HANDLEIDING OM SAMEN TE WERKEN MET BEDRIJVEN OM GESCHIKTE CONTEXTEN IN DE LES- PRAKTIJK TE BRENGEN BÈTA PLAZA ZEELAND

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "HANDLEIDING OM SAMEN TE WERKEN MET BEDRIJVEN OM GESCHIKTE CONTEXTEN IN DE LES- PRAKTIJK TE BRENGEN BÈTA PLAZA ZEELAND"

Transcriptie

1 HANDLEIDING OM SAMEN TE WERKEN MET BEDRIJVEN OM GESCHIKTE CONTEXTEN IN DE LES- PRAKTIJK TE BRENGEN BÈTA PLAZA ZEELAND 1

2 2

3 INHOUDSOPGAVE Voorwoord... 4 Inleiding... 6 Uitgangspunten... 8 Stap Stap Stap Stap Ervaringen bedrijfsexperts Bèta Plaza Zeeland Partners... 19

4 VOORWOORD Samenwerking tussen vaksteunpunt, en vaksteunpuntcoördinator/docent en bedrijfsexpert is nog niet vanzelfsprekend. Zij hebben verschillende beroepen en spreken daardoor een andere taal. Bovendien hebben zij soms andere verwachtingen over samenwerking tussen bedrijf en onderwijs. Bètabreed vaksteunpunt Bèta Plaza Zeeland (BPZ) diende daarom in september 2014 in het kader van de actielijn BedrijfsDOT van de regeling Bedrijf+School van de STEM Teacher Academy een aanvraag in voor het ontwikkelen van een handleiding voor BPZ. Deze handleiding zou alle partijen in onderwijs en bedrijfsleven moeten ondersteunen bij het gezamenlijk aanbieden van professionaliseringsactiviteiten voor docenten in de vakken biologie, natuurkunde en scheikunde (binas). Een bedrijfsexpert kan namelijk meerwaarde hebben omdat hij actuele beelden over contexten kan schetsen die docenten vervolgens in hun lespraktijk meenemen. Dit sluit aan bij de context-conceptbenadering die centraal staat in de eindtermen van de examenprogramma s havo/vwo voor de binasvakken. Deze handleiding is in eerste instantie een handvat, dat in een aantal stappen beschrijft hoe een vaksteunpuntcoördinator/ docent en een bedrijfsexpert hun wederzijdse verwachtingen kunnen verhelderen om daarna gezamenlijk een context te selecteren die past bij de eindtermen van de examenprogramma s. Het handvat is gebaseerd op drie casussen waarbij BPZ in het schooljaar met een bedrijfsexpert heeft 4

5 samengewerkt. Samenwerking met bedrijfsexperts heeft BPZ en de deelnemende docenten geleerd dat docenten de beroepspraktijk daadwerkelijk in hun lessen kunnen brengen. Nu ik het zelf gezien heb, kan ik het zelf veel beter vertellen, is een veelgehoorde reactie van docenten na afloop van de activiteiten. Betrokkenen van BPZ spreken de wens uit dat meer bètabrede vaksteunpunten en docenten gaan samenwerken met bedrijfsexperts om geschikte contexten te tonen. Bedrijfsexperts blijken het over het algemeen verrijkend te vinden om samen te werken met het onderwijs. Wanneer de wederzijdse verwachtingen zijn uitgesproken en deze passen, kan deze samenwerking daadwerkelijk tot een contextrijkere lespraktijk leiden. Wij hopen dat ook andere bètabrede regionale vaksteunpunten en docenten dit handvat gaan gebruiken bij het inzetten van een bedrijfsexpert in hun activiteiten of lessen. Ervaringen en tips bij het gebruik ervan zijn zeer welkom bij Marlies van Eenennaam, of +31 (0) Zo kan dit handvat steeds aangevuld en/of aangescherpt worden en daadwerkelijk uitgroeien tot een handleiding. Tot slot bedanken wij namens BPZ Zeeland de bedrijfsexperts Marco Dubbeldam van Stichting Zeeschelp en Joop Groen & Paul Kunst van Biorizon en Dick Schipper van het Huis van de Techniek voor hun openheid, hun geduld en vooral voor hun enthousiasme! Bèta Plaza Zeeland John van Kooten Marlies van Eenennaam 5

6 INLEIDING Samenwerking tussen onderwijs en bedrijfsleven om beroepscontexten in de lespraktijk te brengen is nog niet vanzelfsprekend en blijkt nog niet altijd gemakkelijk te organiseren. Velen zien echter de meerwaarde ervan getuige de diverse beleidsnotities, netwerken én initiatieven. Dat geldt ook voor het bètabrede vaksteunpunt Bèta Plaza Zeeland (BPZ), want ook Zeeland kende goede en minder goede voorbeelden van deze samenwerking. Een eerste inventarisatie leerde dat de goede voor beelden gemeen hebben dat er relatief veel tijd en aandacht is besteed aan het ophelderen van de verwachtingen die onderwijs en bedrijfsleven van elkaar hebben. Zij hebben immers verschillende beroepen en spreken daardoor een andere taal/gebruiken een ander begrippenkader of gebruiken voor dezelfde begrippen verschillende benamingen. Reden voor BPZ om in het kader van de actielijn BedrijfsDOT van de STEM Teacher Academy te achterhalen hoe dit proces van ophelderen het beste kan plaatsvinden en de resultaten ervan te vertalen naar een handvat. Het handvat is bedoeld voor bètabrede vaksteunpunten die bedrijfsexperts in willen zetten bij hun professio naliseringsactiviteiten om actuele beroeps contexten te schetsen. Ook docenten die bedrijfsexperts willen inzetten bij hun lessen, kunnen dit handvat gebruiken. Met het handvat kan een coördinator/docent in vier stappen met een bedrijfsexpert de samenwerking met een bedrijf onderzoeken en een geschikte context en een passende werkvorm kiezen. Uiteraard behoort daartoe ook het ophelderen van de verwachtingen die onderwijs en bedrijf hebben over deze samenwerking. De stappen zijn: 1. Maken van een eerste selectie van bedrijven, bedrijfsprocessen en contexten; 2. Kiezen van bedrijf/bedrijfsproces en context; 3. Kiezen van werkvorm; 4. Maken van afspraken over samenwerking en uitvoering van activiteit. 6

7 In elke stap wordt getoetst of het bedrijf c.q. het bedrijfsproces en de geselecteerde context (nog steeds) passen bij de eindtermen en het daarvan afgeleide leerdoel voor de desbetreffende activiteit. BPZ wil docenten bij de uitvoering van de professionaliseringsactiviteiten immers ondersteunen bij het maken van de vertaalslag van de bedrijfspraktijk naar de onderwijspraktijk. Hoewel de samenwerking tussen onderwijs en bedrijfsleven niet vanzelfsprekend is, is deze erg waardevol. Tegelijkertijd zijn er ook grenzen aan wat men van elkaar mag verwachten. Deze zijn opgenomen in de paragraaf Uitgangspunten bij de samenwerking tussen onderwijs en bedrijfsleven. Aan het eind van het handvat zijn de ervaringen opgenomen van twee bedrijfsexperts in het samenwerken met het onderwijs. Tot slot: waar de term context wordt gebruikt, wordt beroeps- of bedrijfscontext bedoeld. Een bedrijfsexpert kan zowel een expert uit het bedrijfsleven als een professional uit de publieke sector zijn. 7

8 UITGANGSPUNTEN BIJ DE SAMENWERKING TUSSEN ONDERWIJS EN BEDRIJFSLEVEN Belangrijk aspect in de samenwerking tussen onderwijs en bedrijfsleven is het ophelderen van elkaars verwachtingen ervan. Van beide partijen mag worden verwacht dat zij zich daarvan tijdens de vier stappen van de samenwerking bewust zijn en dat zij openstaan voor elkaars werkveld en vaktaal. Daarnaast hebben beide partijen een eigen verantwoordelijk in deze samenwerking. BPZ heeft de volgende uitgangspunten geformuleerd: De vaksteunpuntcoördinator/docent is en blijft verantwoordelijk voor het leerproces van de docenten (wat wil een docent weten van dit bedrijf/het bedrijfsproces/de context?) en dat van de leerlingen (wat kan ik hier morgen van gebruiken in de klas?). De bedrijfsexpert is verantwoordelijk voor de door het bedrijf te schetsen context. Van hem kan niet worden verwacht dat hij zich volledig inleeft in de lesmethode, leerdoelen en eindtermen. Van hem wordt vooral verwacht dat hij docenten en leerlingen op een aantrekkelijke en inspirerende manier over het bedrijf c.q. bedrijfsproces vertelt, voorbeelden geeft of deze zelfs laat zien en verschillende concepten in detail nader toelicht. Of zoals Luusi Hendriks van Bèta-partners bij de samenwerking met ingenieurs tijdens de SHELL Masterclass aangeeft: vertel vooral enthousiast over je vak, over het proces. De vaksteunpuntcoördinator/docent leidt het samenwerkingsproces. Hij vraagt door, stelt verdiepingsvragen, is concreet over de eigen verwachtingen over en belangen bij samenwerking met een bedrijfsexpert voor het onderwijs. 8

