Over- en ondervoeding
|
|
- Petrus de Vries
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Over- en ondervoeding Samenvatting Voeding heeft invloed op tal van aspecten van ons leven. Sinds de jaren vijftig van de vorige eeuw is ons voedingspatroon behoorlijk veranderd. Deze veranderingen zijn van invloed op zowel onze algemene als parodontale gezondheid. In dit artikel beschrijven we onder andere de verschillende raakvlakken tussen voeding en de tandheelkunde zoals tanderosie, cariës en parodontitis. Als tandartsassistent kun je met een proactieve houding patiënten informeren over de mogelijke rol van voeding ter preventie van klachten en het verminderen van klachten. L. Witteman, diëtist Leerdoelen Na het lezen van dit artikel: - ken je de veranderingen in het voedingspatroon van de afgelopen vijftig jaar; - ken je de invloed van de veranderingen op de mondgezondheid; - ken je de vuistregels van gezonde voeding; - ken je de kenmerken van overgewicht; - ken je de invloed van het gewicht op de mondgezondheid; - weet je waar je op moet letten bij een voedingsinterventie (bij sporters). Trefwoorden voedingsadvies, overgewicht, voedingspatroon, voedingsanamnese Inleiding In de jaren zestig van de vorige eeuw was de gebitsprothese nog een soort statussymbool en macaroni een exotische hap. In het boek Gouden jaren wordt beschreven dat een 17-jarige jongen met een vrijwel gaaf gebit een cadeau van zijn ouders krijgt: een gebitsprothese. 1 Nu, meer dan vijftig jaar later, streven we ernaar dat mensen hun gebit zo lang mogelijk behouden. En we weten dat het kauwvermogen van mensen met een gebitsprothese is gehalveerd ten opzichte van mensen die nog in het bezit zijn van hun natuurlijke gebitselementen. Dit betekent ook dat deze mensen minder medicatie slikken tegen maagen darmklachten. Om ervoor te zorgen dat mensen hun natuurlijke dentitie zo lang mogelijk behouden is preventie noodzakelijk. Preventie begint in de wieg, of eigenlijk al tijdens de zwangerschap. QP Assistenten jaargang 2 nummer 2 februari
2 totale hoeveelheid vocht 2,1 liter (incl. alcoholische dranken) koffie en thee 674 ml 33% water 549 ml 27% frisdranken QPA201502OA0501.jpg Figuur 1 Gebitsprothese ml Tabel 1 Gemiddelde dagelijkse vochtinname. % van totale vochtinname Ons eetpatroon is de afgelopen vijftig jaar behoorlijk veranderd. In de jaren zeventig deed bijvoorbeeld de avocado zijn intrede in Nederland. Mensen wisten niet wat ze ermee konden en aten deze vrucht met custardvla. De supermarkt leerde ons toen hoe we de vrucht het beste konden gebruiken. Aten we in de jaren vijftig nog ongeveer één stuk fruit per dag, nu is het advies van het Voedingscentrum om twee stuks per dag te eten en er zijn onderzoeken die aangeven dat die hoeveelheid, onder andere ter preventie van kanker, nog hoger moet zijn. De Voedingspiramide adviseert om twee tot vier stuks fruit per dag te eten. Fruit was in de jaren vijftig nog niet het hele jaar door verkrijgbaar en citrusfruit was een nieuw voedingsmiddel. Met de toenemende verkrijgbaarheid van zuur fruit zoals bijvoorbeeld bessen, citrusfruit, kiwi en mango is het risico op tanderosie ook toegenomen. Al is de prevalentie ervan vooral toegenomen door een toename in het gebruik van frisdrank. Warme dranken blijken vooral populair bij volwassenen vanaf 30 jaar en frisdranken zijn vooral populair tot 39 jaar. 2,3 Door de jaren heen veranderde ons eetpatroon van twee broodmaaltijden per dag en warm eten tussen de middag, naar ontbijt (voor een deel van de bevolking) en broodlunch en s avonds een warme maaltijd. Vandaag de dag nemen tussendoortjes een steeds belangrijker plaats in. Dit zorgt ervoor dat een aantal cliënten die de tandheelkundige professional bezoeken met gemak acht eetmomenten per dag zullen halen of meer, in elk geval meer dan de aanbevolen zeven ter preventie van cariës. Wat is gezonde voeding? Over deze vraag zijn de geleerden het maar deels met elkaar eens. Wat het antwoord op die vraag nog eens extra moeilijk maakt, is dat ieder mens anders kan reageren op voeding. De een kan een bepaald voedings middel niet verdragen, voor de ander hoeft dit geen probleem te zijn. Voor de duidelijkheid volgen een paar vuistregels. Gezonde voeding bestaat uit veel groente (minimaal 200 gram, bij voorkeur 500 gram) en veel fruit (2-4 stuks). Daarnaast bevat gezonde voeding voldoende maar niet te veel energie (kcal). Het aantal calorieën dat je dagelijks eet mag niet meer zijn dan het aantal dat je verbrandt. Overgewicht of buikvet zijn klinische tekenen van een te hoge energie-inname (kcal). In een klein deel van de gevallen is dit niet de oorzaak van de gewichtstoename. Overgewicht is objectief vast te stellen met behulp van de body-mass index (bmi). De bmi bereken je door het lichaamsgewicht (in kg) te delen door de lichaams lengte in het kwadraat (in meters). 52 QP Assistenten jaargang 2 nummer 2 februari 2015
3 BMI < 18,5 ondergewicht 18,5-24,9 gezond gewicht 25-29,9 pre-obesitas obesitas klasse I obesitas klasse II > 40 obesitas klasse III Tabel 2 Overgewicht meten: body-mass index. Tabel 2 geeft de bmi voor volwassenen weer. Voor kinderen en sporters gelden afwijkende waarden. Gezonde voeding bevat weinig toegevoegde suikers. De nieuwe conceptaanbeveling van de World Health Organization (who) 4 is maximaal 25 gram toegevoegde suiker per dag. Dat is gelijk aan vijf thee lepels. Toegevoegde suikers zijn suikers die tijdens het bereiden van voedsel (thuis of industrieel) zijn toegevoegd. Producten met toegevoegde suikers zijn onder andere frisdranken, gezoete zuiveldranken, koek, snoep, enzovoort. Water is het beste drankje om te drinken. In de nieuwe jgz-richtlijn van de Jeugdgezondheidszorg staat zelfs dat kinderen moet worden geleerd om water te drinken. Daarnaast kun je ervan uitgaan dat op gezonde voeding gekauwd