PV Praktijk elektriciteit TV Elektriciteit

Transcriptie

1 LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS Vakken: PV Praktijk elektriciteit TV Elektriciteit Specifiek gedeelte 2/0 lt/w 4/4 lt/w Studierichtingen: Studiegebied: Onderwijsvorm: Graad: Leerjaar: Elektromechanica (TV + PV) Industriële wetenschappen (TV) Mechanica-elektriciteit TSO derde graad eerste en tweede leerjaar Leerplannummer: 2009/025 (vervangt 2002/365 en 2004/133) Nummer inspectie: 2009 / 11 // 1 / N / SG / 1 / III / / V/13 (vervangt 2002/110//1/N/SG/1/III/ /D/, 2004 / 133 // 1 / N / SG / 1 / III / / D/) Pedagogische begeleidingsdienst GO! Onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap Emile Jacqmainlaan Brussel

2 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektromechanica (TV en PV) en 1 Industriële wetenschappen (TV) INHOUD Visie... 2 Beginsituatie... 3 Algemene doelstellingen... 4 Leerplandoelstellingen/leerinhouden/specifieke pedagogisch didactische wenken... 5 TV Elektriciteit (+ labo)... 5 PV Praktijk elektriciteit...17 Algemene pedagogisch-didactische wenken...21 Minimale materiële vereisten...26 Evaluatie...28 Bibliografie...29 Bijlage: jaarplan...31

3 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektromechanica (TV en PV) en 2 Industriële wetenschappen (TV) VISIE De nodige kennis en vaardigheden worden bijgebracht opdat de leerling op het einde van de opleiding in staat zou zijn om zelfstandig: voorbereidende werken uit te voeren om een elektrische installatie te realiseren; elektrische bouwstenen op hun conformiteit controleren, monteren en demonteren. Hij/zij werkt hierbij volgens de vigerende normalisaties en protocollen; een elektrische installatie te realiseren; elektrische installaties te testen, regelen, sturen, in bedrijf stellen en verbeteringen voor te stellen; elektrische storingen aan installaties te detecteren en oplossen en een foutenanalyse uit te voeren; om te gaan met geïntegreerd computergebruik; zorgsystemen toe te passen: hij/zij werkt met zorg voor kwaliteit, past de veiligheids- en milieuvoorschriften toe, werkt volgens de technische voorschriften. De leerling verwerft op het domein van de elektrische schakelingen de nodige kennis om meetopdrachten uit te voeren, problemen te analyseren, oplossingen voor te stellen, storingen op te sporen. De leerinhouden worden voldoende wiskundig en wetenschappelijk onderbouwd. De leerling kan omgaan met geïntegreerd computergebruik. Theorie en labo worden geïntegreerd aangeboden.

4 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektromechanica (TV en PV) en 3 Industriële wetenschappen (TV) BEGINSITUATIE De leerinhouden sluiten aan bij deze die behandeld werden in de tweede graad van de studierichtingen Industriële wetenschappen of Elektromechanica. Instroom vanuit andere studierichtingen is eerder uitzonderlijk. Mocht blijken dat er sommige leerlingen een bijwerking nodig hebben, dan zal dit hoofdzakelijk moeten gebeuren door zelfstudie of door inhaallessen buiten het lessenrooster. De volgende vormingscomponenten worden als voorkennis beschouwd: basisvorming in verband met fysica; basiskennis van theoretische elektriciteit; begrippen en kennis van technisch tekenen en technologie (technologie, schema s lezen- en tekenen); praktische vaardigheden en inzichten bij het voorbereiden en realiseren van elementaire residentiële elektrische installaties; beschikken over een voldoend ruimtelijk waarnemings- en voorstellingsvermogen.

5 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektromechanica (TV en PV) en 4 Industriële wetenschappen (TV) ALGEMENE DOELSTELLINGEN Over de verschillende vakken heen wordt ernaar gestreefd de leerling de noodzakelijke basiskennis en vaardigheden bij te brengen om uiteindelijk te voldoen aan het profiel van de studierichting. Bij alle leerinhouden waar mogelijk zal de nodige aandacht besteed worden aan het bijbrengen van de genormaliseerde eenheden bij de verschillende nieuwe begrippen en aan de voorschriften van ARAB en AREI. Naast de technische vaardigheden zal ook de nodige aandacht besteed worden aan de volgende attitudes: Kwaliteitsbewustzijn: Verantwoordelijkheidszin: Zin voor samenwerking: Leergierigheid: Welzijnsbewustzijn: Milieubewustzijn: Klantgerichtheid: Zin voor zelfevaluatie: Flexibiliteit: actief en pro- actief gericht zijn op kwaliteit door oog te hebben voor orde en netheid. zich ervan bewust zijn dat ordelijk en nauwkeurig werken de veiligheid voor zichzelf en de anderen verhoogt. bereid zijn om samen te werken om tot een optimaal resultaat te komen; samenhorigheid en collegialiteit hoog in het vaandel dragen. ingesteldheid om nieuwe dingen te ontdekken en nieuwe uitdagingen aan te gaan. actief en pro-actief gericht zijn op veiligheid, gezondheid en hygiëne. zich bewust zijn van de impact van eigen handelingen op het milieu. leren luisteren naar de klant en zich kunnen terugvinden in diens wensen. ingesteldheid om via reflectie over het eigen handelen na te denken en de professionaliteit te verhogen bereid zijn om zich aan te passen aan wisselende flexibele werkomstandigheden.

6 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektromechanica (TV en PV) en Industriële wetenschappen (TV) 5 LEERPLANDOELSTELLINGEN/LEERINHOUDEN/SPECIFIEKE PEDAGOGISCH DIDACTISCHE WENKEN De uitbreidingsdoelstellingen staan cursief gedrukt en worden aangeduid met een (U). TV ELEKTRICITEIT (+ LABO) 1e leerjaar: 4 lestijden/week, 2e leerjaar: 4 lestijden/week Labodoelstellingen zijn vetjes gedrukt. Deze worden geïntegreerd met de overige leerplandoelstellingen gerealiseerd. De leerlingen maken van elke laboopdracht een individueel laboverslag. Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen LEERINHOUDEN 1 basisoefeningen in verband met de verschillende leerinhouden oplossen. - De basisprincipes snel herhalen. - Demonstreer de faseverschuiving met de scoop. 1 Herhaling 2e graad sinusvormige wisselspanning, vectoriële voorstelling enkelvoudige wisselstroomketens 2 bewerkingen met complexe getallen uitvoeren in ketens met één bron en kunnen de meest geschikte berekeningsmethode bepalen. berekeningen uitvoeren in ketens met meerdere bronnen. (U) 2 Complexe schrijfwijze in wisselstroomketens - Benader praktisch; behandel enkel de aspecten die nuttig zijn voor het oplossen van wisselstroomkringen zodat dit onderdeel snel kan worden afgehandeld. - Coördineer met de collega wiskunde.