9 STAP 1: MAKEN VAN EEN EERSTE SELECTIE VAN BEDRIJVEN, BEDRIJFS- PROCESSEN EN CONTEXTEN In stap 1 wordt een eerste beeld verworven van bedrijven c.q. bedrijfsprocessen die als context kunnen dienen om concepten uit het examenprogramma te illustreren tijdens de professionaliseringsactiviteiten voor docenten en de lespraktijk voor leerlingen. De volgende activiteiten leiden tot een eerste selectie: A. Leid het leerdoel af van de eindtermen uit het examenprogramma en schrijf dit uit. B. Maak een eerste selectie van bedrijven c.q. bedrijfsprocessen. Nuttige bronnen hiervoor kunnen zijn : JetNet ( home.html) of Huis van de Techniek Zeeland ( Websites van geselecteerde bedrijven Netwerk van universiteiten en hogescholen (onderzoekers/ lectoren) C. Bepaal in hoeverre deze bedrijven/ bedrijfsprocessen kunnen bijdragen aan het realiseren van het geformuleerde leerdoel. D. Doe een voorstel voor de manier waarop de context het beste kan worden behandeld tijdens de professionaliserings- c.q. lesactiviteiten. Zo ontstaat er een eerste overzicht van bedrijven c.q. bedrijfsprocessen die kunnen bijdragen aan het realiseren van het geformuleerde leerdoel. Op basis van dit overzicht is tevens een voorstel gedaan voor een mogelijke werkvorm waarin een bedrijfsexpert de beoogde context kan illustreren aan docenten c.q. leerlingen. 9

10 STAP 2: KIEZEN VAN BEDRIJF/ BEDRIJFSPROCES EN CONTEXT Op basis van het overzicht uit stap 1 wordt in deze stap een geschikt bedrijf en bedrijfsproces en een context gekozen. Doel van stap 2 is t e achterhalen welk proces en/of welke concrete voorbeelden de bedrijfsexpert daadwerkelijk kan laten zien, demonstreren en/of toelichten; te toetsen of deze praktijkvoorbeelden met de toelichting van de bedrijfsexpert voldoende bijdragen aan het realiseren van het geformuleerde leerdoel; te achterhalen of de verwachtingen die vaksteunpuntcoördinator en bedrijfsexpert over samenwerking hebben voldoende overeenkomen. Deze informatie kan het beste worden achterhaald tijdens een gesprek tussen vaksteunpuntcoördinator/docent en bedrijfsexpert. Tijdens dit gesprek schetst de vaksteunpuntcoördinator/ docent het leerdoel, de eindtermen en de setting waarin de activiteit kan plaatsvinden en de bedrijfsexpert het bedrijf/bedrijfsproces. De contactpersonen c.q. techniekambassadeurs die zijn opge no men in de databases van JetNet en Huis van de Techniek zijn veelal HRM- of communicatiefunctionarissen. Zij fungeren als echte ambassadeurs in het samen werken met het onderwijs en zijn getraind in het spreken met docenten en leerlingen over het bedrijf c.q. techniek. Bepaal met de JetNet contactpersoon c.q. techniekambassadeur of hij ook de gevraagde inhoudelijke expertise heeft om de gevraagde context aan docenten te schetsen. Soms is het beter om dit door een inhoudsdeskundige (ingenieur) zelf te laten verzorgen. De JetNet contactpersoon c.q. techniek ambassadeur kan hierin ook een bemiddelende en faciliterende rol spelen. Lees nog een keer de uitgangspunten bij samenwerking tussen onderwijs en bedrijfsleven door. Er zijn namelijk ook grenzen aan wat men van elkaar mag verwachten in deze samenwerking. 10

11 Om een helder beeld te kunnen vormen over het bedrijf/bedrijfsproces, de verwachtingen van de bedrijfsexpert en zijn affiniteit met het onderwijs zijn de volgende punten van belang: Vraag aan de bedrijfsexpert het bedrijf en het bedrijfsproces toe te lichten en vraag door. Juist deze doorvraagvragen helpen de bedrijfsexpert en de vaksteunpunt coördinator/docent om zich in te leven in andermans vakgebied. Stel aan de bedrijfsexpert de vraag Wat zouden volgens u vo-leerlingen moeten weten over het vakgebied, het proces en waarom?. Deze vraag is een goede vraag gebleken om de stap van de beroepspraktijk naar de onderwijswereld te maken. Deze vraag geeft ook een indicatie van de mate waarin de bedrijfsexpert affiniteit heeft met het onderwijs. Identificeer en bespreek vakjargon uit het bedrijfsleven en vertaal dit met de bedrijfsexpert naar de termen die in de methodes en het examenprogramma worden gebruikt. Wees je ervan bewust dat schooltaal vaak anders is dan vaktaal. Chemische bedrijven werken bijvoorbeeld vaak met triviale namen, terwijl op scholen en in lesmethodes systematische naamgeving wordt aangeleerd. In de industrie wordt bijvoorbeeld de term vinylchoride gebruikt en in de lespraktijk chlooretheen. Bespreek en licht de gebruikte definities uit de eindtermen en het leerdoel toe aan de bedrijfsexpert. Begrippen als duurzaamheid, rendement, Intellectual Property (IP) en innovatie zijn brede begrippen. Ze hebben verschillende contexten of kunnen in beide werkvelden verschillende betekenissen hebben. Hierdoor kunnen docenten en bedrijfsexpert dezelfde term gebruiken, maar toch iets anders bedoelen. Zo bleek bijvoorbeeld de term innovatieproces voor een professionaliserings activiteit voor scheikunde docenten bij een geselecteerd bedrijf een directe relatie met Intellectual Property te hebben. Omdat het bedrijf de indruk kreeg gevraagd te zijn het bedrijfsgeheim te openbaren aan voscheikundedocenten wilde het bedrijf niet meewerken aan een bedrijfsbezoek. Voor de vaksteunpunt coördinator zou het bedrijfsbezoek inzicht geven in de verschillende stappen in het innovatieproces. Daarnaast zouden de deelnemende docenten tijdens een bedrijfsbezoek kunnen ervaren dat behalve scheikundige concepten ook economische en geopolitieke aspecten onderdeel zijn van dit proces. Check nogmaals of het toegelichte bedrijfsproces een geschikte context is voor het realiseren van het leerdoel. Bespreek met de bedrijfsexpert welk resultaat hij van de samenwerking voor ogen heeft. Wil hij een bijdrage leveren aan het leerproces van die 11

12 groep docenten en/of leerlingen of beoogt hij een duurzamer effect van zijn inspanning door bijvoorbeeld een concreet product dat door anderen in volgende jaren ook gebruikt kan worden? Vraag de bedrijfsexpert te vertellen over zijn ervaringen met het onderwijs en bepaal of de bedrijfsexpert voldoende openstaat voor samenwerking met het onderwijs. Een bedrijfsexpert die (klein) kinderen heeft in de vo-leeftijd kan vanuit ideëel opzicht zeer gemotiveerd zijn om samen te werken met het onderwijs en kan zich over het algemeen - ook goed verplaatsen in de beleving van de jongere. Maak afspraken over vorm en tijdstip van communicatie met de bedrijfsexpert en maak deze afspraak ook al voor het volgende contactmoment: op welke wijze (per mail/ telefonisch/fysiek) wanneer, dag/tijdstip/dagdeel (wel/ niet tijdens kantoortijden, tijdstip pauze vo-school). Het resultaat van stap 2 is dat de vaksteunpuntcoördinator/docent kan beoordelen of het bedrijfsproces een geschikte bedrijfscontext is om het leerdoel te realiseren. Daarnaast hebben bedrijfsexpert én vaksteunpuntcoördinator een helder beeld gekregen van de verwachtingen die beiden hebben over samenwerking en of deze passen. 12