moet worden. Vergelijk volkorenbrood, groente en fruit maar eens met wit brood, snoep en koek. Dagelijks een portie zuivel, noten, peulvruchten, vlees, vis of gevogelte eten maakt de voeding compleet. Voor de dagelijkse richtlijn zie figuur 5. middelomtrek (cm) vrouwen mannen normaal < 80 < 94 gewicht in de gaten houden gewichtsverlies noodzakelijk > 88 > 102 Tabel 3 Buikvet meten: middelomtrek. Vetten olie boter zuivel vlees vis koek gebak Eiwitten vis vlees gevogelte wild eieren zuivel peulvruchten noten Koolhydraten brood pasta fruit rijst Wat zit er in voeding? Voeding levert voedingsstoffen. Deze voedingsstoffen zijn eiwitten, verschillende soorten vetten, kool hydraten, vitamines, mineralen en bioactieve stoffen. Een voorbeeld van een bioactieve stof is catechine. Deze stof, die onder andere aanwezig is in groene thee, remt de aanhechting van Streptococcus mutans in de mond. Waar eiwitten bouwstoffen zijn, leveren vetten en koolhydraten vooral energie. Er zijn twee soorten kool hydraten. Koolhydraten met een korte keten: suikers. En koolhydraten met een lange keten: zetmeel. In het maag-darmkanaal wordt zetmeel omgezet in glucose (druivensuiker). aardappelen Preventief gedrag Tabel 4 Voedselbronnen Gezond eten en bewegen zijn de weinige dingen die cliënten zelf kunnen aanpakken om hun gezondheid te verbeteren. Voor het gezond houden van de dentitie moet er mondverzorging worden toegepast zoals tandenpoetsen en interdentaal reinigen. Het World Cancer Research Fund (wcrf) analyseerde wereldwijde onderzoeksgegevens en geeft aan dat ongeveer een derde van de meest voorkomende vormen van kanker te maken heeft met een ongezonde eet- en leefstijl (roken niet meegerekend). 5 Maar ook minder bedreigende aandoeningen zoals tanderosie, cariës en ook parodontitis zijn door eet- en drinkgedrag te beïnvloeden. QP Assistenten jaargang 2 nummer 2 februari
4 Figuur 2 Voorbeeld van een voedingsdagboek. Anorexia nervosa ondergewicht onvoldoende inzicht in de relatie tussen voedingsinname, eetpatroon, gewicht een negatief zelfbeeld; obsessief met eten bezig zijn Boulimia nervosa voortdurend denken aan gewicht, voeding(spatroon) en eetgedrag; schommelen in gewicht, obstipatieklachten; obsessief met eten bezig zijn Tabel 5 Kenmerken van de eetstoornissen anorexia nervosa en boulimia nervosa (Witteman, 2014) Voedingsanamnese Als er een aanleiding voor is kun je bij een patiënt een voedingsanamnese afnemen en een voedingsdagboekje meegeven om thuis in te vullen. Zorg er bij de anamnese voor dat je van tevoren weet wat je precies te weten wilt komen. Op die manier kun je de juiste dingen vragen en opzoeken. Bij cariës is het belangrijk om de hoeveelheid suiker en het aantal eet- en drinkmomenten te screenen, bij tanderosie kan ook de eet- en drinkmethode van belang zijn. Hoe lang doet iemand over het opdrinken van zijn glaasje ijsthee of appelsap? Op welke manier drinkt hij? Drinkt hij het in een keer op of spoelt hij ermee in zijn mond? Bij parodontitis kan de inname van groente en fruit, vitamine C, visolie, voedingsvezels en vitamine D van invloed zijn. 6,7 Screen het voedingsdagboek dan juist op die elementen. Voedingsadvies Pas het voedingsadvies aan op de persoon. Gezondheidsfreaks kunnen er bijvoorbeeld van overtuigd zijn dat dadels en gedroogd fruit gezonde tussen doortje zijn en daardoor het cariësrisico onderschatten. Vaak denkt men ook dat natuurlijke suikers uit honing veel gezonder zijn dan suiker uit de suikerpot. Voor het risico op cariës maakt het vervangen van suiker door honing geen verschil. 54 QP Assistenten jaargang 2 nummer 2 februari 2015
5 Figuur 3 Beslisboom gebitsslijtage. 9 Voedingsadvies aan sporters Een patiënt volgt een voedingsadvies op als het aan zijn levensstijl is aangepast. Een fanatieke sportbeoefenaar zal zijn energierijke sportdrankjes blijven drinken als hij vindt dat dit de kans op een topprestatie bij hem zal doen toenemen. De energiebehoefte van een sporter kan oplopen tot meer dan 6000 kcal per dag, terwijl de energiebehoefte van een gemiddelde volwassene 2000 kcal is. Kijk daarom samen hoe je het gebitsrisico van sportdranken beperkt. Vertel dat het gebruik van sport dranken met een lage ph, gecombineerd met een verminderde speekselproductie tijdens de inspanning die hij levert zijn gebit ontvankelijker maken voor cariës en tanderosie. Bij sporten waar gewicht een rol speelt zoals bij wielrennen, paardrijden, judo en ballet is de kans op het ontstaan van een eetstoornis veertig procent groter en vormt het eventueel braken daarbij een aanvullend erosierisico. 8 Gewicht Gewicht is misschien iets dat tot nu toe niet altijd werd besproken in de spreekkamer van de tandheelkundige professional, maar zowel ondergewicht als QP Assistenten jaargang 2 nummer 2 februari
6 Figuur 4 De SNAQ, korte screeningslijst om ondergewicht mee vast te stellen. overgewicht moet besproken worden tijdens het consult. Ondergewicht kan ontstaan als gevolg van een eetstoornis, maar ook als gevolg van kauw- en slikproblemen. Onbedoeld gewichtsverlies kan een aanwijzing zijn voor kanker of een andere ziekte. Overgewicht heeft een ongunstig effect op parodontitis. 10,11 Een gezond gewicht zonder buikvet heeft een gunstige invloed op de ontsteking. Jojoënde patiënten met een (partiële) gebitsprothese(n) kunnen problemen krijgen met de pasvorm van de prothese als de hoeveelheid vetweefsel in de mond toe- of afneemt. 12 Mogelijk is het probleem met de pasvorm subjectief. Door vermindering van de hoeveelheid vet in de mondholte ervaart de cliënt meer ruimte in de mond. Om hierover duidelijkheid te krijgen is onderzoek noodzakelijk. 56 QP Assistenten jaargang 2 nummer 2 februari 2015 Tips voor de assistent Onze cellen worden opgebouwd uit wat wij eten, en beïnvloeden dus elke behandeling. Informeer mensen te allen tijde over de invloed van voeding op de mondgezondheid, soms ter ondersteuning van de behandeling ( bij parodontitis) of ter preventie (tandcariës) Vraag altijd welke klachten iemand heeft en wijs hem op de mogelijkheden die voeding biedt. Stel vragen over het voedingspatroon bij: cariës, tanderosie, parodontitis, monddroogte en geef passend advies. Informeer de patiënt over de mogelijkheden van aangepaste voedingsadviezen bij slik- en kauwproblemen en smaak- en reukstoornissen. De tandarts kan de patiënt adviseren hiervoor contact op te
