Abstract: Not available.

Transcriptie

1 Artikel: Oud nieuws. Interview met Van Liempt over het historisch magazine op TV Auteur: Jeroen Molenaar en Esther Wittenberg Verschenen in: Skript Historisch Tijdschrift, jaargang 21.4, Stichting Skript Historisch Tijdschrift, Amsterdam ISSN Abstract: Not available. Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd en/of vermenigvuldigd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Skript Historisch Tijdschrift is een onafhankelijk wetenschappelijk blad dat vier maal per jaar verschijnt. De redactie, bestaande uit studenten en pas afgestudeerden, wil bijdragen aan actuele historische debatten, en biedt getalenteerde studenten de kans om hun werk aan een breder publiek te presenteren. Een abonnement op Skript kost 20 euro per jaar. U kunt lid worden door het machtigingsformulier in te vullen op Ook kunt u een sturen naar de redactie, dan krijgt u het machtigingsformulier thuisgestuurd. Losse nummers zijn verkrijgbaar bij de redactie. Artikelen ouder dan een jaar zijn gratis te downloaden op Skript Historisch Tijdschrift Spuistraat 134, kamer VB Amsterdam info@skript-ht.nl

2 Jeroen Molenaar Esther Witten berg Oud. nieuws Van Liempt over het historisch magazine op TV In maart 2000 brengen NPS en VPRO een historisch magazine op televisie, waarvan Ad van Liempt de eindredacteur zal zijn. Het programma zal wekelijks een half uur aandacht besteden aan twee à drie onderwerpen uit de 20e eeuw. Alle beperkingen die het medium televisie heeft, lijken Van Liempts enthousiasme niet te kunnen temperen. "Het is mijn ambachtelijke plicht te zorgen dat het programma van begin tot eind boeit." Ad van Liempt lijkt op het eerste gezicht op Mart Smeets: een forse man met kort grijs haar. Gelukkig mist hij de spottend moraliserende oogopslag van de sportverslaggever. Hij maakt eerder een serieuze en gedreven indruk. Dat is misschien het eerste wat opvalt, wanneer we hem ontmoeten in de koffieruimte van het mediapark in Hilversum: Ad van Liempt is bezig. Veel historici komen in de journalistiek terecht. Als een journalist een historisch programma gaat maken wekt het daarom de nieuwsgierigheid. Van Liempt is echter geen historicus. "Ik ben van de koude grond. Op mijn negentiende ben ik journalist geworden. Volgens mij was de School voor Journalistiek toen net opgericht. Dat was nog echt in de prehistorie. Ik heb daar niet op gezeten." Van Liempt werkte jarenlang voor de geschreven pers. In 1982 stapte hij over naar de televisie, waar hij vier jaar bij het NOS Journaal werkte en twee jaar Studio Sport leidde, tot hij in oktober 1989 werd gevraagd voor NOS-Laat. Dit was de eerste actualiteiten Ad ViiiTiempif.

3 rubriek op continuïteitsbasis. Drie jaar daarna fuseerden NOS-laat en VARA-achter het Nieuws: Nova. Oktober van dit jaar nam Van Liempt afscheid als eindredacteur. Amateurhistoricus De journalist maakt vaak dankbaar gebruik van de achtergrondkennis van de historicus. Een willekeurige deskundige mag soms in een programina opdraven om een onderwerp wat uit te diepen. Nu heeft een journalist besloten zelf een historisch programma te maken. "In de loop van mijn journalistieke werk heb ik steeds meer interesse gekregen voor de 20e eeuw. In 1989 heb ik samen met Loe de Jong een remake gemaakt van 'De Bezetting'. Ik ben toen op zoek gegaan naar beeldmateriaal dat sindsdien was opgedoken. Dat was heel wat. Loe schreef de tekst; gedeeltelijk op basis van beelden die ik hem aanbood. In film is tekst ondergeschikt aan beeld. Het was ontzettend boeiend omdat ik op die manier een goed zicht kreeg op wat er allemaal aan beeldmateriaal over de Tweede Wereldoorlog bestond." "Ik ben erg geïnteresseerd geraakt in de Tweede Wereldoorlog. Hetzelfde geldt voor de dekolonisatie van Indonesië. Ik ben zelf een soort amateurhistoricus." Amateurhistoricus? "Dat is ironisch bedoeld. Ik heb zelf twee boeken geschreven over gebeurtenissen in die tijd in Nederlands-Indië", voegt hij er glimlachend aan toe. Het idee voor zijn programma lijkt uit idealisme te zijn geboren. Van Liempt leunt naar voren en preciseert: "Het is niet mijn taak de wereld te verbeteren. Ik ben journalist. Ik wil verhalen vertellen. Dat is de essentie van journalistiek, TV en ook geschiedenis. Veel grote historici zijn verhalenvertellers: Huizinga, Presser en natuurlijk Loe de Jong."