13 STAP 3: KIEZEN VAN WERKVORM Zo gauw de vaksteunpuntcoördinator/docent en de bedrijfsexpert elkaars verwachtingen kennen en er overeenstemming is over het doel van de samenwerking, kiezen zij een passende werkvorm. De keuze kan in hetzelfde gesprek of in een volgend contactmoment gemaakt worden. Bepaal samen de geschiktste (werk) vorm om de context/het bedrijfsproces te schetsen. Voorbeelden van werkvormen zijn: 1. Bedrijfsbezoek/demonstratie van een proces op het bedrijf voor docenten en/of leerlingen; 2. Gastles op een vo- school; 3. Bedrijfsfilm tonen; 4. Ontwikkelen en uitvoeren practicum onder begeleiding van bedrijfsexpert en/of op het bedrijf; Voorbeeldvraag aan bedrijfsexpert: Welke mogelijkheden ziet de bedrijfsexpert om een practicum afgeleid van het bedrijfsproces - te ontwikkelen voor een vo- school (rekening houdend met kleine schaal, uitvoer en effect binnen enkele weken)? (Lagerhuis)discussie; Discussie Groene Chemie versus petrochemie tussen bedrijfsexperts aan de hand van de 12 Principes van Groene Chemie. Opdracht voor docenten/leerlingen waarbij de bedrijfsexpert optreedt als jurylid. Check nogmaals of de werkvorm bijdraagt aan het realiseren van het leerdoel. Leg de keuze zo nodig ook voor aan een selecte groep van docenten en/of leerlingen om te toetsen of de gekozen werkvorm hen voldoende zal helpen om een beter begrip te krijgen van de praktijk in relatie tot de concepten. Het resultaat van stap 3 is een door coördinator en bedrijfsexpert gekozen werkvorm die het beste bijdraagt aan het realiseren van het leerdoel. 13

14 STAP 4: AFSPRAKEN OVER SAMENWERKING EN UITVOERING ACTIVITEIT Wanneer vaksteunpuntcoördinator/docent en bedrijfsexpert vastgesteld hebben dat de gekozen bedrijfscontext en werkvorm bijdraagt aan het realiseren van het leerdoel kunnen zij afspraken maken over de uitvoering van de activiteit. De volgende punten zijn hierbij van belang: Het aantal uur en frequentie dat bedrijfsexpert betrokken kan/wil zijn. Betreft het één activiteit of een reeks van activiteiten/bijeenkomsten? Wanneer hij aan meerdere bijeenkomsten wil deelnemen, aan welke wil hij deelnemen? Feedback. Bespreek of de bedrijfsexpert (na uitvoering van de activiteit) bereid is om feedback te geven op door docenten/studenten ontwikkeld lesmateriaal. Wanneer hij daartoe bereid is, bespreek tijdstip en wijze van communiceren. Is de bedrijfsexpert tussentijds (ad hoc) beschikbaar of alleen tijdens de (volgende) activiteit/bijeenkomst. De intensiteit van de samenwerking. Bespreek of de bedrijfs expert al dan niet betrokken wil zijn bij het hele proces (van ontwikkelen les materiaal) of wil hij alleen reflecteren op het eindproduct. Inzet bij andere vaksteunpunten/ vo-scholen. Toets de bereidheid van de bedrijfsexpert om eventueel ook voor andere vaksteunpunten/ vo-school/scholen een dergelijke bijdrage te leveren over dit onderwerp. 14

15 Datum en tijdstip. Prik samen een datum. Wees er als vaksteunpuntcoördinator/docent ook op bedacht dat agenda s voor bedrijfsexperts een eigen dynamiek kunnen hebben. Dit kan betekenen dat last minute een collega van de bedrijfsexpert de bijdrage overneemt of dat de activiteit naar een andere datum wordt verplaatst. Vergoeding en faciliteiten. Maak afspraken over vergoeding en faciliteiten die de bedrijfsexpert nodig heeft. Rolverdeling. Spreek vooraf de rolverdeling af tijdens de activiteit (Wie heeft de algehele leiding? Wie heet docenten/studenten welkom? Wie introduceert wie en wie sluit af?). Relatie tussen activiteit en leerdoel. Schets vooraf in de communicatie/aankondiging én tijdens de uitvoering van de activiteit voor de docenten/leerlingen de relatie tussen bedrijf/bedrijfsproces en de eindtermen van het examenprogramma. Geef zo nodig ook aan welke accenten bij deze activiteit worden gelegd. Stimuleer docenten en leerlingen na te denken over wat zij zelf van de bedrijfsexpert willen weten. Dank en vervolg samenwerking. Bespreek na afloop van de (eerste) activiteit(en) of de samenwerking aan de verwachtingen heeft voldaan. Bespreek eventuele verbeterpunten. Bespreek ook mogelijkheden om de samenwerking een vervolg te geven, termijn en vorm. Dank tot slot de bedrijfsexpert voor zijn medewerking en geef hierbij de meerwaarde ervan aan voor het onderwijs. 15

16 ERVARINGEN BEDRIJFSEXPERTS MARCO DUBBELDAM STICHTING ZEESCHELP BIJDRAGE AAN DE NASCHOLING BIOSYNTHESE OM EEN PRACTICUM OM ALGEN TE STRESSEN TE ONTWIKKELEN Docenten zijn enthousiast en geïnteresseerd en het was voor mij ook interessant om eens in een andere wereld te kunnen kijken. Ik heb zeker ook verschil in werkwijze/houding gezien. Ik ben resultaatgericht en mijn inspanningen moeten leiden tot een product dat ik ook meerdere keren kan gebruiken. Mijn beeld is dat de docenten met wie ik heb samengewerkt vooral iets willen leren zonder dat daar direct een eindproduct aan is gekoppeld. Ik had het zelf het mooiste gevonden wanneer er ook een uitgewerkt protocol had gelegen dat bruik baar is voor andere scholen, maar ik begrijp dat dat nog komt. Ik had het niet erg gevonden om tussentijds meer betrokken te zijn bij de vorderingen. Pas bij de presentatie van het eindproduct bleek dat de docenten geen vragen hadden en dat ze met mijn uitleg prima uit de voeten konden. Er ligt wel een mooi eindresultaat en ik zie er ook mijn tips/trucs over praktische haalbaar- en uitvoerbaarheid in terug. Een strakkere tijdsplanning met afspraken over tussentijdse terugkoppeling is wel een verbeterpunt. 16

17 PAUL KUNST BIORIZON PROFESSIONALISERINGSACTIVITEIT GROENE CHEMIE SCHEIKUNDE; TIJDENS DEZE BIJEENKOMST IS DE PRODUCTIE VAN GANGBAAR PET MET BIOBASED PEF AAN DE HAND VAN DE 12 PRINCIPES VAN DUURZAAMHEID VERGELEKEN: Ik heb het als zeer plezierig ervaren mijn ervaringen en kennis op het gebied van de biobased chemie met de scheikundedocenten te delen. Je wordt weer eens gedwongen om goed na te denken over hetgeen waarmee je bezig bent. Ik heb tijdens dit proces alle zwakke en sterke punten van, in mijn geval, de biobased chemie weer eens goed op een rijtje kunnen zetten. Daarnaast heb ik met deze oefening ook weer nieuwe inzichten verkregen. Kortom, zeer nuttig. Het viel me op hoe leergierig en kritisch de docenten waren en dat vond ik erg prettig. Ik kreeg zo het idee dat de docenten geïnteresseerd waren in het onderwerp en mijn verhaal in het bijzonder. Daarnaast was er ook een expert uitgenodigd die de zaken vanuit de petrochemie belichtte. Dit was een geslaagd idee. Dit zorgde voor een gezonde spanning en dat heb ik als positief ervaren. Er vond een discussie plaats tussen de experts onderling en het publiek. Het zal waarschijnlijk niet altijd zo zijn dat er twee zo duidelijke tegenhangers (biobased versus petrochemisch) zijn bij een onderwerp, maar ik raad het zeer aan om bij een volgend onderwerp ook twee experts uit te nodigen die met elkaar in discussie gaan. Dit zorgt voor een gezonde spanning tijdens de bijeenkomst en geeft natuurlijk ook een genuanceerder beeld. Het werken in werkgroepen, waarin de biobased en de petrochemische routes werden vergeleken, verliep wat rommelig. Ik begrijp dat het moeilijk was om dit van tevoren goed te organiseren, maar als dat beter had gekund was dit onderdeel waarschijnlijk wat minder rommelig verlopen. Ik had het idee dat de docenten positief waren over de bijeenkomst en ik hoop dat ze ook wijzer zijn geworden over de invulling van de lesstof. Ik zou het zo nog een keer doen. 17