7 Figuur 5 Voedingspiramide. 13 nemen met een diëtist en/of logopedist. Maakt de patiënt melding van maag-darmziekten, diabetes mellitus, allergieën, psychologische of psychiatrische problemen, wees alert op de effecten in de mond en overleg met de tandarts voor een passend advies. Wanneer je proactief bent kun je meer betekenen voor de patiënt. Nogmaals: preventie begint al tijdens de zwangerschap, dat is waarom je een zwangere patiënt informatie geeft over de gebitsontwikkeling van haar kind. Literatuur 1 Bergen A van. Gouden Jaren. Amsterdam: Atlas Contact, Nederlandse Vereniging Frisdranken, Waters, Sappen. Wat drinkt Nederland? Drankconsumptie gemeten door het Gfk. Den Haag: FWS, Nederlandse Vereniging Frisdranken, Waters, Sappen. Drankenconsumptie in Nederland. Den Haag: FWS, (2014) 6 Chapple ILC, Milward MR. The role of diet in periodontal disease. Dental Health 2013;52(3). Retrieved from Witteman L. Voeding en mondgezondheid, praktische handleiding voor (para)medici. 1e dr. Amersfoort: De Vrije Uitgevers, Eetproblemen in de sport (2013). Retrieved from Witteman L, Bakker-van Dam M (2013). Voedingspiramide Mathus-Vliegen EMH, Nikkel D, Brand HS. Obesity and oral health. NTvT 2005;112: Suvan J, D Aiuto F, Moles DR, Petrie A, Donos N. Association between overweight/obesity and periodontitis in adults. A systematic review. Obesity Reviews: An Official Journal of the International Association for the Study of Obesity 2011;12(5), e doi: /j x x 12 Palmer CA. Diet and nutrition in oral health. 1st ed. London: Pearson Education, QP Assistenten jaargang 2 nummer 2 februari
WAT HEBBEN WE GEMETEN? Inner Scan Body Composition
HERBALIFE FITCHECK WAT HEBBEN WE GEMETEN? Inner Scan Body Composition % LICHAAMSVET Wie wil je worden? Waar ben je nu? % LICHAAMSVET Vrouw 20-39 Leeftijd 40-59 60-79 Man 20-39 Leeftijd 40-59 60-79 Te laag
Nadere informatieniveau 2, 3, 4 thema 5.5
niveau 2, 3, 4 thema 5.5 Gezonde voeding Inleiding Wanneer eet je gezond? Hoeveel moet ik dagelijks eten? Wat is een goed lichaamsgewicht? Onder- en overgewicht Inleiding Goede voeding levert de dagelijks
Nadere informatieVoedingsadvies, geeft dat kleine beetje extra. Louise Witteman
Voedingsadvies, geeft dat kleine beetje extra Louise Witteman Casus De heer Doorzon, 34 jaar, Rookt 10-15 sigaretten per dag De laatste maanden veel stress (privé-situatie). ASA 1 Mondhygiëne redelijk
Nadere informatieGEZONDHEIDSKUNDE-AFP LES 3. Gezonde voeding
GEZONDHEIDSKUNDE-AFP LES 3 Gezonde voeding 1 INLEIDING Thema 3 hoofdstuk Gezonde voeding blz. 149 Onderwerpen: -Persoonlijke verschillen -Voeding en levensfasen -Voedingsmiddelen en voedingsstoffen -Richtlijnen
Nadere informatieVoedingsadvies bij Diabetes Mellitus. Bij gebruik van GLP-1-analoog
Voedingsadvies bij Diabetes Mellitus Bij gebruik van GLP-1-analoog Aangezien u lijdt aan Diabetes mellitus, type 2 (oftewel ouderdomsdiabetes) én overgewicht hebt, heeft de arts u een behandeling met zogenaamd
Nadere informatieDienstverlenende werkzaamheden Les 7
Dienstverlenende werkzaamheden Les 7 voedingsadvies Julie hebben in les 1 al een voedingsdagboek moeten invullen en in les drie heb je als het goed is geleerd hoe de schijf van vijf werkt. Met deze kennis
Nadere informatieVoedingsadviezen bij zwangerschapsdiabetes
DIETETIEK Voedingsadviezen bij zwangerschapsdiabetes Bij de behandeling van zwangerschapsdiabetes hoort een voedingsadvies. Vaak zijn maar een paar aanpassingen nodig in de voeding om nadelige gezondheidsgevolgen
Nadere informatieEr zijn verschillende meetmethodes waarmee u kunt vaststellen of u een gezond gewicht hebt:
Een gezond gewicht Een gezond gewicht Hebt u een gezond gewicht? Energiebalans Bewegen Hoe behoudt u een gezond gewicht? Tips voor het behouden van een gezond gewicht Tips voor het bereiken van een gezond
Nadere informatieWat is goede voeding? Aanbevelingen & tips voor kinderen 9 t/m 18 jaar
Wat is goede voeding? Aanbevelingen & tips voor kinderen 9 t/m 18 jaar Gezonde leefstijl Ben jij benieuwd hoe je gezond kunt eten? Daar kan de Schijf van Vijf je bij helpen. Door iedere dag producten uit
Nadere informatieVoedingsmanagement in de Psychiatrie
Voedingsmanagement in de Psychiatrie Anneke van Hellemond, diëtist Anneke Wijtsma, diëtist 1 Inhoud presentatie Voedingsproblemen Overgewicht Metabool syndroom Verwijzen naar gespecialiseerd diëtist Behandelwijze
Nadere informatieVoeding en mondgezondheid. Louise Witteman 5 juni voor Quality Practice
Voeding en mondgezondheid Louise Witteman 5 juni voor Quality Practice 1 www.robinhealthgames.com @kingoffoodland www.voedingspiramide.nl @voedingspiramide boek@voedingspiramide.nl www.voedingenmondgezondheid.nl
Nadere informatieWAT HEBBEN WE GEMETEN? Inner Scan Body Composition
HERBALIFE FITCHECK WAT HEBBEN WE GEMETEN? Inner Scan Body Composition BMI Body Mass Index = gewicht in kg lengte x lengte in m BMI < 18,5 ondergewicht 18,5 24,9 normaal 25 29,9 overgewicht 30 34,9 zwaar
Nadere informatieWAT HEBBEN WE GEMETEN? Inner Scan Body Composition
HERBALIFE FITCHECK WAT HEBBEN WE GEMETEN? Inner Scan Body Composition BMI Body Mass Index = gewicht in kg lengte x lengte in m BMI < 18,5 ondergewicht 18,5 24,9 normaal 25 29,9 overgewicht 30 34,9 zwaar
Nadere informatieGezond gewicht. Wat kunt u er zelf aan doen? altijd dichtbij. Vraag ons gerust om advies.