4 Heftig ontkent hij dat sprake is van een financiële drijfveer. "Gat in de markt vind ik zo'n commerciële uitdrukking. Het is een publieke omroep, dus ook al zijn er maar drie kijkers, je wordt niet meteen van het scherm gehaald." Het maken van een nieuw programma roept de gebruikelijke vragen op. Wie gaan het maken? In welke vorm wordt het gegoten? Voor wie is het bedoeld? En waar gaat het over? Naar medewerkers hoefde Van Liempt niet lang te zoeken. "Na de aankondiging van het idee voor het nieuwe programma was er veel reactie vanuit NPS- en VPRO-kringen. We hoefden niemand van buiten aan te trekken. De helft hier is afgestudeerd historicus: het ritselt hier van historici. Ik vind het onderscheid tussen historici en journalisten echter totaal onbelangrijk. Ik heb ze uitgezocht op vaardigheid en fascinatie. De helft is maker, de helft is researcher." Weinig problemen dus op het personele vlak. Ook de doelgroep lijkt vast te liggen. "Dat is globaal het Novapubliek. Er is veel onderzoek gedaan naar het Novapubliek. Nova heeft een potentieel van 4,5 miljoen kijkers. Dat zijn mensen die geïnteresseerd zijn in wat er in de wereld aan de hand is. De hoogopgeleide kijker is oververtegenwoordigd, maar er is ook een groot aandeel laagopgeleide kijkers. Dit zijn meestal vijftigplussers zonder opleiding. Ze hadden vroeger, in de tijd van de wederopbouw, geen kans op een opleiding. Deze groep is wel geïnteresseerd in geschiedenis, natuur, buitenlandse politiek en noem maar op. Interesse heeft met sociaal milieu en erfelijkheid te maken. Je krijgt het van je ouders mee in je genen en je opvoeding."

5 Vergrootglas Alle voorwaarden lijken aanwezig om het project op de rails te krijgen. Toch is de werkwijze van een actualiteitenrubriek niet geschikt voor een historisch magazine. De makers van een actuauteitenrubriek hebben per onderwerp maar weinig tijd, zijn min of meer gedwongen onderwerpen te presenteren die erg in de belangstelling staan en hoeven zich niet te verantwoorden door middel van noten. Hoe denkt Ad van Liempt zijn magazine historisch geloofwaardig te maken? De methode die Van Liempt het meest doeltreffend lijkt voor een half uur geschiedenis op TV illustreert hij met een voorbeeld. "Er is een serie die 'Na de oorlog' heet; twintig delen wederopbouw. In één van die delen gaat het over Sint-Geertruidenberg, een dorpje in Noord-Brabant. In de jaren vijftig zou er een katholieke processie plaatsvinden. De overheid verbood die processie op de openbare weg te komen. Binnen het dorp zelfwas de gemeenschap ontzettend verdeeld. Dat zegt wat over Nederland in die tijd. Als programmamaker ga je met een vergrootglas bepaalde gebeurtenissen bekijken. Je neemt het dorp en dat gebruik je voor het geheel, als een pars pro toto. Dat is het effect van TV. Via het kleine verhaal kun je het uitvergroten, zodat het een interessant beeld van de tijd geeft. Je begint dus bij een groot onderwerp en belicht daar een klein voorbeeld van. Dat is een zeer geschikte methode voor TV" Van Liempt vindt niet dat het programma plat wordt wanneer hij slechts een onderdeel van een gebeurtenis onder de loep neemt. Sommige grote gebeurtenissen zijn in hun totaliteit in ons geheugen gegrift. Door juist deelonderwerpen te belichten kan er een schifting optreden in het totaalbeeld. Bijvoorbeeld in dat van de Tweede Wereldoorlog. "Die dreunt nog steeds na in onze gedachten en toch zijn er verhalen over te vertellen waar je versteld van staat. Dat noem "Wij zijn de poortwachters van de maatsctiappij"