7 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektromechanica (TV en PV) en Industriële wetenschappen (TV) 6 Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen 3 het vectordiagram tekenen en de verschillende grootheden berekenen, met de complexe rekenwijze, in een serie- en in een parallelschakeling van: gelijkaardige elementen; 2 of 3 verschillende elementen. het resonantieverschijnsel verklaren en de resonantiefrequentie berekenen (complexe rekenwijze). metingen uitvoeren op de verschillende kringen. LEERINHOUDEN - Demonstreer op praktische schakelingen. Laat de leerlingen de berekende resultaten nameten. - Door gebruik te maken van de complexe rekenwijze kan dit onderdeel relatief snel worden afgewerkt. 3 Samengestelde wisselstroomkringen

8 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektromechanica (TV en PV) en Industriële wetenschappen (TV) 7 Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen 4 de invloed van de faseverschuiving op het opgenomen vermogen uit metingen vaststellen en dit verklaren. een vermogendriehoek tekenen en gebruiken. de betekenis van het begrip vermogen of arbeidsfactor toelichten. de invloed van de arbeidsfactor (cos, tg ) verklaren. de nadelen van een lage arbeidsfactor verklaren. de principiële werking uitleggen en kunnen de kenmerkende grootheden van een cos -meter opnoemen. de werking van een kwh-meter uitleggen. de werking van een wattmeter uitleggen. de waarde van de arbeidsfactor meten. een lage arbeidsfactor compenseren. de factoren opnoemen die de nauwkeurigheid van een meting beïnvloeden. het vermogen meten. metingen met een kwh-meter uitvoeren. LEERINHOUDEN 4 Vermogen en arbeid bij sinusoïdale wisselspanning - Leerstof aanbrengen door metingen op didactische opstellingen of door gebruik van simulatieprogramma's. - Verklaar de leerstof zoveel mogelijk grafisch.

9 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektromechanica (TV en PV) en Industriële wetenschappen (TV) 8 Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen 5 verklaren hoe een driefasenspanning (-stroom) opgewekt wordt. de (genormaliseerde) aanduiding bij de verschillende spoelen plaatsen. de fasespanning (stroom) en lijnspanning (stroom) berekenen in een ster- en driehoekschakeling. de verschillende waarden proefondervindelijk meten. toelichten hoe verbruikers op driefasennetten geschakeld worden. de problematiek van de aarding (distributienetten) toelichten. het vermogen en de arbeidsfactor berekenen in driefasennetten. het vermogen en de arbeidsfactor meten bij driefasige verbruikers. driefasig elektrische arbeid meten. de compensatie van een slechte arbeidsfactor met een automatische condensatorenbatterij uitleggen. LEERINHOUDEN 5 Driefasige wisselspanning uitleggen hoe de elektrische arbeid gemeten wordt bij hoogspanning. de verschillen tussen de verschillende soorten netstelsels uitleggen. het doel (en de toepassing) van de verschillende soorten toelichten. - Praktisch benaderen. - Maak zoveel mogelijk gebruik van de vectoriële voorstelling. - Lijn- en fasegrootheden bijbrengen door metingen op didactische opstellingen of door gebruik te maken van een simulatieprogramma. - Benadruk de werking van de elektronisch gestuurde condensatorenbatterij.

10 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektromechanica (TV en PV) en Industriële wetenschappen (TV) 9 Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen 6 de samenstelling schetsen en de werking uitleggen van een transformator bij nullast en bij belasting. het ontstaan van verliezen in een transformator verklaren. de begrippen vermogen en rendement van een transformator uitleggen. de verschillende schakelmogelijkheden uitleggen. de verschillende gegevens van een transformator correct interpreteren. uitleggen wat er bijzonder is aan sommige transformatoren en waarom dit noodzakelijk is. uitleggen hoe een transformator beveiligd wordt (o.a. Buchholz relais, thermische beveiliging...). het gedrag bij capacitieve belasting toelichten. (U) het rendement bepalen door middel van de nullast- en de kortsluitproef LEERINHOUDEN 6 Transformatoren Enkelfasige transformatoren Driefasige transformatoren Bijzondere transformatoren: spaartransformator; regeltransformator; lastransformator; scheidings- en veiligheidstransformator; meettransformatoren; impulstransformator. - Gebruik voldoende didactisch materiaal en demonstreer zoveel mogelijk.

11 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektromechanica (TV en PV) en Industriële wetenschappen (TV) 10 Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen 7 de werking verklaren. de principeschakeling van de ankerwikkelingen schetsen en verklaren. uitleggen wat er gedaan wordt om een sinusvormige wisselspanning te bekomen. de formules voor het bepalen van de elektrische grootheden afleiden. het gedrag van de alternator bij belasting toelichten. het vermogen en het rendement van wisselstroomgeneratoren toelichten. de voorwaarden om generatoren in parallel te schakelen, verklaren en kunnen verklaren hoe die voorwaarden kunnen gecontroleerd worden. uitleggen hoe de spanning kan geregeld worden. een toelichting geven omtrent de beveiliging van een wisselstroomgenerator. de nullast en de uitwendige karakteristiek meten. (U) de voorwaarden controleren om alternatoren in parallel te schakelen. (U) LEERINHOUDEN 7 Wisselstroomgeneratoren Enkelfasige wisselstroomgenerator Driefasige wisselstroomgenerator - Gebruik voldoende didactisch materiaal. - Demonstreer de elektronische spanningsregeling van een alternator. (bijv. uit een auto).