18 BÈTA PLAZA ZEELAND Bèta Plaza Zeeland is een bèta breed regionaal vaksteunpunt waar havo en vwo bètavakdocenten, schoolleiders en andere geïnteresseerden terecht kunnen voor verdere professionalisering voor de volgende bèta vakken: Biologie Natuurkunde Scheikunde NLT Onderzoeken en Ontwerpen. Uitgangspunten hierbij zijn: Professionalisering is gericht op (blijvende) vernieuwing van inhouden bètavakken gebaseerd op de examenprogramma s havo/vwo. Praktische werkvormen. Samenwerking en uitwisselen van ervaringen tussen docenten onderling. Samenwerking met experts, in de regio en daar buiten, bijvoorbeeld vaksteunpunten verbonden aan (technische) universiteiten. Samenwerking met bedrijven voor bijvoorbeeld aanleveren contexten. Contact via: Peter van der Heide p.van.der.heide@hz.nl 18

19 PARTNERS DEZE HANDLEIDING IS MEDE MOGELIJK GEMAAKT DOOR: 19

20 20

Hoe geef ik een toolbox?

Hoe geef ik een toolbox? Hoe geef ik een toolbox? Dag voor de preventiemedewerker Arbouw Mirjam Kousbroek Wat is een toolboxmeeting? Periodieke bijeenkomst Doel: arbeidsveiligheid bevorderen Over een specifiek onderwerp Voorlichting

Nadere informatie

Hoe aardgasvrij woon jij?

Hoe aardgasvrij woon jij? JOUW GASTLES Gastles Hoe aardgasvrij woon jij? Je gaat een gastles verzorgen voor leerlingen in het voortgezet onderwijs waarin je laat zien hoe je in je werk dagelijks bezig bent met het thema aardgasvrij

Nadere informatie

KeCo De leerling actief!

KeCo De leerling actief! KeCo in het kort! 0 KeCo De leerling actief! Karel Langendonck Woudschoten Chemie Conferentie 2 en 3 november 2012 Zeist KeCo in het kort! 1 KeCo in het kort! 2 KeCo in het kort! Om maar meteen met de

Nadere informatie

De VO - vakvernieuwing komt eraan

De VO - vakvernieuwing komt eraan De VO - vakvernieuwing komt eraan Keuzes maken! Marijn Meijer Wat gaan we doen? wat verandert er? beheersingsniveaus samenhang inrichting CE/SE en PTA keuzes maken: methodes of... en we houden het praktisch,

Nadere informatie

U levert maatwerk, wij ook. Zakelijke taaltrainingen op maat.

U levert maatwerk, wij ook. Zakelijke taaltrainingen op maat. Klantbeoordelingen 2015 - zakelijke taaltrainingen januari t/m december 2015, n = 1.247 Klantenwaardering Vraagstelling Uitstekend Goed Voldoende Onvoldoende Slecht Wat vindt u van het gebruikte lesmateriaal?

Nadere informatie

KeCo De leerling actief! K. Langendonck. Werkgroep 14. De Nassau SG Breda

KeCo De leerling actief! K. Langendonck. Werkgroep 14. De Nassau SG Breda KeCo De leerling actief! Werkgroep 14 K. Langendonck De Nassau SG Breda KeCo in het kort! Om maar meteen met de deur in huis te vallen... KeCo staat voor Kennis en Competentie. Het betreft een, door Karel

Nadere informatie

Anne Smeets en Sandra van Gaalen

Anne Smeets en Sandra van Gaalen Anne Smeets en Sandra van Gaalen 1 Programma: Doel en opdracht workshop Casus (werkgroepen) Plenaire bespreking casus Tips 2 Waarom hebben jullie stagiairs binnen het bedrijf? 3 Aequor 4 Eindtermen (SMART);

Nadere informatie

april 2019 Stichting leerkracht Elke dag samen een beetje beter

april 2019 Stichting leerkracht Elke dag samen een beetje beter april 2019 Stichting leerkracht Elke dag samen een beetje beter Stichting leerkracht Beter onderwijs en meer werkplezier Het Nederlandse onderwijs is goed. Tegelijkertijd leven er ontzettend veel ideeën

Nadere informatie

Vragenlijst leerlingen nameting

Vragenlijst leerlingen nameting Bijlage C Vragenlijsten Vragenlijst voor leerlingen Vragenlijst leerlingen nameting Dit schooljaar doe jij mee aan de pilot havo Carrousel. Je bent bij een aantal organisaties op Carrouselbezoek geweest

Nadere informatie

Evalueren van projecten met externen Kennisdocument Onderzoek & Statistiek

Evalueren van projecten met externen Kennisdocument Onderzoek & Statistiek Evalueren van projecten met externen Kennisdocument Onderzoek & Statistiek Zwaantina van der Veen / Dymphna Meijneken / Marieke Boekenoogen Stad met een hart Inhoud Hoofdstuk 1 Inleiding 3 Hoofdstuk 2

Nadere informatie

Draaiboek voor een gastles

Draaiboek voor een gastles Draaiboek voor een gastles Dit draaiboek geeft jou als voorlichter van UNICEF Nederland een handvat om gastlessen te geven op scholen. Kinderen, klassen, groepen en scholen - elke gastles is anders. Een

Nadere informatie

Met een rugzakje vol info ga ik naar huis, veel gesprekken, leuke manier van middagvulling.

Met een rugzakje vol info ga ik naar huis, veel gesprekken, leuke manier van middagvulling. Leerzaam, leuk, nieuwe contacten opgedaan, nieuwe ideeën. Het open Space concept is geweldig. Met een rugzakje vol info ga ik naar huis, veel gesprekken, leuke manier van middagvulling. Ontspannen maar

Nadere informatie

Juryleden Wat wordt er van me verwacht? ar4s4eke competen4es

Juryleden Wat wordt er van me verwacht? ar4s4eke competen4es Juryleden Wat wordt er van me verwacht? ar4s4eke competen4es evalueren van artistieke competenties Sinds het academiejaar 2014-2015 hebben academies de kans om een eigen evaluatieconcept te ontwikkelen.

Nadere informatie

TRAINING WERKBEGELEIDING

TRAINING WERKBEGELEIDING TRAINING WERKBEGELEIDING Door Martje Kuijlenburg Student no: 500618854 Jaar 3 Hogere Beroepsopleiding Verpleegkunde In opdracht van: de Hogeschool van Amsterdam Docent: Yvonne van Marle INHOUDSOPGAVE Inleiding...

Nadere informatie

Reflectiegesprekken met kinderen

Reflectiegesprekken met kinderen Reflectiegesprekken met kinderen Hierbij een samenvatting van allerlei soorten vragen die je kunt stellen bij het voeren van (reflectie)gesprekken met kinderen. 1. Van gesloten vragen naar open vragen

Nadere informatie

kennisbasis vakdidactiek biologie auteurs Teresa Maria Dias Pedro Gomes, Stefan Bosmans en Marnix van Meer

kennisbasis vakdidactiek biologie auteurs Teresa Maria Dias Pedro Gomes, Stefan Bosmans en Marnix van Meer kennisbasis vakdidactiek biologie auteurs Teresa Maria Dias Pedro Gomes, Stefan Bosmans en Marnix van Meer Domein B1.1 Biologie leren Begripsontwikkeling en jargon Leren van biologische vaardigheden Verschillen

Nadere informatie

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Gelet op artikel 7 van het Eindexamenbesluit v.w.o.- h.a.v.o.- m.a.v.o.- v.b.o.

