Vrijwilligersbeleid 2012

Transcriptie

1 Rapportage Flitsenquête ActiZ Vrijwilligersbeleid 2012 Voor ActiZ, organisatie van zorgondernemers Van ICSB Marketing en Strategie Drs. Yousri Mandour Loes Wevers MSc Datum 6 december 2012 Pag. 1

2 Voorwoord Het aandeel en het belang van vrijwilligers in de ouderenzorg is onverminderd belangrijk. Zij dragen vooral bij aan het welzijn van cliënten: zij kunnen cliënten de extra aandacht geven en activiteiten met hen ondernemen die het leven verrijken. Dat was een belangrijke reden om de flitsenquête vrijwilligersbeleid, die in 2010 voor het eerst is gedaan, te herhalen in oktober Deze keer namen maar liefst 251 organisaties deel aan het onderzoek. Het onderzoek geeft daarmee een goed beeld van de stand van zaken van het vrijwilligersbeleid onder de ActiZ leden. Van formeel naar informeel In het Deltaplan Ouderenzorg stelt ActiZ dat voor een toekomstbestendige zorg de beweging nodig is van formele naar informele zorg. Cliënten krijgen en nemen steeds meer verantwoordelijkheid over hun zorg samen met hun informele netwerk van mantelzorgers, familie en vrijwilligers. Het beroep op vrijwilligers zal daardoor in de komende jaren groter worden. Een goed beleid voor werven en begeleiden van vrijwilligers en het maken van een passende combinatie van cliënten en vrijwilligers is dus onontbeerlijk. Coördinatoren vrijwilligerswerk vervullen hier een essentiële taak. Het aantal vrijwilligers in onze branche is de afgelopen twee jaar ongeveer gelijk gebleven. Uit de enquête blijkt dat de gemiddelde verhouding van betaalde versus vrijwilligers 2,5 : 1 is. De toenemende nadruk op informele zorg maakt dat het aantal uren vrijwilligerswerk fors uitgebreid zal moeten worden. Meer zorgtaken Vrijwilligers worden vooral ingezet om de service aan de cliënten te verbeteren en de kwaliteit van leven van de cliënten te vergroten. Zij mogen zelfstandig met cliënten op stap, maar over het algemeen staan zorgorganisaties niet toe dat vrijwilligers zorgtaken vervullen. Dat is jammer, want een aantal taken, zoals helpen bij naar het toilet gaan of bij eten en drinken, maakt het meedoen aan activiteiten buitenshuis makkelijker. Wettelijk zijn er geen belemmeringen in wat vrijwilligers mogen. Van groot belang is wel er goed overleg is tussen cliënten en hun familie, mantelzorgers, vrijwilligers en zorgprofessionals over wie welke taken uitvoert. Scholing of begeleiding kan noodzakelijk zijn. Pag. 2

3 Aanbevelingen Uit de flitsenquête blijkt dat zorgorganisaties de afgelopen twee jaar een consistent beleid hebben gevoerd op gebied van vrijwilligers. Gezien de politieke en demografische ontwikkelingen is een intensiever vrijwilligersbeleid nodig. Deze conclusie leidt tot de volgende aanbevelingen: - Zorgorganisaties moeten inzetten op een goed beleid voor werving en begeleiding van vrijwilligers. Voor het werven van nieuwe vrijwilligers kunnen zij zich richten op nieuwe doelgroepen zoals jongeren en migranten. Samenwerking met gemeente en welzijnsorganisaties is essentieel. Ten behoeve van het werven en begeleiden van vrijwilligers is een online loopbaaninstrument gereed in april Daarnaast is van belang dat zorgorganisaties zicht hebben op de behoeften die voortkomen uit een goed samenspel tussen cliënt, vrijwilligers en zorgprofessionals. Voor een goed samenspel tussen professionals en vrijwilligers is het nodig hen een volwaardige positie te geven, bijvoorbeeld door vrijwilligers op te nemen in een geïntegreerd personeelsbeleid. - Van zorg worden andere competenties gevraagd. Zo zullen zij een meer ondersteunende taak hebben in het samenspel tussen cliënt, mantelzorgers en vrijwilligers. Dat vereist een omslag bij zowel zorg als zorgorganisaties. - Tot slot vereist de overgang van formele zorg naar informele zorg, een ontwikkeling die ook de regering voorstaat, flexibiliteit en regelruimte van iedereen. Vrijwilligers en zorg hebben ruimte nodig om die activiteiten te doen die het best passen bij de cliënten en hun eigen competenties. Soms moeten de regels daarvoor flexibel worden toegepast. Voor meer informatie, kijk op actiz.nl bij vrijwilligersbeleid of neem contact op met Annemiek Mulder, senior beleidsmedewerker, a.mulder@actiz.nl. Met vriendelijke groet, Aad Koster Directeur December 2012 Pag. 3

4 Inhoudsopgave Samenvatting Opzet en respons flitsenquête Vrijwilligersbeleid Status en verwachte groei vrijwilligers in de VVT-branche Belang vrijwilligers in de VVT-branche Inzet vrijwilligers Wensen ondersteuning ActiZ vrijwilligersbeleid/-werk Campagnes Pag. 4

