWanneer de vlag de lading niet meer dekt: over het gebruik van labels voor stoornissen
Wanneer de vlag de lading niet meer dekt: over het gebruik van labels voor stoornissen Het moeilijke kind stelt ons vragen: Wie is de volwassene is die hem of haar zo moeilijk vindt? Met welke ver(w)achtingen
Nadere informatieA-girl, meisjes met autisme in het voortgezet onderwijs
A-girl, meisjes met autisme in het voortgezet onderwijs door Inge Verstraete 2014 Anna is een succesvolle gymnasiumleerling op het Dalton College. Toch zijn er grote zorgen bij haar ouders en het docententeam.
Nadere informatiePsychologische problemen bij volwassenen met Klinefeltersyndroom. Nathalie Vanderbruggen
Psychologische problemen bij volwassenen met Klinefeltersyndroom Nathalie Vanderbruggen Psychoneurologisch functioneren in KS ( Verri et al. 2010) Cognitief functioneren: Psychopathologische kwetsbaarheid:
Nadere informatieAutisme spectrum stoornissen en delinquentie
Autisme spectrum stoornissen en delinquentie Lucres Nauta-Jansen onderzoeker kinder- en jeugdpsychiatrie VUmc Casus Ronnie jongen van 14, goed en wel in de puberteit onzedelijke handelingen bij 5-jarig
Nadere informatieHet stimuleren van sociaalcommunicatieve vaardigheden bij jonge kinderen met een autismespectrumstoornis
Het stimuleren van sociaalcommunicatieve vaardigheden bij jonge kinderen met een autismespectrumstoornis Herbert Roeyers Onderzoeksgroep Ontwikkelingsstoornissen VVL Congres, Berchem, 14 maart 2014 Pervasieve
Nadere informatieInhoud - Situaties. - Wat is de oorzaak van autisme? - Wat betekend autisme voor iemand zelf? - Autisme en de omgeving (autisten in de klas)
Inhoud - Situaties - Wat is autisme? - Wat is de oorzaak van autisme? - Boek het wonderbaarlijke voorval van de hond in de nacht - Wat betekend autisme voor iemand zelf? - Autisme en de omgeving (autisten
Nadere informatieAutisme en Genderdysforie een bijzonder paar
Autisme en Genderdysforie een bijzonder paar Annelou L.C. de Vries, kinder en jeugdpsychiater, Anouk Balleur- van Rijn, klinisch psycholoog Genderteam Kinderen en Adolecenten VU medisch centrum www.vumc.nl/afdelingen/zorgcentrum-voor-gender/
Nadere informatieExecutieve functies in je klas Een praktische workshop
Executieve functies in je klas Een praktische workshop Anton Horeweg Leerkracht, gedragsspecialist (M SEN) Auteur Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs Gedragsproblemen in de klas in het voortgezet
Nadere informatieAutisme en de DSM-5 symposium autismenetwerk Zuid- Holland Zuid Autismeweek
Autisme en de DSM-5 symposium autismenetwerk Zuid- Holland Zuid Autismeweek Woensdag 2 april 2014 Ad van der Sijde, Yulius Autisme Paul Reijnen, BOBA Inhoud Presentatie Vragen Veranderingen DSM-5 autisme
Nadere informatieAutisme vroeg signaleren. NVA 31-10-2014 Ina van Berckelaer-Onnes Universiteit Leiden
Autisme vroeg signaleren NVA 31-10-2014 Ina van Berckelaer-Onnes Universiteit Leiden Inhoud * Belang en doel van vroege signalering/ onderkenning * De Richtlijn voor ASS: signalering, begeleiding en toeleiding
Nadere informaties. m. j. h e i j n e n - k o h l, s. p. j. v a n a l p h e n autismespectrumstoornissen, diagnostiek, ouderen definiëring
k o r t e b i j d r a g e Diagnostiek van autismespectrumstoornissen bij ouderen s. m. j. h e i j n e n - k o h l, s. p. j. v a n a l p h e n samenvatting Autismespectrumstoornissen worden bij ouderen
Nadere informatiePsychiatrie & Psychologie bij 22q11DS