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Gelet op artikel 7 van het Eindexamenbesluit v.w.o.- h.a.v.o.- m.a.v.o.- v.b.o. STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 9161 26 mei 2011 Regeling van de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap van 27 april 2011, nr. VO/289008, houdende

Nadere informatie

Woudschoten Chemie Conferentie 7 november 2008 Chemie tussen context en concept. Nieuwe Scheikunde in het schoolexamen

Woudschoten Chemie Conferentie 7 november 2008 Chemie tussen context en concept. Nieuwe Scheikunde in het schoolexamen Woudschoten Chemie Conferentie 7 november 2008 Nieuwe Scheikunde in het schoolexamen Tijdlijn Nieuwe Scheikunde 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Klassieke programma (1998) Aangepaste klassieke

Nadere informatie

Het organiseren van een proefvisitatie

Het organiseren van een proefvisitatie Het organiseren van een proefvisitatie Bij de voorbereidingen op de visitatie is een proefvisitatie aan te bevelen. Binnen de 3TU s zijn daar inmiddels goede ervaringen mee. Door een proefvisitatie kan

Nadere informatie

Effectieve samenwerking: werken in driehoeken

Effectieve samenwerking: werken in driehoeken Effectieve samenwerking: werken in driehoeken Werken in driehoeken is een wijze van samenwerking die in elke organisatie, projectteam en netwerk mogelijk is. Het maakt dat we kunnen werken vanuit een heldere

Nadere informatie

Enquête leerlingtevredenheid onderbouw DL jan.15

Enquête leerlingtevredenheid onderbouw DL jan.15 Enquête leerlingtevredenheid onderbouw DL jan.15 1. Vorig schooljaar was ik leerling in de afdeling: Respondenten 191 A. Havo 102 53% B. Atheneum 73 38% C. Gymnasium 16 8% 2. Dit jaar zit ik in klas: Respondenten

Nadere informatie

Wetenschap & Technologie Ontwerpend leren. Ada van Dalen

Wetenschap & Technologie Ontwerpend leren. Ada van Dalen Wetenschap & Technologie Ontwerpend leren Ada van Dalen Wat is W&T? W&T is je eigen leven W&T: geen vak maar een benadering De commissie wil onderstrepen dat wetenschap en technologie in haar ogen géén

Nadere informatie

Met Intelligentie Natuurlijk iets Doen

Met Intelligentie Natuurlijk iets Doen Nieuwsbrief 11 Met Intelligentie Natuurlijk iets Doen Voorwoord Nieuwe fase MIN D Na diverse jaren van planontwikkeling en implementatie is het nu tijd voor een nieuwe fase, die van borging van het onderwijs

Nadere informatie

Evaluatie PvKO Mastersessie 10 april 2014

Evaluatie PvKO Mastersessie 10 april 2014 Verwachting en aanbeveling Evaluatie PvKO Mastersessie 10 april 2014 Heeft de PvKO Mastersessie aan jouw verwachting voldaan? Toelichting: De link met Big Data was me niet echt duidelijk, titel dekte de

Nadere informatie

Veel gestelde vragen over de U-Talent Academie

Veel gestelde vragen over de U-Talent Academie Veel gestelde vragen over de U-Talent Academie Veel leerlingen die overwegen om deel te nemen aan de U-Talent Academie hebben vragen over het programma, de selectie, de zwaarte van het programma. In dit

Nadere informatie

beheerst de volgende vaardigheden, kan deze onderwijzen en vaardigheden

beheerst de volgende vaardigheden, kan deze onderwijzen en vaardigheden Checklist vakdidactisch Kennisbasis Biologie Voor het begin van de 3 e jaars stage vullen de studenten deze checklist in. De studenten formuleren leerdoelen die aansluiten op de uitkomst van deze list.

Nadere informatie

Met kleine ingrepen grote effecten in de havo les.

Met kleine ingrepen grote effecten in de havo les. Met kleine ingrepen grote effecten in de havo les. activeren en differentiëren Havo Congres Ede 5 februari 2015 Johan Keijzer j.keijzer@aps.nl Naam Datum Aandacht voor het volgende. De start van de les

Nadere informatie

Christel Wolterinck (Marianum en Universiteit Twente), Kim Schildkamp (Universiteit Twente), Wilma Kippers (Universiteit Twente)

Christel Wolterinck (Marianum en Universiteit Twente), Kim Schildkamp (Universiteit Twente), Wilma Kippers (Universiteit Twente) Vragenlijst formatief toetsen - Docent Deze vragenlijst is ontwikkeld door de Universiteit Twente op basis van bestaande vragenlijsten* en heeft als doel te onderzoeken in welke mate de docenten en leerlingen

Nadere informatie

Feedback. in hapklare brokken

Feedback. in hapklare brokken Feedback in hapklare brokken Jan van Baardewijk Zorgteamtrainer Op zorgteamtraining.nl is de meest recente versie van feedback gratis beschikbaar. Mocht je willen weten of je de meest recente versie hebt,

Nadere informatie

Mindful Coachen Amsterdam tweejarige opleiding

Mindful Coachen Amsterdam tweejarige opleiding Mindful Coachen Amsterdam Academie voor Open Bewustzijn Wil je minder gehaast je werk doen en meer aandacht hebben voor mensen? Wil je weten hoe je stress bij jezelf en anderen kunt herkennen en verminderen?

Nadere informatie

Omgaan met Bumpy Moments in de context van Technisch Beroepsonderwijs

Omgaan met Bumpy Moments in de context van Technisch Beroepsonderwijs VELON/VELOV CONFERENTIE Brussel, 4-5 februari 2016 Omgaan met Bumpy Moments in de context van Technisch Beroepsonderwijs Fontys Hogescholen, Eindhoven Dr. E. Klatter, Dr. K. Vloet, Dr. S. Janssen & MEd

Nadere informatie

STUDY-VISIT DENE MAGNA 2015. EVALUATIE verwerking

STUDY-VISIT DENE MAGNA 2015. EVALUATIE verwerking STUDY-VISIT DENE MAGNA 2015 EVALUATIE verwerking 1.1 INHOUD 1 Wat vond je van de introductie op het bezoek aan Dene Magna op woe. avond? 7 1 2 Wat vond je van de rondleiding op de school? 6 2 3 Bood deze

Nadere informatie

VRAGENLIJST FORMATIEF TOETSEN DOCENT

VRAGENLIJST FORMATIEF TOETSEN DOCENT VRAGENLIJST FORMATIEF TOETSEN VRAGENLIJST FORMATIEF TOETSEN DOCENT EEN FEEDBACK INSTRUMENT VOOR DOCENTEN EEN FEEDBACK INSTRUMENT VOOR DOCENTEN CHRISTEL WOLTERINCK C.H.D.WOLTERINCK@UTWENTE.NL CHRISTEL C.H.D.WOLTERINCK@UTWENTE.NL

Nadere informatie

Praktijkgerichte Scholing tot praktijkmanager

Praktijkgerichte Scholing tot praktijkmanager Praktijkgerichte Scholing tot praktijkmanager Leergang voor de praktijkmedewerker/praktijkmanager van de tandarts/huisartsenpraktijk. voor data of voor in-company verzoeken 1 De praktijkmanager kan een

Nadere informatie

Voorbeeld: Ik werk het liefst met een tweetal.

Voorbeeld: Ik werk het liefst met een tweetal. & OHHUOLQJHQKDQGOHLGLQJ LQOHLGLQJ Het sectorwerkstuk staat voor de deur. Misschien heb je er al slapeloze nachten van, misschien lijkt het je de leukste opdracht van je hele opleiding. Eindelijk iets leren

Nadere informatie

Test: Je ouders als studie oriëntatiecoach

Test: Je ouders als studie oriëntatiecoach Test: Je ouders als studie oriëntatiecoach Je ouders kunnen perfecte last minute studie oriëntatiecoaches zijn, maar weten ze eigenlijk wel wat je dromen en ambities zijn? En omgekeerd: weet jij hoe jouw

Nadere informatie

Ondernemend Onderwijs. Gastlessen VMBO Bouwtechniek

Ondernemend Onderwijs. Gastlessen VMBO Bouwtechniek Ondernemend Onderwijs Gastlessen VMBO Bouwtechniek Ondernemend Onderwijs Gastlessen VMBO Bouwtechniek De instroom in techniek staat volop in de belangstelling, en terecht. Want terwijl de technische sector

Nadere informatie

Mentor Datum Groep Aantal lln

Mentor Datum Groep Aantal lln Lesvoorbereidingsformulier Fontys Hogeschool Kind en Educatie, Pabo Eindhoven Bron: Didactisch model van Gelder Student(e) Klas Stageschool Plaats Rachel van der Pijl P14EhvADT De Springplank. Eindhoven

Nadere informatie

De student kan vanuit een eigen idee en artistieke visie een concept ontwikkelen voor een ontwerp en dat concept tot realisatie brengen.

