Wetsvoorstel compartimenteringsreserve

Transcriptie

1 Wetsvoorstel compartimenteringsreserve Frederik van der Does mei 2015 Rozengracht 8c 1016 NB Amsterdam dhr. mr. drs. A. (Angelo) Spadaro dhr. prof. dr. mr. E.J.W. (Edwin) Heithuis

2 Inhoudsopgave INLEIDING 3 HOOFDSTUK EEN DE DEELNEMINGSVRIJSTELLING De werking Achtergrond Voorwaarden Deelneming Meesleep en meetrekregeling Beleggingsdeelneming en kwalificerende beleggingsdeelneming Aflopend belang Falcons- arrest Liquidatie Deelconclusie 14 HOOFDSTUK TWEE COMPARTIMENTEREN Wat is compartimenteren? Ontstaan en rechtspraak inzake compartimentering binnen de deelnemingsvrijstelling Feitencompartimentering Regelcompartimentering Deelconclusie 24 HOOFDSTUK DRIE WETSVOORSTEL COMPARTIMENTERINGSRESERVE Achtergrond Waarom een reserve? Mogelijkheid tot bezwaar Reikwijdte Wettelijke systematiek Deelconclusie 31 HOOFDSTUK VIER DE REGELING Sfeerovergang Sfeerovergang van belast naar vrijgesteld, belaste compartimenteringsreserve Sfeerovergang van vrijgesteld naar belast, onbelaste compartimenteringsreserve Dividenduitkering Fusie en splitsing De dochter De belastingplichtige moeder Fiscale eenheid Samenloop met de liquidatieverliesregeling Sfeerovergang bij 13aa belangen Complexiteit van de regeling Deelconclusie 56 HOOFDSTUK VIJF INWERKINGTREDING EN OVERGANGSRECHT De formele terugwerkende kracht De materiële terugwerkende kracht Deelconclusie 67 HOOFDSTUK ZES VERHOUDING TOT HET EU- RECHT Moeder- dochterrichtlijn 69 1

3 6.1.1 Verhouding Moeder- dochterrichtlijn tot de compartimenteringsleer Verhouding artikel 28c Wet Vpb 1969 tot de Moeder- dochterrichtlijn Terugwerkende kracht Deelconclusie 76 HOOFDSTUK ZEVEN CONCLUSIE 78 BIJLAGE 83 LITERATUURLIJST 88 2

4 Inleiding De regels omtrent de deelnemingsvrijstelling 1 zijn per 1 januari 2007 gewijzigd met de Wet werken aan winst. 2 Tijdens de parlementaire behandeling van de Wet werken aan winst is onder andere compartimenteren in de deelnemingsvrijstelling besproken. Deze zogenaamde compartimenteringsleer is in de loop der jaren ontwikkeld door de Hoge Raad. 3 De staatssecretaris van Financiën (hierna: de staatssecretaris) heeft in de parlementaire behandeling van de Wet werken aan winst expliciet aangegeven dat de compartimenteringsleer toepassing vindt bij een wijziging van de wet. 4 De staatssecretaris heeft er destijds, vanwege de complexiteit, bewust niet voor gekozen om deze compartimenteringsleer op te nemen in het overgangsrecht. De staatssecretaris ging er kennelijk van uit dat in het geval van een wetswijziging de compartimenteringsleer verplicht toepassing zou vinden. De Hoge Raad oordeelde met het arrest BNB 2013/177 echter anders. Uit dit arrest kwam naar voren dat, indien de wetgever wil dat de compartimenteringsleer van toepassing is als gevolg van een wetswijziging, dit gecodificeerd dient te worden. 5 Naar aanleiding van deze uitspraak van de Hoge Raad heeft de staatssecretaris het wetsvoorstel Wet compartimenteringsreserve aangekondigd. 6 Met dit wetsvoorstel wil de staatssecretaris de gevolgen van de uitspraak van de Hoge Raad repareren. De staatssecretaris vreest dat de belastingplichtige door de uitspraak van de Hoge Raad kan kiezen tussen hetgeen van toepassing is vanwege de uitspraak van de Hoge Raad of vanwege de parlementaire geschiedenis bij de Wet werken aan winst, naar gelang de voor belastingplichtige meest wenselijke uitkomst. Volgens de staatssecretaris zal dit leiden tot een 1 Artikel 13 Wet Vpb Staatsblad 2006, HR 22 januari 1997, nr , BNB 1997/ Besluit van 1 februari 2006, CPP2005/2702M, BNB 2006/161, P HR 14 juni 2013, nr. 11/04538, BNB 2013/ Nieuwsbericht van 14 juni 2013, V- N 2013/

5 onwenselijke onevenwichtigheid met een budgettaire derving van 200 miljoen euro. 7 In de literatuur stuit het wetsvoorstel van de staatssecretaris op veel kritiek. Aan veel van de kritiek is gehoor gegeven en het initiële wetsvoorstel is al meerdere malen gewijzigd. Desondanks zijn er nog veel onduidelijkheden en blijven fundamentele vragen over de strijdigheid met het EU- recht en de materiële terugwerkende kracht onbeantwoord. In deze scriptie wordt ingegaan op deze kritiek en wordt het wetsvoorstel uitvoerig besproken. De staatssecretaris heeft er bij de Wet werken aan winst bewust voor gekozen om de compartimenteringsleer niet te codificeren omdat dit te complex zou zijn. Nu de staatssecretaris gedwongen wordt dit wel te doen, rijst de vraag of dit wetsvoorstel wel een adequate reactie is op de uitspraak van de Hoge Raad of dat de compartimenteringsleer gebaat is bij een meer adequate en effectievere wettelijke regeling. De hoofdvraag bij deze scriptie luidt als volgt: Is het wetsvoorstel Wet compartimenteringsreserve een adequate regeling om de compartimenteringsleer te codificeren als reactie op de uitspraak van de Hoge Raad BNB 2013/177? Met een adequate regeling wordt bedoeld of met het wetsvoorstel Wet compartimenteringsreserve hetzelfde doel wordt bereikt als met de compartimenteringsleer en of voor de belastingplichtige een minst problematische regeling is ontstaan. Derhalve wordt het wetsvoorstel kritisch bekeken en wordt er een vergelijking gemaakt tussen de compartimenteringsleer en het wetsvoorstel Wet compartimenteringsreserve. De hoofdvraag zal in deze scriptie beantwoord worden aan de hand van een literatuuronderzoek. Allereerst zal in hoofdstuk één de deelnemingsvrijstelling besproken worden. Daarna wordt in hoofdstuk twee toegelicht wat compartimenteren precies inhoudt en hoe compartimenteren werkt in de deelnemingsvrijstelling. Ook wordt in hoofdstuk twee ingegaan op het ontstaan 7 Kamerstukken II, , , nr. 3, p. 3. 4

