Naar een onderzoekscultuur in de school: Interventies van schoolleiders

Transcriptie

1 Symposium Naar een onderzoekscultuur in de school: Interventies van schoolleiders 3 NRO projecten praktijkgericht onderzoek aug aug 2017

2 Programma 1 Naar een onderzoekscultuur in de school: Interventies van schoolleiders Linda van den Bergh, Anje Ros, Marjan Vermeulen 2 Effecten van gespreid academisch leiderschap op kennisbenutting in en tussen scholen Carlos van Kan, Hilde Wierda-Boer, Janneke van der Steen, Bregje de Vries 3 Docenten aan de slag: Een studie naar drie vormen van kennisbenutting Wouter Schenke, Patrick van Schaik, Henk Sligte, Marianne Boogaard, Irma Heemskerk Discussiant: Niek van den Berg

3 Naar een onderzoekscultuur in de school: Interventies van schoolleiders Linda van den Bergh, Anje Ros en Marjan Vermeulen

4 Aanleiding en context Resultaten van wetenschappelijk onderzoek worden vaak nauwelijks benut in de onderwijspraktijk (bijv. Martens. 2010) Een onderzoekscultuur in scholen kan helpen om de kloof tussen wetenschap en praktijk te overbruggen Veel initiatieven, zoals: academische werkplaatsen samenwerking in NRO- of Raak-projecten Academische Opleidingsscholen

5 Aanleiding en context Onderzoekscultuur = een professioneel klimaat waarin op onderzoeksmatige wijze wordt gewerkt aan schoolontwikkeling. Voorwaarde voor onderbouwde en gedragen onderwijsontwikkeling (Becheikh et al. 2009; Ros, Timmermans & Van der Steen. 2016) De schoolleider speelt hierin een cruciale rol: faciliterend; organiserend; stimulerend; en als voorbeeld (Ros & Van den Bergh, 2016; Krüger, 2010)

6 Ontwikkelscan onderzoekscultuur Zelfevaluatie-instrument gebaseerd op conceptueel model van de feedback- en dialoogfunctie van onderzoek (Ros & Van den Bergh, 2017) Condities 1 Organisatie onderzoeksgroep Zorgvuldig samengestelde onderzoeksgroep(en), die praktijkonderzoek uitvoert gericht op schoolontwikkeling 2 Onderzoeksthema Urgent ontwikkelpunt, waardoor het team belang heeft bij de uitkomsten van het onderzoek 3 Betrokkenheid van het team Het team is betrokken, waardoor teamleren en draagvlak voor de actiepunten ontstaan 4 Rol van de schoolleider Onderzoekende houding, werkt onderzoeksmatig en ontwikkelt beleid gericht op een onderzoekscultuur

7 Ontwikkelscan onderzoekscultuur Feedbackfunctie: kennis benutten 5 Onderzoekende houding Leraren reflecteren op hun lessen, verzamelen systematisch gegevens en maken gebruik van literatuur 6 Onderbouwd beleid De school gebruikt onderzoek om betere beleidskeuzes te kunnen maken Dialoogfunctie 7 Professionele ontwikkeling door dialoog Leraren voeren diepgaande gesprekken over onderwijs, gericht op de verbetering van hun handelen 8 Visie en kennisdeling door dialoog De dialoog intern en met partners leidt tot een doorleefde, gezamenlijke visie op leren en tot een gezamenlijke verantwoordelijkheid

8 Voorbeeld aspect scan Fase 0 Fase 1 Fase 2 Fase 3 Fase 4 Feedbackfunctie 5 Onderzoekende houding De leraren willen hun onderwijs verbeteren, daarvoor reflecteren ze op hun lessen, verzamelen ze systematisch gegevens en maken ze gebruik van literatuur. Het reflecteren op het eigen gedrag en werken aan verbetering is voor een groot deel van het team nog niet vanzelfsprekend. Het grootste deel van het team is gericht op het steeds verder verbeteren van het onderwijs. De leraren werken aan hun eigen ontwikkeling (via studiedagen, informeel leren op de werkplek en reflectie) en zijn bereid hierin te investeren. Leraren reflecteren op hun eigen lessen. + De leraren stellen zichzelf kritische vragen. De leraren werken doelgericht en opbrengstgericht. Ze gebruiken (toets-) resultaten om hun onderwijs te verbeteren en evalueren hun lessen systematisch, om hiervan te leren. Ze passen nieuwe kennis of aanpakken waarover ze lezen of horen, toe in de eigen praktijk. + De leraren zijn leergierig en sterk gericht op de verbetering van het onderwijs. Ze vragen daarbij gericht ondersteuning. Ze houden hun vakliteratuur bij en zoeken gericht naar literatuur als ze zich iets afvragen. Ze gaan op zoek naar kennis en goede voorbeelden in de eigen school en/of in andere scholen of andere organisaties. + De leraren zijn nauwgezet en willen het naadje van de kous weten. Ze doen daarvoor onderzoek in de eigen klas om gedrag van (groepen) leerlingen beter te begrijpen. De leraren gaan systematisch na in hoeverre hun veronderstellingen kloppen. Ze verzamelen daartoe systematisch gegevens, bijvoorbeeld observaties, leerlingen hardop laten denken. Ook proberen ze nieuwe aanpakken uit in hun klas en evalueren deze zorgvuldig. Ze zoeken naar onderbouwing (literatuur) voor hun aanpak.