Gezond gewicht Wat kunt u er zelf aan doen? Vraag ons gerust om advies altijd dichtbij www.alphega-apotheek.nl Gezond gewicht De meeste mensen willen graag een aantal kilo s afvallen. Maar is dat wel nodig?
Nadere informatiePraktische opdracht ANW Obesitas
Praktische opdracht ANW Obesitas Praktische-opdracht door een scholier 1250 woorden 4 juni 2007 5,9 20 keer beoordeeld Vak ANW Wat is obesitas? Zwaarlijvigheid is één van de grootste gezondheidsproblemen
Nadere informatieOvergewicht Inhoud Inleiding Oorzaken van overgewicht
Overgewicht Brochure over oorzaken, gevolgen en behandeling van overgewicht. Met eet- en beweegdagboekje. Inhoud Inleiding Oorzaken van overgewicht Gevolgen van overgewicht Meten en wegen BMI (Body Mass
Nadere informatiePre-diabetes, wat is het en wat kan ik er zelf aan doen? In deze folder krijgt u hier meer informatie over.
Pre-diabetes Pre-diabetes, wat is het en wat kan ik er zelf aan doen? In deze folder krijgt u hier meer informatie over. Wat is pre-diabetes Pre-diabetes is het stadium vóór diabetes (suikerziekte). Het
Nadere informatieVoedingsadvies bij verhoogde bloedsuikers tijdens de zwangerschap
Voedingsadvies bij verhoogde bloedsuikers tijdens de zwangerschap 2 Bij de Glucose Tolerantie Test was uw bloedsuiker (ook wel bloedglucose genoemd) te hoog. Daarom ontvangt u deze informatie. Wat is glucose?
Nadere informatieDiabetes mellitus. Victoza en voeding
Diabetes mellitus Victoza en voeding In het kort Wat is diabetes? Diabetes mellitus wordt in de volksmond ook wel suikerziekte genoemd. Bij Diabetes mellitus is er geen of onvoldoende insuline beschikbaar
Nadere informatieWij, Nederlanders, hebben er ook veel nieuwe eetgewoontes bij gekregen. Dat komt door drie dingen:
Samenvatting door B. 739 woorden 29 november 2016 6,5 4 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar 7.1 Eten Eet iedereen hetzelfde? Eetgewoontes hangen van verschillende dingen af: je voorkeur voor eten
Nadere informatie28-9-2014. Inhoud. Voeding en leefstijl bij en na kanker. 1. Voeding van vroeger tot nu. 1. Voeding van vroeger tot nu. 2.
Voeding en leefstijl bij en na kanker Malu van Geel Inhoud 1. Voeding van vroeger tot nu 2. Voeding en kanker 3. Aanbevelingen 4. Veel gestelde vragen 1. Voeding van vroeger tot nu 1 Hippocrates Laat voeding
Nadere informatieRisico op ondervoeding tijdens opname
Risico op ondervoeding tijdens opname Ondervoeding door ziekte, een behandeling of een operatie is in het ziekenhuis een veelvoorkomend probleem. Ongeveer één op de drie patiënten heeft een risico op
Nadere informatieSportvoeding. Antwoord op veel gestelde vragen over voeding. Sadia Rodjan Danique Stoop
Sportvoeding Antwoord op veel gestelde vragen over voeding Sadia Rodjan Danique Stoop Alles over eten Wanneer eet ik gezond? Gezond eten wordt vaak gezien als het eten van voldoende groente en fruit. Maar
Nadere informatieTanderosie, hoe voorkom je dat?
Tanderosie, hoe voorkom je dat? Wat is tanderosie? Gaatjes (tandcariës) worden veroorzaakt door bacteriën in de mond. Deze mondbacteriën vormen zuur uit suikers en andere koolhydraten (zoals in bijvoorbeeld
Nadere informatieVitaminen en mineralen. Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies. Jouw gezondheid is onze zorg
Vitaminen en mineralen Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies Jouw gezondheid is onze zorg Inhoud Vitaminen 3 Mineralen 4 Voeding 4 Dagelijkse behoefte 4 Wanneer extra vitaminen gebruiken
Nadere informatieDaarbij kan er sprake zijn van minder eten door bijvoorbeeld: toenemende vermoeidheid; kortademigheid; minder beweging; angst; depressie.