De student kan vanuit een eigen idee en artistieke visie een concept ontwikkelen voor een ontwerp en dat concept tot realisatie brengen. Competentie 1: Creërend vermogen De student kan vanuit een eigen idee en artistieke visie een concept ontwikkelen voor een ontwerp en dat concept tot realisatie brengen. Concepten voor een ontwerp te ontwikkelen

Nadere informatie

Kwaliteitszorg. Test jezelf.

Kwaliteitszorg. Test jezelf. Kwaliteitszorg. Test jezelf. Pagina 1 Weet jij hoe je je deskundigheid of die van je collega s kunt bevorderen of professionaliseren? Kun je goed samenwerken? Kun je kwaliteitszorg leveren? Doe de testjes

Nadere informatie

Orienterende filmpjes (hoe het wel of niet moet): https://www.blendspace.com/lessons/jg7knapaigvgmq/lerensolliciteren

Orienterende filmpjes (hoe het wel of niet moet): https://www.blendspace.com/lessons/jg7knapaigvgmq/lerensolliciteren Het sollicitatiegesprek Lesdoel: Korte inhoud: Organisatie: Lesduur: Onderwerp Werkvorm Oriëntatie Uitvoering De student weet meer over het sollicitatiegesprek en heeft een keer geoefend. De vacature is

Nadere informatie

Hoe aardgasvrij woon jij?

Hoe aardgasvrij woon jij? JOUW GASTLES Gastles Hoe aardgasvrij woon jij? Je gaat een gastles verzorgen voor leerlingen in het voortgezet onderwijs waarin je laat zien hoe je in je werk dagelijks bezig bent met het thema aardgasvrij

Nadere informatie

User Centered Design. Personas ontwikkelen

User Centered Design. Personas ontwikkelen User Centered Design Personas ontwikkelen Persona: Wat is een persona? Een model gebaseerd op realistisch gedrag, motivatie, houding, vaardigheden en behoeften Gefilterd uit het observeren van echte mensen.

Nadere informatie

H u i s w e r k b e l e i d

H u i s w e r k b e l e i d H u i s w e r k b e l e i d Voor maken. sommige een Voor kinderen aantal anderen kinderen een is complexe het levert huiswerk huiswerk taak echter waarbij geen een zij problemen bron een beroep van op,

Nadere informatie

3 Hoogbegaafdheid op school

3 Hoogbegaafdheid op school 3 Hoogbegaafdheid op school Ik laat op school zien wat ik kan ja soms nee Ik vind de lessen op school interessant meestal soms nooit Veel hoogbegaafde kinderen laten niet altijd zien wat ze kunnen. Dit

Nadere informatie

Checklist Presentatie geven 2F - handleiding

Checklist Presentatie geven 2F - handleiding Checklist Presentatie geven 2F - handleiding Inleiding De checklist Presentatie geven 2F is ontwikkeld voor leerlingen die een presentatie moeten kunnen geven op 2F. In deze handleiding wordt toegelicht

Nadere informatie

Rapportage Evaluator

Rapportage Evaluator Rapportage Evaluator Schrijftherapie voor getraumatiseerde kinderen en jeugdigen Docent: mevrouw drs. S.J.M. Lucassen Locatie: Regardz La Vie te Utrecht STK100309 Vertrouwelijk 20-05-2010 Dit rapport is

Nadere informatie

4 juni conferentie vakvernieuwingen

4 juni conferentie vakvernieuwingen 4 juni 2010 conferentie vakvernieuwingen doelen van de vernieuwing Maatschappelijke ontwikkelingen aandacht en ruimte voor actuele ontwikkelingen in wetenschap en technologie toename instroom in bèta-

Nadere informatie

Eindverslag SLB module 12

Eindverslag SLB module 12 Eindverslag SLB module 12 Marthe Verwater HDT 3C 0901129 Inhoudsopgave: Eindreflectie.. Blz.3 Reflectieverslag les 1.. Blz.4 Reflectieverslag les 2.. Blz.6 Reflectieverslag les 3.. Blz.8 2 Eindreflectie

Nadere informatie

Oefenen 1 punt verdienen Onderwerpen van de presentaties

Oefenen 1 punt verdienen Onderwerpen van de presentaties Presenteren vmbo-4 Presenteren is aan de ene kant een kunst de één is er beter in dan de ander maar aan de andere kant valt of staat elke presentatie met een goede voorbereiding en veel oefening. Bij presenteren

Nadere informatie

Hoe aardgasvrij woon jij?

Hoe aardgasvrij woon jij? JOUW GASTLES Gastles Hoe aardgasvrij woon jij? Je gaat een gastles verzorgen voor leerlingen in het voortgezet onderwijs. Daarin laat je zien hoe je in je werk dagelijks bezig bent met het thema aardgasvrij

Nadere informatie

Ik wilde een opdracht ontwikkelen voor leerlingen die voldoet aan de uitgangspunten van competentiegericht leren.

Ik wilde een opdracht ontwikkelen voor leerlingen die voldoet aan de uitgangspunten van competentiegericht leren. 1/5 Fase 1: Wat wilde ik bereiken? Handelen/ ervaring opdoen Ik wilde een opdracht ontwikkelen voor leerlingen die voldoet aan de uitgangspunten van competentiegericht leren. De opdracht wilde ik zo ontwikkelen,

Nadere informatie

FEEDBACK GEVEN IN ZELFSTURENDE TEAMS. Yvette Paludanus

FEEDBACK GEVEN IN ZELFSTURENDE TEAMS. Yvette Paludanus FEEDBACK GEVEN IN ZELFSTURENDE TEAMS Yvette Paludanus 2 Dit boekje is tot stand gekomen dankzij de vragen en verhalen van medewerkers in de zorg. Wil je een exemplaar van dit boekje bestellen? Wil je begeleiding

Nadere informatie

Workshop Handleiding. Verhalen schrijven. wat is jouw talent?

Workshop Handleiding. Verhalen schrijven. wat is jouw talent? Workshop Handleiding Verhalen schrijven wat is jouw talent? Inhoudsopgave Hoe gebruik je deze workshop? Hoe kun je deze workshop inzetten in je klas? Les 1: Even voorstellen stelt zich kort voor en vertelt

Nadere informatie

Handleiding Lesmethode Groep 7 &8 Huiswerk Bikkels. Inkijkexemplaar

Handleiding Lesmethode Groep 7 &8 Huiswerk Bikkels. Inkijkexemplaar Handleiding Lesmethode Groep 7 &8 Huiswerk Bikkels versie 2016 Inhoudsopgave Introductie 5 Verantwoording methodiek 6 Doorgaande lijn Po en Vo 7 Preventief en curatief 8 Organiseer je les 9 Praktische

Nadere informatie

Audit Beta-beleid. Opdrachtgever: Strabrecht College te Geldrop. Opdracht:

Audit Beta-beleid. Opdrachtgever: Strabrecht College te Geldrop. Opdracht: Audit Beta-beleid Opdrachtgever: Strabrecht College te Geldrop Opdracht: We willen inzicht krijgen in de voor de school tegenvallende resultaten t.a.v. keuze voor het N-profiel. Inzicht krijgen in de voor

Nadere informatie

Algemene instructies voor de strategie: Vragen stellen. Introductiefase bij de eerste les:

Algemene instructies voor de strategie: Vragen stellen. Introductiefase bij de eerste les: Algemene instructies voor de strategie: Vragen stellen "Welkom,." Introductiefase bij de eerste les: 1. "Vandaag gaan we weer een tekst lezen. Daarbij gaan we een nieuwe strategie leren. Deze strategie

Nadere informatie

HOE GEEF IK DE WEEK VORM? Handvatten voor de invulling van een werkplek tijdens de Week van de Mobiliteit

HOE GEEF IK DE WEEK VORM? Handvatten voor de invulling van een werkplek tijdens de Week van de Mobiliteit HOE GEEF IK DE WEEK VORM? Handvatten voor de invulling van een werkplek tijdens de Week van de Mobiliteit Tips en trucs: werkplekbegeleider Tips om tot een goede invulling van de Week van de Mobiliteit

Nadere informatie

HET CREËREN VAN DRAAGVLAK

HET CREËREN VAN DRAAGVLAK Draagvlak INLEIDING Kun je wel Cultuurprofielschool zijn als er binnen de school geen draagvlak voor is? Wat is draagvlak? Waarom is draagvlak belangrijk? Hoe creëer je draagvlak? Er is sprake van draagvlak

Nadere informatie

Hoe aardgasvrij woon jij?