6 ik nieuw licht op een oud onderwerp. Van alle gebeurtenissen zijn er wel historici die zeggen: dat is bekend, dat staat daar en daar. Maar dat kan voor ons als massamedium niet het uitgangspunt zijn." Poortwachter Het is niet allemaal oude wijn in nieuwe zakken. Het nieuwe programma valt uiteen in drie type onderwerpen. Van Liempt somt op: "De geschiedenis achter actuele gebeurtenissen, nieuw verschenen produkten van de geschiedwetenschap zoals boeken en eigen onderzoek. Ik hoop dat elke week een onderwerp uit de derde categorie kan worden gebracht. Ik denk dat we het niet halen. Het zou wel mijn ideaal zijn. Je hebt dan een onderwerp met een lange voorbereiding en een actueel onderdeel met een korte voorbereiding. Deze tweedeling is ook in actualiteitenrubrieken gebruikelijk." Welke criteria hanteert Van Liempt voor een onderwerp uit eigen onderzoek? "Voor mij is een onderwerp relevant als het in zichzelf interessant is en invoelbaar én als het inzicht geeft in de tijd waarin het speelt. Identificatie is belangrijk. Als het gaat over een land en een tijd, waarvan de mensen al gehoord hebben is een onderwerp gemakkelijk invoelbaar." Invoelbaar, identificatie? Klinkt allemaal alsof Van Liempt zijn onderwerpskeuze van het grote publiek laat afhangen. Binnen de geschiedwetenschap worden daarentegen vaak produkten afgeleverd die vanwege de onderwerpskeuze een nogal klein publiek aanspreken. Dit hoeft niet te betekenen dat het onderwerp daarom niet belangrijk is. Van Liempt reageert heftig: "Je bent de poortwachter van de maatschappij. Een groot deel van wat er op televisie te zien is, wordt bepaald door wat de mensen willen zien, door de commercie. Er is echter ook een deel waarvan de maker denkt: Dat moet geweten

7 worden!" Er is nog nooit zoiets als een 'historisch magazine' gemaakt. Van Liempt gebruikt daarom eerdere produkties als voorbeelden voor zijn eigen programma. "De beste historische documentaires zijn die, die twijfel zaaien, zoals de Barneveldt-documentaire. Er is een speciale groep joden geweest, die niet in Westerbork heeft gezeten, maar in een kasteel vlakbij Bameveldt. Je kon je als 'speciaal' aanmelden. Er was bijvoorbeeld een entomoloog, de knapste vlinderdeskundige in Europa. Deze joden zijn later niet op transport gezet naar vernietigingskampen zoals Auschwitz. De documentaire gaat over deze overlevenden, die een enorm schuldgevoel hebben. Dankzij hun speciale status hebben ze de Holocaust overleefd. Die documentaire is briljant. Tranen in je ogen. Je komt voor de fundamentele keuze te staan: zou jij je hebben aangemeld? Daar kan ik wakker van liggen. De documentaire is fantastisch omdat er twijfel in zit. Als je na een programma nog een uur zit na te praten, heeft het gewerkt. " Het lijkt mogelijk dat op deze manier een programma van een half uur de kritiek van historici kan doorstaan. Op integere wijze wordt een gebeurtenis beschreven zonder de kijker te willen overtuigen van een waarheid. Het gaat er echter wel om de goede vraag op te werpen. Ruim twee jaar geleden kregen de massamedia stevige kritiek na de behandeling van een Colijn-biografie. "In de biografie van Langeveld over Colijn waren stukken gepubliceerd waaruit bleek dat Colijn persoonlijk verantwoordelijk was voor de dood van - ik dacht veertien - mensen. In Nova hebben we toen, als eerste, het accent hierop gelegd: de Lombok-affaire kreeg de volle aandacht. We wilden deze ene gebeurtenis naar voren brengen met de vraag: had Colijn nog premier kunnen worden als dit in