12 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektromechanica (TV en PV) en Industriële wetenschappen (TV) 11 Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen 8 het werkingsprincipe uitleggen. de rotatiefrequentie en de zin van het draaiveld bepalen. uitleggen hoe het aanlopen gebeurt. de werking uitleggen van systemen om de aanloopstroom te beperken. de verschillende motoren herkennen. de werking van de elektronische frequentieregelaar uitleggen. uitleggen hoe een wisselstroommotor beveiligd wordt. het elektrisch remmen uitleggen. bij de driefasige asynchrone motor de koppel-snelheidskarakteristiek bepalen. (U) bij de driefasige asynchrone motor het effect van een softstarter proefondervindelijk vaststellen. bij de driefasige asynchrone motor de frequentie-, snelheid-, spanning-, stroomkarakteristiek bepalen bij gebruik van een frequentieregelaar. (U) bij de driefasige asynchrone motor de invloed van de frequentie op het motorkoppel meten. (U) LEERINHOUDEN 8 Wisselstroommotoren Synchrone motor Driefasige asynchrone motor Eénfasige asynchrone motor - Leerstof zoveel mogelijk aanbrengen door gebruik te maken van didactische opstellingen of door simulatieprogramma's te gebruiken. - Laat de leerlingen werken met een frequentieregelaar en laat ze deze parametreren.

13 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektromechanica (TV en PV) en Industriële wetenschappen (TV) 12 Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen 9 de toepassingen van de verschillende motoren toelichten. de samenstelling uitleggen en de hoofdeigenschappen toelichten. LEERINHOUDEN 9 Bijzondere driefasige motoren Gesynchroniseerde asynchrone motor Remmotor Lineaire inductiemotor Driefasige collectormotor - Beperk tot het essentiële. 10 het werkingsprincipe van een gelijkstroommotor uitleggen. toelichting geven omtrent constructie en samenstelling. de draaizin van de motor bepalen. uitleggen hoe de aanloopstroom kan beperkt worden. uitleggen wat de invloed is van de factoren die de rotatiefrequentie en het motorkoppel bepalen. het verloop van de motorkarakteristieken schetsen en toelichten. uitleggen hoe de rotatiefrequentie kan ingesteld worden. het toepassingsgebied duiden. een gelijkstroommotor met aanzetinrichting en snelheidsregeling schakelen. 10 Gelijkstroommachines Onafhankelijk bekrachtigd Serie bekrachtiging Shunt bekrachtiging Compound - Leerstof zoveel mogelijk aanbrengen door gebruik te maken van didactische opstellingen of door simulatieprogramma's te gebruiken.

14 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektromechanica (TV en PV) en Industriële wetenschappen (TV) 13 Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen 11 de werking van deze motoren uitleggen (U) het toepassingsgebied duiden (U) - Demonstreer en gebruik aangepast didactisch materiaal. - Leg de link naar de gebruikstoepassing in elektronische toestellen. 12 de problematiek van de hernieuwbare elektrische energie duiden. de verschillende systemen voor hernieuwbare elektrische energieopwekking uitleggen. de problematiek van de koppeling van de geproduceerde energie op het distributienet uitleggen. LEERINHOUDEN 11 Bijzondere motoren (U) Universele motor Stappenmotor Servomotor Spleetpoolmotoren 12 Hernieuwbare elektrische energie Energieopwekking en hernieuwbare elektrische energiebronnen: fotovoltaïsche cellen; windmolens; Powerquality en EMC - Voldoende aandacht en tijd schenken aan dit onderwerp. - Maak gebruik van de meest recente documentatie en websites om uw les te ondersteunen. - Voorzie een bezoek aan een windmolenpark. - Maak de link met de vermogenselektronica; coördineer met het vak elektronica.

15 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektromechanica (TV en PV) en Industriële wetenschappen (TV) 14 Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen LEERINHOUDEN 13 de bedoeling van sensoren omschrijven. het belang van sensoren in de techniek onderkennen. een overzicht schetsen van de voornaamste sensoren. de principiële werking van de voornaamste sensoren uitleggen. de aangepaste symboliek herkennen en toepassen. een geschikte sensor in functie van de toepassing selecteren via (catalogus, cd-rom, het internet). een geschikte sensor in een schakeling gebruiken en aansluiten. - Voorzie relevant didactisch materiaal. - Beperk tot de principiële werking. - Aandacht besteden aan de methodes om de correcte werking te kunnen nagaan. 14 het onderscheid tussen een conventionele en een domotica installatie toelichten. een schema ontwerpen en tekenen vertrekkend van de door de fabrikant geleverde instructies. het principe van de EIB/KNX standaard duiden. de technische voordelen van een domotica installatie toelichten. een domotica systeem programmeren. de nodige verbindingen realiseren in een didactische opstelling. eventuele storingen lokaliseren. een bestaande programmatie wijzigen in functie van een gewijzigde situatie. - Maak gebruik van kopies van de originele documentatie. - Besteed voldoende tijd aan het gestructureerd opsporen en herstellen van fouten. - Zorg voor actueel domotica materiaal (EIB/KNX). - Laat ook enkele tekeningen maken met een CAD-programma. 13 Sensoren Analoge sensoren Digitale sensoren Toepassingen 14 Domotica

16 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektromechanica (TV en PV) en Industriële wetenschappen (TV) 15 Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen LEERINHOUDEN 15 de werking van een relaisschema verklaren. de codering aanduiden. de contacten nummeren. het schakelverloop opvolgen. het onderscheid maken tussen arbeidstroomprincipe en ruststroomprincipe. het stroombaanschema van een contactorschakeling opstellen, wijzigen en ontwerpen. de werking van een bestaand schema analyseren. het stroombaanschema omzetten naar een ander schemavorm. de bedradinglijst en aansluitlijst opstellen. bouwelementen opzoeken in catalogi. - Behandel relais en contactoren als één geheel. - Naast het tekenen, zal ook aandacht besteed worden aan het lezen van bestaande schema s. 16 de basisprincipes uitleggen. de werking van een schema analyseren, vertrekkend van de door de fabrikant opgegeven gegevens. een systeem programmeren. de nodige verbindingen realiseren in een didactische opstelling. - Maak gebruik van de kennis van de digitale techniek van de leerlingen. - Zorg voor relevant didactisch materiaal en uitdagende opdrachten. 15 Relaisschema s en contactoren 16 Logische stuurmodules Combinatorische schakelingen Tijdschakelingen