6 van de rechtspraak inzake compartimentering. In hoofdstuk drie wordt de achtergrond van het wetsvoorstel besproken en hoofdstuk vier gaat in op de werking van het wetsvoorstel. Hoofdstuk vijf gaat over het overgangsrecht van het wetsvoorstel, waarna in hoofdstuk zes wordt ingegaan op de eventuele strijdigheid van het wetsvoorstel met het EU- recht. Er wordt in hoofdstuk zeven afgesloten met een conclusie. Opmerking Deze scriptie is geschreven tijdens de behandeling van het wetsvoorstel in de Eerste- en Tweede kamer. Het wetsvoorstel was derhalve nog geen wet. In deze scriptie wordt dan ook het wetsvoorstel Wet compartimenteringsreserve behandeld. Op 14 april 2015 is het wetsvoorstel door de Eerste Kamer aangenomen en op 30 april 2015 is het wetsvoorstel gepubliceerd in het Staatsblad. Derhalve is er nu sprake van een wet en niet meer van een wetsvoorstel. Dat het wetsvoorstel aangenomen is, staat niet in de weg aan het kritisch bekijken van het wetsvoorstel en het beantwoorden van de hoofdvraag. Het antwoord op de vraag, of met het wetsvoorstel al dan niet sprake is van een minst problematische regeling voor de belastingplichtige, heeft in zekere mate ook betrekking op de Wet compartimenteringsreserve die er uit voorkomt. Hetzelfde geldt voor de manier waarop het wetsvoorstel zich verhoudt ten opzichte van de compartimenteringsleer en hoe de Wet compartimenteringsreserve zich verhoudt ten opzichte van de compartimenteringsleer. In de conclusie kom ik terug op de gevolgen die het aannemen van het wetsvoorstel Wet compartimenteringsreserve heeft voor de hoofdvraag. 5

7 Hoofdstuk Eén De deelnemingsvrijstelling Alvorens wordt ingegaan op het wetsvoorstel compartimenteringsreserve en hoe deze tot stand is gekomen, is het van belang om kennis te hebben van de deelnemingsvrijstelling en de compartimenteringsleer. In dit hoofdstuk zal worden ingegaan op de deelnemingsvrijstelling waarna in hoofdstuk twee wordt ingegaan op de compartimenteringsleer. 1.1 De werking De deelnemingsvrijstelling staat in artikel 13 van de Wet op de vennootschapsbelasting 1969 (hierna: Wet Vpb). De deelnemingsvrijstelling zorgt ervoor dat bij het bepalen van de belastbare winst voordelen, die opkomen bij een lichaam uit een deelneming in een ander lichaam, worden vrijgesteld. 8 De voordelen die worden vrijgesteld omvatten zowel dividend als vervreemdingsvoordelen. Andersom is verlies op een deelneming niet aftrekbaar. De uitzondering hierop is de liquidatieverliesregeling van artikel 13d Wet Vpb, hier kom ik later in dit hoofdstuk op terug. De deelnemingsvrijstelling is een brutovrijstelling. 9 Dit betekent dat naast de vrijstelling, alle kosten die verband houden met een deelneming, waaronder bijvoorbeeld financieringskosten, in aftrek kunnen worden gebracht. Uitzonderingen hierop zijn de aan- en verkoopkosten van een deelneming. Tot 2004 was de kostenaftrek nog beperkt doordat kosten die verband hielden met een buitenlandse deelneming effectief niet in aftrek konden worden gebracht. Met het Bosal- arrest 10 is hier verandering in gebracht. Het ging in dit arrest om de niet- aftrekbaarheid van kosten voor buitenlandse dochterondernemingen van Nederlandse moederbedrijven. Volgens de Nederlandse bepaling mocht de moeder wel kosten van een binnenlandse dochteronderneming van de belastbare winst aftrekken, maar mochten de kosten van een buitenlandse dochteronderneming niet in aftrek worden 8 Artikel 13 lid 1 Wet Vpb J.L. Van de Streek, Hoofdzaken Belastingrecht, 2010, p HvJ EG, 18 september 2003, nr. C- 168/01, BNB 2003/344. 6

8 gebracht. Het Hof van Justitie van de Europese Gemeenschap 11 oordeelde dat dit in strijd is met de in het Europese recht vastgelegde vrijheid van vestiging. 12 Als gevolg van het arrest is artikel 13 Wet Vpb aangepast en is een dergelijke aftrek van kosten ook toegestaan voor EU- deelnemingen. 1.2 Achtergrond De deelnemingsvrijstelling is voor het eerst terug te vinden in de Wet tot heffing ener belasting op bedrijfs- en andere inkomsten, ook wel de Wet op de bedrijfsbelasting genoemd, uit Op basis van deze wet mochten moedermaatschappijen gevestigd in Nederland dividend, dat ontvangen werd van een in Nederland gevestigd lichaam, waarin zij een aandelenbelang hadden, aftrekken van hun eigen dividendbetalingen. De deelnemingsvrijstelling berust op het ne- bis- in- idembeginsel 14 en de verlengstukgedachte 15.Het ne- bis- in- idembeginsel houdt in dat winsten en verliezen slechts één maal in de winstbelasting worden betrokken. De verlengstukgedachte geeft aan dat de deelneming een verlengde vormt van de onderneming van de moeder. Daarnaast ligt het ten grondslag aan de wens van de Nederlandse wetgever dat in grensoverschrijdende situaties zo min mogelijk verschil mag bestaan tussen de Nederlandse moedermaatschappij, die in het buitenland opereert via een dochtermaatschappij, en een Nederlands bedrijf dat dit doet door middel van een buitenlandse vaste inrichting. In de literatuur 16 bestaat onenigheid of deze beginselen naast of in plaats van elkaar moeten worden gezien. Hierop wordt in deze scriptie niet verder ingegaan. De regeling omtrent de deelnemingsvrijstelling is in het verleden onderhevig geweest aan een aantal wijzigingen waarvan de belangrijkste hier besproken worden. 11 Tot de inwerkingtreding van het verdrag Van Lissabon op 1 december 2009 spreekt men van het Hof van Justitie van de Europese Gemeenschap. Voor rechtspraak na 1 december 2009 spreekt met van het Hof van Justitie van de Europese Unie. 12 HvJ EG, 18 september 2003, nr. C- 168/01, BNB 2003/ Dr. J.L. Van de Streek, (2014), Cursus Belastingrecht Vpb A.b1. 14 Prof. Dr. J.N. Bouwman en dr. M.J. Boer, Wegwijs in de vennootschapsbelasting, 2013, p S.A.W.J. Strik, Cursus belastingrecht. 16 E. Aardema, De deelnemingsvrijstelling in nationaal perspectief, in: Belastingbeschouwingen (Christiaanse- bundel), Kluwer Deventer 1989, blz

9 Op 1 januari 2007 waren er wijzigingen in de regeling in verband met de inwerkingtreding van de Wet werken aan winst. Eén van deze wijzigingen is het schrappen van de onderworpenheidseis. Onder de deelnemingsvrijstelling van vóór 1 januari 2007 was het van belang dat de belastingplichtige was onderworpen aan belasting naar de winst. Dit vereiste is met de Wet werken aan winst komen te vervallen. Daarnaast is ook de niet als beleggingseis voor buitenlandse deelnemingen, die moest voorkomen dat kapitaal de vlucht naar het buitenland zou nemen, afgeschaft. Deze twee eisen zijn vervallen omdat met de Wet werken aan winst de regeling voor de laagbelaste beleggingsdeelneming is geïntroduceerd. In het geval sprake is van een laagbelaste beleggingsdeelneming, is de deelnemingsvrijstelling niet van toepassing op voordelen uit, alsmede op kosten ter zake van de verwerving of de vervreemding van de laagbelaste beleggingsdeelneming. 17 Met behulp van de zogenaamde bezittingen- en onderworpenheidstoets wordt gekeken of er sprake is van een laagbelaste beleggingsdeelneming. Deze regeling moet de uitholling van de Nederlandse belastinggrondslag, door gebruik te maken van de Nederlandse deelnemingsvrijstelling voor constructies via laagbelaste jurisdicties, voorkomen. De laatste wijzigingen van de deelnemingsvrijstelling vonden plaats met de overige fiscale maatregelen van 1 januari Hiermee zijn een aantal bezwaren met betrekking tot de in januari 2007 ingevoerde regeling voor laagbelaste beleggingsinstellingen weggenomen. De regeling zou niet in alle gevallen voldoende zekerheid bieden over de toepassing van de deelnemingsvrijstelling en zou bewerkelijk zijn. Om hier verandering in te brengen is deze regeling vervangen door de regeling voor beleggingsdeelnemingen. Dit houdt in dat de deelnemingsvrijstelling niet van toepassing is op deelnemingen die worden gehouden als belegging. Wanneer er echter sprake is van een kwalificerende beleggingsdeelneming, geldt de deelnemingsvrijstelling weer wel. Om te bepalen of er sprake is van een beleggingsdeelneming dan wel een kwalificerende beleggingsdeelneming, zijn er 17 Vakstudie Vennootschapsbelasting, art 13 Wet Vpb 1969 (vanaf 1januari 2007), aantekening en aantekening

10 een aantal toetsen opgenomen in artikel 13 Wet Vpb. Op deze toetsen kom ik later in dit hoofdstuk terug. 1.3 Voorwaarden Deelneming Om gebruik te kunnen maken van de deelnemingsvrijstelling moet er in beginsel sprake zijn van een deelneming. Kort gezegd is hier sprake van, indien de belastingplichtige in het bezit is van een belang van minimaal vijf procent in een ander lichaam. Deze vijf procent eis is gekomen met de in 2007 ingevoerde Wet werken aan winst. Hiervoor werd uitgegaan van een deelneming door gelijkstelling, ook wel de oneigenlijke deelneming genoemd. 18 Het ging toen om de vraag of de moedermaatschappij de deelneming aanhield in lijn met haar normale bedrijfsuitoefening. 19 Overigens kent artikel 13 Wet Vpb wel de meetrekregeling. In artikel lid 5 Wet Vpb wordt aangegeven dat de deelnemingsvrijstelling ook bij niet- kwalificerende moeder- dochterverhoudingen wordt toegepast, als een met de moedermaatschappij verbonden lichaam al een deelneming in deze dochtermaatschappij heeft (deze regeling wordt in paragraaf besproken). Artikel 13 lid 2 Wet Vpb geeft aan wanneer er precies sprake is van een deelneming. Om gebruik te kunnen maken van de deelnemingsvrijstelling moet de belastingplichtige in beginsel aandeelhouder zijn in de zin van dit lid. Hiervan is in ieder geval sprake wanneer de belastingplichtige naast het juridisch eigendom ook het economisch belang bij de aandelen heeft. Artikel 13 lid 3 Wet Vpb geeft aan dat ook sprake is van een deelneming indien de aandelen weliswaar geen vijf procent van het nominaal gestorte kapitaal van een vennootschap vertegenwoordigen, maar wel minimaal vijf procent van de stemrechten. Er moet dan voldaan worden aan de volgende voorwaarden: 20 de vennootschap is gevestigd in een lidstaat van de Europese Unie; 18 Mr. drs. S.A.W.J. Strik, Wetsvoorstel Werken aan winst, gaat het werken?, WFR 2006/1049, p Prof. dr. J.A.G. van der Geld, Heimwee naar de oneigenlijke deelneming, NTFR, , p Artikel 13 lid 3 Wet Vpb

11 Nederland heeft met deze lidstaat een verdrag ter voorkoming van dubbele belasting gesloten; het verdrag voorziet in een verlaging van belastingheffing op dividenden op grond van het aantal stemrechten Meesleep - en meetrekregeling Wanneer er sprake is van een deelneming in een lichaam op basis van artikel 13 lid 2 en/of lid 3 Wet Vpb en de belastingplichtige tevens in het bezit is van winstbewijzen van datzelfde lichaam, dan maken deze winstbewijzen voor de deelnemingsvrijstelling ook onderdeel uit van deze deelneming. Deze regeling staat in artikel 13 lid 4 Wet Vpb en wordt de meesleepregeling genoemd. Wanneer de belastingplichtige een hybride lening 21 verstrekt aan het lichaam waarin zij een deelneming heeft, valt deze op basis van de meesleepregeling ook onder de deelnemingsvrijstelling. In beginsel vallen hiermee de behaalde resultaten uit de winstbewijzen en uit de hybride lening ook onder de deelnemingsvrijstelling. In artikel 13 lid 5 Wet Vpb is de meetrekregeling opgenomen. Op basis van deze regeling kan een belastingplichtige ook aanspraak maken op de deelnemingsvrijstelling wanneer het belang minder dan vijf procent is. Dit is het geval wanneer niet de belastingplichtige zelf maar een verbonden lichaam in het bezit is van een deelneming, of als het lichaam waarin de belastingplichtige een belang heeft met de belastingplichtige is verbonden. Van een verbonden lichaam is sprake wanneer de belastingplichtige in het bezit is van een belang van 1/3 of meer. 22 Het volgende voorbeeld illustreert de werking van de meetrekregeling: BV1 heeft een belang van 2 procent in BV3. Dit belang is minder dan 5 procent en is op zichzelf niet voldoende om gebruik te kunnen maken van de deelnemingsvrijstelling. Omdat BV2 een verbonden lichaam is van BV1 (belang van meer dan 1/3) en BV2 wel een belang van 5 procent bezit in BV3, wordt het belang van BV1 in BV3 meegetrokken. Het belang van BV1 in BV3 valt daarom ook onder de deelnemingsvrijstelling. 21 Dit is kort gezegd een lening die feitelijk als eigen vermogen fungeert. 22 Artikel 10a lid 4 Wet Vpb

12 BV1 60% BV2 2% 5% BV3 De situatie kan zich voordoen dat BV2 niet meer een verbonden lichaam is van BV1, zoals bedoeld in artikel 10a Wet Vpb, doordat dit lichaam zijn aandelen in BV2 vervreemd en daardoor minder dan 1/3 deel van de aandelen in BV 2 bezit (er is dan geen sprake meer van een verbonden lichaam), of BV2 is niet meer in het bezit van minimaal vijf procent van de aandelen in BV3. In deze gevallen is de meetrekregeling niet meer van toepassing voor het belang van BV1 in BV3 en vervalt voor dit belang in beginsel de deelnemingsvrijstelling Beleggingsdeelneming en kwalificerende beleggingsdeelneming Naast het feit dat er sprake moet zijn van een deelneming, zijn er nog andere vereisten waaraan voldaan moet worden om in aanmerking te komen voor de deelnemingsvrijstelling. Zo is de deelnemingsvrijstelling op basis van artikel 13 lid 9 Wet Vpb niet van toepassing op voordelen uit hoofde van een zogenaamde beleggingsdeelneming. De wetgever wil hiermee voorkomen dat mobiel kapitaal van een concern laagbelast kan renderen en dat dit rendement onder de deelnemingsvrijstelling onbelast kan worden genoten door of via een Nederlandse houdstermaatschappij. Of er sprake is van een beleggingsdeelneming hangt af van het oogmerk van de belastingplichtige (oogmerktoets). Een deelneming wordt als belegging gehouden indien deze wordt aangehouden met het oog op het verkrijgen van een rendement dat bij normaal vermogensbeheer kan worden verwacht. 23 Het kan ook mogelijk zijn dat er sprake is van een gemengd oogmerk. Indien hiervan sprake is, wordt gekeken of het zwaartepunt bij beleggen of ondernemen ligt. In artikel 13 lid Kamerstukken II, , , nr. 3, p

13 onderdeel a en b Wet Vpb staan voorwaarden waaronder een deelneming in ieder geval wordt geacht een beleggingsdeelneming te zijn. De deelnemingsvrijstelling is in het geval van een beleggingsdeelneming wel van toepassing wanneer sprake is van een kwalificerende beleggingsdeelneming. 24 Om aangemerkt te worden als kwalificerende beleggingsdeelneming moet worden voldaan aan de onderworpenheidstoets of de bezittingentoets van, respectievelijk, artikel 13 lid 11 onderdeel a en b Wet Vpb. Op basis van de onderworpenheidstoets is sprake van een kwalificerende beleggingsdeelneming indien de deelneming is onderworpen aan een belasting naar de winst die resulteert in een naar Nederlandse begrippen reële heffing. 25 Aan de hand van de bezittingentoets is sprake van een kwalificerende beleggingsdeelneming indien de bezittingen van de deelneming, middellijk of onmiddellijk, doorgaans voor minder dan 50% bestaan uit laagbelaste vrije beleggingen. 26 In artikel 13 lid 12 Wet Vpb staat wat wordt verstaan onder vrije beleggingen. Een vrije belegging is laagbelast indien de voordelen uit hoofde van een gewone belegging, een bezitting ten behoeve van groepsfinanciering of een ter beschikking gesteld bedrijfsmiddel niet worden betrokken in een belasting naar de winst die resulteert in een naar Nederlandse begrippen reële heffing Aflopend belang Wanneer de belastingplichtige niet meer voldoet aan het vijf procent vereiste van artikel 13 lid 2 of 3 Wet Vpb, betekent dit niet direct dat de deelnemingsvrijstelling niet meer van toepassing is. In dit geval is de deelnemingsvrijstelling op basis van artikel 13 lid 16 Wet Vpb, onder voorwaarde, nog drie jaar van toepassing, mits de belastingplichtige dit belang meer dan een jaar heeft aangehouden. 1.4 Falcons- arrest Een arrest dat een grote rol speelt binnen de deelnemingsvrijstelling en het begrip deelneming, is het Falcons- arrest. Uit het arrest komt naar voren dat in 24 Artikel 13 lid 9 Wet Vpb Artikel 13 lid 11 onderdeel a Wet Vpb Artikel 13 lid 11 onderdeel b Wet Vpb Kamerstukken II, , , nr

14 het geval van twee belanghebbenden bij een aandeel, beiden de deelnemingsvrijstelling kunnen toepassen. Kortgezegd gaat het in dit arrest om een situatie waarin callopties waren geschreven (de "Falcons") die recht gaven op het verwerven van een deelneming tegen een vooraf overeengekomen prijs. De concrete vraag in dit arrest is of de deelnemingsvrijstelling destijds van toepassing was op het behaalde resultaat met deze callopties. 28 De Hoge Raad stelt in dit arrest het volgende: De deelnemingsvrijstelling strekt ertoe te voorkomen dat in een deelnemingsverhouding dezelfde winst tweemaal in een belasting naar de winst wordt betrokken. Indien het belang bij een tot een deelneming behorend aandeel wordt opgesplitst, zoals in casu door het schrijven van een optie op dat aandeel, strookt het met die strekking bij beide belanghebbenden de deelnemingsvrijstelling toe te passen, zodat de deelnemingsvrijstelling geldt voor alle voor- en nadelen van dat aandeel. 29 De Hoge Raad breidt in het arrest de werking van de deelnemingsvrijstelling zozeer uit, dat deze ook van toepassing wordt verklaard in gevallen die naar de letter van de wet niet voldoen aan de voorwaarden van de deelnemingsvrijstelling. De Hoge Raad vindt dat in deze gevallen dat ratio van het ne- bis- in- idembeginsel zo zwaar weegt, dat de deelnemingsvrijstelling toch van toepassing is, en stelt hiermee vast dat een gesplitst belang bij een deelneming ook onder de deelnemingsvrijstelling valt Liquidatie Zoals eerder in dit hoofdstuk aangegeven, worden op basis van de deelnemingsvrijstelling voordelen vrijgesteld en zijn verliezen niet aftrekbaar. Een uitzondering hierop is de liquidatieverliesregeling van artikel 13d Wet Vpb. Op basis van dit artikel vindt de deelnemingsvrijstelling geen toepassing ten aanzien van een verlies op een deelneming dat tot uitdrukking komt nadat het 28 R. Hiemstra, De Falcons- Doctrine: het gesplitste belang bij de voordelen uit hoofde van een deelneming, WFR, 2010/804, p HR 22 november 2002, nr , BNB 2003/ R. Hiemstra, De Falcons- Doctrine: het gesplitste belang bij de voordelen uit hoofde van een deelneming, WFR, 2010/804, p

15 lichaam waarin de belastingplichtige deelneemt is ontbonden. Het zogenaamde liquidatieverlies is dus aftrekbaar. De gedachte hierachter is dat de mogelijkheid om de verliezen van de deelneming die geliquideerd wordt te verrekenen definitief verloren gaat. Dat het liquidatieverlies in aftrek mag worden genomen botst derhalve niet met het beginsel van de deelnemingsvrijstelling dat winsten en verliezen voor de deelnemingsvrijstelling slechts één maal in aanmerking mogen worden genomen. 1.6 Deelconclusie De wetgever wil voorkomen dat winsten en verliezen meer dan één maal in de belastingheffing worden betrokken. Om dit te bewerkstelligen heeft de wetgever in artikel 13 Wet Vpb de deelnemingsvrijstelling opgenomen. Wanneer door de belastingplichtige aan de voorwaarden van dit artikel wordt voldaan, zullen de behaalde winsten met een deelneming in een ander lichaam worden vrijgesteld en zijn verliezen op hun beurt niet aftrekbaar. De deelnemingsvrijstelling is in de loop der jaren meerdere malen gewijzigd, zoals bijvoorbeeld met de eerder genoemde Wet werken aan winst. Deze wijzigingen kunnen voor een belastingplichtige betekenen dat deze niet meer voldoet aan de voorwaarden voor de deelnemingsvrijstelling. De harde vijf procent eis, die met de Wet werken aan winst is geïntroduceerd, kan er bijvoorbeeld voor zorgen dat een belastingplichtige die voorheen met een belang van minder dan vijf procent wel de deelnemingsvrijstelling genoot, dit vanaf 2007 niet meer doet. Naast een wijziging van de deelnemingsvrijstelling kunnen er zich ook andere wijzigingen voordoen, waardoor het belang van de belastingplichtige niet meer onder de deelnemingsvrijstelling valt. Zo kan de situatie zich voordoen dat een belang niet meer onder de deelnemingsvrijstelling valt omdat niet meer wordt voldaan aan de voorwaarden van bijvoorbeeld de meetrekregeling van artikel 13 lid 5 Vpb Zie voorbeeld paragraaf

16 Wanneer het belang van een belastingplichtige niet meer onder de deelnemingsvrijstelling valt gaat deze van de onbelaste sfeer over naar de belaste sfeer. Er is dan sprake van een zogenaamde sfeerovergang. Van een sfeerovergang is ook sprake wanneer de belastingplichtige van de belaste naar de onbelaste sfeer overgaat. Wanneer er sprake is van een sfeerovergang in de deelnemingsvrijstelling zal in sommige gevallen moeten worden gecompartimenteerd. In het volgende hoofdstuk zal worden besproken wat compartimenteren precies inhoudt en wanneer er gecompartimenteerd dient te worden. 15

17 Hoofdstuk Twee Compartimenteren Om het wetsvoorstel Wet compartimenteringsreserve te kunnen beoordelen en daarnaast een vergelijking te kunnen maken met de bestaande compartimenteringsleer, is het van belang om te weten wat compartimenteren inhoudt en hoe de compartimenteringsleer is ontstaan. 2.1 Wat is compartimenteren? Een algemene definitie van compartimenteren is iets in stukken of compartimenten verdelen. In deze scriptie gaat het om compartimenteren binnen de fiscaliteit en meer specifiek om compartimenteren binnen de deelnemingsvrijstelling. Een algemene wettelijke definitie van het begrip compartimenteren ontbreekt tot op heden. 32 Wel is in de literatuur door verschillende auteurs getracht het begrip compartimenteren te definiëren. In punt 5.1 van de conclusie bij het arrest BNB 2013/177 citeert A- G Wattel een aantal van deze auteurs. 33 Hij neemt in dit arrest de volgende citaten op: (H.G.M. Dijstelbloem): De compartimenteringsleer ziet op de situatie, dat een fiscaal voordeel (in algebraïsche zin: het voordeel kan ook een nadeel zijn) wordt genoten onder een ander fiscaal regime dan het regime dat van toepassing was in de periode dat het voordeel geheel of gedeeltelijk is gerijpt. Toepassing van de compartimenteringsleer leidt ertoe, dat het voordeel op het moment dat het wordt gerealiseerd, wordt opgesplitst in delen, die fiscaal worden behandeld overeenkomstig het regime waaronder zij zijn opgebouwd. 34 (J.A.G. van der Geld): Onder compartimentering wordt verstaan het als het ware onderscheiden van compartimenten, waarbij het ene in de winstsfeer zit en het andere niet Dr. J. van Strien, Compartimentering; dat komt vaker voor dan u denkt, TFR 2014/132.1, p Voor de andere citaten verwijs ik u naar punt 5.1 van de conclusie bij het arrest BNB 2013/ H.G.M. Dijstelbloem, De compartimenteringsleer en de deelnemingsvrijstelling, in: Over der grenzen van de vennootschapsbelasting, Kluwer Deventer: 2002, p J.A.G. van der Geld, De deelnemingsvrijstelling, (FM 20, dr.3), Deventer, Kluwer: 2011, p

18 (D.S. Smit): Van compartimentering is sprake indien door een verandering in feiten of regelgeving een nieuw fiscaal regime van toepassing wordt waarbij men aan de hand van de aan de desbetreffende regeling ten grondslag liggende normen en bij wijze van overgangsrecht voor een deel uit blijft gaan van het oude regime. 36 (H. Pijl): Onder compartimentering versta ik dat voordelen die ten tijde van het juridisch relevante moment (realisatiemoment) slechts onder rechtsregel 1 vallen, doch ten dele aan een periode kunnen worden toegerekend toen rechtsregel 2 van toepassing was, voor dàt deel onder rechtsregel 2 worden belast. Compartimentering vindt haar basis in wetgeving (de wetgever schrijft deze voor, hetzij als overgangsrechtelijke maatregel, hetzij ingebakken in de materiële bepaling zelf), wettelijke compartimentering, of rechtspraak (om een de rechter moverende reden, wordt de oude regel partieel geëerbiedigd), rechterlijke compartimentering. 37 Mijns inziens geeft de definitie van Dijstelbloem het beste weer wat compartimenteren inhoudt. Zijn definitie benoemt de belangrijkste facetten die spelen bij het compartimenteren en geeft hiermee het beste weer hoe compartimentering in zijn werk gaat. Uit de definitie van Dijstelbloem komt naar voren dat gecompartimenteerd dient te worden wanneer er sprake is van verschillende fiscale regimes. Dijstelbloem heeft het over een voordeel dat genoten wordt onder een ander fiscaal regime dan waaronder het voordeel behaald is. Daarvoor moet er op enig moment sprake zijn geweest van een overgang tussen twee fiscale regimes. Een dergelijke overgang wordt ook wel een sfeerovergang genoemd. De reden voor een sfeerovergang van het ene naar het andere fiscale regime kan het gevolg zijn van een wijziging van de feiten of een wijziging in de wet. 38 Wanneer gecompartimenteerd moet worden als gevolg van een wijziging in de wet wordt dit regelcompartimentering genoemd. Wanneer sprake is van 36 D.S. Smit, Compartimenteren onder belastingverdragen, LOF- serie, Deventer, Kluwer: 2004, p H. Pijl, Compartimenteren bij verdragen, (BNB 2002/402), WFR 2003/359 p Vakstudie Vennootschapsbelasting, art 13 Wet Vpb 1969 (vanaf 1januari 2007), aantekening , p 1. 17

19 compartimenteren als gevolg van veranderingen in de feiten noemt men dit feitencompartimentering. Aan de hand van het volgende voorbeeld wordt de werking van compartimenteren verduidelijkt. Voorbeeld: De waarde van een lichaam stijgt van 100 naar 150 en daalt daarna naar 120. De waardestijging doet zich voor onder een fiscaal belast regime en de waardedaling onder een fiscaal onbelast regime. Uiteindelijk wordt het lichaam verkocht voor 120. Het de facto behaalde voordeel van 20 (120 - /- 100) wordt voor fiscale doeleinden gesplitst in een belastbaar gedeelte van 50 (waardestijging van 100 naar 150) en een onbelast gedeelte van 30 (waarde daling van 150 naar 120 onder een fiscaal onbelast regime). Dit zijn de compartimenten. Het maximaal belaste voordeel is dus niet beperkt tot 20. Belast Onbelast 100 Waardestijging 150 Waardedaling 120 Verkoop 120 Op deze manier wordt bewerkstelligd dat een voordeel dat onder een fiscaal belast regime behaald wordt niet later onbelast gerealiseerd kan worden door de overgang naar een ander fiscaal regime. In het voorbeeld wordt gebruik gemaakt van volledig compartimenteren. In de rechtspraak is ook half- compartimenteren terug te vinden. Zo werd in het arrest BNB 1965/160 met betrekking tot de landbouwvrijstelling gebruik gemaakt van half compartimenteren. In het gegeven voorbeeld zou half- compartimenteren betekenen dat er bij verkoop van het lichaam een winst van 20 ( ) geconstateerd zou zijn. Deze 20 zou dan belast zijn aangezien deze onder een belast regime is opgebouwd. Met betrekking tot de deelnemingsvrijstelling is met het arrest BNB 1997/101 duidelijk geworden dat de Hoge Raad uitgaat van volledig compartimenteren. Aangezien deze scriptie zich toespitst op compartimenteren binnen de deelnemingsvrijstelling, wordt in het vervolg met compartimenteren volledig compartimenteren bedoeld. 18