8 die tijd bekend was geweest? Historici zeiden meteen: zie Je, die journalistiek trekt het helemaal uit de context, maar deze vraag was nooit zo uitvoerig aan bod gekomen als de massamedia zich hier niet op hadden gericht." Toch neemt Van Liempt kritiek serieus. "Het moet natuurlijk wel adequaat gebeuren. We hebben toen in de studio Langeveld zelf geïnterviewd en ook Jan Bank. De laatste had het speciale fragment voor een eerder onderzoek ook onder ogen gekregen, maar om bepaalde redenen besloten het niet naar buiten te brengen." Gevaren Van Liempt is niet bang te worden uitgemaakt voor 'een amateurhistoricus die een TV-progranima maakt'. "Dat interesseert mij niets. Het programma wordt niet gemaakt voor de wetenschappelijke wereld." Toch schuilt er een gevaar in de audiovisuele presentatie van geschiedenis. Televisie is een indringend medium. Bovendien geeft ze het idee de waarheid te tonen. Hierdoor kost het historici veel moeite het neergezette beeld te veranderen. "Dat vind ik lastig. Wat als een programma integer, vakkundig en deskundig gemaakt wordt? Je moet niet generaliseren. Je moet eerst het onderscheid in kwaliteit zien en dan pas praten over gevaar." Het is sowieso moeilijk gevormde beelden te veranderen. Dat bewijst 'De Bezetting' van Loe de Jong wel. Het heeft tot 1983 geduurd voordat zijn visie werd bekritiseerd. "Als je zijn werk bekijkt." - Alle twaalf delen? - Van Liempt leunt vergenoegd achterover: "Ja, dan zie je dat in de loop van zijn werk het karakter verandert. Ook in de documentaire 'De Bezetting'. In de remake van de serie was bijvoorbeeld het gedeelte over de economische collaboratie totaal anders dan in de eerste versie. Ten tweede is het de taak van historici om kritiek te leveren. Tenslotte, en dat is een uitspraak Il "Televisie is ldlling yourdarlings"

9 van De Jong die ik nu citeer, over elke bladzijde van mijn werk kan weer een boek worden geschreven." Nog een gevaar is dat er slechts vijftien te besteden minuten per onderwerp zijn. "Televisie is killing your darlings. Je hebt altijd te veel. Schrappen is inherent aan het medium. Maar het is zo," zegt hij vol aplomb, "dat hoe meer slechte dingen je weggooit, des te beter je eindproduct wordt." Beter of incompleter? "Journalistiek is kiezen. Perfectionisme is een lastige eigenschap voor een journalist, want hij maakt nooit iets perfects. Er is altijd een bepaalde tijdsdruk of het materiaal is onvolledig. Tijd is de beperking van TV, daar leer je mee leven. Bij het journaal had ik twee minuten per onderwerp, bij Nova zes en nu vijftien." Hoewel Van Liempt de beperkingen van televisie ziet, legt hij liever de nadruk op de voordelen. "Met dit medium kun je honderdduizend mensen interesseren voor je onderwerp. Er wordt steeds meer TV gekeken, vreselijk veel. Ik geloof dat het gemiddelde nu ligt op twee uur en drie kwartier per dag. We leven in de Tweede Gouden Eeuw. Er wordt een slag gevoerd om de vrije tijd van de mensen." Ad van Liempt vreest dan ook niet onderwerpen aan te zullen snijden waarvan mensen zich afvragen of hij erover door blijft zagen. "Over veel onderwerpen zijn goed gedocumenteerde boeken gemaakt, maar vaak zijn ze slecht geschreven, of saai. Die leest dus niemand. Als je de massamedia goed benut, ligt daar de mogelijkheid om een onderwerp aan een groot publiek te presenteren." "Televisie maken is een jong ambacht. Er bestaat bijna geen theorie over. Je maakt de programma's zo vakkundig en goed mogelijk. Voor het historisch magazine doen we veel beeldresearch. Het is de taak van historici en journalisten eendrachtig zaken uit te zoeken. Als je nieuwe inzichten kunt geven moet je het doen."