5 Samenvatting Deze Flitsenquête Vrijwilligersbeleid is op 10 oktober 2012 uitgezet onder 420 leden van het ActiZ-ledenpanel. 251 respondenten afkomstig van zowel grotere als kleinere zorgorganisaties hebben de enquête volledig ingevuld. Ten behoeve van de representativiteit gebaseerd op het budget van de zorgorganisaties, heeft ICSB een corrigerende wegingsfactor toegepast. Status en verwachte groei vrijwilligers in de VVT-branche Uit deze enquête blijkt dat per medewerker in een zorgorganisatie 0,41 vrijwilligers actief zijn. Dit is een verhouding van 1 staat tot 2,5: per 2,5 medewerker is er 1 vrijwilliger. Met andere woorden: het totale bestand per zorgorganisatie bestaat gemiddeld voor 71% uit en voor 29% uit vrijwilligers. Hierbij valt op dat het aandeel vrijwilligers sterk afhankelijk is van de omvang van de organisatie. De kleinste zorgorganisaties hebben gemiddeld 0,76 vrijwilligers per medewerker, terwijl bij de grootste zorgorganisaties gemiddeld 0,29 vrijwilligers per medewerker actief zijn. In 2010 is reeds een schatting gemaakt van de verhouding vrijwilligers-, die toen uitkwam op ongeveer 1 vrijwilliger voor elke 2 tot 3. De resultaten uit 2012 sluiten hierop aan. Uit deze ratio wordt, net als in 2010, de enorme impact van vrijwilligers in de VVT-branche onderstreept. Het belang van de vrijwilligers voor de VVT-branche is groot. Het aantal coördinatoren vrijwilligers is de laatste twee jaar volgens ruim driekwart van de zorgorganisaties stabiel gebleven. De belangrijkste taken van deze coördinatoren vrijwilligerswerk zijn het werven/begeleiden en het aansturen van de vrijwilligers. Daarnaast zijn het ontwikkelen van nieuwe activiteiten en beleid ontwikkelen ook taken van de coördinatoren. Hoewel het belang van vrijwilligers reeds groot is, verwachten zorgorganisaties een stijging in het aantal vrijwilligers. 35% van hen verwacht zelfs een stijging in het aantal vrijwilligers van minstens 10%. Slechts 15% van de zorgorganisaties verwacht geen stijging van het aantal vrijwilligers. Uitvoering van zorgtaken door vrijwilligers vindt men niet de juiste en gewenste weg volgens de zorgorganisaties. Het inzetten van vrijwilligers wordt gezien als aanvullend en biedt geen structurele oplossingen in het probleem van de arbeidskrapte. Vrijwilligers mogen en kunnen de rol van niet overnemen, wel kunnen zij in hoge mate bijdragen aan het welzijn van klanten is de meest voorkomende visie. Pag. 5

6 Belang vrijwilligers in de VVT-branche Vrijwel alle zorgorganisaties hebben het vrijwilligersbeleid op schrift staan. Bij 11% van de zorgorganisaties is er een vrijwilligersraad die overleg met de Raad van Bestuur/management. De kosten voor vrijwilligerswerk (coördinatie, scholing, onkostenvergoedingen, verzekeringen, attenties, bijeenkomsten) zijn bij vrijwel alle zorginstellingen opgenomen in de begroting. De belangrijkste baten van vrijwilligerswerk bestaan uit: meer persoonlijke aandacht voor cliënten, meer activiteiten voor cliënten en meer zorg en welzijn op maat mogelijk voor cliënten. Werkzaamheden van vrijwilligers Dat de werkzaamheden van de zorgprofessional en de vrijwilliger niet door elkaar lopen, blijkt ook uit de werkzaamheden die de vrijwilligers in de ogen van de zorgorganisaties mogen uitvoeren. Bijna driekwart is van mening dat vrijwilligers cliënten niet mogen helpen met eten en drinken, in ieder geval niet bij cliënten met slikproblemen. Daarnaast is het helpen van cliënten met toiletbezoek voor 60% van de ondervraagden geen taak die vrijwilligers mogen uitvoeren. Over het toedienen van medicatie aan cliënten is men nog eenduidiger: 92% is van mening dat vrijwilligers deze taak niet mogen uitvoeren. Dit verschilt niet met de resultaten in Bijna tweederde van de respondenten is het er (helemaal) mee oneens dat het onvermijdelijk is dat vrijwilligers steeds vaker zorgtaken overnemen van de professionals. Ook hier blijkt opnieuw dat het takenpakket tussen de professional en de vrijwilligers als twee verschillende zaken worden gezien. Wensen ondersteuning ActiZ vrijwilligersbeleid/werk Naast de vragen omtrent vrijwilligersbeleid, is ook gevraagd hoe ActiZ zorgorganisaties hierin kan ondersteunen. De meest gewenste vorm van ondersteuning is het organiseren van bijeenkomsten, voornamelijk voor coördinatoren vrijwilligerswerk en bijeenkomsten over inzet en omgang met informele zorgverleners. Pag. 6

7 Campagnes De campagne Gouden handen is door 63% van de ondervraagden gevolgd. Ruim de helft van hen deed dit via de website, 10% volgde de DocuSoap op SBS6. 72% van de respondenten zegt dat de campagne geen invloed heeft gehad op het vrijwilligersbeleid van de zorgorganisatie. De campagne Het Nieuwe Ouder Worden is bekend bij 63% van de ondervraagden. Zij leerden deze campagne vooral kennen via de ActiZ-website (97%), op grote afstand gevolgd door de georganiseerde debatten (20%). Suggesties voor nieuwe campagnes hebben voornamelijk betrekking op nieuwe vormen van mantelzorg en vrijwilligerswerk, het betrekken van familie als vrijwilligers en het aanspreken van nieuwe doelgroepen vrijwilligers. Ook is er behoefte aan campagnes over juridisering van vrijwilligersbeleid en empowerment van cliënten. Belangrijkste verschillen in 2012 ten opzichte van 2010 De algehele lijn van de resultaten uit 2010, is doorgetrokken naar Er zijn slechts lichte afwijkingen zichtbaar, maar op geen enkel punt zijn grote veranderingen gerealiseerd ten opzichte van Wel is de vraagstelling, met name voor het bepalen van het aandeel vrijwilligers in de organisatie, aangescherpt. Hierdoor zijn we beter in staat om een ratio vrijwilligers- te berekenen. We komen op een ratio uit die ongeveer gelijk is aan 2010, namelijk dat er gemiddeld 1 vrijwilliger actief is per 2,5 medewerker. Het aandeel vrijwilligers is het grootst bij de kleinste zorgorganisaties, en loopt af naarmate de organisatie groeit. Net als in 2010, blijkt ook in 2012 dat het takenpakket van deze vrijwilligers wel duidelijk gescheiden is van dat van professionele : vrijwilligers dragen vooral bij aan het welzijn van klanten, maar voeren weinig zorgtaken uit. Pag. 7

8 1. Opzet en respons flitsenquête Vrijwilligersbeleid Respons Deze Flitsenquête Vrijwilligersbeleid is op 10 oktober 2012 uitgezet onder het directieledenbestand van ActiZ. De vragenlijst is beschikbaar geweest tot 26 oktober respondenten (71%) zijn aan de enquête begonnen, 251 leden (60% van totaal, 85% van begonnen) hebben de enquête volledig ingevuld. De respons is hiermee fors gestegen ten opzichte van het eerste onderzoek in 2010, toen 137 leden deelnamen aan het onderzoek. Van de 251 respondenten heeft 60% (150 respondenten) aangegeven dat ActiZ contact met hen op kan nemen over vrijwilligersbeleid. De contactgegevens van deze respondenten delen we met ActiZ los van deze rapportage. Representativiteit De representativiteit van de respons is getest op basis van de omzet van de zorgorganisaties. Uit de uitvoering van deze test, blijkt dat de respons niet representatief is: organisaties met een kleine of grote omzet zijn niet naar verhouding vertegenwoordigd in de dataset. De resultaten in de dataset worden hiervoor gecorrigeerd, zodat uitkomsten in deze rapportage wel een representatieve afspiegeling vormen van de ActiZ-leden. Doordat van enkele respondenten de omzet niet bekend is, zal aan hen geen weging worden toegekend. Dit leidt ertoe dat het totaal aantal respondenten voor sommige vragen niet optelt tot 251 (de werkelijke respons), maar wegens afronding licht hoger kan uitvallen. Toepassing van een correctieve wegingsfactor ten behoeve van representativiteit heeft positieve gevolgen voor de betrouwbaarheid van de resultaten in deze rapportage. In 2010 is nog geen representativiteitstoets uitgevoerd. Deelnemers aan de enquête 38% van de deelnemers is lid van de Raad van Bestuur bij een zorgorganisatie, 17% is directeur/locatiemanager. Bijna de helft (46%) van de respondenten vervult een andere functie. Veelgenoemde andere functies zijn coördinator vrijwilligers, manager P&O en secretaris van bestuur. De functie van respondenten is daarmee verschoven ten opzichte van 2010, toen de helft van de deelnemers aan de enquête lid was van de Raad van Bestuur. 80% van de deelnemende organisaties levert zowel intramurale als extramurale zorg. 13% levert alleen intramurale zorg; 7% levert enkel extramurale zorg. Pag. 8

9 Zowel grotere als kleinere zorgorganisaties zijn goed vertegenwoordigd in de enquête. Deze vertegenwoordiging is echter niet representatief. Om hiervoor te corrigeren, is een wegingscorrectie toegepast. In figuur 1.1 ziet u het aantal deelnemers aan de enquête, uitgesplitst naar het aantal in de organisatie. In deze figuur is te zien dat het aandeel kleine organisaties (minder dan 100 ) in de enquête is toegenomen. Dit is ten koste gegaan van het aantal grote organisaties (meer dan 1000 werknemers) Aantal % Aantal % Minder dan % 5 4% % 55 40% % 23 17% % 38 28% Meer dan % 16 12% Totaal % % Tabel 1.1 Deelnemers aan de enquête onderverdeeld naar aantal Pag. 9

10 2. Status en verwachte groei vrijwilligers in de VVT-branche Aantal vrijwilligers in de VVT-branche Een overzicht van het aandeel vrijwilligers dat actief is in verschillende groottes van zorgorganisaties is weergegeven in tabel 2.1. Hoeveel heeft uw organisatie in totaal? < > Totaal Vrijwilligers t.o.v. 76% 59% 53% 43% 29% 41% Vrijwilligers t.o.v. totaal personeelsbestand 43% 37% 35% 30% 22% 29% Tabel 2.1 Aantal vrijwilligers dat actief is in verschillende grootten van zorgorganisaties In tabel 2.1 lezen we in de eerste rij het aandeel van vrijwilligers ten opzichte van het aantal. In de tweede rij is het aandeel vrijwilligers afgezet ten opzichte van het totale personeelsbestand van de organisatie, inclusief de vrijwilligers. Uit de resultaten op de enquête blijkt dat per medewerker in een zorgorganisatie 0,41 vrijwilligers actief zijn. Dit is een verhouding van 1 staat tot 2,5: per 2,5 medewerker is er 1 vrijwilliger. Met andere woorden: het totale bestand per zorgorganisatie bestaat gemiddeld voor 71% uit en voor 29% uit vrijwilligers. Hierbij valt op dat het aandeel vrijwilligers sterk afhankelijk is van de omvang van de organisatie. De kleinste zorgorganisaties hebben gemiddeld 0,76 vrijwilligers per medewerker, terwijl bij de grootste zorgorganisaties gemiddeld 0,29 vrijwilligers per medewerker actief zijn. In 2010 is reeds een schatting gemaakt van de verhouding vrijwilligers-, die toen uitkwam op ongeveer 1 vrijwilliger voor elke 2 tot 3. De resultaten uit 2012 sluiten hierop aan. Uit deze ratio wordt, net als in 2010, de enorme impact van vrijwilligers in de VVT-branche onderstreept. Uit de Benchmark komt een ander cijfer naar voren, namelijk van gemiddeld 1,5 vrijwilliger per medewerker. Deze cijfers hebben alleen betrekking op de intramurale zorg. In deze Flitsenquête is geen onderscheid gemaakt tussen intramurale en extramurale zorg. Gebaseerd op de Benchmark lijkt het erop dat vrijwilligers vooral intramuraal ingezet worden. Pag. 10

11 Aansturing van vrijwilligers In de meeste organisaties (79%) worden de vrijwilligers in de organisatie aangestuurd door de vrijwilligerscoördinator. Daarnaast geeft eenderde van de zorgorganisaties aan dat deze aansturing door de teamleider wordt gedaan. 23% van de ondervraagden geeft aan dat de aansturing van vrijwilligers door anderen wordt gedaan, bijvoorbeeld door de coördinatoren activiteitenbegeleider of begeleiders op de werkvloer waar die vrijwilliger werkzaam is. Aantal % Vrijwilligerscoördinator % Teamleider 84 33% Andere vrijwilligers 27 11% Evv er 27 10% Zorgmedewerker 24 9% Personeelszaken 19 7% Anders 59 23% Tabel 2.2 Wie stuurt in uw organisatie de vrijwilligers aan? Inzet van coördinatoren vrijwilligerswerk In de enquête is gevraagd of het aantal coördinatoren vrijwilligerswerk in de organisatie de laatste twee jaar is toe- of afgenomen. Rechts in tabel 2.2 zien we dat er volgens 78% van de respondenten geen verandering is waar te nemen in het aantal coördinatoren. Toch geeft ook 19% aan dat er wel sprake is van een toename, terwijl in 3% van de gevallen er sprake is van een afname. De toename van het aantal coördinatoren vrijwilligerswerk is het grootste voor zorgorganisaties met 501 tot Aantal > Totaal Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Toegenomen 23 17% 11 27% 13 18% 47 19% Gelijk gebleven % 29 71% 54 76% % Afgenomen 3 2% 1 2% 4 6% 8 3% Tabel 2.3 Is het aantal coördinatoren vrijwilligerswerk in de laatste twee jaar toegenomen of afgenomen? Pag. 11

