Cultuur en criminaliteit. Ruud Strijp*
|
|
- Valentijn Robert Gerritsen
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Cultuur en criminaliteit Ruud Strijp* F. van Gemert, Ieder voor zich. Kansen, cultuur en criminaliteit van Marokkaanse jongens. Proefschrift Universiteit van Amsterdam. Amsterdam: Het Spinhuis, 1998, 265 pp. Soms verschijnen er boeken die al voordat ze in de boekhandel te koop zijn veel stof doen opwaaien. Frank van Gemerts dissertatie Ieder voor zich - Kansen, cultuur en criminaliteit van Marokkaanse jongens is zo'n boek. Het trok meteen de aandacht van tal van journalisten, met in hun kielzog een aanzienlijke groep vertegenwoordigers, hulpverleners en onderzoekers van Marokkaanse en andere etnische groepen in Nederland. Naast instemming oogstte Van Gemert daarbij soms nogal felle kritiek. Van Gemert doet in zijn studie verslag van een in de periode verricht antropologisch onderzoek naar criminaliteit onder Marokkaanse jongens in drie wijken in Rotterdam-Zuid. Over Marokkaanse meisjes heeft hij geen systematische gegevens verzameld. Wel trekt hij op enkele plaatsen vergelijkingen met de criminaliteit onder Turkse jongens. Doel van het onderzoek was het geven van een antwoord '...op de vraag hoe de specifieke aard en omvang van de criminaliteit van Marokkaanse jongens begrepen kunnen worden' (p. 7). Voor de beantwoording van dit vraagstuk borduurt Van Gemert in theoretisch opzicht voort op de inzichten van eerdere studies over criminaliteit in Nederland. Op de hierin gegeven verklaringen voor de relatief hoge mate van criminaliteit onder Marokkaanse jongens formuleert hij verschillende kritieken (pp. 15 e.v.). Zo wijst hij verklaringen waarin een verband wordt gelegd met het migratieproces af, omdat ze verschillen in criminaliteit tussen etnische groepen onbelicht laten. Om dezelfde reden distantieert hij zich van verklaringen die de maatschappelijke positie van de betrokkenen benadrukken. Immers, hoewel de sociale positie van Marokkaanse en Turkse migranten in Nederland min of meer gelijk is loopt hun aandeel in de criminaliteit uiteen. Ook verklaringen die een tekort aan sociale controle als oorzaak voor criminaliteit aanvoeren kunnen niet op zijn instemming rekenen, omdat jongeren zich volgens Van Gemert juist aan deze sociale controle pogen te onttrekken. Zelf zoekt Van Gemert de verklaring voor de betrekkelijk hoge mate van criminaliteit onder Marokkaanse jongens in Nederland niet zozeer in de omgeving ('... de fysieke, sociale, economische, politieke en religieuze structuren waarbinnen leden van een groep zich bevinden', p. 26) als wel in de (Marokkaanse) cultuur. Doordat verklaringen voor achterstand of criminaliteit tekortschieten wanneer ze zich louter tot omgevingsfactoren beperken, moeten volgens hem ook factoren binnen etnische groepen in beschouwing worden genomen: 'Het is zinvol om ook wat zich binnen de Marokkaanse gemeenschap afspeelt niet uit het oog te verliezen. Dit betekent dat de cultuur van deze groep hier een plaats krijgt in het zoeken naar een verklaring voor het vraagstuk van de criminaliteit van Marokkaanse jongens' (p. 10). Van Gemert beseft terdege hiermee een gevoelig liggend onderwerp aan te snijden. Culturele factoren als verklaring van criminele handelingen zijn immers lange tijd buiten beschouwing gebleven, zo niet taboe geweest. Toch betekent zijn gerichtheid op cultuur niet dat hij het
2 belang van de omgeving ontkent. Integendeel, zowel cultuur als omgeving verdienen in zijn ogen een plaats in de verklaring. Hij wil beide daarom in hun onderlinge samenhang onderzoeken. Het boek is in twee delen opgesplitst. In het eerste deel beschrijft Van Gemert hoe cultuur en omgeving van de hoofdpersonen in dit boek in elkaar grijpen en hun gedrag kunnen verklaren. Daarbij gaat hij achtereenvolgens in op de situatie in Marokko en vooral in de Rif (hoofdstuk 2), de migratie van Marokkanen naar Nederland (hoofdstuk 3), de socialisatie van Marokkaanse kinderen in Nederland (hoofdstuk 4), de omgeving van Rotterdam-Zuid en de kansen die deze omgeving aan Marokkaanse jongens biedt (hoofdstuk 5), en de dagelijkse gang van zaken in het buurthuis waar Van Gemert het grootste deel van zijn onderzoeksmateriaal verzameld heeft (hoofdstuk 6). In het tweede deel van het boek gaat hij dieper in op de criminaliteit onder Marokkaanse jongens. Na in hoofdstuk 7 de aard van de door hen gepleegde delicten te hebben behandeld, schetst hij in hoofdstuk 8 een beeld van de daders binnen zijn onderzoeksgroep. Hierbij onderscheidt hij drie groepen, van wie 'de boefjes' verreweg de meeste criminele activiteiten op hun naam hebben. Van Gemert neemt hier onder meer afstand van de door andere onderzoekers geuite opvatting, dat er sprake zou zijn van Marokkaanse jeugdbendes. Zelf benadrukt hij het tegendeel: van een hechte structuur tussen de jongens die zich op het criminele pad begeven is geen sprake. Het gaat veeleer om een verzameling van eenlingen. In hoofdstuk 9 onderzoekt hij vervolgens de sociale reactie van Marokkaanse Rotterdammers op het crimineel gedrag van Marokkaanse jongens. Tenzij het om verwanten gaat blijken zij hen meestal weinig in de weg te leggen en zelfs naar buiten toe af te schermen. In zijn slotbeschouwing (hoofdstuk 10) vat Van Gemert de bevindingen van zijn onderzoek als volgt samen (p. 206; vgl. pp ): 'Het wantrouwen, de met leeftijd veranderende betekenissen van gedrag, de beperkte verinnerlijking van gedragscodes en het uitproberen, alsook de verhullende en legitimerende werking van de godsdienst zijn culturele aspecten die het gedrag van Marokkanen karakteriseren. Zij zijn van grote invloed op hun onderlinge relaties en die met anderen. Dat was het geval in Noord-Afrika, maar ook onder Marokkanen in Nederland kunnen deze aspecten van hun weet- en waarderingsbezit worden gereproduceerd. Niet alleen hun alledaagse, "normale" gedrag is van die aspecten doortrokken, maar ook hun criminele activiteiten.' Tot slot volgen dan nog twee appendices: een uitgebreide over de onderzoeksmethode en een korte over de ethische dilemma's bij het onderzoek. Van Gemert heeft een boek geschreven, dat mede door zijn helder betoog en prettig leesbare schrijfstijl voor een breed publiek toegankelijk is. Hij getuigt van een ruime kennis van zaken over de door hem behandelde problematiek en geeft tal van verwijzingen naar verwante en andere relevante studies. Toch is het boek juist mede interessant vanwege Van Gemerts eigen materiaal en de manier waarop hij dit inbedt in een breder maatschappelijk, cultureel en wetenschappelijk kader. Zijn verhalen en schetsen van de groep Marokkaanse jongens zijn