17 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektromechanica (TV en PV) en Industriële wetenschappen (TV) 16 Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen LEERINHOUDEN 17 de basisschema s (start stop, omkeren draaizin ) tekenen en de werking ervan uitleggen. uitleggen hoe er met IEC normen wordt geprogrammeerd. een geschikte programmeermethode kiezen (ladderdiagram instructielijst). basisschema s programmeren op didactische opstellingen. een geschikte programmeermethode kiezen (ladderdiagram instructielijst). met IEC normen programmeren. een geprogrammeerde stuurschakeling ontwerpen en aansluiten vertrekkende vanuit een praktische opgave. de nodige tekeningen realiseren. - Maak de leerlingen vertrouwd met het lezen van schema s van industriële installaties. 17 PLC - Zorg voor eigentijdse PLC s en voor uitdagende opdrachten. Integreer de opgedane kennis i.v.m. sensoren. - Overleg met de leerkracht toegepaste informatica om overlappingen te voorkomen. 18 de functie van de onderdelen van een pneumatische installatie verklaren en de verschillende elementen grafisch voorstellen. een elektropneumatisch schema lezen en tekenen. elektropneumatische schakelingen gestuurd via een PLC uitvoeren. storingen opsporen in elektropneumatische schakelingen. - Besteed ruim aandacht aan het gestructureerd opsporen en herstellen van fouten. - Coördineer met het vak mechanica. Conventionele stuurschakelingen Geprogrammeerde stuurschakelingen 18 Elektropneumatische sturingen - Laat sensoren aansluiten en laat de leerlingen hiervoor gebruik maken van een kopie van het bijgeleverde aansluitschema. - Laat de verschillende basisschakelingen uitvoeren vanaf een bestaand schema. - Aandacht besteden aan veiligheid!

18 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektromechanica (TV en PV) en Industriële wetenschappen (TV) 17 PV PRAKTIJK ELEKTRICITEIT 1ste jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar 0 lestijden/week De leerkracht maakt een keuze uit onderstaande modules. Zie ook de belangrijke opmerking bij de algemene pedagogisch-didactische wenken! Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen 1 een opgedragen taak uitvoeren met voortdurende aandacht voor welzijn, (veiligheid, gezondheid en hygiëne) en milieu. omgaan met persoonlijke beschermingsmiddelen. een eigen werkplanning maken, vertrekkend van een werkopdracht. het materiaal en gereedschap nodig voor de uitvoering van de opdracht bepalen en eventuele tekorten melden. zorg dragen voor gereedschap, machines en meetapparatuur. materiaal uitpakken (U), visueel controleren en eventuele gebreken melden. gereedschap en materiaal volgens instructies op de werkplek opslaan en beschermen. nagaan of het werk volgens de opdracht uitgevoerd kan worden en afwijkingen melden. een geschikte werkmethode en werkvolgorde bepalen. een schets maken van de uit te voeren opdracht. de eigen werkplek inrichten. de werkplek tijdens en na het werk opruimen. afval volgens instructies sorteren. LEERINHOUDEN 1 Het eigen werk organiseren - Maak van veiligheid een topprioriteit bij elke opdracht en benadruk de mogelijke gevaren. Focus op regelmatige tijdstippen op een belangrijk aspect van veiligheid. Verwijs naar het VCA attest. - Deze doelstellingen worden gespreid over de ganse duur van de opleiding.

19 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektromechanica (TV en PV) en Industriële wetenschappen (TV) 18 Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen LEERINHOUDEN 2 snoeren bewerken en aansluiten. een thermostaat (eventueel buitenvoeler) plaatsen en volgens instructies van de constructeur aansluiten. een elektrisch verwarmingstoestel volgens instructies van de constructeur monteren, installeren en aansluiten. fouten in toestellen en installaties opsporen en herstellen. 2 Project elektrische verwarming Directe verwarmingstoestellen Accumulatieverwarming Gemengde elektrische verwarming Waterverwarming Gebruik van een voorkeurschakelaar (spaarboiler) Voorrangsschakelaar - Ook aandacht besteden aan de montage van toestellen (accumulatieverwarming) en aan het gebruik van een voorkeurrelais (bij boiler) en voorrangsrelais. - Vooral het leren omgaan met de meegeleverde documentatie is belangrijk voor de leerling. 3 een installatie voor hernieuwbare elektrische energie ontwerpen en praktisch uitvoeren. de afschrijvingstermijn van de installatie berekenen rekening houdend met de actuele premies. - Ga uit van een praktische opdracht van een residentiële klant. 3 Project hernieuwbare elektrische energie

20 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektromechanica (TV en PV) en Industriële wetenschappen (TV) 19 Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen 4 uitleggen uit welke delen een persluchtinstallatie bestaat en die delen samenstellen. symbolische voorstelling herkennen en toepassen. installatie- en onderhoudsvoorschriften opzoeken en toepassen. uitleggen wat er moet gebeuren bij conditionering en dit toepassen. filters, smeertoestellen, reduceertoestellen, correct gebruiken. vertrekkende van een concrete opdracht een geautomatiseerde elektropneumatische installatie realiseren. LEERINHOUDEN 4 Project elektropneumatica Bouw van een eenvoudige persluchtinstallatie Compressor Conditionering Cilinders Pneumatische en elektropneumatische ventielen Logische schakelingen Geprogrammeerde schakelingen via PLC - Streef naar boeiende opgaven uit de bedrijfswereld. - Benader zo praktisch mogelijk stimuleer het gestructureerd werken. - Blijf niet te lang stilstaan bij pneumatische opgaven en schakel vrij snel over naar elektropneumatische opstellingen. - Zorg voor voldoende soorten sensoren, reedcontacten, fotocellen 5 de nodige aftekeningen maken, vertrekkend van een werkopgave. gaten voor signalisatie en kabelinvoer aftekenen en maken. sloten, identificatieplaatjes monteren. de aarding van de kast voorzien. bordverlichting en noodverlichting inbouwen. de montageprofielen snijden en de gaten maken, vertrekkend van een werkopgave. (U) de profielen tot een frame monteren. (U) de maten uitzetten, vertrekkend van een werkopgave. de montageprofielen plaatsen. de draadkanalen plaatsen. de stroom- en aardingsrails plaatsen. de klemmen plaatsen. de geschikte apparatuur kiezen uit een catalogus, ICT. 5. Project bordenbouw

21 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektromechanica (TV en PV) en Industriële wetenschappen (TV) 20 Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen de functie van de verschillende componenten uitleggen. de verschillende componenten plaatsen. de mechanische bewerkingen visueel controleren. bewerkingen met soepele draad uitvoeren. het schema van een bestaande schakeling opnemen. de werking ervan analyseren. met een CAD programma de nodige tekeningen maken en kableerlijsten genereren de bedrading aan de hand van een uitvoeringsschema uitvoeren. de draden nummeren en bundelen. de aansluitingen en de bedrading controleren. de energiekabels herkennen, vakkundig bewerken en aansluiten. fouten opsporen in die schakelingen. LEERINHOUDEN - Imiteer zo goed als mogelijk de montage in een werkelijke kast. - Naast een correcte werking, is ook een correcte afwerking belangrijk. - Voldoende aandacht besteden aan kableerlijsten. Veiligheidsaspecten benadrukken Besteed veel aandacht aan het gestructureerd opsporen van storingen.