9 Voorbeeld interventiekaart

10 Onderzoeksvragen 1. In welke mate draagt ondersteuning van schoolleiders bij aan een ontwikkeling van de onderzoekscultuur en onderzoekende houding van leraren? 2. Welke interventies van schoolleiders dragen hieraan bij?

11 Methode Deelnemers Schoolleiders van 16 onderzoekende basisscholen (AOS); 8 ervaren, 8 startende 268 leraren van deze 16 scholen (gem leraren per school. range 12 23)

12 Methode Instrumenten Digitale vragenlijst onderzoekende houding: inschatting van de eigen onderzoekende houding en die van collega s Een nieuwsgierige, kritische houding o o o Willen begrijpen Willen leren van collega s Andere perspectieven willen verkennen Het verzamelen en benutten van gegevens Scan onderzoekscultuur Ontwikkelplannen en verslagen monitoring

13 Methode Procedure Sept. nov 15: Scan 1 + ontwikkelplan Vragenlijst 1 Dec 15 jan 17: Ontwikkelgesprekken (3 of 4) Feb maart 17: Scan 2 Vragenlijst 2 Analyses: Kwantitatief: beschrijvende analyses en t-testen voor gepaarde waarnemingen in SPSS Kwalitatief: interpretatieve inhoudsanalyse

14 Resultaten scan onderzoekscultuur De scholen variëren sterk in beginsituatie wat betreft onderzoekscultuur (8 aspecten, fase 0-4) Gem. meting 1: 16.6 (range ) Gem. meting 2: 21.6 (range ) De grootste groei zit bij de starters

15 Resultaten plan onderzoekscultuur Aspect Aantal keer gekozen > 1 Professionele dialoog 12 Onderzoekende houding 8 Betrokkenheid van het team 6 Rol schoolleider 2 Visie en kennisdeling 2 Alle aspecten 3

16 Resultaten vragenlijst leraren Gem. Min. Max. SD.* Kritisch nieuwsgierige houding Gegevens verzamelen en benutten *Scores zijn omgerekend naar decimale scores, vanwege verschillende antwoordschalen voor zelf en collega s

17 Resultaten vragenlijst over collega s Gem. Min. Max. SD.* Kritisch nieuwsgierige houding Gegevens verzamelen en benutten Collega s *Scores zijn omgerekend naar decimale scores, vanwege verschillende antwoordschalen voor zelf en collega s

18 Resultaten leraren Leraren schatten hun eigen onderzoekende houding hoog in Er is geen significant verschil in de zelfevaluatie van de onderzoekende houding tussen de twee meetmomenten Leraren schatten hun eigen onderzoekende houding significant hoger in dan die van hun collega s op beide meetmomenten 2015: t(262)= 12.21, p= : t(266)= 9.47, p=.00

19 Resultaten leraren Leraren schatten hun collega s op de 2 e meting significant hoger in: Kritisch onderzoekende houding: t(261)= -3.65, p=.00 gegevens verzamelen en benutten t(261)= -3.67, p=.00

20 Resultaten interventies algemeen De interventiekaarten worden veel gebruikt; invulling van de tips wordt aangepast op de specifieke situatie in de school Focus in de begeleiding: Dingen anders doen i.p.v. meer dingen doen Kleine aanpassingen in de huidige routines Onderzoek niet groter en ingewikkelder maken dan nodig is voor schoolontwikkeling: focus op kritisch, reflectief en systematisch handelen

21 Interventies professionele dialoog Succesvolle interventies: Invulling en aansturing werkgroepen / vakgroepen: onderzoeksmatige aanpak met aandacht voor probleemanalyse en literatuur Beperkt aantal, focus! Iedere leraar in één inhoudelijke werkgroep Coördinator met onderzoekservaring en focus op het proces Collegiale consultatie doelgericht invullen en organiseren Uitdagingen: parttimers, organisatie, feedback geven aan elkaar

22 Interventies onderzoekende houding Succesvolle interventies: Analyses van resultaten uitbreiden met een duidelijkere koppeling naar eigen handelen Zoeken naar goede voorbeelden in de school of in andere scholen a.d.h.v. een kijkwijzer Aandacht voor definiëring van begrippen Vaker (laten) stellen van kritische vragen (Waarom denk je dat? Waar baseer je dit op? Geldt dat ook voor?) Uitdagingen: beeld van onderzoek, bereidheid tot zelfreflectie

23 Interventies betrokkenheid team Succesvolle interventies: Al in een vroeg stadium delen van ontwikkelingen in het onderzoek (en de werkgroepen) Zichtbaar maken van het proces, bijv. op een muur in de koffiekamer Het team mee laten denken over onderzoeksthema s; thema s voor de werkgroepen uit het team laten komen Uitdagingen: beeld van onderzoek, onvoldoende focus, parttimers

24 Conclusies De eerste resultaten lijken positief; zelfrapportage op de scan en de inschatting van leraren over collega s Schoolleiders zijn enthousiast en trots De focus op de onderzoekende houding en dialoog heeft bewuste aandacht nodig; planning en monitoring helpen Een combinatie van aanpassingen in de organisatie en cultuurverandering lijkt het meest effectief Integratie van de interventies in het schoolplan en beleid is nodig

25 Vervolg Scholen zijn nu gestart met een nieuw ontwikkelplan Opvallend is aandacht voor een volledige inbedding van onderzoek in de schoolontwikkeling Derde en laatste meting scan en onderzoekende houding Analyses VO en SO Analyse dialoog in werkgroepen en de relatie met handelen in de klas

26 Linda: Anje: