Leeswijzer filosofie. Stichting Senia

Transcriptie

1 Leeswijzer filosofie Stichting Senia

2 Leeswijzer 'Sterven is dood-eenvoudig, iedereen kan het.' Wim Brands in gesprek met René Gude Colofon Jaar van uitgave: 2014 Taal: Nederlands Genre: filosofie, levenskunst Uitgever: ISVW Uitgevers, Leusden Uitgever leeswijzer: Stichting Senia Samensteller leeswijzer: A.M. Fuchs Uitgave leeswijzer: september 2015 Senia-nummering: Aanvulling op Fi14-11 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de samensteller/stichting Senia.

3 Boekbespreking en gesprekshandleiding 'Sterven is dood eenvoudig, iedereen kan het.' Wim Brands in gesprek met René Gude Op 13 maart 2015 overleed René Gude, oud-denker des Vaderlands en (onder veel meer) oud-directeur van de Internationale School voor Wijsbegeerte in Leusden. Ook was hij hoofdredacteur van Filosofie Magazine, dat onder zijn leiding gestaag groeide. Hij was geen academisch filosoof, maar een groot voorvechter van het toegankelijk maken van de filosofie voor een breder publiek. Hij was mede-initiator van de Maand van de filosofie waaruit tal van activiteiten zijn voortgevloeid, zoals de Nacht van de filosofie. Daarin trad hij met verve op als Stand-up filosoof, tevens de titel van het boek waarin Wilma de Rek haar gesprekken met Gude optekende (Senia Fil 14-11). Wim Brands deed dat voor Gude's laatste boek 'Sterven is doodeenvoudig. Iedereen kan het.' Die gesprekken gaan - uiteraard - over Gude's naderende dood, en over de troost die de filosofie in zo'n situatie biedt. De gesprekken gaan op zijn Gude's: zonder gewichtigdoenerij, down to earth en met de nodige humor. SAMENVATTING I Reservetijd II Troost van de filosofie III Jezelf uit de knoop halen IV De Zin van het leven 'Wij leven altijd alsof onze tijd oneindig', zegt Gude. Gek genoeg geldt dat ook voor wie te horen heeft gekregen dat hij doodgaat. Stervenden zouden zich niet met de pietluttigheden van het leven hoeven te bemoeien, maar het interessante is dat er geen leven overblijft op het moment dat je dat niet meer doet. Ook als je al met één hand aan Petrus' hemelpoort staat te rammelen, blijf je je ergeren aan het tuinhekje dat zo piept. Kan de filosofie in zo'n situatie troost bieden? Ja. Met name de sceptici en de stoïci. De sceptici waarschuwen ervoor dat je zekerheden zoekt, die er niet zijn. Dat je je onzekerheid over de afloop wilt vertalen in een vast punt, waaraan je je kunt vasthouden. Leer leven met die onzekerheid, zeggen zij. En de stoïcijnen zeggen - anders dan veelal wordt gedacht -: laat je emoties hun gang gaan. Ze laaien op, maar ze doven ook weer uit. Als je ze gaat rationaliseren, blijven ze hangen en krijg je er last van. Het verstand moet niet lullen, daar gaat het om. Het kwaad zit niet in de passies, maar in het verstand. Dat wil oordelen over de emoties en ze allerlei kanten opduwen. Het probleem is: we hebben alleen ons verstand om ons verstand in toom te houden, om ons verstand grenzen te stellen. Dat is wat Kant nastreefde in zijn Kritiek van de zuivere rede, en waar Wittgenstein op doelde toen hij zei: 'We hebben alleen maar ons verknoopte verstand, ons verwarde verstand, om de knoopjes uit ons verstand te halen.' 'Als ik van één ding overtuigd ben, dat is dat wel dat doodgaan niet zo erg is voor degene die doodgaat. (...) Ik denk dat mantelzorgers het absoluut zwaarder hebben dan stervenden.' Onsterfelijkheid bestaat, alleen niet in individuen. Het individuele leven eindigt bij de dood, maar Leeswijzer Sterven is dood-eenvoudig 3