20 Compartimenteren is terug te vinden binnen meerdere vormen van belasting. Van Strien bespreekt in zijn artikel onder andere voorbeelden van compartimenteren binnen de inkomstenbelasting en vennootschapsbelasting. 39 Onder de inkomstenbelasting is er bijvoorbeeld sprake van compartimentering met betrekking tot de landbouwvrijstelling. 40 In het arrest van HR 23 november 1955, , BNB 1956/39 komt compartimentering ter sprake omdat een vennootschap niet meer onder de landbouwvrijstelling viel door over te gaan van een landbouwbedrijf naar het verpachten van haar onroerende zaken. Onder de landbouwvrijstelling worden waardeveranderingen van gronden buiten de totaalwinst van een landbouwbedrijf gehouden. 41 Door in het onderhavige geval over te gaan naar het verpachten van onroerende zaken gold de landbouwvrijstelling niet meer, omdat er geen sprake meer was van een landbouwbedrijf. Derhalve vielen waardeveranderingen van de gronden voortaan wel binnen de totaalwinst. Er vond op dat moment dus een overgang plaats van de onbelaste sfeer naar de belaste sfeer, omdat de landbouwvrijstelling niet meer van toepassing was. De eventuele waardeverandering van de grond, die zag op het moment dat de landbouwvrijstelling nog van toepassing was, moest gecompartimenteerd worden. Wanneer het gecompartimenteerde voordeel later werd gerealiseerd binnen de belaste sfeer, werd dit voordeel alsnog vrijgesteld. Zoals reeds opgemerkt moet er in bepaalde gevallen ook binnen de vennootschapsbelasting gecompartimenteerd worden. 42 Dit moet bijvoorbeeld wanneer door een sfeerovergang de deelnemingsvrijstelling die eerst wel gold voor een aandelenpakket, niet langer van toepassing is of andersom. De oorzaak hiervoor kan liggen in een wetswijziging of doordat de belastingplichtige de feiten wijzigt. In de volgende paragraaf wordt dieper ingegaan op compartimentering in de deelnemingsvrijstelling en het ontstaan van rechtspraak inzake compartimentering binnen de deelnemingsvrijstelling. 39 Dr. J. van Strien, Compartimentering; dat komt vaker voor dan u denkt, TFR 2014/132.1, p HR 23 november 1955, , BNB 1956/39 41 Artikel 3.12 Wet IB Kamerstukken II, , , nr. 3, p

21 2.2 Ontstaan en rechtspraak inzake compartimentering binnen de deelnemingsvrijstelling Feitencompartimentering Compartimentering binnen de deelnemingsvrijstelling is voor het eerst terug te vinden in het arrest van de Hoge Raad van 2 juli In dit arrest heeft de Hoge Raad beslist dat het voordeel uit hoofde van een deelneming in een beleggingsinstelling is vrijgesteld, ondanks dat het voordeel is gerealiseerd in een periode dat de deelnemingsvrijstelling niet van toepassing was, omdat het voordeel reeds aanwezig was op een tijdstip waarop de deelnemingsvrijstelling wel van toepassing was. De Hoge Raad maakt hier gebruik van compartimentering door het deel van de winst, dat toe te rekenen is aan de periode dat de deelnemingsvrijstelling gold, vrij te stellen. De Hoge Raad baseert zich in dit arrest op wat een redelijke toepassing van de wet met zich meebrengt. In de latere arresten baseert de Hoge Raad zich expliciet op het ne- bis- in- idembeginsel. Dit is terug te vinden in bijvoorbeeld het arrest van de Hoge Raad van 19 juni In punt 4.5 van dit arrest verwijst de Hoge Raad naar de in artikel 13 Wet Vpb neergelegde vrijstelling, die ertoe strekt te voorkomen dat in de deelnemingsvrijstelling dezelfde winst tweemaal wordt belast. Uit de eerste zin van de uitspraak van de Hoge Raad bij dit arrest blijkt dat de nadruk op het ne- bis- in- idembeginsel wordt gelegd: De in artikel 13 neergelegde vrijstelling strekt ertoe te voorkomen dat in een deelnemingsverhouding dezelfde winst tweemaal in een belasting naar de winst wordt betrokken. In een stelsel waarin de vrijstelling toepassing vindt voor, en tevens wordt beperkt tot, de voordelen die zijn ontstaan in het tijdvak waarin de vrijstelling heeft bestaan, komt deze strekking beter tot haar recht dan in het middel verdedigde stelsel, waarin de vrijstelling afhankelijk wordt gesteld van het bestaan van de deelnemingsverhouding op het tijdstip waarop een voordeel tot uitdrukking wordt gebracht. Noch de geschiedenis van de totstandkoming van artikel 13, noch de bewoordingen van dit artikel, houden een duidelijke aanwijzing in, dat enerzijds van de,,voordelen uit hoofde van een deelneming'' zouden zijn 43 HR 2 juli 1986, nr , BNB 1986/ HR 19 juni, nr , BNB 1991/

22 uitgesloten de voordelen die weliswaar tijdens het bestaan van de deelnemingsverhouding zijn ontstaan, doch in dat tijdvak nog niet zijn gerealiseerd, en anderzijds daartoe mede zouden moeten worden gerekend de in bedoeld tijdvak gerealiseerde voordelen die zijn ontstaan gedurende het tijdvak waarin de desbetreffende aandelen nog niet als een deelneming waren aan te merken. Het vorenoverwogene brengt mee dat de aan het middel ten grondslag liggende opvatting dat artikel 13 slechts toepassing kan vinden indien met betrekking tot het aandelenbezit uit hoofde waarvan een voordeel wordt genoten een deelnemingsverhouding in de zin van dat artikel bestaat op het moment waarop dat voordeel wordt gerealiseerd, niet als juist kan worden aanvaard. 45 Tot 14 juni 2013 was in de arresten van de Hoge Raad altijd sprake van compartimentering als gevolg van verandering in de feiten. Zo was er in het arrest van 17 mei 1995 tijdelijk geen sprake van de deelnemingsvrijstelling door de wijziging van de status als beleggingsinstelling. 46 In het arrest van 22 januari 1997 ging het om de waardering van aandelen die hun status van deelneming verloren als gevolg van de verkoop van aandelen. 47 Met het arrest van 14 juni kwam voor het eerst ter sprake of er ook gecompartimenteerd moet worden wanneer er geen wijziging van de feiten heeft plaatsgevonden, maar een wijziging van de Wet Vpb. Naar aanleiding van dit laatste arrest kondigde de staatssecretaris het wetsvoorstel aan voor de Wet compartimenteringsreserve. 49 In de volgende paragraaf wordt dit arrest besproken Regelcompartimentering Als gevolg van wijzigingen in de deelnemingsvrijstelling in 2007 en 2010 is onduidelijkheid ontstaan of er nu gecompartimenteerd moest worden naar aanleiding van deze wijzigingen. Dit omdat de wetgever destijds niet heeft voorzien in een overgangsregeling in verband met deze wijzigingen. De staatssecretaris heeft destijds wel het standpunt ingenomen dat in het geval van 45 HR 19 juni 1991, nr , BNB 1991/268, p HR 17 mei 1995, nr , BNB 1995/250, m.b.t. artikel 13 lid 3 Wet Vpb HR 22 januari 1997, nr , BNB 1997/ HR 14 juni 2013, nr. 11/04538, BNB 2013/ Nieuwsbericht van 14 juni 2013, V- N 2013/