3 levensecht en de vrucht van langdurig participerend onderzoek. Allerlei kleine voorvallen worden boeiend beschreven en veelal met behulp van theoretische noties uit de antropologie geanalyseerd en becommentarieerd. Het boek heeft weliswaar criminaliteit als hoofdthema, maar door crimineel gedrag te beschouwen in het licht van de sociale betrekkingen van Marokkaanse migranten in Nederland krijgt het boek een aanzienlijke meerwaarde. Een concept waarvan Van Gemert zich hierbij bedient is dat van 'gelijkenissen': door te wijzen op overeenkomsten tussen crimineel gedrag en 'normale', alledaagse onderliggende ervaringen, opvattingen en percepties probeert hij de criminaliteit onder Marokkaanse jongens in culturele termen te verklaren. De keerzijde van deze benadering is overigens dat de context meer aandacht krijgt dan de criminaliteit zelf. Telt het eerste deel van het boek bijna 130 pagina's, het tweede deel omvat nog niet de helft daarvan. Hiervan hebben bovendien alleen de hoofdstukken 7 en 8 direct betrekking op de door de Marokkaanse jongens verrichte delicten. Het was daarom wenselijk geweest wanneer Van Gemert zijn betoog in dit tweede deel had uitgebreid met enkele tot in detail beschreven casussen van criminele handelingen van Marokkaanse jongens. Hij had bijvoorbeeld uiteen kunnen zetten hoe zij tot de betreffende daad kwamen, hoe zij deze uitvoerden, waarom zij wel of niet met anderen samenwerkten, hoe die samenwerking tot stand kwam of voortijdig schipbreuk leed, hoe ze na een delict werden gearresteerd en gestraft, wat de reactie van henzelf en anderen daarop was, enzovoort. Zijn voornaamste conclusie, dat in de criminaliteit verzeild geraakte Marokkaanse jongens in belangrijke mate vanwege het enorme onderlinge wantrouwen onder Marokkanen vooral hun eigen plan trekken - met andere woorden, 'ieder voor zich' te werk gaan - en dat de samenwerking met anderen bij de door hen gepleegde delicten vaak een toevallig karakter draagt, was dan empirisch steviger onderbouwd geweest. Er zijn meer kanttekeningen bij het boek te plaatsen. Mijn voornaamste betreft Van Gemerts invulling van het begrip (Marokkaanse) cultuur. Hij reduceert deze tot een aantal volgens hem karakteristieke cultuurelementen, in het bijzonder een diepgeworteld onderling wantrouwen, de ieder-voor-zich strategie, leeftijdsgebonden gedrag en een religie die als dekmantel fungeert. Ik ontken niet dat het hierbij om belangrijke aspecten van de Marokkaanse cultuur gaat, zowel in Marokko als in de emigratielanden. Ook Van Gemerts these dat ze in de criminaliteit doorspelen snijdt in mijn ogen zeker hout. Terecht vestigt hij bij de verklaring voor het verschil in gepleegde delicten bijvoorbeeld de aandacht op het belang van leeftijd: ouderen dienen aan andere verwachtingen te voldoen dan jongeren en vertonen daarom ander gedrag, inclusief ander crimineel gedrag. Maar dit neemt niet weg dat ik mij afvraag af of er niet andere, veel belangrijker elementen zijn die de Marokkaanse cultuur maken tot wat hij - in al zijn complexiteit, variatie en dynamiek - is en die bovendien eveneens van invloed zijn op criminaliteit. (Dit nog afgezien van de vraag of het vanuit wetenschappelijk oogpunt nog wel geoorloofd is om een cultuur als een verzameling van cultuurelementen te beschouwen.) Om twee voorbeelden te noemen: het sociale leven van Marokkaanse migranten kent ondanks alle verscheidenheid een vrij stringente scheiding der seksen. Deze komt ook tot uitdrukking in de criminaliteit, die onder meisjes veel geringer is dan onder jongens. Daarnaast vormt het huwelijk een uitermate belangrijk sociaal gebeuren in het leven van Marokkaanse mannen en vrouwen, zowel in Nederland als in Marokko. Het
4 is nauw verbonden met hun sociale positie in de samenleving. Het zou mij daarom niet verbazen wanneer (het vooruitzicht op) het sluiten van een huwelijk meer op crimineel gedrag van invloed is dan de leeftijd van de betrokkenen. Ook op Van Gemerts behandeling van de door hem genoemde cultuurelementen valt trouwens nog wel iets af te dingen. In zijn verklaring ruimt hij een centrale plaats in voor het grote wantrouwen onder Marokkaanse en vooral Riffijnse migranten. Een 'diepgeworteld wantrouwen' geeft volgens hem vorm aan de relaties die Marokkanen met elkaar en anderen aangaan en aan het gedrag dat daarmee samenhangt (p. 202; vgl. pp , 56, 74). Kinderen worden opgevoed om niemand te vertrouwen, en deze houding is van invloed op de criminaliteit. Van Gemert plaatst dit wantrouwen in een historisch kader door het te koppelen aan een ethos in de Marokkaanse Rif, de bergachtige, moeilijk toegankelijke, dichtbevolkte en in het verleden regelmatig door hongersnood geteisterde en door buitenstaanders bedreigde herkomstregio van veel Marokkaanse migranten in Nederland. Macht en prestige speelden er een belangrijke rol, list en bedrog waren er aan de orde van de dag. Dat dit ook in Nederland nog het geval is - Van Gemert spreekt in dit verband van een grote continuïteit en van culturele traagheid - verklaart hij door erop te wijzen, dat zowel vroeger in de Rif als tegenwoordig in de Nederlandse omgeving waar de door hem onderzochte Marokkaanse jongens wonen een 'relatieve schaarste' van economische hulpbronnen heerst (pp ). Als gevolg hiervan volgen de jongens een ieder-voor-zich strategie. Zij streven verbetering van de eigen positie na of pogen in elk geval te voorkomen dat anderen hun positie kunnen verbeteren. Hoe belangrijk wantrouwen - een term met een trouwens nogal negatieve lading; waarom niet gesproken van 'voorzichtigheid', 'behoedzaamheid' of 'terughoudendheid' bij contacten met (relatief) onbekenden, of wellicht zelfs van 'individualisme'? - en de daarmee samenhangende ieder-voor-zich strategie ook mogen zijn onder Marokkanen en Marokkaanse migranten, Van Gemert dicht ze in zijn betoog een wel erg absoluut en bepalend karakter toe. Het lijkt alsof er geen gradaties van vertrouwen of wantrouwen bestaan en alsof beide los staan van zowel de relaties tussen personen als de specifieke context - een lokale setting waarin velen elkaar kennen en waarin de constructie van een sociale identiteit en het verwerven van prestige belangrijke aspecten van het dagelijks gedrag vormen. Het zou alleszins verhelderend zijn geweest wanneer