4 de mensheid bestaat al achthonderdduizend jaar, of misschien wel langer. Je kunt zingeving ontlenen aan jouw bijdrage aan de kwaliteit van het leven van de mensen om je heen. Filosofie is één van de manieren om jezelf te trainen en te verbeteren in de omgang met anderen. Kunst is een andere manier, en sporten ook. V Leven met onzekerheid VI We moeten het met elkaar uithouden VII Blijven oefenen Artsen worden steeds beter, zodat bijv. kanker steeds meer een chronische ziekte wordt. Maar zij kunnen en weten dat op het niveau van patiëntenpopulaties. Als het om een individuele patiënt gaat, hoe die zijn ziekte ervaart, omgaat met de angst, het verdriet, staat de arts vaak met lege handen. Dat zit niet in de opleiding. Daar zou een module stoïcisme, met een toefje scepticisme, al veel schelen. Ook voor de individuele patiënt is filosofie heel nuttig: gedachten schieten alle kanten op, filosofie biedt een methodische manier om die warhoofderij enigszins tot bedaren te brengen. De mens is van nature een sociale diersoort, we moeten het met elkaar doen. En het gekke is: de mensheid neemt enorm toe en het geweld onderling neemt enorm af. Dat is bemoedigend. We zijn nu met zeven miljard. Als we waren doorgegaan met elkaar voortdurend tegen de grond te meppen, waren we misschien nog steeds met honderdvijftig geweest. We zijn succesvol van een natuuromgeving naar een cultuuromgeving overgegaan. Wat niet wil zeggen dat nu alles pais en vree is. De oorlog in Syrië is zéker voor de mensen daar akelig en naar. Moeten we niet eens kijken wat we daar aan kunnen doen? We kunnen nu vanaf de maan naar de aarde kijken. Peter Sloterdijk zei: 'Daar komt niemand levend vanaf.' Dat is een troostrijke gedachte, dat geeft mensen verantwoordelijkheid. Daarvoor zijn wel trainingsprogramma's nodig. Er zijn er vier: filosofie, sport, kunst en religie. Die hebben we bedacht om processen in onze samenleving gestalte te geven. Ook religie. Die doet wat de andere drie programma's niet doen: vormgeven aan vreugde en aan verdriet, vieren en rouwen. Misschien kan religie nieuwe rituelen bedenken voor oude gebeurtenissen. En humeurmanagement en stemmingmakerij blijven belangrijk: laat je eigen rothumeur of somberlust niet bepalen hoe je tegen de wereld aan kijkt. Leeswijzer Sterven is dood-eenvoudig 4

5 DISCUSSIEVRAGEN De volgende vragen zijn slechts bedoeld als handreiking. Het boek en het thema bieden ruim voldoende stof tot bespiegelingen en gesprekken. 1 Ervaart u onze neiging om te leven alsof onze tijd oneindig is als een - laakbaar - tekort aan 'memento mori'? 2 Denkt u dat filosofie, of een geloof, ons kan helpen de angst voor de dood te overwinnen? 3 Kan ons verstand ons helpen in moeilijke tijden, of zit het ons eerder dwars? 4 De vraag naar de zin van het leven is een grote vraag, maar toch: waaruit bestaat volgens u of voor u de zin van het leven? 5 Welke manier om heen en weer schietende gedachten in het gareel te krijgen zou uw voorkeur hebben, of heeft voor u in de praktijk haar nut bewezen? 6 Bent u het eens met Gude als hij zegt dat wij, willen wij werkelijk beschaafd zijn, onze verantwoordelijkheid moeten nemen in zaken als de oorlog in Syrë? 7 Gude heeft elders filosofie eens omschreven als een manier van efficiënt tobben. Spreekt u dat aan? Zou dat een reden kunnen zijn voor u om u in filosofie te verdiepen? OVER RENÉ GUDE De internetlinks vindt u ook terug op de website van Senia bij het betreffende boek Voor meer informatie over Gude kunt u terecht op de volgende websites: Leeswijzer Sterven is dood-eenvoudig 5