23 sfeerovergang als gevolg van de wetswijziging gecompartimenteerd dient te worden. In de Kamerstukken II, , , nr. 3 zegt de staatssecretaris: Zowel wel bij een sfeerovergang als gevolg van een wetswijziging, als bij een sfeerovergang als gevolg van een wijziging in de feiten of omstandigheden, is het uitgangspunt dat de resultaten die met het desbetreffende aandelenbelang worden behaald, worden gecompartimenteerd. Dit standpunt neemt de staatssecretaris vervolgens in een beleidsbesluit nogmaals in. 50 Pas met het arrest van 14 juni heeft de Hoge Raad zich uitgesproken over compartimentering als gevolg van een wetswijziging. Het gaat in dit arrest om een belanghebbende die in % van de aandelen houdt in twee in de Verenigde Arabische Emiraten gevestigde vennootschappen. In 2006 gold voor deze deelneming de deelnemingsvrijstelling nog niet, maar als gevolg van de wetswijziging in 2007 gold deze vervolgens wel. Specifiek was dit het gevolg van de afschaffing van de onderworpenheidstoets met de Wet werken aan winst. 52 In december 2007 keerde de belanghebbende een dividend uit dat deels was toe te rekenen aan De Rechtbank van Haarlem oordeelde dat op het deel van het dividend dat zag op het jaar 2006 geen deelnemingsvrijstelling van toepassing was en dat daarom gecompartimenteerd moest worden. Volgens de Rechtbank van Haarlem gold de compartimenteringsleer in het geval van een sfeerovergang als gevolg van regelcompartimentering ook. Tegen deze uitspraak van de Rechtbank heeft de belanghebbende beroep in cassatie ingesteld. A- G Wattel heeft op 12 oktober 2012 geconcludeerd tot gegrondverklaring van het beroep in cassatie. 53 De Hoge Raad deelde de visie van de Rechtbank van Haarlem niet. De Hoge Raad stelt dat wanneer een overgangsbepaling ontbreekt in het geval van een wetswijziging, de gewijzigde bepaling onmiddellijke werking heeft. Daarmee zegt de Hoge Raad dat in dit geval de deelnemingsvrijstelling dient te 50 Besluit van 1 februari 2006, CPP2005/2702M, BNB 2006/161, P HR 14 juni 2013, nr. 11/04538, BNB 2013/ Stb. 2006, nr HR 14 juni 2013, nr. 11/04538, BNB 2013/

24 worden toegepast zoals deze luidt op het moment van dividenduitkering. De kernoverweging van dit arrest luidt als volgt: De Hoge Raad stelt voorop dat indien de wetgever bij wijziging van een wetsbepaling in de wijzigingswet geen overgangsbepaling opneemt, moet worden uitgegaan van de hoofdregel van onmiddellijke werking van de gewijzigde bepaling. In de wet waarbij artikel 13 van de Wet is gewijzigd ontbreekt een dergelijke overgangsbepaling, zodat de per 1 januari 2007 geldende tekst van artikel 13 van de Wet met ingang van die dag toepassing dient te vinden op voordelen die op of na die dag worden gerealiseerd. Daaraan doet niet af dat de wetgever blijkens de toelichting bij deze wetswijziging ervan is uitgegaan dat compartimentering zou plaatsvinden, in die zin dat voor zover voordelen uit deelneming toerekenbaar zijn aan belastingtijdvakken vóór 1 januari 2007 de tot dan geldende tekst daarop nog toepassing zou vinden. Bij afwezigheid van overgangsmaatregelen die afwijken van de hoofdregel van onmiddellijke werking is het niet aan de rechter om in afwijking van de nieuw geldende wettekst de vóór die wijziging geldende wetsbepaling te blijven toepassen voor zover voordelen toerekenbaar zijn aan tijdvakken van voor die wetswijziging. Men kan zich afvragen waarom de Hoge Raad tot deze uitspraak is gekomen ondanks dat de staatssecretaris aangegeven heeft dat ook bij een sfeerovergang als gevolg van een wetswijziging gecompartimenteerd dient te worden. In het eerder gebruikte citaat uit BNB 1991/268, beroept de Hoge Raad zich met betrekking tot compartimenteren op het beginsel van Artikel 13 Wet Vpb om de winst niet tweemaal te belasten. Men kan zich afvragen of de Hoge Raad niet aan de kern van artikel 13 Vpb voorbijgaat met haar uitspraak over compartimenteren als gevolg van een wetswijziging. Er wordt immers met compartimenteren in het geval van een wetswijziging niet voorbijgegaan aan het beginsel om de winst niet tweemaal te belasten. Daarnaast ligt er nu een uitspraak van de Hoge Raad die zegt dat compartimenteren als gevolg van een wetswijziging niet hoeft en de wetgever die eerder heeft aangegeven dat dit wel moet. 23

25 Naar aanleiding van de uitspraak van de Hoge Raad bij het arrest BNB 2013/177 heeft de staatssecretaris het wetsvoorstel Wet compartimenteringsreserve aangekondigd. 2.3 Deelconclusie In dit hoofdstuk is besproken wat compartimenteren inhoudt en hoe compartimenteren zich in de loop der jaren aan de hand van rechtspraak heeft ontwikkeld. Met compartimenteren wordt beoogd fiscale voor- en/of nadelen toe te wijzen aan het juiste fiscale regime in het geval van een overgang tussen fiscale regimes. De reden voor een overgang tussen fiscale regimes kan liggen in een wijziging van feiten of in een wijziging van de wet. Dit wordt respectievelijk feitencompartimentering en regelcompartimentering genoemd. Ondanks dat de wetgever heeft aangegeven dat compartimenteren zowel feitencompartimentering als regelcompartimentering betreft, heeft de Hoge Raad in het arrest van BNB 2013/117 aangegeven dat regelcompartimentering niet hoeft. Naar aanleiding van deze uitspraak van de Hoge Raad heeft de staatssecretaris het wetsvoorstel Wet compartimenteringsreserve aangekondigd. In de loop van de scriptie wordt besproken hoe dit wetsvoorstel zich verhoudt tot deze bestaande compartimenteringsleer. In het volgende hoofdstuk wordt ingegaan op de beweegredenen van de staatssecretaris om tot het wetsvoorstel te komen en wordt de achtergrond van het wetsvoorstel besproken. 24

