Inleiding: Autisme in de volwassenheid

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Inleiding: Autisme in de volwassenheid"

Transcriptie

1 Nieuwe ontwikkelingen in de behandeling van autisme bij volwassenen Inleiding: Autisme in de volwassenheid Ina van Berckelaer-Onnes Universiteit Leiden

2 Gezondheidsraad 2009 Autismespectrumstoornissen: een leven lang anders! van jong tot oud

3 Autisme in de volwassenheid Historisch overzicht: van infantiel autisme naar ASS Kanner & Eisenberg (1955) Notes on the follow-up studies of autistic children Frye (1968) Fremde unter uns: Autisten, ihre Erziehung, ihr Lebenslauf Rutter (1970) Autistic Children: Infancy to adulthood

4 Vervolg: historisch overzicht Temple Grandin 1981: National Autism Convention in Boston Eric Schopler & Gary Mesibov(1983) Autism in Adolescents and Adults: * Eric Schopler: Can an adolescent or adult have autism? * Clara Claiborne Park: Growing out of autism * Lorna Wing: Social and interpersonal needs

5 Vanaf de jaren mid 80: autism is lifelong Follow-up onderzoek gaat plaats vinden Steeds meer publicaties over volwassenen: waaronder van Howlin, Rutter, Schopler, Lord, Ghaziuddin, Gillberg, Wing, Frith, Baron-Cohen, Attwood, gevolgd door vele,vele anderen. Rainman (1988) Publicaties van de hand van mensen met ASS

6 Auteurs met autisme

7 Wat heeft de aandacht voor en van volwassenen met ASS opgeleverd? Verandering in prevalentiecijfers Verandering in ratio man-vrouw Verandering in percentage samengaan van autisme en een verstandelijke beperking

8 Wat heeft de aandacht voor en van volwassenen met ASS opgeleverd? Meer inzicht in de aard van de conditie Betere diagnostische instrumenten Verbreding van comorbiditeit Meerdere behandelingsmethodieken

9 Prevalentie cijfers van 2011 * Autistische Stoornis: van 4 naar op * Stoornis van Asperger: van 2-5 naar op * PDD-NOS: ± op * Autismespectrum op Dus ±1% van onze bevolking!!!

10 Is er sprake van een autisme epidemie?? NEE!!! Grotere bekendheid met autisme, ook in een breder publiek Ruimere omschrijving in DSM Betere zorgsystemen (autisme-teams) Betere diagnostische instrumenten

11 Is er sprake van een autisme epidemie?? NEE??? Oude ouders, vooral vaders Toenemend medicatiegebruik tijdens zwangerschap Veranderende, meer eisende maatschappij (studiehuis, kantoortuin)

12 Ratio mannen-vrouwen Daniël Tammet Temple Grandin * 4 mannen op 1 vrouw (autistische stoornis) * 8 mannen op 1 vrouw (stoornis van Asperger) * Bij IQ hoger dan 70: 4.8 op 1 * Bij IQ lager dan 50: 2.5 op 1

13 Verschil in mannen en vrouwen met ASS Meisjes en vrouwen met ASS: zijn socialer, ze worden eerder als extreem verlegen of sociaal angstig gediagnosticeerd volgen de omgeving meer, maar nemen weinig initiatief tot interactie zijn minder actief en agressief

14 Verschil in mannen en vrouwen met ASS Meisjes en vrouwen met ASS: zijn zich bewuster van gevoelens en sociale interacties hebben meer verbeelding en tonen vaker symbolisch spel, maar met grote kans op realiteitsverlies

15 Verschil in mannen en vrouwen met ASS De obsessies van meisjes en vrouwen met ASS verschillen van die van jongens en mannen met ASS: dieren (vooral paarden),mode, soap series ipv planeten, treinen, automerken ed Het zijn vaak dezelfde dingen waarin andere meisjes/vrouwen zijn geinteresseerd zijn, maar de kwaliteit en intensiteit zijn anders

16 ASS en VB Tot 1994 (DSM IV: invoering stoornis van Asperger) 75% van de mensen met ASS heeft ook een VB 2003: Yearson-Allsopp: 40% van de mensen met een ASS heeft een verstandelijke beperking

17 ASS en VB Kraijer(2004): 25 tot 50% (neigend naar 38%) van de mensen met ASS heeft ook een VB Kraijer (2004): personen met VB: -diep en ernstig verstandelijk beperkt -matig verstandelijk beperkt -licht verstandelijk beperkt 40% ASS 20% ASS 7% ASS

18 ASS en VB 2005: Shea & Mesibov 26 tot 37% 2010: Rogers & Dawson: het betreft ±25% 2011: Gillberg: het betreft slechts 15 tot 20%

19 Meer inzicht in de aard van de conditie Het gedragsbeeld verandert met het vorderen van de leeftijd (Howlin) Mensen met autisme ontwikkelen zich tot ver in de volwassenheid (Baron-Cohen) Meer inzicht in de cognitieve processen (Frith, Happé, Ozonoff, Baron-Cohen) Meer inzicht in sterke en zwakke kanten (Baron-Cohen)

20 Onderzoek naar??? cognitie Onderzoek naar cognitie beoogt twee doelen: Aanwijzingen te vinden voor mogelijke breindisfuncties Het verklaren van het gedrag

21 -Baron-Cohen -Frith & Happé A F D G E B Verklaring van het gedrag? C Theory of Mind: abnormale socialisatie, communicatie en verbeelding Centrale Coherentie: abnormale perceptie en verwerking van contextuele informatie Executieve Functies: repetitief gedrag en cognitieve inflexibiliteit

22 Betere diagnostische instrumenten DISCO Diagnostic Interview for Social and Communication Disorders Lorna Wing Baron-Cohen AQ Test Trimbos Richtlijnen voor diagnostiek: *Kinderen en jongeren *Volwassenen

23 Verbreding van comorbiditeit Tussen de 50 en 80% van de personen met ASS heeft een bijkomende psychiatrische stoornis Autisme en een angststoornis: 11%-84% Autisme en depressie 16.9%-74% Autisme en Gilles de la Tourette/Tics: 6.5%- 80% Autisme en ADHD: 21.9%-55% Autisme en OCD: 11.4%-37%

24 ASS en psychiatrische problemen *Delinquent gedrag: N= % (Gazuiddin,1991) N= % (Kohn, 1998) *Verslaving: N= % (Van Wijngaarden, Incidentie cijfers 2009, zie Bram Sizoo)

25 Autisme en gender dysphorie Incidentie cijfers Genderdysphoria: N= % (De Vries 2010)

26 ASS en ontwikkelingsstoornissen Autisme en een verstandelijke beperking: 15-25% (op de totale groep ASS) Autism and language disorders*: 10%-30% Autism and DCD*: 16%-58% *De laatste twee alleen gebaseerd op kinderen met ASS