Studiedag Stichting 22Q11 19 november 2017 A.M. Fiksinski a.m.fiksinski@umcutrecht.nl Psycholoog & onderzoeker (PhD kandidaat) Department of Psychiatry, Rudolf Magnus Institute of Neuroscience, University
Nadere informatieRichtlijn Autismespectrumstoornissen (2015)
Richtlijn Autismespectrumstoornissen (2015) Onderbouwing Uitgangsvragen Zijn er aandachtspunten bij de signalering en screening van ASS bij meisjes, etnische minderheden en mensen met een verstandelijke
Nadere informatieNormaalbegaafde vrouwen met een autismespectrumstoornis
Normaalbegaafde vrouwen met een autismespectrumstoornis Van een onderbelichte subgroep Naar een subgroep in de spotlight Dr Audrey Mol, Gz-psycholoog i.o. tot Klinisch psycholoog Volwassenenteam Centrum
Nadere informatieWerkdocument wikidot. Fetije Shala 1BaTPB. Mevr. Neckebroek
Werkdocument wikidot Fetije Shala 1BaTPB Mevr. Neckebroek 2012-2013 Inhoudsopgave 1.Informatie over artikel... 2 1.2 Vindplaats:... 2 1.3 Referentie:... 2 1.4 Vak tijdschrift:... 2 1.5 Samenvatting Artikel:...
Nadere informatieSociale Interpretatie Test en Lees de Ogen Test bij hoog functionerende volwassenen met ASS
Sociale Interpretatie Test en Lees de Ogen Test bij hoog functionerende volwassenen met ASS C.C. Kan, B. Hochstenbach, C. Tesink, J. Pijnacker, J.K. Buitelaar SIT en LdO bij hoog functionerende volwassenen
Nadere informatieSander Begeer Ontwikkelingspsycholoog aan de VU in Amsterdam en the University of Sydney. NVA Congres 2013
Sander Begeer Ontwikkelingspsycholoog aan de VU in Amsterdam en the University of Sydney NVA Congres 2013 Allemaal Autisme, Allemaal Anders NVA enquête 2013 Sander Begeer (VU) Marlies Wierda (VU) Stance
Nadere informatiePsychodiagnostiek autismespectrumstoornissen bij volwassenen: een descriptief-structureel psychodiagnostisch overzicht
Psychodiagnostiek autismespectrumstoornissen bij volwassenen: een descriptief-structureel psychodiagnostisch overzicht R. Vuijk In dit artikel krijgt de gz-psycholoog een overzicht aangeboden van de psychodiagnostiek
Nadere informatieKwaliteiten en beperkingen van (jong)volwassenen met ASS. Een reflectie Linda Cuppen
Kwaliteiten en beperkingen van (jong)volwassenen met ASS Een reflectie Linda Cuppen Reflectie - Asperger/autistische stoornis en DSM-V - DSM-V: diagnostische niveaus - Diagnostische niveaus: neuropsychologische
Nadere informatie2 Classificatie, diagnostiek en epidemiologie 35
Inhoudsopgave Overzicht van figuren, kaders en tabellen 17 1 Introductie 23 1.1 Wat is ontwikkelingspsychopathologie? 24 1.1.1 Vroeger en nu 25 1.1.2 Een dynamisch gezichtspunt 26 1.1.3 Een uniek individu
Nadere informatieDSM 5: Ontwikkelingsstoornissen. Stephan Gemsa Katinka Franken
DSM 5: Ontwikkelingsstoornissen Stephan Gemsa Katinka Franken Inhoud Van DSM IV naar DSM 5 Algemeen Ontwikkelingsstoornissen Verstandelijke beperking Autisme ADHD Communicatiestoornissen, leerstoornissen,
Nadere informatieAutisme en depressie. Congres Nijcare 14 juni 2018 Katelijne Robbertz & Cees Kan
Autisme en depressie Congres Nijcare 14 juni 2018 Katelijne Robbertz & Cees Kan Hoe herken je autisme bij een depressieve patiënt? 3 Wat gaat hier mis? DSM5 criteria Autismespectrumstoornis A. Beperkingen
Nadere informatieWat is een specifieke taalontwikkelingsstoornis? dr Ellen Gerrits, logopedist Congres TaalStaal 9 november 2012 Koninklijke Auris Groep