22 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektromechanica (TV en PV) en 21 Industriële wetenschappen (TV) ALGEMENE PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN 1 Algemene aandachtspunten De geïntegreerde aanpak zal worden aangewend waarbij de formele scheiding tussen theorie, labo en technisch tekenen komt te vervallen. Het is daarom aangewezen alle lessen te geven in een aangepast vaklokaal, waar didactische demonstraties en metingen door de leerlingen mogelijk zijn. Er wordt steeds uitgegaan van 25 effectieve lesweken per schooljaar. Overblijvende weken kunnen worden besteed aan een verder uitdiepen van de leerstof of voor uitbreidingen. Ook nieuwe ontwikkelingen kunnen hier eventueel aan bod komen. Pedagogisch is het niet verantwoord om de leerlingen tijdens de les de leerstof systematisch te laten noteren. Om tijdverlies te vermijden, wordt het gebruik van een goed handboek of van een zelf gemaakte cursus expliciet aanbevolen. Om tijdverlies te vermijden is het wenselijk om steeds blokken van minimum 2 lesuren te voorzien. De aspecten welzijn (veiligheid, gezondheid, hygiëne) en zin voor het milieu zullen, telkens waar ze toepasselijk zijn, bij de verschillende leerstofonderdelen behandeld worden. 2 TV Elektriciteit In het TSO mag verwacht worden dat de theorie gegeven wordt in functie van datgene wat van de leerling verwacht wordt bij het uitvoeren van de diverse labopdrachten. De nodige aandacht zal besteed worden aan het gebruik van de correcte notaties en aan het gebruik van de correcte eenheden. Bij alle onderdelen - waar mogelijk - zal de nodige aandacht besteed worden aan veiligheid, gezondheid, hygiëne en zorg voor het milieu. Elke praktische labo-opdracht wordt voorafgegaan door: een duidelijke probleemstelling of welomschreven opdracht; een klassikale benadering van: - de meetschakeling; - de meetapparatuur. de te nemen voorzorgen en veiligheidsvoorschriften. De opdrachten worden individueel (indien mogelijk) of in groepsverband (voorzie geen te grote groepen) uitgevoerd. De resultaten worden met de hele klas besproken. Van elke labo opdracht wordt door elke leerling afzonderlijk een verslag gemaakt. Tijdens de opdrachten is het noodzakelijk dat de leraar nauw toezicht houdt op het verloop. Alle tekenopdrachten worden geschetst, waarna ze met een CAD-programma uitgevoerd worden.

23 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektromechanica (TV en PV) en 22 Industriële wetenschappen (TV) 3 PV Praktijk elektriciteit Belangrijke opmerking: de leerkracht werkt minstens twee projecten uit.. De lessen PV Praktijk kunnen ook worden gegeven in het tweede leerjaar waardor dan 6 (i.p.v. 4) lestijden TV en 0 lestijden PV Praktijk voorkomen in het eerste leerjaar. Dit heeft als voordeel dat de leerlingen kunnen werken aan complexere projecten en deze ook in hun GIP kunnen integreren. Elke nieuwe opdracht wordt voorafgegaan door een duidelijke uiteenzetting omtrent de toe te passen werkmethode. De leerlingen ontvangen hiervoor de nodige teksten en tekeningen. Indien noodzakelijk, zal de nodige tijd besteed worden aan het correct leren gebruiken van de verschillende gereedschappen. Bij het verwerken van materialen of het realiseren van montageoefeningen moeten de leerlingen in de mogelijkheid krijgen om persoonlijk initiatief te ontwikkelen. De lerares/leraar zal elke gelegenheid te baat nemen om in de werkplaats de begrippen van veiligheid, hygiëne en zorg voor het milieu bij te brengen. Gereedschap en materiaal moet ordentelijk en doelmatig weggeborgen worden. De werkplaats moet steeds netjes gehouden worden en in ieder geval net zijn bij het einde van de les. De lerares/leraar zal ervoor zorgen dat de leerlingen steeds begrijpen wat ze uitvoeren. De lerares/leraar zal de verschillende leerlingen nauwgezet volgen bij hun opdracht. Eventuele foutieve of gevaarlijke werkmethodes moeten meteen gecorrigeerd worden. Eventueel wordt dit klassikaal behandeld. Tijdens alle praktijkopdrachten, moet er over gewaakt worden dat steeds voldaan is aan alle voorschriften betreffende welzijn (veiligheid, gezondheid en hygiëne) en milieu. Enkele speciale aandachtspunten zijn o.a.: de bepalingen van de Wet van 4 augustus 1996 betreffende Het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk ; het K.B. van 3 mei 1999 betreffende De bescherming van jongeren op het werk ; het KB arbeidsmiddelen en machinerichtlijn. 4 Jaarplan Van elke leraar wordt verwacht dat zij/hij in het begin van het schooljaar een jaarplanning maakt. Die planning kan gemaakt worden volgens het bijgevoegd model (zie bijlage). Eenvormigheid is een noodzaak voor de verschillende collega s binnen eenzelfde vakgroep. De volgorde van de leerstofonderdelen is niet bindend. De projectmatige aanpak laat toe dat de leerplandoelstellingen worden gerealiseerd los van de volgorde zoals ze in dit leerplan worden vermeld. Wanneer alle projecten afgewerkt zijn dienen alle leerplandoelstellingen één of meerdere malen aan bod te zijn gekomen. Uiteraard moet er steeds worden over gewaakt dat de nodige voorkennis aanwezig is. 5 VOET 5.1 Wat? Vakoverschrijdende eindtermen (VOET) zijn minimumdoelstellingen, die in tegenstelling tot de vakgebonden eindtermen niet gekoppeld zijn aan een specifiek vak, maar door meerdere vakken of onderwijsprojecten worden nagestreefd. De VOET worden volgens een aantal vakoverschrijdende thema's geordend: leren leren, sociale vaardigheden, opvoeden tot burgerzin, gezondheidseducatie, milieueducatie en muzisch-creatieve vorming.