hij naast illustraties van situaties waarin wantrouwen een hoofdrol speelde ook beschrijvingen zou hebben gegeven van gevallen waarbij wèl van onderling vertrouwen sprake was. In hoeverre spelen bijvoorbeeld verwantschapsrelaties of gemeenschappelijke regionale herkomst hierbij een rol? Zijn betoog zou daarmee aan diepgang en nuance gewonnen hebben. Ik betwijfel verder ten zeerste dat wantrouwen inderdaad 'een specifiek Marokkaanse verschijnsel' is, zoals Van Gemert beweert (p. 202). En eveneens vraag ik mij af of de door hem aangevoerde 'relatieve schaarste' van economische hulpbronnen een voldoende verklaring vormt voor het voortbestaan van wantrouwen onder Marokkanen in Nederland. Niet alleen in de Rif is de economische situatie de afgelopen 25 jaar immers enorm veranderd, ook in Nederland is dat het geval. Men mag veronderstellen dat dit consequenties heeft voor de sociale verhoudingen en daarmee voor de mate van onderling wantrouwen onder Marokkanen. Bovendien, de Marokkaanse migranten die zich drie tot vier decennia geleden in West-Europa vestigden begaven zich niet of in veel geringere mate op
5 het criminele pad. Toch ligt het voor de hand dat ook zij een groot onderling wantrouwen kenden. In wezen onderstreept dit de grote invloed van de omgeving: deze bood hen destijds kansen, die de jongens uit het onderzoek van Van Gemert moeten ontberen. Voor (het voortbestaan van) de houding van wantrouwen onder Marokkaanse migranten in Nederland lijken mij vooral de weinig democratische politieke situatie in Marokko en hun ondergeschikte en kwetsbare positie in de Nederlandse samenleving van belang, dit in nauwe samenhang met hun veelal geringe onderlinge verschillen in sociale status en hun strijd om prestige. Hiermee kom ik bij een ander aspect van Van Gemerts betoog waarbij ik mijn bedenkingen heb. Van Gemert stelt herhaaldelijk dat onder Marokkanen sprake is van egalitaire én competitieve sociale verhoudingen (zie bijvoorbeeld pp. 39, 40, 43, 73, , en 182). Dit laatste betwijfel ik niet, maar het eerste des te meer. Het begrip egalitair is volgens mij namelijk misleidend. Het impliceert een ideologie en/of realiteit van gelijkheid (zie voor uitlatingen in de richting van de gelijkheid van mannen, pp. 39, 40, 73). Maar deze gelijkheid is in de praktijk ver te zoeken. Er is in mijn ogen dan ook niet zozeer sprake van egaliteit als wel van kleine onderlinge sociale verschillen, wat iets wezenlijk anders is. Van Gemerts verwijzing naar het dragen van gelijksoortige kleding door de jongens om niet van elkaar af te wijken, of hun geringe neiging om zaken met elkaar te delen en zo te voorkomen dat anderen daarna meer hebben dan zijzelf, overtuigen mij niet. Niet alleen wijst de hevige onderlinge statuscompetitie op het tegendeel, ook kan men de door Van Gemert genoemde voorbeelden juist als een bevestiging van het bestaan van hiërarchische verhoudingen opvatten, zij het verhoudingen die worden gekenmerkt door zeer geringe verschillen in invloed en positie. Juist dit maakt dat de competitie tussen de jongens zo hevig is en dat zij zich, net zoals veel andere Marokkaanse migranten en Marokkanen in Marokko, zoveel inspannen om zich van elkaar te onderscheiden. Kort door de bocht gaat Van Gemert ten slotte bij zijn verwijzing naar de in zijn ogen verhullende en legitimerende werking van de islam bij de criminaliteit onder Marokkaanse jongens. Allereerst is de relatie die hij tussen criminaliteit en religie legt empirisch nogal mager. Illustratief is dat slechts een van de voorbeelden die hij ter onderbouwing van zijn betoog geeft uit zijn eigen materiaal stamt en bovendien weinig overtuigend is. De overige voorbeelden komen uit secundaire literatuur en hebben geen directe relatie met Van Gemerts eigenlijke thema criminaliteit. Zijn bewering, dat niemand zich openlijk wil verzetten tegen een Marokkaan die zich voordoet als een vroom lid van de geloofsgemeenschap (p. 195), gaat mij beslist te ver. Hetzelfde geldt zijn opmerking dat de verbinding met religie onaantastbaarheid oproept (p. 195). Evenzeer is het de vraag of mensen die op het verkeerde pad zijn beland hun gedrag steeds met een vrome levenswandel kunnen maskeren (p. 196). De islam kan namelijk niet alleen een legitimerende functie vervullen, zoals Van Gemert beweert (pp , 66), maar ook een delegitimerende. Nog afgezien van de andere functies die een religie voor gelovigen kan hebben, kan de islam hen ook argumenten bieden om crimineel gedrag te veroordelen. Of en hoe dat gebeurt, valt niet op voorhand te zeggen. Zoals Van Gemert elders in zijn boek regelmatig illustreert (zie bijvoorbeeld p. 72), zijn het beoordelen en afkeuren van het gedrag van anderen namelijk afhankelijk van de specifieke context: de aan- of afwezigheid van bepaalde personen, hun onderlinge (machts)relaties, hun
6 bedoelingen. Ik sluit niet uit dat leden uit de onderzoeksgroep van Van Gemert hun criminele handelingen inderdaad met vroom gedrag probeerden te verhullen. Maar of zij al dan niet hierin slaagden heeft weinig tot niets te maken met een religie die criminaliteit legitimeert. Doorslaggevend is de machtspositie van de betrokkenen in die specifieke situatie op dat moment: de personen waar Van Gemert op doelt waren op grond van die positie kennelijk in staat om te voorkomen dat anderen hun criminele activiteiten ter discussie stelden. Maar of dat op andere momenten en in andere situaties ook het geval was, mag men ten zeerste betwijfelen. Samenvattend kan worden gesteld dat de studie van Van Gemert veel is aan te merken. Hoewel de relatie tussen cultuur en criminaliteit zeker het onderzoeken waard is, valt op de manier waarop hij dit heeft uitgewerkt nogal wat af te dingen. Vooral zijn invulling van het begrip Marokkaanse cultuur is beperkt en daardoor vertekenend, terwijl zijn voorstelling van de islam geen recht aan deze religie en haar gelovigen doet. Dit neemt niet weg dat Van Gemert een uitdagend, origineel en lezenswaardig boek geschreven heeft. Hij snijdt een belangrijk thema aan en gaat de discussie daarover niet uit de weg. Integendeel, hij biedt veel stof tot nadenken en stuurt het debat in een richting die meer aandacht verdient. En dat is een grote verdienste. Noot *Ruud Strijp is cultureel antropoloog. In 1998 promoveerde hij op het proefschrift Om de moskee - Het religieuze leven van Marokkaanse migranten in een Nederlandse provinciestad (Nijmegen: Katholieke Universiteit / Amsterdam: Thesis Publishers).