Voeding bij COPD Inleiding Een gezond, afwisselend eetpatroon is voor iedereen goed. Voedsel is immers de brandstof van ons lichaam. Klachten als kortademigheid, vermoeidheid en hoesten kunnen uw lichamelijke
Nadere informatieAfdeling Diëtetiek. Voedingsadviezen bij zwangerschapsdiabetes
Afdeling Diëtetiek Voedingsadviezen bij zwangerschapsdiabetes Inleiding Zwangerschapsdiabetes (diabetes gravidarum) is een vorm van diabetes die tijdens de zwangerschap ontstaat en meestal na de bevalling
Nadere informatie10 KEER GEZOND EET GROENTEN
10 KEER GEZOND 10 KEER GEZOND Er zijn volgens ons tien regels waar het voedingspatroon van elke sporter of niet-sporter dagelijks aan zou moeten voldoen. Deze richtlijnen zijn grotendeels gebaseerd op
Nadere informatieGezonde. voeding en. Eet gevarieerd en beweeg voluit!
Gezonde voeding en beweging Eet gevarieerd en beweeg voluit! Alles over gezonde voeding en beweging Voel jij je gezond in je hoofd? www.fitinjehoofd.be of www.noknok.be Fitte School www.fitteschool.be
Nadere informatieGezonde. voeding en. Eet gevarieerd en beweeg voluit!
Gezonde voeding en beweging Eet gevarieerd en beweeg voluit! Alles over gezonde voeding en beweging Voel jij je gezond in je hoofd? www.fitinjehoofd.be of www.noknok.be Fitte School www.fitteschool.be
Nadere informatieSamenvatting Biologie H2: Voedsel en vertering
Samenvatting Biologie H2: Voedsel en vertering Samenvatting door Eva 568 woorden 19 november 2016 0 keer beoordeeld Vak Biologie Biologie Hoofdstuk 2 voeding en vertering 1 Voedsel Voor het goed functioneren
Nadere informatieGoede voeding voor je kind. Uitleg over basisvoeding en een dagmenu
Goede voeding voor je kind Uitleg over basisvoeding en een dagmenu Goede voeding Dagmenu kind 1 t/m 3 jaar Wat is goede voeding voor kinderen? Door alle beschikbare informatie is het soms lastige te weten
Nadere informatieH.40025.0416. Voedingsadvies voor ouderen met (dreigende) ondervoeding
H.40025.0416 Voedingsadvies voor ouderen met (dreigende) ondervoeding Inleiding Een gezond voedingspatroon is voor iedereen van belang. Gezonde voeding levert de energie en de voedingsstoffen die uw lichaam
Nadere informatieProtocol module Voeding Generiek
Protocol module Voeding Generiek ZIO Versie 1.0, 180418 Inhoud 1. Inleiding... 2 2. Behandeling... 2 3. Algemene voedingsadviezen door praktijkondersteuner en huisarts... 2 Richtlijnen Gezonde voeding...
Nadere informatieZwangerschapsdiabetes en voeding
Gynaecologie Zwangerschapsdiabetes en voeding www.catharinaziekenhuis.nl Inhoud Zwangerschapsdiabetes... 3 Glucosedagcurve... 3 Behandeling... 4 Adviezen met betrekking tot uw voeding... 4 Hanteer een
Nadere informatiePre-diabetes, wat is het en wat kan ik er zelf aan doen? In deze folder krijgt u hier meer informatie over.
Pre-diabetes Pre-diabetes, wat is het en wat kan ik er zelf aan doen? In deze folder krijgt u hier meer informatie over. Wat is pre-diabetes Pre-diabetes is het stadium vóór diabetes (suikerziekte). Het
Nadere informatieVoedingsadvies bij zwangerschapsdiabetes. diabetes gravidarum
Voedingsadvies bij zwangerschapsdiabetes diabetes gravidarum 2 Deze brochure is bedoeld voor vrouwen met diabetes gravidarum. In deze brochure wordt informatie gegeven over o.a. de richtlijnen voor de
Nadere informatievoorkomen van ondervoeding bij ouderen ZorgSaam
voorkomen van ondervoeding bij ouderen ZorgSaam 1 2 VOORKOMEN VAN ONDERVOEDING BIJ OUDEREN Bij het bezoek op de polikliniek is u een aantal vragen gesteld over gewichtsverlies en uw eetlust. Hiermee wordt
Nadere informatieGezond gewicht. Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies. Jouw gezondheid is onze zorg
Gezond gewicht Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies Jouw gezondheid is onze zorg Inhoud Overgewicht 3 Oorzaken 4 Gezond gewicht 4 Tailleomvang 5 Voorkomen van overgewicht 6 Wat kun je
Nadere informatieVOORW OORD VOORWOORD. Omwille van de leesbaarheid staat in dit boekje steeds hij, maar je kunt hiervoor natuurlijk ook zij lezen.
VOORW OORD VOORWOORD Over dit boekje Alles over gezond eten en bewegen met kinderen van 4 tot 18 jaar? Bij de titel van dit boekje vraag je je misschien af wat een kleuter te maken heeft met iemand die
Nadere informatieGezonde leefstijl, hoe pak je dit op?