27 Autisme en genetische syndromen* Rett syndrome) (n=52) 39% CHARGE (n=22) 36% Cornelia de Lange s. (n=37) 54% Angelman syn. (n=23) 67% Prader Willi (n=24) 22% Rubinstein Taybi (n=32) 34% *Wulffaert et al, 2010

28 Autisme en genetische syndromen* Rett syndrome) (n=52) 39% CHARGE (n=22) 36% Cornelia de Lange s. (n=37) 54% Angelman syn. (n=23) 67% Prader Willi (n=24) 22% Rubinstein Taybi (n=32) 34% *Wulffaert et al, 2010

29 Uitbreiding behandelmethodiekenen Allerlei vormen van psychotherapie (voorheen uitgesloten bij mensen met autisme) Cognitieve gedragstherapie (Caroline Schuurman) Emotieregulatie (Carolien Rieffe)

30 Uitbreiding behandelmethodieken Mindfulness (Annelies Spek) Digitale coaching (Lisette Verhoeven en Saskia Timmer) Partnercursus autisme (Els Blijd-Hoogewys)

31 Behandelen helpt! Maar goede diagnostiek is een eerste vereiste Autisme wordt nog steeds ondergediagnosticeerd in de volwassenzorg Er zijn nog te weinig autismedeskundigen in de volwassenzorg De Nederlandse Vereninging voor Psychiatrie gaat daar iets aan doen!

32 Veel mensen met autisme krijgen door foute diagnoses een verkeerde zorg in de psychiatrie. Bij ondeskundige begeleiding kunnen deze mensen erg angstig en zelfs agressief worden, aldus Fred Stekelenburg, directeur van de NVA. Psychiaters in de volwassenenzorg zouden er goed aan doen om expertise in te winnen bij hun collega s uit de kinder- en jeugdpsychiatrie. Deze sector is op het gebied van autisme hun vakbroeders ver vooruit

33 Maar daar gaan we vandaag iets aan doen!! Met Ernst Horwitz: Screening en casefinding bij volwassenen met AS Bram Sizoo: Autisme en comorbiditeit: verslaving Caroline Schuurman: Cognitieve gedragstherapie bij volwassenen met ASS

34 En met: Carolien Rieffe: Emotieregulatie bij adolescenten met ASS Annelies Spek: Mindfulness bij volwassenen met ASS Lisette Verhoeven en Saskia Timmer: Digitale coaching Els Blijd-Hoogewys: Partnercursus autisme Afsluiting

Diagnostiek en behandeling van jonge kinderen met autisme. Hogrefe Congres Amersfoort 13-11-2O12 Ina van Berckelaer-Onnes Universiteit Leiden

Diagnostiek en behandeling van jonge kinderen met autisme. Hogrefe Congres Amersfoort 13-11-2O12 Ina van Berckelaer-Onnes Universiteit Leiden Diagnostiek en behandeling van jonge kinderen met autisme Hogrefe Congres Amersfoort 13-11-2O12 Ina van Berckelaer-Onnes Universiteit Leiden Inhoud Autisme * recente inzichten * vroege onderkenning * vroege

Nadere informatie

Yvette Dijkxhoorn, Autisme en Bewegen

Yvette Dijkxhoorn, Autisme en Bewegen Yvette Dijkxhoorn, Autisme en Bewegen De autismespectrumstoornissen - Kwalitatieve stoornissen in de sociale interactie - Kwalitatieve stoornissen in de communicatie - Kwalitatieve stoornissen in het verbeeldingsvermogen

Nadere informatie

Vanuit een historische terugblik naar de toekomst verankerd in de Canon Autisme Nederland. Ina van Berckelaer-Onnes Universiteit Leiden

Vanuit een historische terugblik naar de toekomst verankerd in de Canon Autisme Nederland. Ina van Berckelaer-Onnes Universiteit Leiden Vanuit een historische terugblik naar de toekomst verankerd in de Canon Autisme Nederland Ina van Berckelaer-Onnes 09-11-2018 Universiteit Leiden NVA NVA jaar! Programma Waar komen we vandaan 1936 Waar

Nadere informatie

Deel VI Verstandelijke beperking en autisme

Deel VI Verstandelijke beperking en autisme Deel VI Inleiding Wat zijn de mogelijkheden van EMDR voor cliënten met een verstandelijke beperking en voor cliënten met een autismespectrumstoornis (ASS)? De combinatie van deze twee in een en hetzelfde

Nadere informatie

Presentatie diagnostiekrichtlijn VB-ASS

Presentatie diagnostiekrichtlijn VB-ASS Presentatie diagnostiekrichtlijn VB-ASS diagnostiekrichtlijn voor mensen met verstandelijke beperking en (vermoeden) van ASS 22 november 2011 Opening (1) Mooi resultaat! Januari 2011 opgeleverd door werkgroep

Nadere informatie

Programma. ASS anno 2014. Autismespectrumstoornissen: een leven lang anders! DSM 5: Neuroontwikkelingsstoornissen ASS 2014. Passenderwijs 02-04- 2014.

Programma. ASS anno 2014. Autismespectrumstoornissen: een leven lang anders! DSM 5: Neuroontwikkelingsstoornissen ASS 2014. Passenderwijs 02-04- 2014. ASS: een uitdaging voor leerkrachten Programma SWV Passenderwijs 02-04- 2014 Ina van Berckelaer-Onnes Universiteit Leiden 1 Inleiding: ASS anno 2014 Problematische leerdomeinen en leerstijlen Talenten

Nadere informatie

Autisme, wat weten we?

Autisme, wat weten we? Autisme, wat weten we? Matt van der Reijden, kinder- en jeugdpsychiater & geneesheer directeur Dr Leo Kannerhuis, Oosterbeek 1 autisme agenda autisme autisme en het brein: wat weten we? een beeld van autisme:

Nadere informatie

ASS in de verzekeringsgeneeskundige praktijk

ASS in de verzekeringsgeneeskundige praktijk ASS in de verzekeringsgeneeskundige praktijk Dr. P. Remijnse, psychiater UWV Breda, 4-7-2017 Disclosure belangen spreker (Potentiële) belangenverstrengeling Voor deze bijeenkomst mogelijk relevante relaties

Nadere informatie

Het syndroom van Down en autisme duel of dual? Yvette Dijkxhoorn

Het syndroom van Down en autisme duel of dual? Yvette Dijkxhoorn Het syndroom van Down en autisme duel of dual? Yvette Dijkxhoorn Diagnostiek 1. Screening 2. Individueel descriptieve diagnostiek 3. Begeleiding en Behandeling Autismespectrumstoornissen VROEGE ONTWIKKELING

Nadere informatie

Diagnostiek en onderzoek naar autisme bij dubbele diagnose. Annette Bonebakker, PhD, klinisch neuropsycholoog CENTRUM DUBBELE PROBLEMATIEK DEN HAAG

Diagnostiek en onderzoek naar autisme bij dubbele diagnose. Annette Bonebakker, PhD, klinisch neuropsycholoog CENTRUM DUBBELE PROBLEMATIEK DEN HAAG Diagnostiek en onderzoek naar autisme bij dubbele diagnose Annette Bonebakker, PhD, klinisch neuropsycholoog CENTRUM DUBBELE PROBLEMATIEK DEN HAAG 1 Autisme spectrum stoornissen Waarom dit onderwerp? Diagnostiek

Nadere informatie

Richtlijn JGZ-richtlijn Autismespectrumstoornissen

Richtlijn JGZ-richtlijn Autismespectrumstoornissen Richtlijn JGZ-richtlijn Autismespectrumstoornissen Specifieke Inleiding Autismespectrumstoornis Ontwikkeling van het concept autismespectrumstoornis Autisme is één van de meest beschreven psychiatrische

Nadere informatie

Autismespectrumstoornis. SPV REGIOBIJEENKOMST MIDDEN NEDERLAND Mandy Bekkers

Autismespectrumstoornis. SPV REGIOBIJEENKOMST MIDDEN NEDERLAND Mandy Bekkers Autismespectrumstoornis SPV REGIOBIJEENKOMST MIDDEN NEDERLAND 19-10-2016 Mandy Bekkers (mandybekkers@hotmail.com) Waarschuwing vooraf! 2 Geschiedenis Autos (Grieks: zelf) 1937-1940: Term autisme 1943 &

Nadere informatie

Ontwikkelingen in de behandeling van volwassenen met een autismespectrum stoornis. Donderdag 23 januari 2014 Jaarbeurs Utrecht

Ontwikkelingen in de behandeling van volwassenen met een autismespectrum stoornis. Donderdag 23 januari 2014 Jaarbeurs Utrecht Ontwikkelingen in de behandeling van volwassenen met een autismespectrum Congres stoornis Donderdag 23 januari 2014 Jaarbeurs Utrecht Ontwikkelingen in de behandeling van volwassenen met een AUTISMESPECTRUMSTOORNIS

Nadere informatie

Ontwikkeling van een arbeidsidentiteit bij mensen met een autisme spectrum stoornis

Ontwikkeling van een arbeidsidentiteit bij mensen met een autisme spectrum stoornis Ontwikkeling van een arbeidsidentiteit bij mensen met een autisme spectrum stoornis Diana Rodenburg d.rodenburg@leokannerhuis.nl Copyright Dr. Leo Kannerhuis Visie en missie Het Dr. Leo Kannerhuis is een

Nadere informatie

Samenvatting. Autismespectrumstoornissen

Samenvatting. Autismespectrumstoornissen Samenvatting Autismespectrumstoornissen Autismespectrumstoornissen zijn ontwikkelingsstoornissen die gekenmerkt worden door beperkingen in sociale omgang, de communicatie en de verbeelding. Ze gaan vaak

Nadere informatie

Jeugdige zedendelinquenten een cohortstudie gedurende 12 jaar

Jeugdige zedendelinquenten een cohortstudie gedurende 12 jaar Kinder- en jeugdpsychiatrie Jeugdige zedendelinquenten een cohortstudie gedurende 12 jaar Lucres Nauta-Jansen Tom, 14 jaar 14 jaar Verdacht van plegen van ontuchtige handelingen met 6 jarig buurjongetje

Nadere informatie

Psychische stoornissen en de beperkte houdbaarheid van diagnostische etiketten

Psychische stoornissen en de beperkte houdbaarheid van diagnostische etiketten Psychische stoornissen en de beperkte houdbaarheid van diagnostische etiketten Frits Boer emeritus hoogleraar kinder- en jeugdpsychiatrie Logacom Kenniscongres 11 december 2012 Psychische stoornissen en

Nadere informatie

7 Nederlandstalige Samenvatting

7 Nederlandstalige Samenvatting 7 Nederlandstalige Samenvatting Autisme is een ontwikkelingsstoornis, waarvan de symptomen zich in de kindertijd voor het eerst manifesteren en gedurende het gehele leven in verschillende vormen aanwezig

Nadere informatie

GENDER, COMORBIDITY & AUTISM Inleiding INHOUD Opzet en Bevindingen per onderzoek Algemene Discussie Aanbevelingen Patricia J.M. van Wijngaarden-Cremers Classifications & Gender Patient cohort 2004 Clusters

Nadere informatie

Autisme bij Ouderen: Een vergeten differentiaal diagnose bij verdenking op dementie.!

Autisme bij Ouderen: Een vergeten differentiaal diagnose bij verdenking op dementie.! Autisme bij Ouderen: Een vergeten differentiaal diagnose bij verdenking op dementie.! 1) Dr. Amir Ahmed, klinisch geriater klinisch farmacoloog 2) Drs. Frédérique Geven, GZ-psycholoog en cognitief gedragstherapeut

Nadere informatie

Vroege Signalen en Herkenning van Autisme Spectrum Stoornissen

Vroege Signalen en Herkenning van Autisme Spectrum Stoornissen Vroege Signalen en Herkenning van Autisme Spectrum Stoornissen Rutger Jan van der Gaag & Iris Oosterling, gz-psycholoog 2006 Karakter pagina 1 Inhoud Autisme Vroege herkenning van autisme DIANE-project,

Nadere informatie

Lezing voor de NVA. Door Harmke Nygard-Smith Klinisch psycholoog. Ontwikkelingsstoornissen Dimence

Lezing voor de NVA. Door Harmke Nygard-Smith Klinisch psycholoog. Ontwikkelingsstoornissen Dimence Lezing voor de NVA Door Harmke Nygard-Smith Klinisch psycholoog Ontwikkelingsstoornissen Dimence Waarom diagnostiek? Hoe doen we eigenlijk diagnostiek? De DSM 5 Wijzigingen in de DSM 5 voor de autisme

Nadere informatie

Even voorstellen. komt een autist bij de dokter. Medische aspecten aan autisme. Is autisme een ziekte?

Even voorstellen. komt een autist bij de dokter. Medische aspecten aan autisme. Is autisme een ziekte? Even voorstellen komt een autist bij de dokter Inservice Autisme2016 Arts voor Verstandelijk Gehandicapten Lunet zorg in Eindhoven Autisme Roemenië Medische aspecten aan autisme Hersenontwikkeling en hersenfunctie

Nadere informatie

Autisme en een verstandelijke beperking 20 september 2016

Autisme en een verstandelijke beperking 20 september 2016 Autisme en een verstandelijke beperking 20 september 2016 Cecile Blansjaar: orthopedagoog/autisme specialist Gedragskundige Stichting de Waerden Mede oprichter De Sociale Bron Wat is Autisme? In Nederland

Nadere informatie

Accare. Dr. C. Blijd PREVENTIE EN VROEG INTERVENTIE

Accare. Dr. C. Blijd PREVENTIE EN VROEG INTERVENTIE PREVENTIE EN VROEG INTERVENTIE Forensische Jeugd- en orthopsychiatrie Dr. C. Blijd hoofd behandelzaken en (forensisch kinderen jeugdpsychiater bij Forensische Jeugd- en orthopsychiatrie Groningen ( Stichting

Nadere informatie

Differentiële diagnostiek bij ASS

Differentiële diagnostiek bij ASS Differentiële diagnostiek bij ASS Diagnostiek bij volwassenen met autismespectrumstoornissen Op weg naar een richtlijn 11 december 2008 Werkgroep Differentiaaldiagnostiek & comorbiditeiten (Arnold Bartels,

Nadere informatie

Voorstellen en vragen 1. Hoe wordt de diagnose autisme gesteld?