Van mij. Een gezicht is geen muur. Jan Bransen, Universiteit Utrecht
[Gepubliceerd in Erik Heijerman & Paul Wouters (red.) Praktische Filosofie. Utrecht: TELEAC/NOT, 1997, pp. 117-119.] Van mij Een gezicht is geen muur Jan Bransen, Universiteit Utrecht Wij hechten veel
Nadere informatieSTIJLEN VAN BEÏNVLOEDING. Inleiding
STIJLEN VAN BEÏNVLOEDING Inleiding De door leidinggevenden gehanteerde stijlen van beïnvloeding kunnen grofweg in twee categorieën worden ingedeeld, te weten profileren en respecteren. Er zijn twee profilerende
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2011 - I
Opgave 2 Religieus recht 7 maximumscore 2 een beargumenteerd standpunt over de vraag of religieuze wetgeving en rechtspraak voor bepaalde bevolkingsgroepen tot cultuurrelativisme leidt 1 een uitleg van
Nadere informatieHuwelijk en echtscheiding in een migratiecontext Birsen Taspinar 24 april 2012
Huwelijk en echtscheiding in een migratiecontext Birsen Taspinar 24 april 2012 Maatschappelijke Context Toenemende individualisering Economische crisis Migratie en Huwelijksmigratie Globalisering en diversiteit
Nadere informatieSamenvatting. Mensen creëren hun eigen, soms illusionaire, visie over henzelf en de wereld
Samenvatting Mensen creëren hun eigen, soms illusionaire, visie over henzelf en de wereld om hen heen. Zo hebben vele mensen een natuurlijke neiging om zichzelf als bijzonder positief te beschouwen (bijv,
Nadere informatieNederlandse samenvatting (Summary in Dutch)
Nederlandse samenvatting (Summary in Dutch) 159 Ouders spelen een cruciale rol in het ondersteunen van participatie van kinderen [1]. Participatie, door de Wereldgezondheidsorganisatie gedefinieerd als
Nadere informatieExamen VWO. Nederlands. tijdvak 1 woensdag 16 mei 9.00-12.00 uur. Bij dit examen hoort een bijlage.
Examen VWO 2007 tijdvak 1 woensdag 16 mei 9.00-12.00 uur Nederlands Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 20 vragen en een samenvattingsopdracht. Voor dit examen zijn maximaal 50 punten
Nadere informatieProefschrift Girigori.qxp_Layout 1 10/21/15 9:11 PM Page 129 S u m m a r y in Dutch Summary 129
S u m m a r y in Dutch Summary 129 Gedurende de geschiedenis hebben verschillende factoren zoals slavernij, migratie, de katholieke kerk en multinationals zoals de Shell raffinaderij de gezinsstructuren
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/28740 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Kadrouch-Outmany, Khadija Title: Islamic burials in the Netherlands and Belgium.
Nadere informatieOp zoek naar illegalen in de grote stad. Jan Rath*
Op zoek naar illegalen in de grote stad Jan Rath* Kortelings verschenen twee glimmende delen van de studie De Ongekende Stad over het wel en wee van illegale vreemdelingen in Nederland. Aan deze studie
Nadere informatiedat organisaties als Sharia4Belgium en steekpartijen in metrostations die vooroordelen in de hand werken.
1 Toespraak door viceminister-president en Vlaams minister van Bestuurszaken, Binnenlands Bestuur, Inburgering, Toerisme en Vlaamse Rand Geert BOURGEOIS Bezoek aan de Al Fath Moskee Gent, 16 juni 2012
Nadere informatieFamilies onder druk. Huiselijk geweld binnen Marokkaanse en Turkse gezinnen. Drs. Ibrahim Yerden. Probleemstelling
Families onder druk Huiselijk geweld binnen Marokkaanse en Turkse gezinnen Drs. Ibrahim Yerden Probleemstelling Hoe gaan Marokkaanse en Turkse gezinsleden, zowel slachtoffers als plegers om met huiselijk
Nadere informatieN. Buitelaar, psychiater en V. Yildirim, psycholoog. Beiden werkzaam bij Altrecht Centrum ADHD Volwassenen.
ADHD Wachtkamerspecial Onderbehandeling van ADHD bij allochtonen: kinderen en volwassenen N. Buitelaar, psychiater en V. Yildirim, psycholoog. Beiden werkzaam bij Altrecht Centrum ADHD Volwassenen. Inleiding
Nadere informatieExamen HAVO. Nederlands
Nederlands Examen HAVO Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs Tijdvak 2 Dinsdag 20 juni 13.30 16.30 uur 20 06 Vragenboekje Voor dit examen zijn maximaal 47 punten te behalen; het examen bestaat uit 22 vragen
Nadere informatiePartnerkeuze bij allochtone jongeren
Partnerkeuze bij allochtone jongeren Inleiding In april 2005 lanceerde de Koning Boudewijnstichting een projectoproep tot voorstellen om de thematiek huwelijk en migratie te onderzoeken. Het projectvoorstel
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/53232 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Hill, J.M. Title: On the road to adulthood. Delinquency and desistance in Dutch
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2010 - II
Opgave 2 Religie in een wetenschappelijk universum 6 maximumscore 4 twee redenen om gevoel niet te volgen met betrekking tot ethiek voor Kant: a) rationaliteit van de categorische imperatief en b) afzien
Nadere informatieAllochtone Nederlandse ouderen: de onverwachte oude dag in Nederland
Allochtone Nederlandse ouderen: de onverwachte oude dag in Nederland Cor Hoffer cultureel antropoloog / socioloog c.hoffer@parnassiabavogroep.nl 1 Onderwerpen: gezondheidszorg en cultuur demografische
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2009 - I