24 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektromechanica (TV en PV) en 23 Industriële wetenschappen (TV) De school heeft de maatschappelijke opdracht om de VOET volgens een eigen visie en stappenplan bij de leerlingen na te streven (inspanningsverplichting). 5.2 Waarom? Het nastreven van VOET vertrekt vanuit een bredere opvatting van leren op school en beoogt een accentverschuiving van een eerder vakgerichte ordening naar meer totaliteitsonderwijs. Door het aanbieden van realistische, levensnabije en concreet toepasbare aanknopingspunten, worden leerlingen sterker gemotiveerd en wordt een betere basis voor permanent leren gelegd. VOET vervullen een belangrijke rol bij het bereiken van een voldoende brede en harmonische vorming en behandelen waardevolle leerinhouden, die niet of onvoldoende in de vakken aan bod komen. Een belangrijk aspect is het realiseren van meer samenhang en evenwicht in het onderwijsaanbod. In dit opzicht stimuleren VOET scholen om als een organisatie samen te werken. De VOET verstevigen de band tussen onderwijs en samenleving, omdat ze tegemoetkomen aan belangrijk geachte maatschappelijke verwachtingen en een antwoord proberen te formuleren op actuele maatschappelijke vragen. 5.3 Hoe te realiseren? Het nastreven van VOET is een opdracht voor de hele school, maar individuele leraren kunnen op verschillende wijzen een bijdrage leveren om de VOET te realiseren. Enerzijds door binnen hun eigen vakken verbanden te leggen tussen de vakgebonden doelstellingen en de VOET, anderzijds door thematisch onderwijs (teamgericht benaderen van vakoverschrijdende thema's), door projectmatig werken (klas- of schoolprojecten, intra- en extra-muros), door bijdragen van externen (voordrachten, uitstappen). Het is een opdracht van de school om via een planmatige en gediversifieerde aanpak de VOET na te streven. Ondersteuning kan gevonden worden in pedagogische studiedagen en nascholingsinitiatieven, in de vakgroepwerking, via voorbeelden van goede school- en klaspraktijk en binnen het aanbod van organisaties en educatieve instellingen. 6 ICT-integratie 6.1 Wat? Onder ICT-integratie verstaan we het gebruik van informatie- en communicatietechnologie ter ondersteuning van het realiseren van leerplandoelstellingen. 6.2 Waarom? Maatschappelijke ontwikkelingen wijzen op het belang van het verwerven van ICT-competenties. Jongeren moeten niet alleen in staat zijn om nieuwe media te gebruiken, zij moeten net zo goed kunnen inschatten wanneer deze efficiënt en effectief kunnen worden ingezet. Het gebruik van nieuwe media sluit zeer goed aan bij de leefwereld van de jongeren en speelt in op hun vertrouwdheid met de beeldcultuur. Er wordt meer en meer belang gehecht aan probleemoplossend denken, kritisch selecteren, het zelfstandig of in groep werken, het kunnen verwerven en verwerken van enorme hoeveelheden informatie. Deze ontwikkelingen zijn ook merkbaar in het onderwijs. In de meeste vakken of bij het nastreven van vakoverschrijdende eindtermen vervult ICT een ondersteunende rol. Door de integratie van ICT kunnen leerlingen: het leerproces zelf in eigen handen nemen; zelfstandig en actief leren omgaan met les- en informatiemateriaal; op eigen tempo werken en een eigen parcours kiezen (differentiatie en individualisatie). 6.3 Hoe ICT integreren ter ondersteuning van het realiseren van de leerplandoelstellingen? Zelfstandig oefenen in een leeromgeving Nadat leerlingen nieuwe leerinhouden verworven hebben, is het van belang dat ze voldoende mogelijkheden krijgen om te oefenen bijv. d.m.v. specifieke pakketten. De meerwaarde van deze vorm van ICTintegratie kan bestaan uit: variatie in oefenvormen, differentiatie op het vlak van tempo en niveau, geïndividualiseerde feedback, mogelijkheden tot zelfevaluatie.

25 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektromechanica (TV en PV) en 24 Industriële wetenschappen (TV) Zelfstandig leren in een leeromgeving Een mogelijke toepassing is nieuwe leerinhouden verwerven en verwerken, waarbij de leerkracht optreedt als coach van het leerproces (bijv. in een open leercentrum). Een elektronische leeromgeving (ELO) biedt hiertoe een krachtige ondersteuning. Creatief vormgeven Leerlingen worden uitgedaagd om creatief om te gaan met beelden, woorden en geluid. De leerlingen kunnen gebruik maken van de mogelijkheden die o.a. allerlei tekst-, beeld- en tekenprogramma s bieden. Opzoeken, verwerken en bewaren van informatie Voor het opzoeken van informatie kunnen leerlingen gebruik maken van o.a. cd-roms, een ELO en het internet. Verwerken van informatie houdt in dat de leerlingen kritisch uitmaken wat interessant is in het kader van hun opdracht en deze informatie gebruiken om hun opdracht uit te voeren. De leerlingen kunnen de relevante informatie ordenen, weergeven en bewaren in een aangepaste vorm. Voorstellen van informatie aan anderen Leerlingen kunnen informatie aan anderen meedelen of tonen met behulp van ICT-ondersteuning onder de vorm van tekst, beeld en/of geluid d.m.v. bijv. een presentatie, een website, een folder... Veilig, verantwoord en doelmatig communiceren Communiceren van informatie betekent dat leerlingen informatie kunnen opvragen of verstrekken aan derden. Dit kan o.a. via , internetfora, een ELO, chatten, blogging. Adequaat kiezen, reflecteren en bijsturen De leerlingen ontwikkelen competenties om bij elk probleem keuzes te maken uit een scala van programma s, applicaties of instrumenten, al dan niet elektronisch. Daarom is het belangrijk dat zij ontdekken dat er meerdere valabele middelen zijn om hun opdracht uit te voeren. Door te reflecteren op de gebruikte middelen en de bekomen resultaten te vergelijken, maken de leerlingen kennis met de verschillende eigenschappen en voor- en nadelen van de aangewende middelen (programma s, applicaties ) en kunnen ze hun keuzes bijsturen. 7 Begeleid zelfgestuurd leren 7.1 Wat? Met begeleid zelfgestuurd leren bedoelen we het geleidelijk opbouwen van een competentie naar het einde van het secundair onderwijs, waarbij leerlingen meer en meer het leerproces zelf in handen gaan nemen. Zij zullen meer en meer zelfstandig beslissingen leren nemen in verband met leerdoelen, leeractiviteiten en zelfbeoordeling. Dit houdt onder meer in dat: de opdrachten meer open worden; er meerdere antwoorden of oplossingen mogelijk zijn; de leerlingen zelf keuzes leren maken en verantwoorden; de leerlingen zelf leren plannen; er feedback wordt voorzien op proces en product; er gereflecteerd wordt op leerproces en leerproduct. De leraar is ook coach, begeleider. De impact van de leerlingen op de inhoud, de volgorde, de tijd en de aanpak wordt groter. 7.2 Waarom? Begeleid zelfgestuurd leren sluit aan bij enkele pijlers van ons PPGO, o.m.