Voorstellen en vragen 1. Hoe wordt de diagnose autisme gesteld? Indeling voor wie meer wil weten over autisme bij vrouwen Nelleke van Es - Vogel, psychiater 7 april 2018 1. Hoe wordt de diagnose autisme gesteld? (volwassen leeftijd) (9 dia s) 2. Mogelijke voor- en

Nadere informatie

Autismespectrumstoornissen (ASS)

Autismespectrumstoornissen (ASS) Autismespectrumstoornissen (ASS) Ingeborg Meester & Anouk Hövels GZ Psycholoog/cogn. gedragstherapeut Psycholoog Centrum Autisme Dijk en Duin INHOUD Wat is een autismespectrumstoornis? Criteria en overgang

Nadere informatie

Multidisciplinaire richtlijn diagnostiek en behandeling van Autisme-Spectrumstoornissen bij volwassenen

Multidisciplinaire richtlijn diagnostiek en behandeling van Autisme-Spectrumstoornissen bij volwassenen Oplossingen voor Autisme diagnostiek bij Ouderen Sylvia Heijnen-Kohl, psychotherapeut/gezondheidszorgpsycholoog i.o.t. klinisch psycholoog Mondriaan Ouderen Heerlen/Maastricht Diagnostiek van ASS Multidisciplinaire

Nadere informatie

Autisme en het gezin. Guus van Voorst

Autisme en het gezin. Guus van Voorst Autisme en het gezin Guus van Voorst Introductie Guus van Voorst, klinisch psycholoog, neuropsycholoog, hoofdbehandelaar van een expertise centrum voor autisme voor (jong) volwassenen: kliniek, deeltijdbehandeling,

Nadere informatie

Intermezzo: Wat is oud? Waarom? Waarom? Wie ziet zichzelf als jong? Wie als iemand van middelbare leeftijd? Wie als oud?

Intermezzo: Wat is oud? Waarom? Waarom? Wie ziet zichzelf als jong? Wie als iemand van middelbare leeftijd? Wie als oud? Wat weten we uit onderzoek over ouder worden & autisme? Hilde M. Geurts @dutcharc 1 Conclusies 1. eren minder psychische problemen. 2. Weinig aanwijzingen voor versnelde cognitieve achteruitgang, toch

Nadere informatie

Hersenstichting Nederland. Autismespectrumstoornissen

Hersenstichting Nederland. Autismespectrumstoornissen Hersenstichting Nederland Autismespectrumstoornissen 1 Autismespectrumstoornissen Een autismespectrumstoornis (ASS) is een ontwikkelingsstoornis waarbij de informatieverwerking in de hersenen verstoord

Nadere informatie

23 oktober 2013 1. Wat betekent autisme voor jou? Waaraan denk je spontaan? Vroeger hoorde je daar toch niet zoveel over?

23 oktober 2013 1. Wat betekent autisme voor jou? Waaraan denk je spontaan? Vroeger hoorde je daar toch niet zoveel over? Vroeger hoorde je daar toch niet zoveel over? Tegenwoordig heeft iedereen wel een etiketje! Hebben we dat niet allemaal een beetje? Als je niks hebt, is het precies al abnormaal! Mijn kind heeft (net)

Nadere informatie

1.1 Ontwikkelingspsychopathologie Opbouw van het boek Hoofdstuk 1 in tien punten 25 Belangrijke begrippen 25

1.1 Ontwikkelingspsychopathologie Opbouw van het boek Hoofdstuk 1 in tien punten 25 Belangrijke begrippen 25 Inhoudsopgave 1 Introductie 17 1.1 Ontwikkelingspsychopathologie 17 1.2 Opbouw van het boek 20 1.3 Hoofdstuk 1 in tien punten 25 Belangrijke begrippen 25 2 Classificatie, diagnostiek en epidemiologie 27

Nadere informatie

Autisme spectrum conditie

Autisme spectrum conditie (potentiële) belangenverstrengeling Geen Autisme spectrum conditie Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Triversum W. Veenboer Kinder- en jeugdpsychiater Dag van eerste lijn Januari

Nadere informatie

Autismespectrumstoornissen bij volwassenen

Autismespectrumstoornissen bij volwassenen capita selecta Autismespectrumstoornissen bij volwassenen C.C.Kan, J.K.Buitelaar en R.J.van der Gaag Zie ook het artikel op bl. 1353. Het door Kanner gedefinieerde concept vroegkinderlijke autisme is uitgebreid

Nadere informatie

Op naar DSM 5. Mariken van Onna Klinisch psycholoog-psychotherapeut Supervisor VGCt Karakter Nijmegen Universitair Centrum Kinder- en jeugdpsychiatrie

Op naar DSM 5. Mariken van Onna Klinisch psycholoog-psychotherapeut Supervisor VGCt Karakter Nijmegen Universitair Centrum Kinder- en jeugdpsychiatrie Op naar DSM 5 Mariken van Onna Klinisch psycholoog-psychotherapeut Supervisor VGCt Karakter Nijmegen Universitair Centrum Kinder- en jeugdpsychiatrie Nieuwe (wetenschappelijke) ontwikkelingen Meer kennis

Nadere informatie

Autisme in de levensloop. Conclusies. Overzicht. Hilde M. Geurts Universiteit van Amsterdam Dr. Leo Kannerhuis

Autisme in de levensloop. Conclusies. Overzicht. Hilde M. Geurts Universiteit van Amsterdam Dr. Leo Kannerhuis in de levensloop Hilde M. Geurts Universiteit van Amsterdam Dr. Leo Kannerhuis Conclusies 1. Het is! om in verschillende levensfases diagnostisch onderzoek te herhalen.. Het is! om comorbiditeit goed in

Nadere informatie

Late fouten in het taalbegrip van kinderen

Late fouten in het taalbegrip van kinderen 1 Late fouten in het taalbegrip van kinderen Petra Hendriks Hoogleraar Semantiek en Cognitie Center for Language and Cognition Groningen Rijksuniversiteit Groningen 2 De misvatting Actief versus passief