Beoordelingsmodel Opgave 1 Religieuze ervaring 1 maximumscore 5 een bruikbare definitie van religie 1 drie problemen die zich kunnen voordoen bij het definiëren van religie 3 meerdere religieuze tradities;
Nadere informatieSamenvatting (Summary in Dutch)
Samenvatting (Summary in Dutch) Burnout, een toestand van mentale uitputting door chronische stress in de werksituatie, vormt een ernstig maatschappelijk probleem dat momenteel veel aandacht krijgt. In
Nadere informatieInformatie over de deelnemers
Tot eind mei 2015 hebben in totaal 45558 mensen deelgenomen aan de twee Impliciete Associatie Testen (IATs) op Onderhuids.nl. Een enorm aantal dat nog steeds groeit. Ook via deze weg willen we jullie nogmaals
Nadere informatieIMAMS IN NEDERLAND: EEN IMPRESSIE
IMAMS IN NEDERLAND: EEN IMPRESSIE door Welmoet BOENDER* Bron: Centrum voor Islam in Europa. Imams in Nederland Al sinds de jaren 1980 wordt in Nederland een discussie gevoerd rond de rol van imams die
Nadere informatieHet belangrijkste verhaal is eigenlijk een samenvatting van alles wat Hij gedaan heeft
Kunt u mij een (voor u) belangrijk verhaal over Jezus vertellen? Het belangrijkste verhaal is eigenlijk een samenvatting van alles wat Hij gedaan heeft Zijn twee belangrijkste geboden: Heb je God lief
Nadere informatieOnderbouwing van de keuze van de vluchtelingengemeenschappen binnen het project
Februari 2014 Onderbouwing van de keuze van de vluchtelingengemeenschappen binnen het project Vooraf In het project Ongekend bijzonder, de bijdragen van vluchtelingen aan de stad worden in het totaal 200
Nadere informatieSIPP persoonlijkheidsvragenlijst
SIPP persoonlijkheidsvragenlijst Deze vragenlijst bestaat uit een aantal stellingen. Deze stellingen hebben betrekking op de laatste 3 maanden. Door per stelling aan te geven in hoeverre u het hier bent,
Nadere informatieIn de afgelopen decennia heeft ongehuwd samenwonen overal in Europa. toegenomen populariteit van het ongehuwd samenwonen is onderdeel van
Nederlandse samenvatting (summary in Dutch) De verschillende betekenissen van ongehuwd samenwonen in Europa: Een studie naar verschillen tussen samenwoners in hun opvattingen, plannen en gedrag. In de
Nadere informatieAls het economisch tegenzit, worden zij hard getroffen. Ze zitten vaker dan gemiddeld in de bijstand.
1 Dank voor dit rapport. Mooi dat het Sociaal en Cultureel Planbureau dit jaar dieper ingaat op één onderwerp dat de aandacht verdient: de arbeidsmarktpositie van migrantengroepen. Als het economisch tegenzit,
Nadere informatieSAMENVATTING (SUMMARY IN DUTCH)
SAMENVATTING (SUMMARY IN DUTCH) SAMENVATTING (SUMMARY IN DUTCH) Sinds de jaren zestig is het aandeel migranten in de Nederlandse bevolking aanzienlijk gegroeid. Van de totaal 16,3 miljoen inwoners in
Nadere informatieOp reis door het rijk der Letteren en der Godgeleerdheid
History Christiane Simone Stadie Op reis door het rijk der Letteren en der Godgeleerdheid Herinneringen van mijne academiereis in 1843 (Abraham Des Amorie van der Hoeven Jr.) Seminar paper Christiane
Nadere informatieAan de Schrans in Leeuwarden is één van de meest opvallende orthodontiepraktijken. van Noord-Nederland gevestigd. Daarin werkt
Aan de Schrans in Leeuwarden is één van de meest opvallende orthodontiepraktijken van Noord-Nederland gevestigd. Daarin werkt orthodontist Daniël van der Meulen samen met veertien assistentes intensief
Nadere informatie1. Met andere ogen. Wetenschap en levensbeschouwing. De wereld achter de feiten
1. Met andere ogen Wetenschap en levensbeschouwing De wereld achter de feiten Dit boek gaat over economie. Dat is de wetenschap die mensen bestudeert in hun streven naar welvaart. Het lijkt wel of economie
Nadere informatieSamen eenzaam. Frida den Hollander
Samen eenzaam Samen eenzaam Frida den Hollander Tweede editie Schrijver: Frida den Hollander Coverontwerp: Koos den Hollander Correctie: Koos den Hollander ISBN:9789402122442 Inhoud Inleiding 1 Ik ben
Nadere informatieEvaluatie netwerkbijeenkomst Autisme bij meisjes en vrouwen
Evaluatie netwerkbijeenkomst Autisme bij meisjes en vrouwen D a t u m 4 s e p t e m b e r 2 0 1 4 V o o r b e r e i d i n g S a r r o n d e r d e e l v a n d e P a r n a s s i a G r o e p ( F e r r y v
Nadere informatieJezus, het licht van de wereld
Jezus, het licht van de wereld Het evangelie naar Johannes 8: 1-30 1 Overzicht 1. De overspelige vrouw 2. Jezus als het Licht der wereld 3. Twistgesprekken met de Farizeeën 2 De overspelige vrouw Bijbeltekst
Nadere informatieHerman Dooyeweerd en de international politiek Herman Dooyeweerd Symposium, VU Amsterdam, 8 oktober 2015 Sander Luitwieler
Herman Dooyeweerd en de international politiek Herman Dooyeweerd Symposium, VU Amsterdam, 8 oktober 2015 Sander Luitwieler Dooyeweerd heeft heel weinig geschreven over internationale politiek en internationale
Nadere informatieSamenvatting. De volgende onderzoeksvragen zijn geformuleerd:
Samenvatting In Westerse landen vormen niet-westerse migranten een steeds groter deel van de bevolking. In Nederland vertegenwoordigen Surinaamse, Turkse en Marokkaanse migranten samen 6% van de bevolking.