26 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektromechanica (TV en PV) en 25 Industriële wetenschappen (TV) leerlingen zelfstandig leren denken over hun handelen en hierbij verantwoorde keuzes leren maken; leerlingen voorbereiden op levenslang leren; het aanleren van onderzoeksmethodes en van technieken om de verworven kennis adequaat te kunnen toepassen. Vanaf het kleuteronderwijs worden werkvormen gebruikt die de zelfstandigheid van kinderen stimuleren, zoals het gedifferentieerd werken in groepen en het contractwerk. Ook in het voortgezet onderwijs wordt meer en meer de nadruk gelegd op de zelfsturing van het leerproces in welke vorm dan ook. Binnen de vakoverschrijdende eindtermen, meer bepaald Leren leren, vinden we aanknopingspunten als: keuzebekwaamheid; regulering van het leerproces; attitudes, leerhoudingen, opvattingen over leren. In onze huidige (informatie)maatschappij wint vaardigheid in het opzoeken en beheren van kennis voortdurend aan belang. 7.3 Hoe te realiseren? Het is belangrijk dat bij het werken aan de competentie de verschillende actoren hun rol opnemen: de leerling wordt aangesproken op zijn motivatie en leer kracht; de leraar krijgt de rol van coach, begeleider; de school dient te ageren als stimulator van uitdagende en creatieve onderwijsleersituaties. De eerste stappen in begeleid zelfgestuurd leren zullen afhangen van de doelgroep en van het moment in de leerlijn Leren leren, maar eerder dan begeleid zelfgestuurd leren op schoolniveau op te starten is klein beginnen aan te raden. Vanaf het ogenblik dat de leraar zijn leerlingen op min of meer zelfstandige manier laat doelen voorop stellen; strategieën kiezen en ontwikkelen; oplossingen voorstellen en uitwerken; stappenplannen of tijdsplannen uitzetten; resultaten bespreken en beoordelen; reflecteren over contexten, over proces en product, over houdingen en handelingen; verantwoorde conclusies trekken; keuzes maken en verantwoorden is hij al met een of ander aspect van begeleid zelfgestuurd leren bezig.

27 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektromechanica (TV en PV) en 26 Industriële wetenschappen (TV) MINIMALE MATERIËLE VEREISTEN 1 1 TV Elektriciteit Per klas: 1 multimedia pc met (liefst vaste) beamer en internetaansluiting; schema s van recente toestellen (bij voorkeur op transparant); 1 retroprojector. Per groep leerlingen is er nodig set didactische componenten basiselektriciteit bestaande uit weerstanden, spoelen, condensatoren; pc s met aangepast CAD tekenprogramma; drie multimeters; stroomtang; labovoeding (gelijkspanning); regelbare wisselspanningsvoeding; drie éénfasige wattmeters; 1 kwh meter; 1 cos phi-meter; 1 (didactische) transformator; 1 (didactische) driefasige asynchrone motor + bijhorende elementen; 1 frequentieregelaar; 1 driefasige spanningsbron; 1 (didactische) éénfasige inductiemotor + bijhorende elementen; 1 (didactische) compoundmotor; 1 oscilloscoop; een voorbeeld van de besproken sensoren; 1 domotica systeem (EIB); set relais en contactoren; een drietal voorgemonteerde programmeerbare logische stuurmodules; een drietal moderne PLC s; basisset elektropneumatica + persluchtinstallatie; documentatie van de verschillende besproken systemen; schema s van industriële geautomatiseerde schakelingen. 1 Inzake veiligheid is de volgende wetgeving van toepassing: - Codex - ARAB - AREI - Vlarem. Deze wetgeving bevat de technische voorschriften die in acht moeten genomen worden m.b.t.: - de uitrusting en inrichting van de lokalen; - de aankoop en het gebruik van toestellen, materiaal en materieel. Zij schrijven voor dat: - duidelijke Nederlandstalige handleidingen en een technisch dossier aanwezig moeten zijn; - alle gebruikers de werkinstructies en onderhoudsvoorschriften dienen te kennen en correct kunnen toepassen; - de collectieve veiligheidsvoorschriften nooit mogen gemanipuleerd worden; - de persoonlijke beschermingsmiddelen aanwezig moeten zijn en gedragen worden, daar waar de wetgeving het vereist.

28 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektromechanica (TV en PV) en 27 Industriële wetenschappen (TV) 2 PV Praktijk elektriciteit 1 set basisgereedschap bestaande uit: schroevendraaiers 2 tot 8 mm; kruisschroevendraaiers nr ; geïsoleerde combinatietang; geïsoleerde zijkniptang; geïsoleerde striptang; geïsoleerde ronde bektang; geïsoleerde fijne bektang (recht of gebogen); juniorbeugelzaag; elektricienmes; lichte hamer; testapparaat; rolmeter. Algemeen gereedschap: werkbanken; lichte soldeerbouten; elektrische schroevendraaier; tang voor drukverbindingen; handboormachine; tafelboormachine; gereedschap voor het maken van schroefdraad; universeel meettoestel; veiligheidsbrillen; vijlen; set platte steeksleutels; set ringsleutels; set inbussleutels; set boren; buizenklem; kleine waterpas; zelfklemmende tang; ontmanteltang voor kabel; metaalbeugelzaag. Per groep leerlingen: al het nodige materiaal voor de realisatie van de gekozen modules (projecten); verbruiksmateriaal afhankelijk van de uitgevoerde oefeningen.