Hoe aardgasvrij woon jij? JOUW GASTLES Gastles Hoe aardgasvrij woon jij? Je gaat een gastles verzorgen voor leerlingen in het voortgezet onderwijs waarin je laat zien hoe je in je werk dagelijks bezig bent met het thema aardgasvrij

Nadere informatie

Ontwikkellijn 1: Ik zorg ervoor dat ik aan het werk ga en blijf!

Ontwikkellijn 1: Ik zorg ervoor dat ik aan het werk ga en blijf! Ontwikkellijn 1: Ik zorg ervoor dat ik aan het werk ga en blijf! Het gaat erom dat je laat merken dat jij zélf verantwoordelijk bent voor het leren: jij kiest de opdrachten, workshops en klussen zélf,

Nadere informatie

Product en prijzen 2014

Product en prijzen 2014 Product en prijzen 2014 1 Augustus 2014 Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 2 Maak kennis met Social Media Rijbewijs... 3 Opbouw en inhoud lessenreeks... 4 Digitale leeromgeving... 5 Docentenomgeving... 6 Prijzen

Nadere informatie

Checklist Gesprek voeren 2F - handleiding

Checklist Gesprek voeren 2F - handleiding Checklist Gesprek voeren 2F - handleiding Inleiding De checklist Gesprek voeren 2F is ontwikkeld voor leerlingen die een gesprek moeten kunnen voeren op 2F. In deze handleiding wordt toegelicht hoe de

Nadere informatie

Daarom hebben IKEA-kastjes een handleiding en auto s een gps-toestel. Mensen moeten nu eenmaal op weg geholpen worden.

Daarom hebben IKEA-kastjes een handleiding en auto s een gps-toestel. Mensen moeten nu eenmaal op weg geholpen worden. Inhoudstafel Voorwoord Deel 1: Visietekst Daarom hebben auto s een bumper en potloden een gommetje. Mensen maken nu eenmaal fouten. 1. Waarom vraag je feedback? 2. Wat is feedback? 3. Waarover vraag je

Nadere informatie

Inhoudstafel Leermeermoment Chicago Jongeren Lees dit alvorens te beginnen... 2 Doelstelling van de activiteit... 2 Overzicht...

Inhoudstafel Leermeermoment Chicago Jongeren Lees dit alvorens te beginnen... 2 Doelstelling van de activiteit... 2 Overzicht... Inhoudstafel Leermeermoment Chicago Jongeren Lees dit alvorens te beginnen... 2 Doelstelling van de activiteit... 2 Overzicht... 2 Praktische voorbereiding... 2 Tijd (duur)... 2 Locatie... 2 Materiaal...

Nadere informatie

1.Inleiding. 2.Profielen per 1 augustus 2007

1.Inleiding. 2.Profielen per 1 augustus 2007 logoocw De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA Den Haag Den Haag Ons kenmerk VO/OK/2003/53723 Uw kenmerk Onderwerp tweede fase havo/vwo 1.Inleiding In het algemeen

Nadere informatie

Wat Doel Voorbereiding TL overleg Actie / gedrag tijdens overleg Afronding

Wat Doel Voorbereiding TL overleg Actie / gedrag tijdens overleg Afronding Week 1 Vorig 1 Reflectie / evaluatie lln 1 Huidig Terugkoppelen van leerlingevaluatie aan experts. Door middel van reflectie lln evalueren. Terugkoppeling opbrengsten evaluatie. Je kunt iets vertellen

Nadere informatie

Nieuwsbrief Bètasteunpunt September 2011

Nieuwsbrief Bètasteunpunt September 2011 Nieuwsbrief Bètasteunpunt September 2011 Het Bètasteunpunt van de Hanzehogeschool is in 2009 opgezet om o.a. hulp te bieden aan leerlingen uit het voortgezet onderwijs die bezig zijn met hun profielwerkstuk.

Nadere informatie

LEG HET UIT! EEN AGENDA DIE JE HELPT OM INSTRUCTIES TE GEVEN VOOR ROUTINEMATIGE TAKEN.

LEG HET UIT! EEN AGENDA DIE JE HELPT OM INSTRUCTIES TE GEVEN VOOR ROUTINEMATIGE TAKEN. VOEDT U DE TALENTEN VAN UW PERSONEEL VOLDOENDE? JONAC NV LEG HET UIT! EEN AGENDA DIE JE HELPT OM INSTRUCTIES TE GEVEN VOOR ROUTINEMATIGE TAKEN. Dit project loopt met de steun van het Europees Sociaal Fonds

Nadere informatie

Be good & sell it! 10 tips voor heldere communicatie over duurzame locaties

Be good & sell it! 10 tips voor heldere communicatie over duurzame locaties Be good & sell it! 10 tips voor heldere communicatie over duurzame locaties Inleiding Be good & sell it! Goed dat je dit e-book hebt gedownload! Hoe belangrijk is het voor jou om helder te communiceren

Nadere informatie

Workshop Differentiatie. Oké, is het duidelijk zo? Iedereen beklimt dus deze boom.

Workshop Differentiatie. Oké, is het duidelijk zo? Iedereen beklimt dus deze boom. Workshop Differentiatie Oké, is het duidelijk zo? Iedereen beklimt dus deze boom. Voorstelrondje Wat kom je halen? Wat versta je onder differentiëren? Wat is het programma Doel: aantal voorbeelden van

Nadere informatie

PAL Student als Persoon lijk Assistent van Leraren. Voor vmbo, havo en vwo

PAL Student als Persoon lijk Assistent van Leraren. Voor vmbo, havo en vwo PAL Student als Persoon lijk Assistent van Leraren Voor vmbo, havo en vwo 3 Student als Persoonlijk Assistent van Leraren voor vmbo, havo en vwo is een initiatief van Platform Bèta Techniek, Sectorbestuur

Nadere informatie

Protocol Werkplekleren Student ESoE. Minor Educatie & Communicatie Variant II

Protocol Werkplekleren Student ESoE. Minor Educatie & Communicatie Variant II Protocol Werkplekleren Student ESoE Minor Educatie & Communicatie Variant II Versie juli 2011 1 Protocol Werkplekleren Minor Educatie & Communicatie Variant I Inleiding Om het werkplekleren zo soepel mogelijk

Nadere informatie

Vakgebonden Vakoverschrijdend Over welk(e) vak(ken) gaat het?... Doel: eerder formatief eerder summatief Formuleer uw doelen:...

Vakgebonden Vakoverschrijdend Over welk(e) vak(ken) gaat het?... Doel: eerder formatief eerder summatief Formuleer uw doelen:... Vakgebonden Vakoverschrijdend Over welk(e) vak(ken) gaat het? Doel: eerder formatief eerder summatief Formuleer uw doelen:............ Belangrijkste doelen in bewoordingen voor de leerlingen:............