Nadere informatieWeten het niet-weten
Weten het niet-weten Over natuurwetenschap en levensbeschouwing Ger Vertogen DAMON Vertogen, Weten.indd 3 10-8-10 9:55 Inhoudsopgave Voorwoord 7 1. Inleiding 9 2. Aard van de natuurwetenschap 13 3. Klassieke
Nadere informatieIntroductie cultuursensitief werken: een kwestie van kennis én houding
Introductie cultuursensitief werken: een kwestie van kennis én houding Cor Hoffer cultureel antropoloog en socioloog Info: www.corhoffer.nl 1 Onderwerpen: migratie cultuursensitief werken korte oefening
Nadere informatieReligieuze toewijzing, autochtone Nederlanders, 2015 (in procenten)
Tabel B2.1 Religieuze toewijzing, autochtone Nederlanders, 2015 (in procenten) autochtoon moslim 0,2 niet-gelovig 64,0 rooms-katholiek 16,9 protestants 18,0 ander geloof 0,9 Tabel B2.2 Aandeel dat zichzelf
Nadere informatieDit rapport behandelt de meervoudige verhouding tussen criminaliteit enerzijds en
Samenvatting Dit rapport behandelt de meervoudige verhouding tussen criminaliteit enerzijds en gewelddadig radicalisme en terrorisme anderzijds. In aanvulling op de bestaande literatuur over mogelijke
Nadere informatie05-12-2005. Artikel zonder titel
05-12-2005 Artikel zonder titel Jongeren hebben vaak weinig vertrouwen in de objectiviteit van leraren en schooldirecteuren. En dat wantrouwen wordt alleen maar sterker, als ze daarin keer op keer worden
Nadere informatieVERTROUWELIJK RESULTATEN VIP-TEST_ LEIDINGGEVEN. Kandidaat: de heer Bart Datum praktijksimulatie: 09-05-2012 Adviseur: Dennis Luijks INLEIDING
VERTROUWELIJK RESULTATEN VIP-TEST_ LEIDINGGEVEN Kandidaat: de heer Bart Datum praktijksimulatie: 09-05-2012 Adviseur: Dennis Luijks INLEIDING De bedoeling van de praktijksimulatie is om aandachtspunten
Nadere informatieMUSLINKED BRINGING TALENTS TOGETHER
MUSLINKED BRINGING TALENTS TOGETHER 1 CULTUUR EN LITERATUUR ZIJN ALTIJD EEN AFSPIEGELING VAN DE SAMENLEVING GEWEEST. De samenleving was altijd al afgespiegeld in de kunst en literatuur. Zoals hendrik conscience
Nadere informatie5 Samenvatting en conclusies
5 Samenvatting en conclusies In 2008 werden in Nederland bijna 5,2 miljoen mensen het slachtoffer van criminaliteit (cbs 2008). De meeste van deze slachtoffers kregen te maken met diefstal of vernieling,
Nadere informatieIslam door vrouwenogen 3: Ontmoeting met moslimvrouwen of moskeebezoek
Islam door vrouwenogen 3: Ontmoeting met moslimvrouwen of moskeebezoek Situering Doelen: Wederzijdse kennismaking en ontmoeting van christelijke en moslimvrouwen (of kennismaking met gebedsruimte van moslims
Nadere informatieMantelzorg, waar ligt de grens?
Mantelzorg, waar ligt de grens? CDA Talentacademie 2014-2015 Anita Relou Wat is volgens het christendemocratisch gedachtengoed de grens van mantelzorg. Inleiding 2015. Een jaar met veel veranderingen in
Nadere informatieProf. Doekes over de kerk (1)
Prof. Doekes over de kerk (1) Onderstaand het eerste artikel van prof. Doekes met als titel Afscheiding. AFSCHEIDING Is afscheiding alleen geoorloofd wanneer wij durven verklaren: deze gemeente is een
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2011 - I
Beoordelingsmodel Opgave 1 Het bestaan van God en het voortbestaan van religie 1 maximumscore 3 een uitleg hoe het volgens Anselmus mogelijk is dat Pauw en Witteman het bestaan van God ontkennen: het zijn
Nadere informatieVan huidige situatie ------------ naar --------------------------------- gewenste situatie
Doelen stellen NLP is een doelgerichte, praktische en mensvriendelijke techniek. NLP = ervaren, ervaren in denken, voelen en doen. Middels een praktisch toepasbaar model leren we om de eigen hulpmiddelen,
Nadere informatie= = = = = = =jáåçéêüéçéå. =téäòáàå. Het TOPOI- model
éêçîáååáéi á ã Ä ì ê Ö O Ç É a áê É Åí áé téäòáàå jáåçéêüéçéå Het TOPOI- model In de omgang met mensen, tijdens een gesprek stoten we gemakkelijk verschillen en misverstanden. Wie zich voorbereidt op storingen,
Nadere informatieWat is realiteit? (interactie: vraagstelling wie er niet gelooft en wie wel)
Wat is realiteit? De realiteit is de wereld waarin we verblijven met alles wat er is. Deze realiteit is perfect. Iedere mogelijkheid die we als mens hebben wordt door de realiteit bepaald. Is het er, dan
Nadere informatieSamenvatting (Summary in Dutch)
Samenvatting (Summary in Dutch) Introductie In dit proefschrift evalueer ik de effectiviteit van de academische discussie over de ethiek van documentaire maken. In hoeverre stellen wetenschappers de juiste
Nadere informatieVluchtelingenproblematiek: Je bent beschaafd of racistisch
Björn, Aardig betoog, waarin je de lijn van je redenering aardig weet vast te houden. Ook belangrijk: je staaft die redenering met een behoorlijk aantal voorbeelden en met hier en daar zelfs een theoretische
Nadere informatieNederlands CSE GL en TL. Beantwoord alle vragen en maak alle opdrachten in de uitwerkbijlage.
Examen VMBO-GL en TL 2016 tijdvak 1 dinsdag 17 mei 13.30-15.30 uur Nederlands CSE GL en TL Bij dit examen horen een bijlage en een uitwerkbijlage. Beantwoord alle vragen en maak alle opdrachten in de uitwerkbijlage.
Nadere informatieSociaal kapitaal: slagboom of hefboom? Samenvatting. Wil van Esch, Régina Petit, Jan Neuvel en Sjoerd Karsten
Sociaal kapitaal: slagboom of hefboom? Samenvatting Wil van Esch, Régina Petit, Jan Neuvel en Sjoerd Karsten Colofon Titel Auteurs Tekstbewerking Uitgave Ontwerp Vormgeving Bestellen Sociaal kapitaal in
Nadere informatieForum. Pedagogiek 24e jaargang 3 2004 211-215
Y a s m i n a : e e n v i r t u e l e p l e k v o o r M a r o k k a a n s e m e i s j e s L e n i e B r o u w e r Talloze moslimmeisjes krijgen aangeleerd dat zij nederig en gesluierd door het leven moeten
Nadere informatieBij Mattheus 5 : 13-16 - Zout en licht Laat ons het zout der aarde zijn, het licht der wereld, klaar en rein,
9 februari 2014 Bij Mattheus 5 : 13-16 - Zout en licht Laat ons het zout der aarde zijn, het licht der wereld, klaar en rein, Misschien heeft u bij het zingen van dit lied ook altijd wel een wat dubbel
Nadere informatieMoral Misfits. The Role of Moral Judgments and Emotions in Derogating Other Groups C. Wirtz
Moral Misfits. The Role of Moral Judgments and Emotions in Derogating Other Groups C. Wirtz Mensen die als afwijkend worden gezien zijn vaak het slachtoffer van vooroordelen, sociale uitsluiting, en discriminatie.