29 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektromechanica (TV en PV) en 28 Industriële wetenschappen (TV) EVALUATIE 1 Inleiding Tijdens de laatste decennia hebben zich nieuwe ontwikkelingen voorgedaan in het denken over leerlingenevaluatie. Evaluatie wordt niet meer beschouwd als een afzonderlijke activiteit die louter gericht is op de beoordeling van de leerling, maar ze dient in tegendeel met het leerproces verweven zijn. De didactische evaluatie is een inherent deel van leren en onderwijzen. Zij geeft informatie aan leerlingen en leraren over het succes van het doorlopen leerproces en biedt zodoende de kans om het rendement van leerlingen én leraren te optimaliseren. 2 Basisprincipes De leerkracht zal aandacht hebben voor proces- en productevaluatie. Het onderscheid tussen proces- en productevaluatie is niet altijd even duidelijk. Bij productevaluatie wordt nagegaan in welke mate leerlingen de onderwijsdoelen hebben bereikt; bij procesevaluatie wordt het leerproces van de leerling en het didactisch handelen geëvalueerd. Het evaluatiesysteem van de leerkracht zal structureel rekening houden met kennis, vaardigheden en vakgebonden attitudes van de leerlingen en het resultaat van taken, toetsen, praktische oefeningen en opdrachten De evaluatiecriteria worden vooraf duidelijk aan de leerlingen medegedeeld. Deze criteria worden ook best vooraf besproken in de vakwerkgroep. Een evaluatie dient te vertrekken vanuit duidelijke en operationele doelstellingen. Zowel het proces als het product moeten op een zo objectief mogelijke manier geëvalueerd worden. Bij de evaluatie wordt er in ieder geval rekening mee gehouden dat het om leerlingen gaat. Onnauwkeurig werken, kleine fouten maken kunnen in zekere mate aanvaardbaar zijn. Belangrijk is de evolutie van de leerprestaties en de vaardigheden van de leerlingen. Daarom zal de leraar voortdurend hun vorderingen nagaan en zo nodig, zal hij/zij meteen remediërend optreden. Bij het begin van iedere les zal de leraar desnoods aan alle leerlingen afzonderlijk meedelen welke (sub)doelstellingen tijdens die les moeten bereikt of nagestreefd worden. Iedere leerling moet bij het begin van iedere les weten wat van hem tijdens die les verwacht wordt. Zoals alle meetapparatuur moet ook het evaluatie-instrument aan bepaalde kwaliteitscriteria voldoen. Maak van de evaluatie een nuttig instrument. De evaluatie is maar nuttig als de leerlingen (maar ook de leraar) uit de evaluatie iets kunnen leren, daarom is het essentieel: aan de leerling feedback te geven en te leren waarom een antwoord juist of fout is; conclusies te trekken voor de manier van onderwijzen (didactische aanpak); de samenhang van het aantal onvoldoendes met andere vakken te analyseren.

30 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektromechanica (TV en PV) en 29 Industriële wetenschappen (TV) BIBLIOGRAFIE AIB - VINÇOTTE, Algemeen Reglement op de Elektrische installaties AREI, Brussel. BAELE, D., e.a., Elektra 1, Plantyn. BAELE, D., e.a., Elektra 2, Plantyn. BEMANS R, Elektrische machines en aandrijvingen, Uitgeverij Garant, Leuven Apeldoorn. CLAERHOUT, L., Elektrotechniek, Plantyn. CUPERUS P, Opnemers van fysische grootheden, Wolters Noordhoff, Nederland. CUPPENS J + SAEYS H, Basiselektronica, Die Keure. COOREMAN, Serie Elektrotechniek: Elektrotechnisch tekenen, Plantyn. DEKELVER, Serie elektrotechniek: Installatieleer, Plantyn. DEKELVER, FICHFET, VAN OPSTAL; Technologie Installatieleer 1&2, Wolters Plantyn. DEVENTER; handboek elektrotechniek, Kluwer. DE DONDER, B-HELLEMANS P, Watt met elektriciteit, De Boeck. GEYSEN, W., Algemene elektrotechniek, Acco. GEYSEN, W., Elektrische machines, Acco. GOES, P., Basiselektriciteit, Die Keure. HASEBRINK-KOBLER, Besturingstechniek 1, grondbeginselen van de pneumatiek/elektropneumatiek, Festo. JACOBS F, Domotica, intelligentie in het gebouw, De Boeck. MAESEN, Serie elektrotechniek, Plantyn. MARIEN, H., Programmeerbare logische sturingen, Die Keure. POLLEFLIET, J., Elektronische vermogencontrole, Nevelland. SCHEERS, L. + SELS, L., Elektriciteit, De Sikkel. STANDAERT, K., + VAN DE BORGHT, F., Gedifferentieerd leerpakket elektriciteit, De Boeck TEUNISSEN F, Serie Elektrotechniek, vaktheorie, W.J. Thieme en Cie, Zutphen Nederland. VANDENHEEDE H, Elektrische machines, Die Keure. VAN DEN WYNGAERT, L + VAN DEN WYNGAERT, P., Basiselektriciteit, Die Keure. VAN HEUVERZWYN, G., Labo 1a, Plantyn. VAN HEUVERZWYN, G., Labo 1b, Plantyn. VANDENHEEDE, H., + VERSCHAEVE, L., Elektrische machines deel 1 9, Die Keure. VEKENS, J., Installatiepraktijk voor de elektricien, Standaard. Provinciaal Veiligheidsinstituut, Antwerpen Basisveiligheid VCA (boek, cdrom, transparanten voor lesgevers) Enkele interessante websites:

31 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektromechanica (TV en PV) en 30 Industriële wetenschappen (TV) CREG - Bienvenue - Welkom/

32 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Elektromechanica (TV en PV) en Industriële wetenschappen (TV) 31 BIJLAGE: JAARPLAN Jaarplan Optie:... Leerkracht:... Vorderingsplan Onderwijsvorm:... Graad:... Jaar:... Schooljaar: /.. Vak:... Handboek/cursus:... Leerplannummer:... Lestijden/week:... JAARPLAN VORDERINGSPLAN Week nummer Nr. in leerplan Leerinhouden en te realiseren leerplandoelstellingen Gegeven op (datum) Opmerkingen