Nadere informatie

Een passend aanbod bij autisme

Een passend aanbod bij autisme Ellen Luteijn, Hans Nieuwenstein Ina van Berckelaer-Onnes Een passend aanbod bij autisme Een handreiking voor het voortgezet onderwijs Een passend aanbod bij autisme Een handreiking voor het voortgezet

Nadere informatie

Autisme wordt Volwassen

Autisme wordt Volwassen Autisme wordt Volwassen Aanbevelingen voor Diagnostiek van het CASS18+ Dr. C.C. Kan Psychiater c.kan@psy.umcn.nl Geboorte van Autisme Leo Kanner, 1943 Autistic Disturbances of Affective Contact Nervous

Nadere informatie

Vrouwen met ASS, bijzondere vrouwen. Annelies Spek Klinisch psycholoog / senior onderzoeker GGZ Eindhoven

Vrouwen met ASS, bijzondere vrouwen. Annelies Spek Klinisch psycholoog / senior onderzoeker GGZ Eindhoven Vrouwen met ASS, bijzondere vrouwen Annelies Spek Klinisch psycholoog / senior onderzoeker GGZ Eindhoven Structuur Inleiding (prevalentie, DSM 5) ASS bij jongens/meisjes ASS bij mannen/vrouwen Levensgebieden

Nadere informatie

Obsessieve-compulsieve symptomen in eetstoornissen en autisme spectrumstoornissen

Obsessieve-compulsieve symptomen in eetstoornissen en autisme spectrumstoornissen Obsessieve-compulsieve symptomen in eetstoornissen en autisme spectrumstoornissen Alexandra Dingemans, PhD Senior onderzoeker GGZ Rivierduinen Eetstoornissen Ursula Overlap Eetstoornissen (ES), Autisme

Nadere informatie

Waarom wordt A.S.S. vaker gesteld bij mannen dan bij vrouwen? 02/02/2017

Waarom wordt A.S.S. vaker gesteld bij mannen dan bij vrouwen? 02/02/2017 Waarom wordt A.S.S. vaker gesteld bij mannen dan bij vrouwen? 02/02/2017 A.S.S. wordt 4x vaker gediagnosticeerd bij mannen dan bij vrouwen. Bij de hoogfunctionerende populatie man-vrouw verhouding 1 op

Nadere informatie

www.hildedeclercq.be hilde_de_clercq@telenet.be

www.hildedeclercq.be hilde_de_clercq@telenet.be 1 Pervasieve Ontwikkelingsstoornis Spel en Verbeelding Taal en Communicatie Emoties Seksualiteit en Relatievorming Eten Slapen Zindelijk worden Zelfredzaamheid of Algemene Dagelijkse leefvaardigheden 2

Nadere informatie

Als duwen en trekken niet helpt: impasses doorbreken met een complexe doelgroep

Als duwen en trekken niet helpt: impasses doorbreken met een complexe doelgroep Als duwen en trekken niet helpt: impasses doorbreken met een complexe doelgroep Workshop Jubileum stichting TOPGGz 8 maart 2017 Prof. dr. Chijs van Nieuwenhuizen GZ-psycholoog/psychotherapeut ch.van.nieuwenhuizen@ggze.nl,

Nadere informatie

A.M.M. van der Reijken 20-11-2007

A.M.M. van der Reijken 20-11-2007 Autismespectrumstoornissen A.M.M. van der Reijken 20-11-2007 Centrum Autisme Aangemeld door herkenning van het beeld bij vader/moeder van gediagnosticeerd kind Verwezen via GGZ Zelfmelders Secondopinion

Nadere informatie

Diagnostiek van autismespectrumstoornissen bij volwassenen

Diagnostiek van autismespectrumstoornissen bij volwassenen De aandacht voor autismespectrumstoornissen (ASS) bij volwassenen is de laatste jaren enorm toegenomen. Toch is de informatie over de bedie bij een volwassene autisme vermoeden stuiten daardoor op allerlei

Nadere informatie

Het enige middel dat je in het werken met mensen hebt, is jezelf.

Het enige middel dat je in het werken met mensen hebt, is jezelf. Het enige middel dat je in het werken met mensen hebt, is jezelf. I. Autisme en verstandelijke beperking Het verschil Peter Vermeulen zei ooit in een vorming (1999) dat een verstandelijke beperking gelijk

Nadere informatie

Executieve functies en emotieregulatie. Annelies Spek Klinisch psycholoog/senior onderzoeker Centrum autisme volwassenen, GGZ Eindhoven

Executieve functies en emotieregulatie. Annelies Spek Klinisch psycholoog/senior onderzoeker Centrum autisme volwassenen, GGZ Eindhoven Executieve functies en emotieregulatie Annelies Spek Klinisch psycholoog/senior onderzoeker Centrum autisme volwassenen, GGZ Eindhoven Inhoud 1. Executieve functies en emotieregulatie 2. Rol van opvoeding

Nadere informatie

geschilderd staat. Joep rent overstuur naar huis en zegt: De muur kwam naar me toe!

geschilderd staat. Joep rent overstuur naar huis en zegt: De muur kwam naar me toe! 1 Wat is autisme? Joep van drie rijdt op zijn driewieler op het paadje achter zijn huis. Het paadje eindigt in een muur waar een voetbalgoal op geschilderd staat. Joep rent overstuur naar huis en zegt:

Nadere informatie

Executive functioning bij kinderen met een ontwikkelings- of gedragsstoornis

Executive functioning bij kinderen met een ontwikkelings- of gedragsstoornis Executive functioning bij kinderen met een ontwikkelings- of gedragsstoornis Sylvie Verté INLEIDING Reeds geruime tijd worden pogingen ondernomen om te bepalen welke aspecten van diverse ontwikkelings-

Nadere informatie

Relaties tussen autisme en werk bij normale en hoogbegaafde autistische Wajongers. Onderzoekers: Ans Cuppen (AD) en Frank Dekker (VA)

Relaties tussen autisme en werk bij normale en hoogbegaafde autistische Wajongers. Onderzoekers: Ans Cuppen (AD) en Frank Dekker (VA) Relaties tussen autisme en werk bij normale en hoogbegaafde autistische Wajongers Onderzoekers: Ans Cuppen (AD) en Frank Dekker (VA) een tweede Einstein? Leo Kanner (1894 1981), kinderpsychiater Autistic

Nadere informatie

Prevalentie. Een leerling als een ander? De complexiteit van leerlingen met ASS in een schoolomgeving

Prevalentie. Een leerling als een ander? De complexiteit van leerlingen met ASS in een schoolomgeving Een leerling als een ander? De complexiteit van leerlingen met ASS in een schoolomgeving Herbert Roeyers Onderzoeksgroep Ontwikkelingsstoornissen Studievoormiddag Politeia-Go!, Schaarbeek, 21 november

Nadere informatie

Oolgaardt lezing 28 November 2006 Ze kunnen het wel, maar ze

Oolgaardt lezing 28 November 2006 Ze kunnen het wel, maar ze Oolgaardt lezing 28 November 2006 Ze kunnen het wel, maar ze doen het niet Sociaal emotionele vermogens van normaal intelligente kinderen met autisme spectrum stoornissen (ASS) Sander Begeer (Vrije Universiteit,