Nadere informatieBIJLAGE CULTUURDIMENSIES
0 BIJLAGE CULTUURDIMENSIES Aan de hand van de data uit het werk van Hofstede, Hofstede, & Minkov (2016 (1991)) / Hofstede Insights zijn landenscores te bepalen op zes cultuurdimensies. Gezien de diversiteit
Nadere informatieHersenontwikkeling tijdens adolescentie
Hersenontwikkeling tijdens adolescentie Een longitudinale tweelingstudie naar de ontwikkeling van hersenstructuur en de relatie met hormoonspiegels en intelligentie ALGEMENE INTRODUCTIE Adolescentie is
Nadere informatieDe integratie van Antillianen in Nederland. Presentatie 9 juni: De Caribische demografie van het Koninkrijk der Nederlanden
De integratie van Antillianen in Nederland Presentatie 9 juni: De Caribische demografie van het Koninkrijk der Nederlanden De integratie van Antillianen in Nederland Willem Huijnk - Wetenschappelijk onderzoeker
Nadere informatieSami Inal. Jaargang 7, nr. 12, december 1995 ONDERSCHEID TUSSEN BUURT EN STEDELIJK JONGERENWERK
TJJ Tijdschrift voor Jeugdhulpverlening en Jeugdwerk Jaargang 7, nr. 12, december 1995 ONDERSCHEID TUSSEN BUURT EN STEDELIJK JONGERENWERK Belang van algemeen jongerenwerk voor positie van migrantenjongeren
Nadere informatieOpvoeden in andere culturen
Opvoeden in andere culturen Bevorderen en versterken: competenties vergroten Een betere leven DVD 1 Bevolkingsgroepen aantal Allochtoon3.287.706 Autochtoon13.198.081 Europese Unie (exclusief autochtoon)877.552
Nadere informatieE-CURSUS 1: WELKE WAARDEN ZIJN VAN WEZENLIJK BELANG VOOR JOU?
E-CURSUS 1: WELKE WAARDEN ZIJN VAN WEZENLIJK BELANG VOOR JOU? Thuis en op school heb je allerlei waarden meegekregen. Sommigen passen bij je, anderen misschien helemaal niet. Iedereen heeft waarden. Ken
Nadere informatieOver Plantinga s argument voor de existentie van een noodzakelijk bestaand individueel ding. G.J.E. Rutten
1 Over Plantinga s argument voor de existentie van een noodzakelijk bestaand individueel ding G.J.E. Rutten Introductie In dit artikel wil ik het argument van de Amerikaanse filosoof Alvin Plantinga voor
Nadere informatieRelaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.
Relaties HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.org Relaties kunnen een belangrijke rol spelen bij het omgaan
Nadere informatieThije Adams KUNST. Wordt een mens daar beter van? vangennep amsterdam
Thije Adams KUNST Wordt een mens daar beter van? vangennep amsterdam Inhoud Vooraf 5 I. Inleiding 7 II. Wat doen wij met kunst? 9 III. Wat doet kunst met ons? 42 IV. Plato en Rousseau 59 V. Onzekerheid
Nadere informatieVragenlijst persoonlijke onderhandelingsstijlen: de samenwerker, de vechter en de analyticus
pag.: 1 van 5 Vragenlijst persoonlijke onderhandelingsstijlen: de samenwerker, de vechter en de analyticus Ieder mens heeft een persoonlijke stijl van beïnvloeden. De een is meer gericht op het opbouwen
Nadere informatieafgelopen jaren beweren vele professionele organisaties specifieke human resource (HR)
Nederlandse Samenvatting Welke mensen bekleden de top posities van professionele organisaties? In Nederland, net zoals in veel andere westerse landen, klinkt waarschijnlijk het antwoord op deze vraag ongeveer
Nadere informatieMVO-Control Panel. Instrumenten voor integraal MVO-management. Extern MVO-management. MVO-management, duurzaamheid en duurzame communicatie
MVO-Control Panel Instrumenten voor integraal MVO-management Extern MVO-management MVO-management, duurzaamheid en duurzame communicatie Inhoudsopgave Inleiding... 3 1 Duurzame ontwikkeling... 4 1.1 Duurzame
Nadere informatieMinisterie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
prof dr wim derksen Aan de directeur Bouwen van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties de heer drs J.M.C. Smallenbroek zondag 23 november 2014 Geachte heer Smallenbroek, Op uw verzoek
Nadere informatieDirectoraat-Generaal Wetgeving, Internationale Aangelegenheden en Vreemdelingenzaken
ϕ1 Ministerie van Justitie Directoraat-Generaal Wetgeving, Internationale Aangelegenheden en Vreemdelingenzaken Directie Wetgeving Postadres: Postbus 20301, 2500 EH Den Haag Aan de Voorzitter van de Tweede
Nadere informatieDelinquent gedrag bij jongeren met een licht verstandelijke beperking
DC 72 Delinquent gedrag bij jongeren met een licht verstandelijke beperking Dit thema is een bewerking van het krantenartikel uit NRC Handelsblad Vroeger een debiel, nu een delinquent. In dit artikel zegt
Nadere informatieWAT WIL HIJ, WAT WIL ZIJ?
WAT WIL HIJ, WAT WIL ZIJ? Inhoud Voorwoord 7 1. Hoe stabiel is uw huwelijk? 9 2. Waarom de Liefdesbank nooit sluit 17 3. Waar zij echt niet zonder kan: Genegenheid 33 4. Waar hij echt niet zonder kan:
Nadere informatieNamen van God en van Christus in de eerste brief aan Timoteüs
Kris Tavernier Namen van God en van Christus in de eerste brief aan Timoteüs 1 Timoteüs 1-6 Het is mijn bedoeling in dit artikel een overzicht te geven van de namen van God en van Zijn Zoon Jezus, die
Nadere informatieGBS 'Alt-Hoeselt' schoolwerkplan deel 3 : pedagogisch - didactische aspecten 1
GBS 'Alt-Hoeselt' schoolwerkplan deel 3 : pedagogisch - didactische aspecten 1 Hoofdstuk 9. Pesten Pesten, wij willen er SAMEN iets aan doen! Inleiding In onze school zijn we reeds verschillende jaren
Nadere informatiezondagmorgen 14 november 2010 Welkomkerk ds. W.H. Hendriks-Vogelaar
Gemeente van de Heer Jezus Christus, Jongeren, ouderen, kinderen van God, Zoals ik voor de lezing al gezegd heb; het gaat vanmorgen niet over trouwen of getrouwd zijn, dat is alleen een voorbeeld verhaal.
Nadere informatiePassend Onderwijs voor de kinderen op school: samen met ouders en leerkracht
Passend Onderwijs voor de kinderen op school: samen met ouders en leerkracht Vanaf 1 augustus is de Wet passend onderwijs van kracht. De school van uw kind/uw school is aangesloten bij het samenwerkingsverband
Nadere informatieLeren parafraseren & synthetiseren
Leren parafraseren & synthetiseren Inhoud 1. Standpunt / conclusie (vs) argumenten / onderzoek 2. Een samenhangend betoog schrijven 3. Verwijzen naar andere auteurs 4. Taal in wetenschappelijke teksten
Nadere informatieExamen HAVO. maatschappijwetenschappen (pilot) tijdvak 2 dinsdag 16 juni 13.30-16.30 uur. Bij dit examen hoort een bijlage.