Gezonde leefstijl, hoe pak je dit op? Jolande van Teeffelen, diëtist Van de mensen met OSAS heeft 90% overgewicht Vetafzetting door overgewicht kan obstructie van de luchtweg veroorzaken. Maar de apneu
Nadere informatieWelkom bij Forte kinderopvang
Welkom bij Forte kinderopvang Gezonde voeding van 0-12 jaar Voedingsbureau PUUR! Donderdag 5 maart 2015 Inhoud 1. Belang gezonde voeding 2. Duurzaam & puur 3. Interactief informeren 4. Vragen 1. Belang
Nadere informatieInhoud. Voorwoord 3. Voeding 6. Slaap 22. Houding 30. Naar de dokter 37. Kleding 65. Mode 74. Kleding wassen 77
Inhoud Voorwoord 3 Voeding 6 Slaap 22 Houding 30 Naar de dokter 37 Kleding 65 Mode 74 Kleding wassen 77 6 VOEDING Weet wat je eet Je eet elke dag. Alles wat je eet (en drinkt) heet voeding. Is elke voeding
Nadere informatieGezonde voeding. Waar gaat deze kaart over? Wat wordt er van je verwacht? De betekenis van eten voor mensen. Gezonde voeding
Waar gaat deze kaart over? Deze kaart gaat over gezonde voeding. Nu vraag je je misschien af wat dit met de horeca te maken heeft. Gasten komen toch naar een horecabedrijf om lekker te eten en toch niet
Nadere informatieWorkshop diabetes en koolhydratenbeperking bij overgewicht. Graag in samenwerking
Workshop diabetes en koolhydratenbeperking bij overgewicht Graag in samenwerking Voor zowel kinderen als volwassenen zijn overgewicht en obesitas de belangrijkste risicofactoren voor de ontwikkeling van
Nadere informatieVoeding bij diabetes mellitus
Voeding bij diabetes mellitus Inleiding Dieetadviezen bij diabetes mellitus zijn nauwelijks anders dan adviezen voor een goede voeding. De gedachte dat iemand met diabetes helemaal geen suiker mag eten
Nadere informatieOndervoeding: een miskend probleem
Heeft u opmerkingen of suggesties i.v.m. deze brochure? Geef ons gerust een seintje! Ondervoeding: een miskend probleem Dienst Kwaliteit E-mail: info@jessazh.be Tel: 011 28 91 11 Jessa Ziekenhuis vzw Maatschappelijke
Nadere informatieVoedingsadvies bij peuterdiarree
Diëtetiek Voedingsadvies bij peuterdiarree www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl DIE009 / Voedingsadvies bij peuterdiarree / 29-09-2014 2 Voedingsadvies
Nadere informatieDiabetes type 2. Het belang van gezonde voeding
Diabetes type 2 Het belang van gezonde voeding Gezond eten is voor iedereen belangrijk, maar voor mensen met diabetes type 2 zijn er extra aandachtspunten. Onze voedingsadviezen helpen je. Wat gebeurt
Nadere informatieVoedingsadviezen na een Whipple-operatie
Voedingsadviezen na een Whipple-operatie Albert Schweitzer ziekenhuis september 2014 pavo 1127 Inleiding U heeft een Whipple-operatie gehad waarbij (een deel van) uw alvleesklier is verwijderd. Na de operatie
Nadere informatieRICHTLIJNEN BIJ EEN ENERGIEBEPERKTE VOEDING
RICHTLIJNEN BIJ EEN ENERGIEBEPERKTE VOEDING Inleiding Een hoog lichaamsgewicht is gevaarlijk voor de gezondheid. Overgewicht wordt vaak in verband gebracht met: hart- en vaatziekten; gewrichtsklachten;
Nadere informatieDE MAAND ZONDER SUIKER
DE MAAND ZONDER SUIKER Spelregels Hoe werkt het experiment? De maand november is voor Kassa de Maand Zonder Suiker. Helemaal suikervrij is niet gezond: in fruit zit bijvoorbeeld van nature suiker, maar
Nadere informatieConsumptie van koolhydraten in Nederland
Consumptie van koolhydraten in Nederland Caroline van Rossum 1 Inhoud Voedselconsumptie meten Inname Bronnen Waar en wanneer Verschillen in bevolking Veranderingen 2 Voedselconsumptiepeilingen Inzicht
Nadere informatieRisico op ondervoeding tijdens uw behandeling
Risico op ondervoeding tijdens uw behandeling Ondervoeding door ziekte, een behandeling of een operatie is een veelvoorkomend probleem in het ziekenhuis. Ongeveer één op de drie patiënten loopt risico
Nadere informatieGezonde Sportvoeding. als basis voor optimale sportieve prestaties
Gezonde Sportvoeding als basis voor optimale sportieve prestaties Een gezonde voeding is levensbelangrijk. Niet enkel om sportieve prestaties te leveren is een uitgebalanceerde voeding een vereiste, maar
Nadere informatieNaam: GEZOND ETEN. Hoe je gezond kan eten zie je in de Schijf van Vijf.In het midden staan de 5 regels hoe je gezond kan eten:
Naam: GEZOND ETEN Gezonde voeding zorgt voor een gezond lichaam. Als je daarbij genoeg beweegt blijf je op een gezond gewicht. Daardoor word je minder snel ziek. Hoe je gezond kan eten zie je in de Schijf
Nadere informatieTopsport en Voeding V R I J D A G 2 8 M A A R T 2 0 1 4 Z N B A S A R A I P A N N E K OE K S P ORTVOEDINGSADVIES
Topsport en Voeding V R I J D A G 2 8 M A A R T 2 0 1 4 Z N B A S A R A I P A N N E K OE K S P ORTVOEDINGSADVIES Het menu voor de ouders Even voorstellen Voedingspiramide Basissportvoeding Koolhydraten,
Nadere informatieKinderen en een gezond gewicht
Kinderen en een gezond gewicht Een kind met een gezond gewicht beweegt makkelijker en ontwikkelt zich lichamelijk beter dan een kind met overgewicht. Bovendien betekent nú overgewicht hebben dat je kind
Nadere informatieGezond eten moet dat?
51 K e n n I s m a k e n Gezond eten moet dat? Uit allerlei studies en enquêtes in verband met gezondheid en voeding blijkt dat het aantal zwaarlijvige jongeren toeneemt. Kinderen eten te vaak frieten,
Nadere informatiePATIËNTEN INFORMATIE. Ondervoeding. in het ziekenhuis Afdeling Diëtetiek
PATIËNTEN INFORMATIE Ondervoeding in het ziekenhuis Afdeling Diëtetiek Ondervoeding bij ziekte Ondervoeding door ziekte is in ziekenhuizen een veel voorkomend probleem. Ongeveer 1 op de 4 patiënten is
Nadere informatieVoedingsadviezen bij verhoogde bloedglucose in de zwangerschap
Voedingsadviezen bij verhoogde bloedglucose in de zwangerschap www.jijwij.nl Tijdens de zwangerschap kunnen er problemen optreden bij de verwerking van koolhydraten (suiker) uit de voeding. Dit wordt aangetoond
Nadere informatieHoe verklein ik mijn kans op kanker? Volg de kleuren!
Hoe verklein ik mijn kans op kanker? Volg de kleuren! KAN KANKER VOORKOMEN WORDEN? Kanker is in Nederland doodsoorzaak nummer één. Preventie is daarom van groot belang. Er zijn helaas geen garanties op
Nadere informatieOvergewicht en kinderwens
Overgewicht en kinderwens Overgewicht is een toenemend probleem in onze samenleving. Het altijd en overal beschikbaar zijn van voedsel maakt dat we meer eten dan we nodig hebben. Ook bewegen we minder,
Nadere informatieEet smakelijk René de Groot 15-06-2014
Eet smakelijk René de Groot 15-06-2014 Inhoudsopgave: Kennis testen Waar is voeding eigenlijk goed voor? Waarmee moeten we dan ontbijten? Bloedsuiker spiegel Calorieën?? Schijf van 5 Hoeveel calorieën
Nadere informatieG e z o n d e t e n m e t d e Schijf van Vijf
G e z o n d e t e n m e t d e Schijf van Vijf De Schijf van Vijf in het kort Om fit en gezond te leven is het belangrijk om gezond te eten. Gezond eten is samen met voldoende bewegen dé basis voor een
Nadere informatieSamenvatting Biologie H7 Biologie Eten
Samenvatting Biologie H7 Biologie Eten Samenvatting door J. 1049 woorden 5 januari 2017 5,1 13 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar 7.1 Eten Eet iedereen hetzelfde? Eetgewoontes hangen van verschillende
Nadere informatieVoedingsadviezen bij verhoogde bloedglucose in de zwangerschap
Voedingsadviezen bij verhoogde bloedglucose in de zwangerschap Dit document bevat vertrouwelijke informatie van JijWij. Het kopiëren en/of verspreiden van dit document zonder voorgaand schriftelijke toestemming
Nadere informatieDienstverlenende werkzaamheden Les 3
Dienstverlenende werkzaamheden Les 3 Wat moet je nu wel eten en wat niet? Waarom wel en waarom niet? Hoe kun je er achter komen wat gezonde keuzes zijn? Eten is voor ons het zelfde als brandstof voor
Nadere informatieAfdeling Diëtetiek. Voedingsadvies bij jicht
Afdeling Diëtetiek Algemeen U heeft jicht. In deze folder vindt u een aantal algemene adviezen die eventuele klachten kunnen voorkomen of verminderen. Wat is jicht? Jicht is een aandoening die behoort
Nadere informatiePre-diabetes. Vasculair Preventie Centrum
Pre-diabetes Vasculair Preventie Centrum Wat is pre-diabetes? Pre-diabetes is het stadium vóór diabetes (suikerziekte). Het glucosegehalte in uw bloed (bloedsuiker) is, vooral s ochtends voordat u gegeten
Nadere informatieDieetadvies bij jicht
VOEDING & DIEET Dieetadvies bij jicht ADVIES Dieetadvies bij jicht Jicht ontstaat als urinezuur in het lichaam wordt opgehoopt, vooral in de gewrichten. De behandeling die u krijgt, heeft tot doel de hoeveelheid
Nadere informatie1. Voedingsadvies 1.1 Inleiding
1. Voedingsadvies 1.1 Inleiding Op de pabo opleiding leren de studenten hoe ze kinderen de vaardigheden kunnen bijbrengen die ze nodig hebben om een succesvolle en evenwichtige volwassene te worden. In
Nadere informatieGezond gewicht: BOFT. Gezonde eet- en beweegadviezen. voor ouders van kinderen van 4 tot 12 jaar
Gezond gewicht: BOFT Gezonde eet- en beweegadviezen voor ouders van kinderen van 4 tot 12 jaar Van gezond eten blijf je fit en van bewegen word je vrolijk Kinderen moeten goed eten om te groeien, leren,
Nadere informatieGezond leven betekent dat je; - voldoende beweegt - gezond eet
Gezond leven betekent dat je; - voldoende beweegt - gezond eet Waarom eet je eigenlijk? Je krijgt er energie van! Energie heb je nodig alle processen in je lichaam b.v. voor lopen, computeren Maar ook
Nadere informatieWAT ETEN WE VANDAAG? 1 Waarom moet je eten?
WAT ETEN WE VANDAAG? 1 Waarom moet je eten? Alles wat je eet en drinkt noemen we voedingsmiddelen. Voorbeelden hiervan zijn: brood, boter, groenten en vlees. In voedingsmiddelen zitten voedingsstoffen:
Nadere informatievoedingsadviezen na gastric bypass
voedingsadviezen na gastric bypass 1 2 VOEDINGSADVIEZEN NA GASTRIC BYPASS Inleiding Na de gastric bypass operatie ontstaat er een kleine maag. De hoeveelheid voedsel die men daarna per maaltijd kan innemen
Nadere informatieVoorkom Zwangerschapsdiabetes
Voorkom Zwangerschapsdiabetes Steeds meer zwangere vrouwen krijgen zwangerschapsdiabetes (zwangerschapssuiker). Deze folder geeft informatie over gezond eten en bewegen tijdens zwangerschap. Wat is zwangerschapsdiabetes?
Nadere informatieVoeding bij mitochondriële ziekten
Voeding bij mitochondriële ziekten Inleiding Mitochondriën zijn de energiecentrales van ons lichaam. Mitochondriën zitten in alle lichaamscellen en zorgen voor de aanmaak van energie door de verbranding
Nadere informatieVoedingsrichtlijn Diabetes 2015
Voedingsrichtlijn Diabetes 2015 Esther Pekel diëtist Diabetescentrum 2015 1 Voedingsrichtlijn 2015 1e wetenschappelijke onderbouwde voedingsrichtlijn DM geschreven i.o.v. de NDF in 2006. 2e herziene richtlijn
Nadere informatieTe licht. Tips als uw kind niet wil eten. Eet- en beweegkalender
Te licht Bij kinderen is het lastig om aan te geven wanneer er sprake is van ondergewicht. Uw kind kan heel veel eten en toch ondergewicht hebben. Dit kan komen door een groeispurt, of door veel sporten.
Nadere informatieHoe ziet tanderosie eruit?
Wat is tanderosie? Tanderosie is het oplossen van het tandglazuur door zuurinwerking. Het is een sluipend proces dat niet gemakkelijk te herkennen is. Daarom is voorkómen van het allergrootste belang.
Nadere informatieEen operatie? Let op uw voeding!
Een operatie? Let op uw voeding! Belangrijk Om een operatie en uw herstel zo goed mogelijk te laten verlopen is het belangrijk dat u lichamelijk in een zo goed mogelijke conditie bent. Een goede voedingstoestand
Nadere informatieVoeding bij chronische longziekten
Voeding bij chronische longziekten Voeding bij chronische longziekten Goede lichamelijke conditie Veel mensen met chronische longziekten (ook wel COPD genoemd) hebben voortdurend last van hun aandoening.