Nadere informatie

Autismespectrumstoornis

Autismespectrumstoornis Autismespectrumstoornis Hilde Geurts, Bram Sizoo & Ilse Noens [red.] AUTISMESPECTRUMSTOORNIS interdisciplinair basisboek ISBN 978-90-368-2041-7 ISBN 978-90-368-2042-4 (ebook) DOI 10.1007/978-90-368-2042-4

Nadere informatie

Cognitieve gedragstherapie bij autisme

Cognitieve gedragstherapie bij autisme Cognitieve gedragstherapie bij autisme Caroline Schuurman, gz-psycholoog Centrum Autisme Rivierduinen Nieuwe ontwikkelingen in de behandeling van autisme bij volwassenen Utrecht, 14 juni 2011 CGT bij autisme

Nadere informatie

Autisme bij het sterke geslacht. dr. Els M.A. Blijd-Hoogewys Klinisch Psycholoog / Psychotherapeut Manager Behandelzaken INTER-PSY

Autisme bij het sterke geslacht. dr. Els M.A. Blijd-Hoogewys Klinisch Psycholoog / Psychotherapeut Manager Behandelzaken INTER-PSY Autisme bij het sterke geslacht dr. Els M.A. Blijd-Hoogewys Klinisch Psycholoog / Psychotherapeut Manager Behandelzaken INTER-PSY Overzicht presentatie Wat is ASS? ASS bij vrouwen Diagnostiek bij vrouwen

Nadere informatie

Autisme en psychose. Phrenos-congres Zwolle WS Do.8 december 2016 Ernst Wentink psychiater (KJ, VW)

Autisme en psychose. Phrenos-congres Zwolle WS Do.8 december 2016 Ernst Wentink psychiater (KJ, VW) Autisme en psychose Phrenos-congres Zwolle WS Do.8 december 2016 Ernst Wentink psychiater (KJ, VW) Inleiding Autisme en schizofrenie (psychose) levensbehoeften schizofrenie hebben schizofreen zijn? autisme

Nadere informatie

Programma deel 1. Wat is autisme? Gedrag Modellen Visualiseren

Programma deel 1. Wat is autisme? Gedrag Modellen Visualiseren Leerthema 6 ASS Programma deel 1 Wat is autisme? Gedrag Modellen Visualiseren De regels van Matthijs ASS Prevalentie 1% (gezondheidsraad 2009) 1 op 5 ook verstandelijke beperking Jongens en meisjes Gemiddelde

Nadere informatie

ASS: hoe Anders is Anders?

ASS: hoe Anders is Anders? Autismespectrumstoornis bij volwassenen met normale begaafdheid ASS: hoe Anders is Anders? van Gedrag tot diagnostiek Els Ronsse Reden? Verklaring zoeken Problemen een plaats kunnen geven Niet willen of

Nadere informatie

Nederlands Autisme Register, rapportage

Nederlands Autisme Register, rapportage Nederlands Register, rapportage 20 18 Auteurs: Sander Begeer, Marlies van Wijngaarden, Kawita Mataw en Bernadette Wijnker-Holmes Een initiatief van: Deelrapport 3: Wettelijk vertegenwoordigers over (jong)volwassenen

Nadere informatie

congres Hoe autisme werkt! een voorzet op succesfactoren www.voorzet.nl dinsdag 4 juni 2013

congres Hoe autisme werkt! een voorzet op succesfactoren www.voorzet.nl dinsdag 4 juni 2013 congres Hoe autisme werkt! een voorzet op succesfactoren dinsdag 4 juni 2013 www.voorzet.nl Programma congres 4 juni 2013 10.00-10.05 Opening Dagvoorzitter Dhr. Karel Bootsman Arbeidsdeskundige bij TATA

Nadere informatie

Het is niet altijd wat het lijkt dat het is!! Rens Evers Psychiater MFCG Limburg Koraalgroep

Het is niet altijd wat het lijkt dat het is!! Rens Evers Psychiater MFCG Limburg Koraalgroep Het is niet altijd wat het lijkt dat het is!! Rens Evers Psychiater MFCG Limburg Koraalgroep Inhoud Inleiding Casusistiek Met uitleg over verschillende beelden Veel voorkomende diagnoses Oplossingen Conclusie

Nadere informatie

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/22989 holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/22989 holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/22989 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Pouw, Lucinda Title: Emotion regulation in children with Autism Spectrum Disorder

Nadere informatie

Executieve functies in vogelvlucht (met autisme als voorbeeld)

Executieve functies in vogelvlucht (met autisme als voorbeeld) Executieve functies in vogelvlucht (met autisme als voorbeeld) Hilde M. Geurts Universiteit van Amsterdam Dr. Leo Kannerhuis Boodschap 1. Bij mensen met verschillende diagnoses zien we meer EF problemen

Nadere informatie

Wanneer de vlag de lading niet meer dekt: over het gebruik van labels voor stoornissen

Wanneer de vlag de lading niet meer dekt: over het gebruik van labels voor stoornissen Wanneer de vlag de lading niet meer dekt: over het gebruik van labels voor stoornissen Het moeilijke kind stelt ons vragen: Wie is de volwassene is die hem of haar zo moeilijk vindt? Met welke ver(w)achtingen

Nadere informatie

A-girl, meisjes met autisme in het voortgezet onderwijs

A-girl, meisjes met autisme in het voortgezet onderwijs A-girl, meisjes met autisme in het voortgezet onderwijs door Inge Verstraete 2014 Anna is een succesvolle gymnasiumleerling op het Dalton College. Toch zijn er grote zorgen bij haar ouders en het docententeam.

Nadere informatie

Psychologische problemen bij volwassenen met Klinefeltersyndroom. Nathalie Vanderbruggen

Psychologische problemen bij volwassenen met Klinefeltersyndroom. Nathalie Vanderbruggen Psychologische problemen bij volwassenen met Klinefeltersyndroom Nathalie Vanderbruggen Psychoneurologisch functioneren in KS ( Verri et al. 2010) Cognitief functioneren: Psychopathologische kwetsbaarheid:

Nadere informatie

Autisme spectrum stoornissen en delinquentie

Autisme spectrum stoornissen en delinquentie Autisme spectrum stoornissen en delinquentie Lucres Nauta-Jansen onderzoeker kinder- en jeugdpsychiatrie VUmc Casus Ronnie jongen van 14, goed en wel in de puberteit onzedelijke handelingen bij 5-jarig

Nadere informatie

Het stimuleren van sociaalcommunicatieve vaardigheden bij jonge kinderen met een autismespectrumstoornis

Het stimuleren van sociaalcommunicatieve vaardigheden bij jonge kinderen met een autismespectrumstoornis Het stimuleren van sociaalcommunicatieve vaardigheden bij jonge kinderen met een autismespectrumstoornis Herbert Roeyers Onderzoeksgroep Ontwikkelingsstoornissen VVL Congres, Berchem, 14 maart 2014 Pervasieve

Nadere informatie

Inhoud - Situaties. - Wat is de oorzaak van autisme? - Wat betekend autisme voor iemand zelf? - Autisme en de omgeving (autisten in de klas)

Inhoud - Situaties. - Wat is de oorzaak van autisme? - Wat betekend autisme voor iemand zelf? - Autisme en de omgeving (autisten in de klas) Inhoud - Situaties - Wat is autisme? - Wat is de oorzaak van autisme? - Boek het wonderbaarlijke voorval van de hond in de nacht - Wat betekend autisme voor iemand zelf? - Autisme en de omgeving (autisten

Nadere informatie

Autisme en Genderdysforie een bijzonder paar

Autisme en Genderdysforie een bijzonder paar Autisme en Genderdysforie een bijzonder paar Annelou L.C. de Vries, kinder en jeugdpsychiater, Anouk Balleur- van Rijn, klinisch psycholoog Genderteam Kinderen en Adolecenten VU medisch centrum www.vumc.nl/afdelingen/zorgcentrum-voor-gender/

Nadere informatie

Executieve functies in je klas Een praktische workshop

Executieve functies in je klas Een praktische workshop Executieve functies in je klas Een praktische workshop Anton Horeweg Leerkracht, gedragsspecialist (M SEN) Auteur Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs Gedragsproblemen in de klas in het voortgezet

Nadere informatie

Autisme en de DSM-5 symposium autismenetwerk Zuid- Holland Zuid Autismeweek

Autisme en de DSM-5 symposium autismenetwerk Zuid- Holland Zuid Autismeweek Autisme en de DSM-5 symposium autismenetwerk Zuid- Holland Zuid Autismeweek Woensdag 2 april 2014 Ad van der Sijde, Yulius Autisme Paul Reijnen, BOBA Inhoud Presentatie Vragen Veranderingen DSM-5 autisme

Nadere informatie

Autisme vroeg signaleren. NVA 31-10-2014 Ina van Berckelaer-Onnes Universiteit Leiden

Autisme vroeg signaleren. NVA 31-10-2014 Ina van Berckelaer-Onnes Universiteit Leiden Autisme vroeg signaleren NVA 31-10-2014 Ina van Berckelaer-Onnes Universiteit Leiden Inhoud * Belang en doel van vroege signalering/ onderkenning * De Richtlijn voor ASS: signalering, begeleiding en toeleiding

Nadere informatie

s. m. j. h e i j n e n - k o h l, s. p. j. v a n a l p h e n autismespectrumstoornissen, diagnostiek, ouderen definiëring

s. m. j. h e i j n e n - k o h l, s. p. j. v a n a l p h e n autismespectrumstoornissen, diagnostiek, ouderen definiëring k o r t e b i j d r a g e Diagnostiek van autismespectrumstoornissen bij ouderen s. m. j. h e i j n e n - k o h l, s. p. j. v a n a l p h e n samenvatting Autismespectrumstoornissen worden bij ouderen

Nadere informatie

Psychiatrie & Psychologie bij 22q11DS

Psychiatrie & Psychologie bij 22q11DS Studiedag Stichting 22Q11 19 november 2017 A.M. Fiksinski a.m.fiksinski@umcutrecht.nl Psycholoog & onderzoeker (PhD kandidaat) Department of Psychiatry, Rudolf Magnus Institute of Neuroscience, University

Nadere informatie

Richtlijn Autismespectrumstoornissen (2015)

Richtlijn Autismespectrumstoornissen (2015) Richtlijn Autismespectrumstoornissen (2015) Onderbouwing Uitgangsvragen Zijn er aandachtspunten bij de signalering en screening van ASS bij meisjes, etnische minderheden en mensen met een verstandelijke

Nadere informatie

Normaalbegaafde vrouwen met een autismespectrumstoornis

Normaalbegaafde vrouwen met een autismespectrumstoornis Normaalbegaafde vrouwen met een autismespectrumstoornis Van een onderbelichte subgroep Naar een subgroep in de spotlight Dr Audrey Mol, Gz-psycholoog i.o. tot Klinisch psycholoog Volwassenenteam Centrum

Nadere informatie

Werkdocument wikidot. Fetije Shala 1BaTPB. Mevr. Neckebroek

Werkdocument wikidot. Fetije Shala 1BaTPB. Mevr. Neckebroek Werkdocument wikidot Fetije Shala 1BaTPB Mevr. Neckebroek 2012-2013 Inhoudsopgave 1.Informatie over artikel... 2 1.2 Vindplaats:... 2 1.3 Referentie:... 2 1.4 Vak tijdschrift:... 2 1.5 Samenvatting Artikel:...

Nadere informatie

Sociale Interpretatie Test en Lees de Ogen Test bij hoog functionerende volwassenen met ASS

Sociale Interpretatie Test en Lees de Ogen Test bij hoog functionerende volwassenen met ASS Sociale Interpretatie Test en Lees de Ogen Test bij hoog functionerende volwassenen met ASS C.C. Kan, B. Hochstenbach, C. Tesink, J. Pijnacker, J.K. Buitelaar SIT en LdO bij hoog functionerende volwassenen

Nadere informatie

Sander Begeer Ontwikkelingspsycholoog aan de VU in Amsterdam en the University of Sydney. NVA Congres 2013

Sander Begeer Ontwikkelingspsycholoog aan de VU in Amsterdam en the University of Sydney. NVA Congres 2013 Sander Begeer Ontwikkelingspsycholoog aan de VU in Amsterdam en the University of Sydney NVA Congres 2013 Allemaal Autisme, Allemaal Anders NVA enquête 2013 Sander Begeer (VU) Marlies Wierda (VU) Stance

Nadere informatie

Psychodiagnostiek autismespectrumstoornissen bij volwassenen: een descriptief-structureel psychodiagnostisch overzicht

Psychodiagnostiek autismespectrumstoornissen bij volwassenen: een descriptief-structureel psychodiagnostisch overzicht Psychodiagnostiek autismespectrumstoornissen bij volwassenen: een descriptief-structureel psychodiagnostisch overzicht R. Vuijk In dit artikel krijgt de gz-psycholoog een overzicht aangeboden van de psychodiagnostiek

Nadere informatie

Kwaliteiten en beperkingen van (jong)volwassenen met ASS. Een reflectie Linda Cuppen

Kwaliteiten en beperkingen van (jong)volwassenen met ASS. Een reflectie Linda Cuppen Kwaliteiten en beperkingen van (jong)volwassenen met ASS Een reflectie Linda Cuppen Reflectie - Asperger/autistische stoornis en DSM-V - DSM-V: diagnostische niveaus - Diagnostische niveaus: neuropsychologische