Examen HAVO 2015 tijdvak 2 dinsdag 16 juni 13.30-16.30 uur maatschappijwetenschappen (pilot) Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 24 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 56 punten
Nadere informatieExamenopgaven VMBO-GL en TL
Examenopgaven VMBO-GL en TL 2003 tijdvak 2 woensdag 18 juni 13.30 15.30 uur NEDERLANDS LEESVAARDIGHEID CSE GL EN TL NEDERLANDS LEESVAARDIGHEID VBO-MAVO-D Bij dit examen hoort een tekstboekje. Dit examen
Nadere informatieVerschuivende machtsrelaties in allochtone gezinnen Trees Pels
Huiselijk geweld: achtergronden Verschuivende machtsrelaties in allochtone gezinnen Trees Pels 29 mei 2008 Congres Huiselijk Geweld: Families onder Druk Amsterdam, De Meervaart Meeste plegers zijn mannen,
Nadere informatieUiteindelijk gaat het om het openbreken van macht
Uiteindelijk gaat het om het openbreken van macht Als hoogleraar Publieke Innovatie aan de Universiteit Utrecht onderzoekt Albert Meijer vernieuwing in de publieke sector. Open Overheid en Open Data maken
Nadere informatieSuperdiversiteit. Implicaties voor de onderwijspraktijk. Prof. Maurice Crul VU Universiteit Amsterdam Erasmus Universiteit Rotterdam
Superdiversiteit. Implicaties voor de onderwijspraktijk Prof. Maurice Crul VU Universiteit Amsterdam Erasmus Universiteit Rotterdam Super-diversiteit Super Fantastisch Super = Complexiteit Waarom is het
Nadere informatieInterculturele jeugd en opvoedhulp
Interculturele jeugd en opvoedhulp Op zoek naar vertrouwen en doeltreffendheid Presentatie TriviumLindenhof 9/2012 1 Ary Scheffer. Mignon verlangend naar haar vaderland 1836 2 Cijfertjes Bij TriviumLindenhof
Nadere informatieF r a n c i s c u s. v a n. Leven met aandacht. w e g D e. Erfgoed Congregatie Zusters Franciscanessen van Oirschot
Leven met aandacht Erfgoed Congregatie Zusters Franciscanessen van Oirschot w e g D e v a n F r a n c i s c u s 2 Leven met aandacht Inhoud 1 De weg van Franciscus 9 2 De oprichting van de congregatie
Nadere informatie3.6 Diversiteit is meer dan verschil in cultuur 91 3.7 Antwoorden uit de gezondheidswetenschappen
Inhoud Inleiding 7 1 Diversiteit in jouw leven 13 1.1 Identiteit 13 1.2 Sociale identiteit 15 1.3 Sociale deelidentiteiten 17 1.4 Multiculturele persoonlijkheden 20 1.5 Aspecten van persoonlijkheden 24
Nadere informatieExamen HAVO. Nederlands. tijdvak 1 woensdag 16 mei 13.30-16.30 uur. Bij dit examen hoort een bijlage.
Examen HAVO 2007 tijdvak 1 woensdag 16 mei 13.30-16.30 uur Nederlands Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 22 vragen en een samenvattingsopdracht. Voor dit examen zijn maximaal 49 punten
Nadere informatieCulturele diversiteit en interculturele bemiddeling in de ziekenhuizen. Zohra Chbaral 1
Culturele diversiteit en interculturele bemiddeling in de ziekenhuizen Zohra Chbaral 1 Vooreerst bedanken we de interculturele bemiddelaars, de coördinatoren interculturele bemiddeling die ons de gegevens
Nadere informatienhoud Maatschappelijke problemen als collectieve kwaden Sociaal-wetenschappelijk onderzoek in macro-micro- macroperspectief
I nhoud 1 Maatschappelijke problemen als collectieve kwaden 12 1.1 De problematische samenleving 12 1.2 Wanneer wordt een probleem een maatschappelijk probleem? 14 1.3 Sociale normen als collectief goed
Nadere informatie2. Vooruitgang Werk hebben dat leidt tot betere mogelijkheden/kansen en grotere verantwoordelijkheid.
Wat vind ik belangrijk? Stap 1: Hieronder vind je een overzicht van 51 waarden. Lees de hele lijst een keer door om bekend te raken met de inhoud. Ga daarna nog een keer door de lijst en kruis de waarden
Nadere informatieInhoud Inleiding Een nieuw beroep, een nieuwe opleiding Een nieuwe start bouwt voort op het voorgaande Relaties aangaan Omgaan met gevoelens
Inhoud Inleiding 9 1 Een nieuw beroep, een nieuwe opleiding 11 1.1 Het beroep Social Work 11 1.2 Beelden over leren mentale modellen 15 1.3 Competentiegericht leren 16 1.4 Een open leerhouding 17 1.5 Leren
Nadere informatieSOCIALE EN BURGERSCHAPSCOMPETENTIE
Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel SOCIALE EN BURGERSCHAPSCOMPETENTIE Algemene vorming op het einde van de derde graad secundair onderwijs Voor de sociale
Nadere informatieMensen willen best meehelpen aan het verbeteren van hun buurt, maar van de gemeente willen ze vooral zo min mogelijk last hebben.
Mensen willen best meehelpen aan het verbeteren van hun buurt, maar van de gemeente willen ze vooral zo min mogelijk last hebben. David Kok in gesprek met Willem Dudok Burgerparticipatie is een hot topic
Nadere informatieWaar Bepaal ten slotte zo nauwkeurig mogelijk waar het onderwerp zich afspeelt. Gaat het om één plek of spelen meer plaatsen/gebieden een rol?
Hoe word ik beter in geschiedenis? Als je beter wilt worden in geschiedenis moet je weten wat er bij het vak geschiedenis van je wordt gevraagd, wat je bij een onderwerp precies moet kennen en kunnen.
Nadere informatieDoorbreek je belemmerende overtuigingen!
Doorbreek je belemmerende overtuigingen! Herken je het dat je soms dingen toch op dezelfde manier blijft doen, terwijl je het eigenlijk anders wilde? Dat het je niet lukt om de verandering te maken? Als
Nadere informatieCULTURELE ASPECTEN VAN HET SOCIALE LEVEN VAN
CULTURELE ASPECTEN VAN HET SOCIALE LEVEN VAN OUDERE MENSEN IN KERALA, INDIA. LEVENS SCHRIJVEN Oudere mensen in het algemeen worden nogal eens neergezet als statisch en onveranderlijk in hun opvattingen,
Nadere informatieWeek 2 Geld Verdien Machine. Ik heb een markt en nu??
Week 2 Geld Verdien Machine Ik heb een markt en nu?? Je hebt een markt, nu een product Er zijn twee mogelijkheden Of je gaat het product zelf maken Of je laat je product maken Zelf het product maken Het
Nadere informatie