12 Voor de meeste organisaties is het aantal coördinatoren niet veranderd, wat aansluit bij hun citaten. Waar het aantal coördinatoren is toegenomen, geven zorgorganisaties vooral aan dat het gaat om een professionaliseringsslag en omdat het belang van vrijwilligers groot is of dat er meer aandacht voor is. Enkele citaten die dit onderschrijven zijn: Noodzaak tot meer aandacht voor vrijwilligers. Mensen moeten zich betrokken, gerespecteerd, gehoord en nodig voelen. Dit vergt gestructureerde aandacht op diverse fronten. Om het vrijwilligerswerk en beleid steviger neer te zetten. Beleid uit te kunnen voeren; betere coördinatie, waardering voor vrijwilligers. Meer vrijwilligers in gaan zetten. De taken van de coördinatoren vrijwilligers zijn divers, zoals blijkt uit tabel 2.3. De hoofdtaken van de coördinatoren vrijwilligers zijn vooral het werven/begeleiden van vrijwilligers (91%) en het aansturen van de vrijwilligers (83%). Ook de overige twee taken, namelijk het ontwikkelen van nieuwe activiteiten en het ontwikkelen van beleid, worden door ruim de helft van de zorgorganisaties als taken van de coördinatoren vrijwilligers gezien. Aantal % Werven/begeleiden % Aansturen van de vrijwilligers % Nieuwe activiteiten ontwikkelen % Beleid ontwikkelen % Anders 41 16% Tabel 2.4 Wat zijn de taken van de coördinator vrijwilligers? Pag. 12

13 Toe- / afname aantal vrijwilligers in komende jaren Ook is gevraagd of de zorgorganisaties verwachten in de komende drie jaar een substantieel groter aantal vrijwilligers nodig te hebben. De uitkomsten hiervan lezen we in tabel 2.5. In de tabel is opnieuw een uitsplitsing gemaakt naar kleine, middelgrote en grote zorgorganisaties. Rechts in de kolom Totaal zien we dat de inzet van het aantal vrijwilligers naar verwachting de komende jaren zal stijgen. Slechts 15% verwacht geen groei en 14% kan hier geen inschatting van maken. In 71% van de zorgorganisaties wordt wel een groei van het aantal vrijwilligers verwacht. De grootste groep (35%) verwacht een groei van minstens 10% vrijwilligers in de komende 3 jaar. Aantal > Totaal Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Nee 26 19% 5 12% 7 10% 38 15% Ja, minstens 5% 25 18% 8 20% 13 18% 46 19% Ja, minstens 10% 40 29% 16 39% 32 45% 88 35% Ja, minstens 25% 25 18% 6 15% 11 16% 42 17% Weet ik niet 21 15% 6 15% 8 11% 35 14% Tabel 2.5 Verwacht u in de komende drie jaar een substantieel groter aantal vrijwilligers nodig te hebben? Belangrijke redenen voor de verwachte toename van het aantal vrijwilligers zijn een uitbreiding van activiteiten of locaties, meer service en persoonlijke aandacht aan klanten willen bieden en hogere druk op de tarieven. Overheidsbeleid en ActiZ stimuleren de inzet van meer vrijwilligers. Pag. 13

14 Aantal % Ja 46 18% Nee, want ik heb voornamelijk behoefte aan gekwalificeerde professionals % Nee, want elke vrijwilliger kost voornamelijk tijd 1 0% Nee 84 33% Weet ik niet 24 9% Tabel 2.6 Is de inzet van vrijwilligers een oplossing voor de verwachte tekorten op de arbeidsmarkt? Uit tabel 2.6 blijkt dat het overnemen van professionele taken door vrijwilligers niet de juiste en gewenste weg is volgens het merendeel van de zorgorganisaties. Het inzetten van vrijwilligers wordt over het algemeen door de respondenten gezien als aanvullend en biedt geen structurele oplossingen in het probleem van de arbeidskrapte. De inzet van vrijwilligers is geen oplossing voor de verwachte tekorten op de arbeidsmarkt volgens respondenten: Vrijwilligers kunnen de taken van de professionele krachten niet overnemen. Compensatie van professionele taken door vrijwilligers is niet de juiste en gewenste weg. Een deel van de zorgorganisaties geeft aan geen arbeidskrapte te verwachten. Toch ziet 18% van de zorgorganisaties de inzet van de vrijwilligers wel als een oplossing voor de verwachte tekorten: Niet alle zorg, en specifiek welzijn, hoeft geleverd te worden door betaalde/opgeleide krachten. Deels vervanging betaalde krachten. Zonder vrijwilligers is de zorg niet meer te leveren en niet meer betaalbaar. Pag. 14

15 Aantal > Totaal Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Ja % 32 80% 67 93% % Nee 10 7% 4 10% 1 1% 15 6% Weet ik niet 14 10% 4 10% 4 6% 22 9% Tabel 2.7 Is er aandacht voor samenwerking tussen vrijwilligers, mantelzorgers/familie en beroepskrachten? Uit tabel 2.7 blijkt overduidelijk dat er binnen de organisaties aandacht is voor samenwerking tussen vrijwilligers, mantelzorgers/familie en beroepskrachten. Enkele belangrijke redenen die hiervoor worden genoemd, zijn: Alleen co-productie leidt tot succes. Waardering, afstemming, gezamenlijkheid, coördinatie zijn belangrijk voor de blijvende inzet van vrijwilligers. Zij alleen een rol spelen in het leven en de zorg van de klant. Wanneer er nog geen (of onvoldoende) aandacht voor deze samenwerking is, komt dit doordat hier ofwel geen behoefte aan is, ofwel (nog) geen tijd voor vrijgemaakt is. Enkele organisaties geven aan dat er te weinig overleg is, zonder hierbij een specifieke reden te benoemen. Pag. 15