Nadere informatie

2 Classificatie, diagnostiek en epidemiologie 35

2 Classificatie, diagnostiek en epidemiologie 35 Inhoudsopgave Overzicht van figuren, kaders en tabellen 17 1 Introductie 23 1.1 Wat is ontwikkelingspsychopathologie? 24 1.1.1 Vroeger en nu 25 1.1.2 Een dynamisch gezichtspunt 26 1.1.3 Een uniek individu

Nadere informatie

DSM 5: Ontwikkelingsstoornissen. Stephan Gemsa Katinka Franken

DSM 5: Ontwikkelingsstoornissen. Stephan Gemsa Katinka Franken DSM 5: Ontwikkelingsstoornissen Stephan Gemsa Katinka Franken Inhoud Van DSM IV naar DSM 5 Algemeen Ontwikkelingsstoornissen Verstandelijke beperking Autisme ADHD Communicatiestoornissen, leerstoornissen,

Nadere informatie

Autisme en depressie. Congres Nijcare 14 juni 2018 Katelijne Robbertz & Cees Kan

Autisme en depressie. Congres Nijcare 14 juni 2018 Katelijne Robbertz & Cees Kan Autisme en depressie Congres Nijcare 14 juni 2018 Katelijne Robbertz & Cees Kan Hoe herken je autisme bij een depressieve patiënt? 3 Wat gaat hier mis? DSM5 criteria Autismespectrumstoornis A. Beperkingen

Nadere informatie

Wat is een specifieke taalontwikkelingsstoornis? dr Ellen Gerrits, logopedist Congres TaalStaal 9 november 2012 Koninklijke Auris Groep

Wat is een specifieke taalontwikkelingsstoornis? dr Ellen Gerrits, logopedist Congres TaalStaal 9 november 2012 Koninklijke Auris Groep Wat is een specifieke taalontwikkelingsstoornis? dr, logopedist Congres 9 november 2012 Koninklijke Auris Groep Over welke kinderen praten we vandaag? Engels: Specific Language Impairment: Is SLI wel zo

Nadere informatie

AUTISME BINNEN DE LANGDURENDE

AUTISME BINNEN DE LANGDURENDE AUTISME BINNEN DE LANGDURENDE AMBULANTE VOLWASSENENZORG GGZ.. een vreemde eend in de bijt? Anne Mieke Epema, SPV i.o. Inleiding Voor geheel Nederland zouden er 33.000 volwassenen moeten zijn met een vorm

Nadere informatie

Psychiatrisering en de terreur van het perfecte kind. Prof. Dr. Stijn Vanheule Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen

Psychiatrisering en de terreur van het perfecte kind. Prof. Dr. Stijn Vanheule Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen Psychiatrisering en de terreur van het perfecte kind Psychiatriseren = Het moeilijke kind stelt de volwassene vragen: Wie is de volwassene is die hem of haar zo moeilijk vindt? Met welke ver(w)achtingen

Nadere informatie

Als je partner Asperger-syndroom heeft

Als je partner Asperger-syndroom heeft Als je partner Asperger-syndroom heeft Een praktische gids met relatieadvies tweede editie Maxine C. Aston Met een voorwoord van Tony Attwood Oorspronkelijke titel: The Other Half of Asperger Syndrome

Nadere informatie

Depressief syndroom Persoonlijke Psychiatrie,

Depressief syndroom Persoonlijke Psychiatrie, Depressief syndroom Persoonlijke Psychiatrie, 21-6-2017 Jan Spijker, psychiater, hoogleraar Chronische Depressie, Radboud Universiteit Nijmegen hoofd programma depressie Pro Persona, Nijmegen Indeling

Nadere informatie

Autisme (ASS) begeleiding of aansturing? Platformdag Passend Onderwijs 3 december 2015 Chul Joo Ro

Autisme (ASS) begeleiding of aansturing? Platformdag Passend Onderwijs 3 december 2015 Chul Joo Ro Autisme (ASS) begeleiding of aansturing? Platformdag Passend Onderwijs 3 december 2015 Chul Joo Ro Voorzet Voorzet is gespecialiseerd in het begeleiden van mensen met autisme sinds 1994. Is actief in Noord

Nadere informatie

Ines Volders 3 de licentie orthopedagogiek 1

Ines Volders 3 de licentie orthopedagogiek 1 AUTISME Autisme is een ontwikkelingsstoornis die gekenmerkt wordt door problemen op het gebied van communicatie, sociale omgang, verbeelding en repetitief gedrag. Ongeveer 70% van de mensen met autisme

Nadere informatie

Het kan! Cognitieve gedragstherapie bij mensen met een verstandelijke beperking

Het kan! Cognitieve gedragstherapie bij mensen met een verstandelijke beperking Het kan! Cognitieve gedragstherapie bij mensen met een verstandelijke beperking VGCT najaarscongres, november 2015 Sonja Schaffner & Endang Siebert-Rizzi Vraag1: Wanneer spreek je van een verstandelijke

Nadere informatie

Welkom. Voorstellen. Programma. Inleiding en voorstellen Wat is autisme, oorzaak en hoe herken je het? Autisme vanuit eigen ervaring

Welkom. Voorstellen. Programma. Inleiding en voorstellen Wat is autisme, oorzaak en hoe herken je het? Autisme vanuit eigen ervaring Welkom Algemene informatieavonden GGZ Noord- Holland-Noord in samenwerking met Stichting Deuvel Voorstellen Mieke Bellinga & Mariëlle Witteveen Programma Inleiding en voorstellen Wat is autisme, oorzaak

Nadere informatie

Cognitieve Gedragstherapie en Mindfulness Based Stress Reduction Therapie voor Angst en Depressie klachten bij volwassenen met

Cognitieve Gedragstherapie en Mindfulness Based Stress Reduction Therapie voor Angst en Depressie klachten bij volwassenen met Cognitieve Gedragstherapie en Mindfulness Based Stress Reduction Therapie voor Angst en Depressie klachten bij volwassenen met Autismespectrumstoornissen: ADASS Achtergrond ADASS Veelvuldig voorkomen van

Nadere informatie

Liesbeth Mevissen. www.bsl.nl

Liesbeth Mevissen. www.bsl.nl Liesbeth Mevissen www.bsl.nl EMDR bij mensen met een verstandelijke beperking en/of autisme Liesbeth Mevissen, klinisch psycholoog, EMDR supervisor 27 september 2013 l.mevissen@accare.nl verstandelijk

Nadere informatie

Agressie bij het syndroom van Asperger: een literatuurbeschouwing

Agressie bij het syndroom van Asperger: een literatuurbeschouwing korte bijdrage Agressie bij het syndroom van Asperger: een literatuurbeschouwing j. daems, k. vandenbosch, g. pieters samenvatting0onder de Asperger-geassocieerde symptomen wordt vaak storend gedrag vermeld,

Nadere informatie