Nadere informatie

veel opgestoken! Programma voldeed niet aan mijn verwachting en half uur later beginnen stoorde mij.

veel opgestoken! Programma voldeed niet aan mijn verwachting en half uur later beginnen stoorde mij. prima Dat de hele keten was uitgenodigd. Goed om een beeld te hebben welk systemen er allemaal zijn en waar ze toe dienen. Afwisselende onderwerpen. De sfeer, locatie en informatie. iets meer inzicht in

Nadere informatie

a.roland holst c ollege QUEST een avontuurlijke zoektocht...

a.roland holst c ollege QUEST een avontuurlijke zoektocht... a.roland holst c ollege QUEST een avontuurlijke zoektocht... de uitdaging... Hallo, ik ben Hanna. Dit jaar ben ik begonnen aan QUEST. QUEST past prima bij mij. Dat denk ik zelf, dat denken mijn ouders

Nadere informatie

Enquête stichting Parentes Zoetermeer

Enquête stichting Parentes Zoetermeer Enquête stichting Parentes Zoetermeer In de afgelopen weken hebt u de mogelijkheid gehad om d.m.v. onze enquête uw stem te laten horen over diverse punten die spelen binnen onze stichting Parentes. In

Nadere informatie

inverbandmet een voorbeeld van een procesonderdeel

inverbandmet een voorbeeld van een procesonderdeel Leiderschapsprofiel Bij leiderschapstrajecten werk ik onder andere graag met de visie van Robert E. Quinn; Het concurrerende waarden model. Of het er nu om gaat je persoonlijk leiderschap te onderzoeken

Nadere informatie

OPDRACHTEN BIJ THEMA 11 BELEID

OPDRACHTEN BIJ THEMA 11 BELEID OPDRACHTEN BIJ THEMA 11 BELEID Beleid is alleen nodig als je iets gaat veranderen. INLEIDING Het beleid van een organisatie bepaalt hoe je moet werken en wat de bestuurders belangrijk vinden. Dat beleid

Nadere informatie

Eindverslag Academische Opleidingsschool Sophianum, juni 2011

Eindverslag Academische Opleidingsschool Sophianum, juni 2011 Eindverslag Academische Opleidingsschool Sophianum, juni 2011 Welke middelen kan een docent tijdens zijn les gebruiken / hanteren om leerlingen van havo 4 op het Sophianum meer te motiveren? Motivatie

Nadere informatie

STAND VAN ZAKEN EN TOEKOMSTBEELDEN BÈTA PLAZA ZEELAND 22 MAART 2012 DICK VAN DER PLOEG OPLEIDINGSCOORDINATOR CHEMIE

STAND VAN ZAKEN EN TOEKOMSTBEELDEN BÈTA PLAZA ZEELAND 22 MAART 2012 DICK VAN DER PLOEG OPLEIDINGSCOORDINATOR CHEMIE STAND VAN ZAKEN EN TOEKOMSTBEELDEN BÈTA PLAZA ZEELAND 22 MAART 2012 DICK VAN DER PLOEG OPLEIDINGSCOORDINATOR CHEMIE WAAROM BÈTA PLAZA ZEELAND? Succesfactoren voor aansluiting havo-(bèta)hbo Breed programma

Nadere informatie

Ontwerponderzoek paper 2 Geografische informatievaardigheden in 5 VWO

Ontwerponderzoek paper 2 Geografische informatievaardigheden in 5 VWO Ontwerponderzoek paper 2 Geografische informatievaardigheden in 5 VWO Student: Vincent van der Maaden, MSc Studentnummer: 5783070 Opleiding: Interfacultaire lerarenopleiding, UvA Vakgebied: Aardrijkskunde

Nadere informatie

Samenvatting. Interactie Informatiewaarde Werkrelevantie Totale waardering 8,5 8,4 8,9 8,6

Samenvatting. Interactie Informatiewaarde Werkrelevantie Totale waardering 8,5 8,4 8,9 8,6 Samenvatting Scores Interactie Informatiewaarde Werkrelevantie Totale waardering 8,5 8,4 8,9 8,6 Zowel uit de beoordelingen in de vorm van een rapportcijfer als de aanvullende opmerkingen, blijkt dat de

Nadere informatie

Welkom bij Sociaal Succesvol Ondernemen. Week 2: je bedrijf op orde Les 2: een goed businessmodel

Welkom bij Sociaal Succesvol Ondernemen. Week 2: je bedrijf op orde Les 2: een goed businessmodel Welkom bij Sociaal Succesvol Ondernemen Week 2: je bedrijf op orde Les 2: een goed businessmodel Pen en papier? Wat is een businessmodel? Jouw businessmodel is de manier waarop jij in business bent Twee

Nadere informatie

Les 1 Vragen stellen Leestekst: De tandarts

Les 1 Vragen stellen Leestekst: De tandarts Les 1 Vragen stellen Leestekst: De tandarts "Welkom:... " Introductiefase: 1. "Vandaag gaan we weer een tekst lezen. Daarbij gaan we een nieuwe strategie leren. Deze strategie heet vragen stellen. We gaan

Nadere informatie

LESPROGRAMMA LES 1. INTRODUCTIELES

LESPROGRAMMA LES 1. INTRODUCTIELES LESPROGRAMMA LES 1. INTRODUCTIELES Inhoud In de introductieles gaat u met de leerlingen aan de slag met het thema duurzaam en eerlijk eten. Samen met de leerlingen bekijkt u drie filmpjes die uitleggen

Nadere informatie

Scheikunde inhouden (PO-havo/vwo): Schaal, verhouding en hoeveelheid

Scheikunde inhouden (PO-havo/vwo): Schaal, verhouding en hoeveelheid Scheikunde inhouden (PO-havo/vwo): Schaal, verhouding en hoeveelheid kerndoelen primair onderwijs kerndoelen onderbouw havo bovenbouw exameneenheden vwo bovenbouw exameneenheden 44: De leerlingen leren

Nadere informatie

Deel je kennis. www.focusoptekst.nl

Deel je kennis. www.focusoptekst.nl Deel je kennis www.focusoptekst.nl PROGRAMMA 1. Het ontwerp: je inhoud, je doelen, je groep, je werkvormen 2. Je presenta0e: de 1e vijf minuten, interac;e, presenta;etechnieken, powerpoint, zenuwen 3.

Nadere informatie

atheneum en havo reewijk yceum een Calvijn school

atheneum en havo reewijk yceum een Calvijn school atheneum en havo reewijk yceum een Calvijn school Beste ouders/verzorgers, De komende periode kiest u samen met uw zoon of dochter een middelbare school. U bezoekt met uw kind waarschijnlijk verschillende

Nadere informatie

Blok 1 - Introductie

Blok 1 - Introductie Reflectie jaar 1 Algemeen Aan het begin van het eerste jaar kwamen een hoop nieuwe dingen op mij af. Na een jaar reizen had ik veel zin om aan de studie Voeding en Diëtetiek te beginnen en was erg benieuwd

Nadere informatie

Techniekkaart: Het houden van een interview

Techniekkaart: Het houden van een interview WAT IS EEN INTERVIEW? Een interview is een vraaggesprek. Wat een interview speciaal maakt, is dat je met een interview aan informatie kunt komen, die je niet uit boeken kunt halen. Als je de specifieke

Nadere informatie

GESPREKKEN VOEREN NEDERLANDS AAN HET EINDE VAN DEZE UITLEG:

GESPREKKEN VOEREN NEDERLANDS AAN HET EINDE VAN DEZE UITLEG: AAN HET EINDE VAN DEZE UITLEG: - Kun je een verzorgde brief schrijven. - Kun je op een juiste manier werkwoorden vervoegen. - Schrijf je op een juiste manier in meervoud. - Gebruik je hoofdletters op een

Nadere informatie

Case Development Centre

Case Development Centre Case Development Centre Toepassing van cases in het onderwijs Kenniscentrum Innovatief Ondernemerschap Hoe kan Rotterdam bestaande kennis op nieuwe wijze inzetten om de innovatiegraad van de industrie

Nadere informatie

Bijlage 3: Format beschrijving opdrachten onderzoekend leren

Bijlage 3: Format beschrijving opdrachten onderzoekend leren Bijlage 3: Format beschrijving opdrachten onderzoekend leren Dit format is bedoeld voor docenten die onderzoekend-lerenopdrachten gaan maken voor het gebruik in hun eigen groep en/of voor gebruik door

Nadere informatie

Adinda Keizer - Copyright 2013 Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming van Vindjeklant.nl worden gekopieerd of gebruikt in commerciële

Adinda Keizer - Copyright 2013 Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming van Vindjeklant.nl worden gekopieerd of gebruikt in commerciële Adinda Keizer - Copyright 2013 Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming van Vindjeklant.nl worden gekopieerd of gebruikt in commerciële uitingen. Als startend ondernemer is alles nieuw. De boekhouding,

Nadere informatie

Rubrics vaardigheden

Rubrics vaardigheden Rubrics vaardigheden Rubrics vaardigheden In het leerlab 2020 hebben 7 vernieuwingsscholen vier rubrics ontwikkeld om de persoonlijke groei van leerlingen in kaart te brengen. Deze rubrics zijn vaardigheden

Nadere informatie