16 3. Belang vrijwilligers in de VVT-branche In de enquête is een aantal vragen gesteld die het belang van de vrijwilligers in de organisatie scherper zichtbaar maken. Hieruit blijkt dat 93% (2010: 94%) van de ondervraagde zorgorganisaties aangeeft dat het vrijwilligersbeleid op schrift staat. Bij slechts 11% (2010: 14%) van de zorgorganisaties is er een vrijwilligersraad die overleg met de Raad van Bestuur/management. Wellicht gebeurt de afstemming vaak op een andere manier, bijvoorbeeld via het integreren van vrijwilligers in de teams (zie ook tabel 2.2). Bijna de helft van de zorgorganisaties voert periodiek een vrijwilligerstevredenheidsonderzoek uit (zie tabel 3.1). 12% van de zorgorganisaties doet dat jaarlijks, 35% doet dat periodiek maar minder dan 1 keer per jaar. De overige 53% voert geen periodiek vrijwilligers-tevredenheidsonderzoek uit. Wanneer er wel periodiek onderzoek wel wordt uitgevoerd, maar niet jaarlijks, dan gebeurt dit in de regel veelal eens per 2 jaar. Daarnaast is het soms niet periodiek, maar wordt dit op iedere locatie afzonderlijk gedaan. Opvallend is dat er geen direct verband lijkt te bestaan tussen de omvang van de organisatie en de mate waarin periodiek onderzoek wordt uitgevoerd. Hoewel er bij de kleinste zorgorganisaties minder periodiek onderzoek wordt uitgevoerd, doen zij wel het vaakst jaarlijks onderzoek. Aantal > Totaal Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Ja, eens per jaar 19 14% 3 8% 8 11% 30 12% Ja, minder dan eens per jaar 40 29% 19 48% 28 39% 87 35% Nee 78 57% 18 45% 35 49% % Tabel 3.1 Wordt er periodiek een vrijwilligers-tevredenheidsonderzoek uitgevoerd? Pag. 16

17 Financiële aspecten vrijwilligers: kosten en baten De kosten voor vrijwilligerswerk worden door 96% van de zorgorganisaties opgenomen in de begroting. De mate waarin deze kosten worden opgenomen, verschilt per type. In de onderstaande figuur zien we een overzicht van de genoemde kosten van het vrijwilligerswerk. Hieruit blijkt dat alle genoemde kosten door minimaal 60% van de zorgorganisaties in de begroting worden opgenomen. Vooral attenties, verzekeringen en onkostenvergoedingen worden in hoge mate in de begroting opgenomen. Aantal % Attenties % Verzekeringen % Onkostenvergoedingen % Coördinatie (werving, selectie, begeleiding) % Bijeenkomsten % Scholing % Anders 24 10% Tabel 3.2 Welke kosten voor vrijwilligerswerk opgenomen in de begroting? In tabel 3.3 zien we een overzicht van de genoemde baten/opbrengsten van het vrijwilligerswerk Aantal % Aantal % Meer persoonlijke aandacht voor cliënten % % Meer activiteiten voor cliënten % % Meer zorg en welzijn op maat mogelijk voor cliënten % % Grotere tevredenheid van mantelzorger/familie % 77 56% Betere kwaliteit van zorg % 79 58% Meer werkplezier voor % 63 46% Hogere score op CQ-index 75 29% 43 31% Grotere productiviteit van 41 16% 28 20% Besparingen op de inzet van betaald personeel 27 11% 22 16% Anders 35 14% 14 10% Tabel 3.3 Wat zijn de baten/opbrengsten van het vrijwilligerswerk? (meerdere antwoorden mogelijk) Pag. 17

18 Uit de tabel blijkt, in lijn met de eerder gegeven antwoorden in paragraaf 2, dat de belangrijkste baten bestaan uit: meer persoonlijke aandacht voor cliënten (95%), meer activiteiten voor cliënten (92%) en meer zorg en welzijn op maat mogelijk voor cliënten (76%). Ook blijkt dat er nauwelijks verschillen in resultaten zijn ten opzichte van Pag. 18

19 4. Inzet vrijwilligers In deze paragraaf gaan we met een aantal stellingen dieper in op de inzet van vrijwilligers. In figuur 4.1 valt op dat de meningen over de inzet van vrijwilligers uiteenlopen. Het meest eenduidige beeld bestaat bij de stelling dat er meer vrijwilligers nodig zijn en dat dit om meer investeringen vraagt (87% is het hiermee eens of helemaal mee eens). Aantal > Totaal Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % toezicht mogen houden in een huiskamer zonder aanwezigheid van een beroepskracht cliënten mogen helpen met eten en drinken, ook bij cliënten met slikproblemen cliënten mogen helpen met toiletbezoek Ja 65 47% 22 54% 42 58% % Nee 69 50% 17 42% 26 36% % Weet ik niet 4 3% 2 5% 4 6% 10 4% Ja 19 14% 5 13% 19 26% 43 17% Nee % 31 78% 44 61% % Weet ik niet 9 7% 4 10% 9 13% 22 9% Ja 43 31% 10 25% 29 40% 82 33% Nee 88 64% 26 65% 36 50% % Weet ik niet 6 4% 4 10% 7 10% 17 7% cliënten Ja 5 4% 1 2% 5 7% 11 4% medicatie mogen Nee % 37 90% 63 89% % toedienen Weet ik niet 4 3% 3 7% 3 4% 10 4% zelfstandig met Ja % 38 93% 67 94% % een cliënt op stap Nee 11 8% 1 2% 1 1% 13 5% mogen Weet ik niet 7 5% 2 5% 3 4% 12 5% Tabel 4.1 Vindt u dat vrijwilligers... Het beeld dat uit de tabel ontstaat, komt in grote mate overeen met het beeld in % van de respondenten vindt dat vrijwilligers zelfstandig met een cliënt op stap mogen (2010: 87%). Ongeveer de helft vindt dat vrijwilligers toezicht mogen houden in een huiskamer zonder aanwezigheid van een beroepskracht, dit is van 58% in 2010 licht gedaald tot 51% in In lijn met 2010 vinden grote instellingen dit vaker acceptabel (58%) dan kleine instellingen (47%). Pag. 19

20 De respondenten geven ook heel duidelijk aan wat niet meer tot het takenpakket van vrijwilligers behoort. Zo vindt 74% dat vrijwilligers cliënten niet mogen helpen met eten en drinken, ook bij cliënten met slikproblemen (2010: 76%). Ook cliënten helpen met toiletbezoek is voor 60% van de ondervraagden geen taak die vrijwilligers mogen uitvoeren (2010: 65%). Over het toedienen van medicatie aan cliënten is men nog eenduidiger: 92% is van mening dat vrijwilligers deze taak niet mogen uitvoeren (2010: 96%). In figuur 4.2 zien we de uitkomsten van een aantal stellingen rondom de inzet van vrijwilligerswerk. Opvallend is dat de meningen over de inzet van vrijwilligers uiteenlopen. Het meest eenduidige beeld bestaat bij de stelling dat er meer vrijwilligers nodig zijn en dat dit om meer investeringen vraagt (78% is het hiermee eens of helemaal mee eens). Dit is een lichte daling ten opzichte van 2010, toen 87% het hier (helemaal) mee eens was. Daarnaast is 65% het eens met de stelling dat de afstemming tussen professional en vrijwilliger heel goed verloopt. De meningen zijn sterk verdeeld over vraag of de kwaliteit van zorg gaat afnemen wanneer de zorg in toenemende mate door vrijwilligers wordt geleverd. Een kleine meerderheid is van mening dat dit inderdaad het geval is (52% is het hiermee eens of helemaal mee eens). In 2010 bedroeg dit percentage nog 55%. 43% is echter van mening dat de kwaliteit van zorg niet hoeft af te nemen als deze in toenemende mate door vrijwilligers wordt geleverd. Figuur 4.2 Stellingen rondom vrijwilligerswerk Pag. 20

21 Grote verdeeldheid zien we ook bij de stelling Door de invoering van de zorgzwaartepakketten zijn we genoodzaakt meer vrijwilligers in te zetten. 54% van de respondenten is het hiermee (helemaal) oneens, 40% van de respondenten is het hier (helemaal) mee eens (2010: 45%). Als laatste valt op dat bijna tweederde van de respondenten (2010: 67%) het er (helemaal) mee oneens is dat het onvermijdelijk is dat vrijwilligers steeds vaker zorgtaken overnemen van de professionals. Opnieuw blijkt hier dat het takenpakket tussen de professional en de vrijwilligers als twee verschillende zaken worden gezien. Pag. 21

22 5. Wensen ondersteuning ActiZ vrijwilligersbeleid/-werk In de enquête is tevens gevraagd welke wensen de zorgorganisaties hebben ten aanzien van de ondersteuning van hun vrijwilligersbeleid/-werk door ActiZ. Tabel 5.1 toont aan welke vormen van ondersteuning behoefte bestaat Aantal % Aantal % Bijeenkomsten organiseren voor coördinatoren vrijwilligerswerk. Bijeenkomsten organiseren over inzet en omgang met informele zorgverleners, dus niet alleen vrijwilligers, maar ook mantelzorgers, familieleden en vrienden % 83 61% % 74 54% Goede voorbeelden geven % 56 41% Bijeenkomsten organiseren voor middenkader over inzet en omgang met vrijwilligers. Bijeenkomsten organiseren voor management en besturen over toekomst van vrijwilligerswerk in de zorg % 59 43% 80 31% 47 34% Nader onderzoek uitvoeren % 23 17% Geen behoefte aan ondersteuning van uw vrijwilligersbeleid/werk door ActiZ % 18 13% Anders. 18 7% 10 7% Tabel 5.1 Welke wensen heeft u ten aanzien van de ondersteuning van uw vrijwilligersbeleid/werk door ActiZ? De belangrijkste vorm van ondersteuning is het organiseren van bijeenkomsten. Dat betreft met name bijeenkomsten voor coördinatoren vrijwilligerswerk (58%) en bijeenkomsten over de inzet en omgang met informele zorgverleners (52%). Daarnaast vindt 46% van de ondervraagden dat ActiZ goede voorbeelden kan geven ter ondersteuning. 13% heeft helemaal geen behoefte aan ondersteuning van hun vrijwilligersbeleid/-werk door ActiZ. Relatief de meeste behoefte aan ondersteuning vanuit ActiZ bestaat bij de respondenten uit de groep andere functie, waaronder o.a. coördinators vrijwilligers en hoofd/manager P&O vallen. Dit geldt met name voor het organiseren van bijeenkomsten voor het middenkader over de inzet en omgang met vrijwilligers en bijeenkomsten voor management en besturen over toekomst van vrijwilligerswerk in de zorg. Ook met betrekking tot het uitvoeren van nader onderzoek hebben zij een hogere ondersteuningsbehoefte. Leden van de Raad van Bestuur geven het vaakst aan geen behoefte aan ondersteuning vanuit ActiZ te hebben. Pag. 22

23 6. Campagnes Sinds het laatste onderzoek in 2010 heeft ActiZ twee campagnes gelanceerd, namelijk Gouden handen (september 2011) en Het Nieuwe Ouder Worden. Gouden handen is een campagne voor en over vrijwilligers. Hieronder worden de resultaten van deze campagnes toegelicht. Gouden handen In september 2011 is ActiZ deze campagne voor en over vrijwilligers gestart. Ruim de helft van de zorgorganisaties geeft aan deze campagne via de website te hebben gevolgd. De overige manieren om Gouden handen te volgen waren duidelijk minder in trek: 10% volgde de DocuSoap op SBS6, 6% volgde andere activiteiten. 37% van de ondervraagden heeft de campagne niet gevolgd. Dit aandeel is relatief hoog, gezien het feit dat deze campagne nauw aansluit bij het onderwerp van dit onderzoek, waaruit blijkt dat de belangen van vrijwilligers juist erg groot zijn. Aantal % Via de website % Via de DocuSoap op SBS % Activiteiten gevolgd (fototentoonstelling, docusoap aangekocht, inspirerende voorbeelden aangeleverd, enz.) 15 6% Anders 26 10% Ik heb de campagne niet gevolgd 95 37% Tabel 6.1 Op welke wijze heeft u de campagne Gouden handen gevolgd? Volgens 72% van de ondervraagden heeft de campagne geen invloed gehad op het vrijwilligersbeleid. 18% van de zorgorganisaties heeft ideeën en/of inspiratie opgedaan op het gebied van vrijwilligersbeleid in de zorg. Ik heb ideeën en/of inspiratie opgedaan op het gebied van vrijwilligersbeleid in de zorg Ik heb mijn beleid voor vrijwilligers in de zorg aangescherpt Aantal % 47 18% 16 6% Ik heb mijn visie op vrijwilligers in de zorg bijgesteld 11 4% In mijn organisatie worden nu meer vrijwilligers betrokken bij activiteiten en zorgtaken 7 3% Anders 16 6% De campagne heeft geen invloed gehad op ons vrijwilligersbeleid % Tabel 6.2 Op welke wijze heeft de campagne Gouden handen invloed gehad op uw vrijwilligersbeleid? Pag. 23

24 Het Nieuwe Ouder Worden De campagne Het Nieuwe Ouder Worden is bij tweederde van de zorgorganisaties bekend. Dit is iets meer dan de campagne Gouden Handen, die bij 63% van de ondervraagden bekend was. Bijna alle respondenten die de campagne kennen, geven aan deze (onder andere) via de ActiZ-website hiermee bekend te zijn geraakt. 20% leerde de campagne kennen via de georganiseerde debatten. Aantal % Via de ActiZ-website % Via de georganiseerde debatten 33 20% Uit de pers 20 12% Van collega s 13 8% Via de stand op de 50+-beurs 4 2% Anders 7 4% Tabel 6.3 Hoe bent u bekend geraakt met de ActiZ-campagne Het Nieuwe Ouder Worden? Suggesties voor nieuwe campagnes Suggesties voor campagneonderwerpen zijn erg breed. Een selectie van de meest voorkomende antwoorden geven we hieronder weer, de volledige lijst van antwoorden is te vinden in de bijlage. Meer aandacht voor nieuwe vormen van mantelzorg en vrijwilligerswerk, het aantrekken van nieuwe doelgroepen vrijwilligers. Ontwikkeling verhouding professional en vrijwilligers. Nieuwe verantwoordelijkheden vrijwilligers juridiseren. Positie vrijwilligers in de organisatie. Vooral aandacht voor empowerment van cliënten. Dus eigen regie en eigen kracht versterken in plaats van in de afhankelijke rol te gaan zitten. Wanneer en hoe wordt familie/mantelzorger van bewoner vrijwilliger? Pag. 24