Wat is een specifieke taalontwikkelingsstoornis? dr, logopedist Congres 9 november 2012 Koninklijke Auris Groep Over welke kinderen praten we vandaag? Engels: Specific Language Impairment: Is SLI wel zo
Nadere informatieAUTISME BINNEN DE LANGDURENDE
AUTISME BINNEN DE LANGDURENDE AMBULANTE VOLWASSENENZORG GGZ.. een vreemde eend in de bijt? Anne Mieke Epema, SPV i.o. Inleiding Voor geheel Nederland zouden er 33.000 volwassenen moeten zijn met een vorm
Nadere informatiePsychiatrisering en de terreur van het perfecte kind. Prof. Dr. Stijn Vanheule Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen
Psychiatrisering en de terreur van het perfecte kind Psychiatriseren = Het moeilijke kind stelt de volwassene vragen: Wie is de volwassene is die hem of haar zo moeilijk vindt? Met welke ver(w)achtingen
Nadere informatieAls je partner Asperger-syndroom heeft
Als je partner Asperger-syndroom heeft Een praktische gids met relatieadvies tweede editie Maxine C. Aston Met een voorwoord van Tony Attwood Oorspronkelijke titel: The Other Half of Asperger Syndrome
Nadere informatieDepressief syndroom Persoonlijke Psychiatrie,
Depressief syndroom Persoonlijke Psychiatrie, 21-6-2017 Jan Spijker, psychiater, hoogleraar Chronische Depressie, Radboud Universiteit Nijmegen hoofd programma depressie Pro Persona, Nijmegen Indeling
Nadere informatieAutisme (ASS) begeleiding of aansturing? Platformdag Passend Onderwijs 3 december 2015 Chul Joo Ro
Autisme (ASS) begeleiding of aansturing? Platformdag Passend Onderwijs 3 december 2015 Chul Joo Ro Voorzet Voorzet is gespecialiseerd in het begeleiden van mensen met autisme sinds 1994. Is actief in Noord
Nadere informatieInes Volders 3 de licentie orthopedagogiek 1
AUTISME Autisme is een ontwikkelingsstoornis die gekenmerkt wordt door problemen op het gebied van communicatie, sociale omgang, verbeelding en repetitief gedrag. Ongeveer 70% van de mensen met autisme
Nadere informatieHet kan! Cognitieve gedragstherapie bij mensen met een verstandelijke beperking
Het kan! Cognitieve gedragstherapie bij mensen met een verstandelijke beperking VGCT najaarscongres, november 2015 Sonja Schaffner & Endang Siebert-Rizzi Vraag1: Wanneer spreek je van een verstandelijke
Nadere informatieWelkom. Voorstellen. Programma. Inleiding en voorstellen Wat is autisme, oorzaak en hoe herken je het? Autisme vanuit eigen ervaring
Welkom Algemene informatieavonden GGZ Noord- Holland-Noord in samenwerking met Stichting Deuvel Voorstellen Mieke Bellinga & Mariëlle Witteveen Programma Inleiding en voorstellen Wat is autisme, oorzaak
Nadere informatieCognitieve Gedragstherapie en Mindfulness Based Stress Reduction Therapie voor Angst en Depressie klachten bij volwassenen met
Cognitieve Gedragstherapie en Mindfulness Based Stress Reduction Therapie voor Angst en Depressie klachten bij volwassenen met Autismespectrumstoornissen: ADASS Achtergrond ADASS Veelvuldig voorkomen van
Nadere informatieLiesbeth Mevissen. www.bsl.nl
Liesbeth Mevissen www.bsl.nl EMDR bij mensen met een verstandelijke beperking en/of autisme Liesbeth Mevissen, klinisch psycholoog, EMDR supervisor 27 september 2013 l.mevissen@accare.nl verstandelijk
Nadere informatieAgressie bij het syndroom van Asperger: een literatuurbeschouwing
korte bijdrage Agressie bij het syndroom van Asperger: een literatuurbeschouwing j. daems, k. vandenbosch, g. pieters samenvatting0onder de Asperger-geassocieerde symptomen wordt vaak storend gedrag vermeld,
Nadere informatie