Nadere informatiePATIËNTENINFORMATIE COPD EN VOEDING
PATIËNTENINFORMATIE COPD EN VOEDING 2 COPD EN VOEDING Algemeen Door middel van deze informatiefolder wil het Maasstad Ziekenhuis u informatie geven over de rol van voeding bij COPD. Indien u specifieke
Nadere informatieEnergiebalans. Opdracht 8B. Opdracht
Opdracht 8B Energiebalans Opdracht Doel: Introductie vragen (Bijlage 1) 20 min. Opdracht 1 (Werkboekje Energiebalans) 30 min. Aan de hand van het deze opdracht leren de kinderen: Wat de energiebalans is;
Nadere informatieZin en onzin van voedingssupplementen Voeding voor senioren 23 november 2017 Best
Zin en onzin van voedingssupplementen Voeding voor senioren 23 november 2017 Best BOT Voor sterke botten is nodig: Calcium + Vitamine D + Bewegen >>> alle 3 samen! Sterke botten worden al in de jeugd gevormd
Nadere informatieVakantie vitamines: hoe voorkom je vakantie kilo s? Jantine Blaauwbroek Diëtist
Vakantie vitamines: hoe voorkom je vakantie kilo s? Jantine Blaauwbroek Diëtist Inhoud 1 Vakantiebestemmingen 2 Wat is gezonde voeding? 3 Energieleveranciers en functies 4 Energiebalans op vakantie 5 Weet
Nadere informatieRICHTLIJNEN BIJ EEN ENERGIEBEPERKTE VOEDING FRANCISCUS GASTHUIS
RICHTLIJNEN BIJ EEN ENERGIEBEPERKTE VOEDING FRANCISCUS GASTHUIS Inleiding Een hoog lichaamsgewicht is gevaarlijk voor de gezondheid. Overgewicht wordt vaak in verband gebracht met: hart- en vaatziekten;
Nadere informatieWie ben ik? Naam: Maud van der Meer. Plaats: Eindhoven. Sport: wedstrijdzwemmen ( EK, WK en OS) Studie: (sport) voedingsdeskundige
Wie ben ik? Naam: Maud van der Meer Plaats: Eindhoven Sport: wedstrijdzwemmen ( EK, WK en OS) Studie: (sport) voedingsdeskundige Workshop voeding Doel Basisvoeding Van theorie naar praktijk Sportspecifieke
Nadere informatieBijlage: Dieet zonder koolhydraten
Bijlage: Dieet zonder koolhydraten Let op: u hoeft dit dieet alleen te volgen als u als voorbereiding Dieet en nuchter heeft. Het is belangrijk dat u de dag voor het onderzoek tot de laatste 6 uren voor
Nadere informatieGezonde voeding voor teamsporters
Gezonde voeding voor teamsporters Inleiding Door: Esther Verhoef en Puck Reckers Doel: Kennis vergroten goede voeding rondom trainingen/wedstrijden. Inhoud Presentatie Wat is voeding - Koolhydraten - Vetten
Nadere informatiePak voor de activiteit Hoe eten astronauten? de foto van de etende astronaut uit de bijlage.
Mensen in de ruimte GROEP 5-6 58 50 minuten 1 en 23 Pak voor de activiteit Hoe eten astronauten? de foto van de etende astronaut uit de bijlage. De leerling: weet dat voedsel in de ruimte gaat zweven weet
Nadere informatieDE ACTIEVE VOEDINGSDRIEHOEK: OM DAGELIJKS EVENWICHTIG TE ETEN EN VOLDOENDE TE BEWEGEN.
GEZONDHEID INFOBLAD DE ACTIEVE VOEDINGSDRIEHOEK: OM DAGELIJKS EVENWICHTIG TE ETEN EN VOLDOENDE TE BEWEGEN. BRON: VIGeZ, 2011. De actieve voedingsdriehoek. De actieve voedingsdriehoek geeft je een idee
Nadere informatieEten drinken en een gezond gebit. Niet vaker dan 7x iets eten of drinken per dag
Eten drinken en een gezond gebit Niet vaker dan 7x iets eten of drinken per dag Veel voedingsmiddelen kunnen het glazuur van uw tanden en kiezen aantasten. Op zich is dat geen probleem. Uw gebit herstelt
Nadere informatieCOPD en voeding. Afdeling Diëtetiek IJsselland Ziekenhuis
COPD en voeding Afdeling Diëtetiek IJsselland Ziekenhuis Inleiding Deze folder is bedoeld voor mensen met COPD en bevat algemene informatie over de rol van voeding bij COPD. Wat is COPD? De afkorting COPD
Nadere informatie1. Verdeling tijdens de ramadan 2. Het Suikerfeest
1. Verdeling tijdens de ramadan 2. Het Suikerfeest 4. Goede indeling van het bord 3. Goede vulling van het bord 6. Goede hoeveelheid kiezen 5. Goede keuze maken 8. Drink geen vruchtensap 7. Gedroogd of
Nadere informatieVoeding in de zwangerschap
Voeding in de zwangerschap Verloskunde Beter voor elkaar 1 2 Gezonde voeding Een gezonde leefstijl is belangrijk, vooral nu u in verwachting bent. Daarbij hoort gezonde voeding. Eten voor twee is niet
Nadere informatieInleiding. Wat is COPD?
COPD en overgewicht Inleiding Deze brochure is bedoeld voor mensen met COPD en overgewicht. De brochure bevat algemene informatie over de rol van voeding bij COPD wanneer er sprake is van overgewicht.
Nadere informatieBijdrage (%) van de tussendoortjes aan de consumptie van productgroepen in drie voedselconsumptiepeilingen
Tabel 18 Bijdrage (%) van de tussendoortjes aan de consumptie van productgroepen in drie voedselconsumptiepeilingen Bijdrage (%) van tussendoortjes aan de consumptie van groepen voedingsmiddelen bij de
Nadere informatieFORMAT BEHANDELPLAN MW, DE JONG (CASUS 1)
FORMAT BEHANDELPLAN MW, DE JONG (CASUS ) Namen studenten + studentnrs: Groep: Lisanne Revenberg (23668) Jet Oude Reimer (2655) 2VD F2 Patiëntengegevens: Naam patiënt: Geboortedatum: Afdeling: Naam behandelend(e)
Nadere informatie