26 Hoofdstuk Drie Wetsvoorstel compartimenteringsreserve Voor het beantwoorden van de hoofdvraag is het van belang wat de beweegredenen van de staatssecretaris waren om tot het wetsvoorstel Wet compartimenteringsreserve te komen. In dit hoofdstuk worden deze beweegredenen besproken en wordt gekeken naar de achtergrond van het wetsvoorstel. 3.1 Achtergrond Met het arrest van 14 juni kwam voor het eerst ter sprake of ook gecompartimenteerd moet worden wanneer er niet een wijziging van de feiten heeft plaatsgevonden maar een wijziging van de wet. Naar aanleiding van dit arrest kondigde de staatssecretaris het wetsvoorstel Wet compartimenteringsreserve aan, om de belangrijkste gevolgen van dit arrest te repareren. 55 De staatssecretaris vreest dat de belastingplichtige in een dergelijke situatie, zoals in het arrest van 14 juni 2013, zelf kan kiezen tussen het van toepassing zijn van de belaste dan wel de onbelaste sfeer al naar gelang de voor hem meest wenselijke uitkomst. 56 De staatssecretaris verwacht dat op deze manier de belastingplichtige de meest voordelige weg zal kiezen en verwacht dat dit, zonder in te grijpen, de Nederlandse schatkist 200 miljoen euro zal kosten. Dat het de schatkist geld zal kosten is begrijpelijk. De belastingplichtige zal immers, wanneer deze de keuze heeft tussen de belaste of onbelaste sfeer, altijd kiezen voor de optie waarbij het minste belasting betaald hoeft te worden. Hoe de staatssecretaris echter aan het bedrag van 200 miljoen euro komt is niet duidelijk. Daarnaast acht de staatssecretaris de onevenwichtigheid, die de keuzemogelijkheid van de belastingplichtige met zich meebrengt, niet wenselijk. Bij de invoering van de Wet werken aan winst koos de staatssecretaris er bewust voor de compartimenteringsleer niet te codificeren vanwege de complexiteit. 57 Nu wordt de staatssecretaris gedwongen de compartimenteringsleer alsnog bij 54 HR 14 juni 2013, nr. 11/04538, BNB 2013/ Nieuwsbericht van 14 juni 2013, V- N 2013/ Kamerstukken II, , , nr. 3, p Kamerstukken II , , nr. 8, p

27 wetswijziging wettelijk vast te leggen. 58 Naast regelcompartimentering besluit de staatssecretaris ook de situatie dat compartimentering zich voordoet door wijziging van de feiten (feitencompartimentering) wettelijk vast te leggen. De wet zal bekend worden onder de naam Wet compartimenteringsreserve en het is de bedoeling dat het als artikel 28c Wet Vpb 1969 in de wet zal komen te staan. Daarnaast zal overgangsrecht geregeld worden in artikel 34b Wet Vpb 1969 (dit is later gewijzigd in artikel 34c Wet Vpb 1969). 59 Dat ook feitencompartimentering wettelijk wordt vastgelegd is opvallend. Het is kennelijk de bedoeling dat de Hoge Raad de nieuwe regels zal gaan hanteren en dat de feitencompartimentering, zoals die ontwikkeld is door de Hoge Raad, verleden tijd wordt. 3.2 Waarom een reserve? Voor de toepassing van de wet heeft de wetgever gekozen om gebruik te maken van een reserve. 60 Met deze reserve kan in het geval van een sfeerovergang worden vastgesteld hoe hoog het bedrag is dat bij de belastingplichtige nog onder de andere fiscale sfeer valt. De grootte van deze reserve is gelijk aan het verschil tussen de waarde in het economisch verkeer van de aandelen op het tijdstip direct voorafgaande aan de sfeerovergang en de boekwaarde daarvan. 61 De gevormde reserve moet vervolgens worden toegevoegd aan de boekwaarde van het aandelenbelang. Wanneer er een voordeel wordt gerealiseerd valt de reserve vrij ter grootte van het gerealiseerde voordeel. De reden van de wetgever om te kiezen voor een reserve, lijkt te liggen in het feit dat deelnemingsvoordelen na een sfeerovergang zo administratief eenvoudig kunnen worden gevolgd. 62 Immers, zonder reserves was compartimentering al mogelijk op basis van de jurisprudentie. Het vormen van reserves lijkt niets toe 58 Kamerstukken II, , , nr. 3, p Kamerstukken II, , , nr. 3, p Kamerstukken II, , , nr. 3, p Kamerstukken II, , , nr. 3, p Strik, mr. drs. S.A.W., e.a., Commentaar van de Commissie Wetsvoorstellen van de Nederlandse Orde van Belastingadviseurs op het wetsvoorstel Wijziging van de Wet op de vennootschapsbelasting 1969 in verband met de invoering van een compartimenteringsreserve (Wet compartimenteringsreserve), 2013, p

28 te voegen aan de systematiek van het compartimenteren, behalve dan dat met een reserve e.e.a. beter te volgen is en dat het administratief inzichtelijk maakt. Of het vormen van een reserve voordelig is voor de belastingplichtige is afhankelijk van zijn liquiditeitspositie. In het geval de belastingplichtige over voldoende liquide middelen beschikt zou de belastingplichtige er voor kunnen kiezen meteen af te rekenen, in plaats van een reserve te vormen, hetgeen de belastingplichtige veel administratieve lasten kan schelen. In het geval de belastingplichtige echter niet over voldoende liquide middelen beschikt, kan direct afrekenen nadelig uitpakken voor de belastingplichtige. De Nederlandse Orde voor Belastingadviseurs (hierna NOB) verzocht de staatssecretaris daarom een keuzemogelijkheid in de wet op te nemen om in geval van een sfeerovergang van de belaste naar de vrijgestelde sfeer direct af te rekenen. 63 Op de vraag van de leden van de fractie van het CDA, of het kabinet bereid is deze suggestie van de NOB over te nemen, antwoordt het kabinet, zonder overtuigende beargumentering, ontkennend. 64 De NOB pleit ook voor de keuze tot direct afrekenen, opdat de belastingplichtige de mogelijkheid heeft om aanwezige compensabele verliezen te verrekenen die anders misschien verloren gaan (de zogenaamde verliesverdamping). 65 Stel bijvoorbeeld dat BV X een belang heeft in BV Y dat onder de belaste sfeer valt en dat BV X beschikt over verliezen die deze op den duur niet meer kan verrekenen. De boekwaarde van het belang is 100 en de waarde in het economische verkeer is 150. Bij een keuze tot direct afrekenen zou BV X, in het geval van een sfeerovergang naar de belaste sfeer, haar verlies kunnen verrekenen met de boekwinst van 50 (150 minus 100). 63 Strik, mr. drs. S.A.W., e.a., Commentaar van de Commissie Wetsvoorstellen van de Nederlandse Orde van Belastingadviseurs op het wetsvoorstel Wijziging van de Wet op de vennootschapsbelasting 1969 in verband met de invoering van een compartimenteringsreserve (Wet compartimenteringsreserve), 2013, p Kamerstukken II, , , nr. 6, p Strik, mr. drs. S.A.W., e.a., Commentaar van de Commissie Wetsvoorstellen van de Nederlandse Orde van Belastingadviseurs op het wetsvoorstel Wijziging van de Wet op de vennootschapsbelasting 1969 in verband met de invoering van een compartimenteringsreserve (Wet compartimenteringsreserve), 2013, p