Eindrapportage. Werkgroep Voor- en Vroegschoolse Educatie in Lingewaard Januari - September 2012

Transcriptie

1 Eindrapportage Werkgroep Voor- en Vroegschoolse Educatie in Lingewaard Januari - September oktober 2012

2 Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 Inleiding p. 3 Hoofdstuk 2 Aanleiding p. 3 Hoofdstuk 3 Definities en kaders p. 3 Paragraaf 3.1 Definities p. 3 Paragraaf 3.2 Kader Voorschoolse Educatie p. 4 Paragraaf 3.3 Kader Vroegschoolse Educatie p. 5 Hoofdstuk 4 Opdracht p. 5 Hoofdstuk 5 Samenstelling en aanpak Werkgroep p. 5 Hoofdstuk 6 Inventarisatie (stap 1) p. 6 Hoofdstuk 7 Waar willen we gezamenlijk voor staan met VVE in de toekomst? (stap 2) p. 7 Hoofdstuk 8 Wat is er nodig om te komen tot een goede uitvoering van VVE? (stap 3) p. 9 Paragraaf 8.1 Randvoorwaarden p. 9 Paragraaf 8.2 Adviezen werkgroep Harmonisatie en VVE p.10 Paragraaf 8.3 Middelen p.11 Hoofdstuk 9 Vastleggen van ambities en samenwerkingsintentie (stap 4-5-6) p.11 Hoofdstuk 10 Conclusies en aanbevelingen p.12 Bijlage 1 Actuele ontwikkelingen p.13 Bijlage 2 Erkende VVE-programma s p.15 Bijlage 3 Relevante Wet- en regelgeving p.29 Bijlage 4 Opdracht werkgroep Voorschoolse Educatie p.31 Bijlage 5 Tussenrapportage Werkgroep Voorschoolse Educatie t.b.v. LEA p.33 Bijlage 6 Intentieverklaring samenwerking uitvoering VVE Lingewaard LEA p.36 Bijlage 7 Toetsingskader Voorschoolse Educatie (losse bijlage) Bijlage 8 Inventarisatie op organisatieniveau (losse bijlage) Bijlage 9 Inventarisatie op locatieniveau (losse bijlage) 2

3 1. Inleiding Op 2 november 2011 heeft het LEA-overleg ingestemd met het formeren van een werkgroep Voorschoolse Educatie. Met de instelling van deze werkgroep onderstrepen de LEA-partners het belang dat zij hechten aan het beleid en de uitvoering van Voorschoolse Educatie in het werkgebied van de gemeente Lingewaard. De werkgroep Voorschoolse Educatie is actief sinds januari Als eerste heeft de werkgroep ervoor gekozen om haar opdracht, waarover verderop meer, breder op te pakken dan alleen Voorschoolse Educatie en zich ook uit te spreken over de Vroegschoolse Educatie, gelet op de Doorgaande Ontwikkelingslijn van kinderen. In deze notitie wordt verder dan ook gesproken over de werkgroep Voor- en Vroegschoolse Educatie (VVE). Deze rapportage is het eindproduct van de werkgroep en een advies richting de gemeente Lingewaard voor de uitvoering van het VVE-beleid vanaf Aanleiding Lingewaard kent op dit moment één aanbieder van gesubsidieerde Voorschoolse Educatie: namelijk Stichting Voorschools en Primair Onderwijs De Linge (verder SVPO de Linge). Op 15 december 2011 heeft de gemeenteraad ingestemd met de Beleidsnotitie Voorschoolse Educatie De subsidierelatie met SVPO de Linge is verlengd tot en met Aan de raad is toegezegd dat schoolbesturen en peuterspeelzaal- en kinderopvanginstellingen betrokken worden bij de verdere uitwerking van de Voorschoolse Educatie in Lingewaard via het instellen van een werkgroep. De raad heeft bij de vaststelling van de notitie het College van B&W verzocht om de subsidie voor Voorschoolse Educatie niet alleen in te zetten voor taalachterstanden, maar naar alle gebieden die een bedreiging zijn voor het uiteindelijk behalen van een startkwalificatie. De raad wil dat de gemeente met de LEA-partners onderzoekt welke oplossingen er zijn om alle doelgroepkinderen te bereiken en hoe de subsidie wordt ingezet. Voor de duidelijkheid volgen er eerst de definities van diverse gehanteerde termen in deze rapportage, zodat voor iedere lezer helder is wat er nu precies met bepaalde termen wordt bedoeld. 3. Definities en kaders 3.1 Definities Voor- en vroegschoolse educatie (VVE) is onderwijs voor zeer jonge kinderen met een (taal)achterstand. Hiermee kunnen kinderen spelenderwijs hun taalachterstand inhalen, zodat zij een goede start kunnen maken op de basisschool. In deze paragraaf wordt een overzicht gegeven van de wettelijke definities en een lokaal vastgestelde definitie Voorschoolse Educatie (artikel 1.1. Wet Kinderopvang en kwaliteitseisen peuterspeelzalen) Dit is de uitvoering van een door het college van burgemeester en wethouders gesubsidieerd programma, dat gericht is op het verbeteren van de voorwaarden voor het met succes instromen in het basisonderwijs voor kinderen die nog niet tot een school kunnen worden toegelaten. Voorschoolse Educatie is bedoeld voor peuters van 2 tot 4 jaar en kan plaatsvinden op de peuterspeelzaal of de kinderopvang. Gemeenten zijn verantwoordelijk voor de Voorschoolse Educatie en bepalen zelf welke kinderen in aanmerking komen. Deze kinderen worden doelgroepkinderen genoemd. 3

4 In Lingewaard luidt de definitie van een doelgroepkind Voorschoolse Educatie vanaf 1 januari 2012: Peuters uit de gemeente Lingewaard die in aanmerking komen voor Voorschoolse Educatie zijn alle twee- en driejarige kinderen, die een verwijzing hebben gekregen van het consultatiebureau op basis van een gesignaleerde taalontwikkelingsachterstand of een hoog risico daarop. De definitie van de doelgroep voorschoolse educatie is vastgesteld door het college van B&W op 20 december Alle instellingen hebben hierover op 1 februari 2012 een brief van de gemeente ontvangen. Vanaf 1 januari 2012 is het consultatiebureau de enige instelling die een indicatie voor Voorschoolse Educatie kan afgeven. Vroegschoolse educatie (artikel 1, Wet Primair Onderwijs) Dit is de uitvoering van een programma, gericht op het verbeteren van de voorwaarden voor het met succes doorstromen in het basisonderwijs, dat wordt verzorgd in groep 1 en 2 van een basisschool als vervolg op de voorschoolse educatie, bedoeld in de artikelen 1.1 en 2.1 van de Wet kinderopvang en kwaliteitseisen peuterspeelzalen. Voor vroegschoolse educatie zijn basisscholen verantwoordelijk. VVE-Programma s Er zijn diverse programma's voor VVE. Ze richten zich vooral op taalachterstanden, maar besteden ook aandacht aan bijvoorbeeld rekenen, motoriek en de sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen. Voor het uitvoeren van gesubsidieerde Voorschoolse Educatie mag de gemeente het programma kiezen. Op de website van het Nederlands Jeugd Instituut (NJI) staat een overzicht van de gangbare VVE-programma s: en ook welke programma s landelijk erkend zijn. In bijlage 2 treft u ook een uitgewerkte toelichting op de VVE-programma s aan. Gesubsidieerde en ongesubsidieerde VVE Wanneer er door peuterspeelzalen en kinderdagverblijven door de gemeente gesubsidieerde Voorschoolse Educatie wordt aangeboden, komt de GGD de kwaliteit ervan inspecteren. Dit is vastgelegd in het toetsingskader Voorschoolse Educatie (zie bijlage 7) wat een inhoudelijke uitwerking is van de kwaliteitsaspecten, zoals geformuleerd in het Besluit basisvoorwaarden kwaliteit Voorschoolse Educatie. Deze eisen zijn aanvullend op de reguliere kwaliteitseisen voor peuterspeelzalen en kinderopvang. Een locatie waar gesubsidieerde Voorschoolse Educatie wordt aangeboden wordt ook geregistreerd in het Landelijk Register Kinderopvang en Peuterspeelzalen. Voor ongesubsidieerde Voorschoolse Educatie gelden deze eisen dus niet. 3.2 Kader Voorschoolse Educatie: De doelstelling van Voorschoolse Educatie heeft de gemeente omschreven in de Beleidsnotitie Voorschoolse Educatie , die op 15 december 2011 door de gemeenteraad is vastgesteld. De kaders die in die notitie zijn aangegeven, zijn nog steeds van toepassing op de uitvoering van Voorschoolse Educatie. Deze kaders zijn tevens vastgelegd in de uitvoeringsovereenkomst die de gemeente met de aanbieder van Voorschoolse Educatie heeft afgesloten voor 2012 en Kort samengevat luiden deze kaders: Vergroten van het bereik van doelgroepkinderen alle doelgroepkinderen moeten een aanbod Voorschoolse Educatie krijgen; Een gemeentebreed aanbod, geen segregatie; Binnen alle voorzieningen moet er aandacht zijn voor signaleren, bestrijden en voorkomen van ontwikkelingsachterstanden; 4

5 De maximale ouderbijdrage voor Voorschoolse Educatie binnen het peuterspeelzaalwerk bedraagt in ; Voor de subsidiering van Voorschoolse Educatie worden er prestatieafspraken met de aanbieder gemaakt; Alle uitvoeringskosten zijn opgenomen in de kostprijs voor een capaciteitsplaats van vier dagdelen; Het minimale aanbod plaatsen Voorschoolse Educatie in Lingewaard was 35 plaatsen, maar o.b.v. de leerlingtelling op nog 33; Er moet worden gewerkt met een landelijk erkend VVE-programma, bij voorkeur Startblokken; In artikel 166, lid 1 van de Wet op het Primair Onderwijs staat dat het College van B&W moet zorgdragen voor voldoende voorzieningen in aanbod en spreiding, waar kinderen met een risico op een achterstand in de Nederlandse taal kunnen deelnemen aan Voorschoolse Educatie. Vervolgens is in artikel 5 van het Besluit Basisvoorwaarden kwaliteit Voorschoolse Educatie vermeld dat voor Voorschoolse Educatie een programma moet worden gebruikt, waarin op gestructureerde en samenhangende wijze de ontwikkeling wordt gestimuleerd op het gebied van taal, rekenen, motoriek en sociaal-emotionele ontwikkeling. 3.3 Kader Vroegschoolse educatie De kaders voor de vroegschoolse educatie hoeven niet door de gemeente te worden vastgesteld, aangezien vroegschoolse educatie ook niet door de gemeente wordt gesubsidieerd. Deze zijn al opgenomen in landelijke wet- en regelgeving. Deze zijn terug te vinden in bijlage Opdracht Het LEA-overleg heeft de werkgroep onderstaande opdracht gegeven. De werkgroep moet vanuit de opdracht trachten een antwoord te geven op de volgende vragen: a. Een visie op: waar willen we gezamenlijk staan met Voorschoolse Educatie in de toekomst? b. Welke rol ziet men voor de eigen instelling als potentiële aanbieder hierin? c. Wat betekent dat dan voor het aanbod van Voorschoolse Educatie, zowel organisatorisch als in relatie tot andere beleidsvelden? d. Het vastleggen van de samenwerkingsintentie; e. Wat betekent dat dan voor de kosten voor Voorschoolse Educatie? f. Wat betekent dat dan voor de financiering door de gemeente? Het resultaat c.q. advies van de werkgroep wordt geagendeerd voor de LEA-vergadering van 26 september Na instemming van de LEA-partners met de rapportage kan deze in procedure worden gebracht voor behandeling in de raadsvergadering van december De opdracht vanuit het LEA-overleg van 2 november 2011 is als bijlage 4 opgenomen. Zoals in de inleiding al aangegeven, heeft de werkgroep haar opdracht uitgebreid met ook Vroegschoolse Educatie. Deze uitbreiding heeft in het bijzonder betrekking de punten a, b en d. 5. Samenstelling en aanpak Werkgroep Als inhoudelijk deskundige heeft Susan Kolkman namens gemeente Lingewaard deelgenomen aan de werkgroep. Willem Bijker is als procesbegeleider aangesteld ten aanzien van voortgang en resultaat. De leden van de werkgroep zijn allen afgevaardigd door hun onderwijs-, peuterspeelzaal- of kinderopvangorganisatie en vanuit hun werkveld deskundig op het gebied van Voorschoolse Educatie. Kinderopvang de Deugniet, Kinderdagverblijf t Centrum en peuterspeelzaal Benjamin hebben aangegeven niet te willen c.q. kunnen participeren in deze werkgroep. Door de gemeente Lingewaard is de organisatie rondom de werkgroep verzorgd zoals het beschikbaar stellen van de vergaderlocatie, versturen van uitnodigingen, verzorgen van de verslaglegging en het opstellen van de eindrapportage. 5

6 Namens diverse LEA-partners zijn de volgende personen afgevaardigd om deel te nemen aan de werkgroep VVE: Joke Rasing SVPO De Linge, directeur Peuterspeelzaalwerk Karin Morina Kinderopvang SKAR, Unitmanager Haalderen/Angeren/Doornenburg Margriet Hofstee Kinderopvang Zonnekinderen, manager locaties Ellen van Bon Schoolbestuur Batavorum, directie basisschool Jozefschool, Huissen Judith van den Broek Schoolbestuur SVPO De Linge, beleidsmedewerker Primair Onderwijs Sven Schwartau Schoolbestuur Stichting ATOS, directeur obs De Tichelaar, Gendt Eveline Alberts Consultatiebureau (STMG/JGZ), manager Susan Kolkman Gemeente Lingewaard Willem Bijker Gemeente Lingewaard Deze werkgroep is in totaal 7 keer bij elkaar gekomen. Startbijeenkomst: bespreken plan van aanpak, uitzetten inventarisatie 23 januari 2012 Stap 1: Inventariseren en benoemen 5 maart 2012 Stap 2: Hoe zou het moeten worden 16 april 2012 Stap 3: Wat hebben we daarvoor nodig (middelen, randvoorwaarden 7 mei 2012 enz.) Stap 4: Hoe komen we daar; benoemen samenwerking 25 juni 2012 Stap 5: Hoe leggen we die samenwerking vast en hoe vertellen we het 20 augustus 2012 anderen Stap 6: Formaliseren: vaststellen eindnotitie en ondertekenen convenant 3 september 2012 In april 2012 is ten behoeve van de deelnemers aan de werkgroep een tussenrapportage opgesteld voor het LEA-overleg en verspreiding in de eigen organisatie. Uitwerking opdracht werkgroep De werkgroep heeft zich in zeven bijeenkomsten gebogen over de vragen uit de opdracht. Hieronder wordt per vraag een samenvatting en conclusie weergegeven. Zoals eerder genoemd heeft de werkgroep haar opdracht op een aantal onderdelen verbreed. 6. Inventarisatie (stap 1) Voor een goede uitwerking van een nieuwe visie op VVE vanaf 2014 is het van belang ook de huidige stand van zaken op te nemen in deze rapportage. In samenwerking met de werkgroep is een inventarisatie uitgezet om een beeld te krijgen van de huidige VVE-activiteiten bij alle LEA-partners. Op advies van de werkgroep is in het kader van de doorgaande ontwikkelingslijn ook nadrukkelijk gekeken naar het aanbod van vroegschoolse educatie in Lingewaard. De volgende conclusies kunnen worden getrokken uit de inventarisaties op locatie- en organisatieniveau: De doelgroepkinderen zijn alleen in beeld bij SVPO de Linge (psz), tot nu toe de enige aanbieder van gesubsidieerde Voorschoolse Educatie. Het is op dit moment daarom nog niet goed mogelijk een overzicht te geven van alle doelgroepkinderen, ongeacht of en welke voorschoolse voorziening ze bezoeken. Het aantal doelgroepkinderen in Lingewaard is van beperkte omvang, maar dat is mede een gevolg van de krappe definitie, die vanaf 2012 in Lingewaard wordt gehanteerd. Wanneer conform de wens van de raad de definitie weer breder zou moeten worden, zal ook het aantal doelgroepkinderen toenemen. De spreiding van de doelgroepkinderen is niet evenredig verdeeld over Lingewaard, waarbij moet worden opgemerkt dat de spreiding ook niet constant te noemen is. 6

7 Op vijf van de tien locaties van SVPO de Linge (Holleke, Hummelhonk, Olifantenbos, Vlindertuin, Zandkabouter) wordt gesubsidieerde voorschoolse educatie aangeboden, op de andere vijf ongesubsidieerde voorschoolse educatie. Kinderopvang SKAR en Kinderopvang Zonnekinderen bieden beiden ongesubsidieerde voorschoolse educatie aan. SVPO de Linge (psz), Kinderopvang SKAR en Kinderopvang Zonnekinderen (allen ook deelnemers aan de werkgroep) hanteren in Lingewaard een erkend VVE-programma (resp. Startblokken, Uk en Puk en Startblokken); De meeste basisscholen werken niet met een erkend VVE-programma. Een enkele school werkt met Basisontwikkeling (het vervolg op Startblokken). De inventarisaties op organisatieniveau en op locatieniveau zijn opgenomen als bijlage 8 en bijlage 9. Uit gegevens van SVPO de Linge blijkt dat er in de periode 1 januari 1 juli kinderen gebruik hebben gemaakt van vier dagdelen voorschoolse educatie (in- en uitstroom op diverse momenten) en 7 kinderen van drie dagdelen (overgangsregeling). Van de 45 kinderen hadden er 30 een indicatie o.b.v. taalachterstand, 2 o.b.v. een ontwikkelingsstoornis en 13 o.b.v. gezins- of opvoedingsproblematiek. Omdat veel kinderen al in 2011 zijn gestart met voorschoolse educatie, is er een aantal kinderen dat nu niet meer voldoet aan de definitie van een doelgroepkind. Deze kinderen blijven voorschoolse educatie volgen tot ze vier jaar zijn. 7. Waar willen we gezamenlijk voor staan met VVE in de toekomst? (Stap 2) In de beleidsnotitie uit 2011 heeft de gemeente aangegeven dat de volgende uitgangspunten voor haar van belang zijn voor de uitvoering van Voorschoolse Educatie: Gemeentebreed aanbod van Voorschoolse Educatie, toegankelijk voor alle doelgroepen; Aanbod Voorschoolse Educatie sluit aan op het aantal te bereiken doelgroepkinderen; Kinderen krijgen minimaal 10 uur per week Voorschoolse Educatie aangeboden; Segregatie wordt zoveel mogelijk voorkomen. Bij voorkeur worden geen groepen Voorschoolse Educatie gevormd met alleen maar kinderen met een indicatie voor Voorschoolse Educatie. De werkgroep heeft vervolgens n.a.v. diverse discussies een aantal gezamenlijke conclusies getrokken over waar men over een aantal jaren zou willen staan met VVE in de gemeente Lingewaard. 1. De werkgroep vindt de taalontwikkeling een belangrijke voorwaarde voor de algehele ontwikkeling van een kind, maar niet de enige. VVE is ook vooral taalontwikkeling, maar de ogen moeten zeker niet gesloten worden voor aanverwante problemen/ontwikkelingen. 2. De nieuwe SLO-doelen voor het jonge kind ( met name op het gebied van taal, kunnen de LEA-partners helpen om gezamenlijke uitgangspunten vast te stellen voor de ontwikkeling van kinderen bij de start op de basisscholen. Met name observaties door de medewerkers van de voorschoolse voorzieningen zijn dan van belang. Duidelijk moet zijn waar de kinderen vandaan komen en waar ze op het moment van overdracht staan. 3. Het feit dat is besloten om de doelgroep voorschoolse educatie te beperken tot alleen kinderen met een taalachterstand vindt de werkgroep, net als de gemeenteraad, zorgelijk. De kinderen die op basis van de nieuwe definitie niet meer in aanmerking komen voor voorschoolse educatie, moeten goed worden gevolgd door het consultatiebureau en het CJG, zodat ook zij het aanbod krijgen die zij nodig hebben. 4. Ouderbetrokkenheid en educatief partnerschap zijn hierbij wezenlijke voorwaarden. 7

8 5. Er is een sterke behoefte aan het elkaar ontmoeten op de werkvloer, het uitwisselen van inhoudelijke informatie over gehanteerde methodes en programma s, bijvoorbeeld op het gebied van taal, en het scheppen van mogelijkheden voor het volgen van gezamenlijke scholing door medewerkers van voorschoolse voorzieningen en het basisonderwijs. 6. De informatie van het overdrachtsformulier zou door de groepsleerkracht direct gebruikt moeten worden om het groepsplan van groep 1 op te stellen. Hierdoor kan de leerkracht op basis van de verkregen informatie direct met een kind aan de slag. Aangegeven is wel dat de reflectie op het eigen handelen en het uitvoeren van goede observaties door het personeel nog onderbelicht is. 7. Een mogelijkheid is om op termijn de LOV-procedure aan te vullen met informatie uit observatiesystemen over de leeftijdsadequate ontwikkeling van kinderen. Hierop is door de kinderopvanginstellingen aangegeven, dat wanneer op termijn ook in Lingewaard voor deze optie gekozen wordt, dit van deze voorzieningen een investering vraagt, die budgettair voor hen niet mogelijk is. Gebruik van een observatiesysteem dat aansluit bij de basisscholen in Lingewaard vergt investering in tijd en middelen. Peuterspeelzaalwerk De Linge heeft de keuze gemaakt om deze investering te doen en om met ingang van het schooljaar met het observatiesysteem KIJK te gaan werken en hiermee de inhoudelijke doorgaande lijn te versterken. 8. Daarnaast is opgemerkt dat het met name in Bemmel en Huissen gezien het grote aantal locaties erg lastig om de warme overdracht tussen voorschoolse voorzieningen en basisscholen te organiseren in de praktijk. In de daarop volgende bijeenkomsten van de werkgroep zijn drie mogelijke scenario s besproken voor het toekomstig aanbod Voorschoolse Educatie in Lingewaard. Scenario 1: Handhaven van de huidige situatie: gesubsidieerde voor schoolse educatie voor doelgroepkinderen alleen op de peuterspeelzalen van SVPO de Linge. Scenario 2: Verspreid aanbod van gesubsidieerde Voorschoolse Educatie, waarbij een bedrag per doelgroepkind kan worden verstrekt aan een aanbieder. Scenario 3: Het vormen van samenwerkingsverbanden op het gebied van gesubsidieerde Voorschoolse Educatie tussen voorschoolse voorzieningen in de (grote) kernen van Lingewaard Kort samengevat is als volgt gereageerd door de instellingen op deze scenario s (voor een volledige reactie wordt naar alle verslagen van de werkgroep verwezen): De werkgroep is zich ervan bewust dat de gemeente beperkte middelen heeft voor de uitvoering van Voorschoolse Educatie en dat het relatief gezien om een klein aantal kinderen gaat. Deze kinderen staan centraal, niet de instelling. Er is bereidheid tot het voeren van gesprekken met de LEA-partners en ook benutten van ruimtes in scholen voor voorschoolse voorzieningen. Tot op heden zijn er alleen oriënterende gesprekken gevoerd. Er is sprake van een sterk krachtenveld met diverse belangen, waarbinnen een dergelijk proces tijd kost. Bestuursmatig denken is nodig om te weten wat er in de kernen gedaan moet worden. De werkgroep zou graag zien dat alle partners inzicht geven in de problematiek per kern binnen hun organisatie. Dit vraagt dan wel om openheid van de LEA-partners en tonen van kwetsbaarheid (bijv. de voorschoolse voorzieningen hebben geen inzicht in prognoses per school en fusieplannen). De werkgroep vraagt zich af of tijd al rijp is voor bestuurlijke integratie van voorschoolse voorzieningen, mede gelet op de gescheiden financieringsstromen. De leden zijn bereid om mee te denken over Integrale Kindcentra (deelname minder vrijblijvend), maar moeten ook reëel zijn, bijvoorbeeld gelet op de krimp in de kinderopvang. Wellicht kan e.e.a. anders georganiseerd worden en moet er worden gezocht naar andere samenwerkingsvormen. Er moet meer worden gedaan met verschillende instellingen en misschien zelfs wel onder een andere noemer. 8

9 De voorschoolse voorzieningen binnen de werkgroep zouden graag de garantie krijgen dat er een minimum aantal kindplaatsen voor Voorschoolse Educatie wordt afgenomen. Voorschoolse Educatie kan niet op alle locaties worden aangeboden, maar ook niet voor bijvoorbeeld twee kinderen. De voorkeur van de werkgroep gaat uit naar een aanbod in de drie grootste kernen, ongeacht welke voorschoolse voorziening dit dan uitvoert. De werkgroep is zich ervan bewust dat hiermee voor een aantal ouders een grote(re) reisafstand moet worden overbrugd. Daarnaast is aangegeven dat het mogelijk is om VVE-geschoolde medewerkers in Lingewaard vanuit locaties buiten Lingewaard in te zetten. Verder vraagt de werkgroep aandacht voor de eisen aan Voorschoolse Educatie en kinderopvang, bijv. o.b.v. de Wet kinderopvang mag er maar een bepaald aantal gezichten op de groep staan. Tot slot vraagt de werkgroep aandacht voor de koppeling met het primair onderwijs. De LOVformulieren en een warme overdracht zijn hierbij zeer belangrijk. Alle deelnemende voorschoolse voorzieningen zijn geïnteresseerd in het aanbieden van VVE. SVPO de Linge wil deze activiteit graag behouden in hun organisatie, terwijl Kinderopvang SKAR en Kinderopvang Zonnekinderen VVE graag gesubsidieerd in Lingewaard zouden willen aanbieden. Conclusies t.a.v. de scenario s: De werkgroep concludeert na uitvoerige discussie dat: 1. Op alle voorschoolse voorzieningen gesubsidieerde Voorschoolse Educatie aanbieden utopisch is. Vanuit overwegingen van efficiency en effectiviteit moeten er daarom keuzes voor een beperkt aantal locaties worden gemaakt. 2. Er moet een minimaal, laagdrempelig aanbod zijn. Het is voor ouders/kinderen niet verplicht om VVE te volgen. 3. Er moet op minimaal drie locaties in de grote kernen Bemmel, Gendt en Huissen een aanbod zijn voor doelgroepkinderen, die voldoen aan de voorwaarden voor het volgen van Voorschoolse Educatie, ongeacht welke voorschoolse voorziening. Het uitgangspunt is dat ouders op de fiets naar een VVE-locatie moeten kunnen. 4. De inzet van de VVE-middelen zou moeten worden gecoördineerd. Als wordt gekozen voor het verdelen van de beschikbare middelen over meerdere aanbieders, dan zouden er zeker geen middelen mogen wegvloeien naar de overhead, die eigenlijk bestemd zijn voor de zorg van leerlingen. De middelen zouden moeten worden gebundeld en organisatieoverstijgend moeten worden ingezet. 5. Het verschil moet op de groep worden gemaakt en dat kan niet als de middelen voor ambulante begeleiding van kinderen worden ingezet. 8. Wat is er nodig om te komen tot een goede uitvoering van VVE? (stap 3) 8.1 Randvoorwaarden Voor een zo goed mogelijk sluitend aanbod in Lingewaard heeft de werkgroep nog de volgende randvoorwaarden voor een goede uitvoering van VVE benoemd: Een goede registratie van gewichtleerlingen door het primair onderwijs is een eerste vereiste. Op basis van deze registratie en een achterliggende berekening ontvangt de gemeente een budget van het Rijk voor het bestrijden van onderwijsachterstanden. Voor de periode is de peildatum 1 oktober 2009 gebruikt. Op alle locaties zou er een basis Voorschoolse Educatie neergelegd moeten worden. De basis is wat betreft de werkgroep een landelijk erkend VVE-programma, dat volgens de bijbehorende voorwaarden wordt uitgevoerd (bijv. opnemen in pedagogisch beleidsplan en het opleidingsplan). Die gebeurt nu nog niet bij alle voorschoolse voorzieningen in Lingewaard. Ook niet alle instellingen van 0-4 jaar zitten in deze werkgroep. Het consultatiebureau kan alleen maar verwijzen als er ook daadwerkelijk Voorschoolse Educatie wordt aangeboden. Voorschoolse 9

10 Educatie moet breed worden neergezet, elk kind moet kunnen profiteren, keuzevrijheid van ouders staat voorop. In 2002 is een bewuste keuze gemaakt voor Startblokken. De focus heeft daarna eigenlijk altijd op de voorschool gelegen. Men moet elkaar nu meer vinden, een gezamenlijke scholing voor pedagogisch medewerkers en leerkrachten kan daaraan bijdragen. Inzicht in het VVE-aanbod van groep 1-2 is van cruciaal belang voor de doorgaande ontwikkelingslijn. De huidige verbindingen moeten worden versterkt, bijvoorbeeld door het instellen van inhoudelijke werkgroepen. Een belangrijke vraag die voorligt, is of de koppeling moet plaatsvinden op basis van de inhoud of het gehanteerde VVE-programma. De werkgroep adviseert het LEA om hiervoor een vervolgopdracht te verstrekken aan een werkgroep. Voor Vroegschoolse educatie (in groep 1 en 2 van het primair onderwijs) gelden andere eisen, deze zullen in vervolgstappen verder uitgewerkt moeten worden. De Doorgaande Lijn zorgt juist voor de winst die we met elkaar moeten halen. Voorstel: meer inhoudelijk overleg creëren in netwerk van medewerkers, waarin gemeenschappelijke doelen worden besproken en gezamenlijke doelen worden gesteld. Er is input vanuit het veld nodig. Gesubsidieerd of ongesubsidieerd VVE aanbieden kan gevolgen hebben voor de kwaliteit die wordt geboden op de betreffende locatie. Wel of niet gesubsidieerde VVE aanbieden, is ook een grond voor al dan niet een uitgebreidere inspectie door de GGD. Ouderbetrokkenheid is heel erg belangrijk. Dat zou eigenlijk moeten worden opgenomen als voorwaarde voor het aanbieden van Voorschoolse Educatie. Koppeling met het CJG is belangrijk, evenals regievoering Ook kritisch kijken naar de definitie van VVE, voldoet die nu. En is het een optie om te stellen dat wanneer ouders geen gebruik maken van verwijzing naar logopedie, dan ook geen verwijzing krijgen naar VVE. Sleutelrol voor het Consultatiebureau, zij hebben alle kinderen in beeld en hebben een inspanningsverplichting om ervoor te zorgen dat kinderen worden toegeleid naar voorschoolse voorzieningen en doelgroepkinderen naar VVE. De werkgroep heeft zorgen over kinderen die vanaf 2012 buiten de doelgroep VVE vallen. Voor deze kinderen moet worden gezocht naar andere wegen voor hulp, zoals Integrale Vroeghulp, MEE, Karakter enz. Richting de gemeenteraad zou kenbaar moeten worden gemaakt dat deze kinderen zonder VVE niet buiten de boot vallen, maar dat zij op andere manieren worden ondersteund en begeleid. Als dat onvoldoende is en deze kinderen ook onder de definitie van een doelgroepkind zouden moeten vallen (de doelgroep wordt dan vergroot), dan zouden hiervoor ook meer middelen beschikbaar moeten worden gesteld. Goede evaluatie/monitoring van het bereik onder doelgroepkinderen. Evaluatie gang van zaken na bijv. een half jaar (medio 2014). Discussie op agenda zetten daar waar het hoort. Er moeten beslissingen worden genomen, niet per-sé door de werkgroep, maar uiteindelijk door de gemeentepolitiek. In december 2012 wordt er ook een besluit genomen over de toekomst van het peuterspeelzaalwerk. Er moet worden afgewacht welke gevolgen dit weer heeft voor de inrichting van het VVE-aanbod. De vraag die de werkgroep VVE nog heeft voor de gemeente is hoe de keuze voor de organisatie en locatie in deze kernen tot stand komt. Mogelijk dat de gemeente dit wil aanbesteden. Dit betekent dat de vraag uit de opdracht wat e.e.a. dan betekent voor het organisatorische aanbod van Voorschoolse Educatie nu nog niet door de leden van de werkgroep kan worden beantwoord. 8.2 Adviezen werkgroep Harmonisatie en VVE Een deel van de adviezen die deze werkgroep geeft, sluiten aan bij de adviezen die de werkgroep Harmonisatie en VVE in april 2012 aan het LEA en de gemeente heeft gegeven, namelijk: 10

11 1. Het doorontwikkelen van de samenwerking tussen partners en het delen van deskundigheid. Gebruik maken van elkaars deskundigheid en het organiseren van bijeenkomsten voor medewerkers is erg nuttig gebleken. 2. Het geven van duidelijkheid over de toeleiding van doelgroepkinderen, de definitie van doelgroepkinderen en het beschikbare budget. Belangrijk hierbij is inzicht in de doelgroep, monitoring en vroegsignalering. Aangegeven is verder dat tussen alle ontwikkelingen door er kansen moeten worden gezien om verbindingen te leggen. Het deelnemen aan netwerken e.d. zou de samenwerking bevorderen. De kracht hierin is de bestaande overleg- en projectstructuren, zoals het LEA en de werkgroep Doorgaande Ontwikkelingslijn hiervoor te gebruiken. 8.3 Middelen Wanneer Voorschoolse Educatie op slechts drie locaties wordt aangeboden betekent dit dat dit voor de kosten voor de uitvoering van Voorschoolse Educatie de volgende consequenties heeft: - Verdeling over drie instellingen - Bij 1 organisatie De gemeente ontvangt een budget van het Rijk voor de bestrijding van onderwijsachterstanden, in Daarnaast investeert de gemeente ook nog eigen middelen. SVPO de Linge ontvangt in 2012 een bedrag van in totaal (uitgaande van kostprijs minus de wettelijk lage ouderbijdrage) voor de uitvoering van Voorschoolse Educatie. Naar verwachting bedraagt dit bedrag in In 2012 kunnen zij voor dit bedrag 54 plaatsen Voorschoolse Educatie aanbieden (uitgaande van twee dagdelen bovenop de twee reguliere dagdelen). Zekerheid over het jaarlijkse budget tot en met 2017 kan de gemeente niet geven, gelet op de huidige economische situatie en mogelijk nieuwe bezuinigingen die vanuit het Rijk op gemeenten af kunnen komen. In de jaarlijkse subsidiebeschikking en uitvoeringsovereenkomst zal daarom het voorbehoud moeten worden gemaakt dat op basis van onvoorziene omstandigheden of nieuwe bezuinigingen van het rijk of gemeente het subsidiebudget kan wijzigen. 9. Vastleggen van ambities en samenwerkingsintentie (Stap 4-5-6) De werkgroep benadrukt dat goede Voorschoolse Educatie moet passen bij de ontwikkeling van een kind en de doorgaande lijn hierbij. Het op elkaar aansluiten van VVE-programma s, een warme overdracht van informatie over kinderen, monitoring en evaluatie van het beleid vormen daarbij een belangrijk bestanddeel. De doorgaande lijn zou in de toekomst nog meer gericht moeten worden op inhoudelijke overdracht. Ambities Alle werkgroepleden onderschrijven de gestelde ambities (naast de (wettelijke) voorwaarden, waaraan in ieder geval moet worden voldaan) en zien ook de noodzaak tot samenwerking. Kort samengevat zijn deze ambities: Alle doelgroepkinderen krijgen een aanbod voorschoolse educatie; Het bereik onder doelgroepkinderen moet worden vergroot; Binnen alle voorzieningen is er aandacht voor signaleren, bestrijden en voorkomen van ontwikkelingsachterstanden. Taalontwikkeling is een belangrijke voorwaarde voor de algehele ontwikkeling van een kind, maar niet de enige. Alle voorzieningen werken met een landelijk erkend VVE-programma, conform de site van het NJI, waarbij de voorkeur van de gemeente voor de uitvoering van gesubsidieerde Voorschoolse Educatie uit gaat naar Startblokken. O.b.v. de LOV-procedure en de SLO-doelen voor het jonge kind op het gebied van taal, rekenen en sociaal-emotionele ontwikkeling wordt informatie overgedragen van de voorschoolse voorziening naar het basisonderwijs. 11

12 Op drie locaties in Lingewaard wordt gesubsidieerde voorschoolse educatie aangeboden. De doorgaande lijn tussen voorschoolse voorziening en basisonderwijs wordt verder versterkt. Op welke manier dat zou moeten plaatsvinden, is nog onderwerp van overleg tussen de betrokken instellingen. Voor een goede uitvoering van Voorschoolse Educatie is het belangrijk om deze samenwerking tussen de diverse partners te benoemen en daarnaast ook vast te leggen op bestuurlijk niveau, zodat het ook echt door alle LEA-partners wordt gedragen. In overleg met de werkgroep is er een intentieverklaring opgesteld (zie bijlage 6), die ter ondertekening voorgelegd wordt aan de LEApartners. 10. Conclusies en aanbevelingen Bij de vervulling van de opdracht heeft de werkgroep vanuit de huidige praktijk geconstateerd dat een deel van de doelgroepkinderen nog steeds niet in beeld is en ook lastig in beeld te krijgen is. Het consultatiebureau speelt hierbij een cruciale rol. De werkgroep stelt voor om op drie locaties in Lingewaard gesubsidieerde Voorschoolse Educatie (o.b.v. een van de landelijke erkende programma s) aan te bieden, te weten in de kernen Huissen, Gendt en Bemmel. Daarmee wordt een efficiënte en effectieve inzet van middelen gewaarborgd. De werkgroep heeft geen uitspraken gedaan over welke organisatie dan dit VE-aanbod zou moeten verzorgen. De gemeente moet hierin een keuze maken. Taal is een belangrijke voorwaarde in de ontwikkeling van een kind. Om elk kind een gestructureerd aanbod Voorschoolse Educatie aan te kunnen bieden stelt de werkgroep de ambitie te hebben dat op elke voorschoolse voorziening een basisaanbod Voorschoolse Educatie wordt gerealiseerd (ongesubsidieerde Voorschoolse Educatie). E.e.a. is echter niet af te dwingen. De effectiviteit van VVE zit volgens de werkgroep niet zozeer in het gebruik van een specifiek VVEprogramma, maar meer in het volgen en aansluiten op de ontwikkeling van het kind en de voortzetting in de Vroegschoolse periode. De doorgaande lijn zou zich meer inhoudelijk moeten ontwikkelen. De werkgroep is voorstander van het opzetten van inhoudelijke netwerken van pedagogisch medewerkers en leerkrachten, waarin op inhoud kennis en ervaring worden uitgewisseld. Inzicht in het VVE-aanbod op de basisscholen is van wezenlijk belang voor de doorgaande ontwikkelingslijn. De bestaande verbindingen kunnen worden versterkt, mogelijk door het instellen van inhoudelijke werkgroepen per kern. Een belangrijke vraag die nog voorligt, is of de koppeling tussen voorschoolse voorziening en basisonderwijs plaats vindt op basis van de inhoud of het gehanteerde VVE-programma. De werkgroep adviseert het LEA om hiervoor een vervolgopdracht te verstrekken aan een werkgroep. Wat dit overigens betekent voor de financiële investeringen voor voorschoolse voorzieningen en onderwijs is nog onduidelijk, duidelijk is wel dat de financiële mogelijkheden om te investeren gering dan wel nihil zullen zijn. 12

13 BIJLAGEN Bijlage 1 Actuele ontwikkelingen Bijlage 2 Erkende VVE-programma s Bijlage 3 Relevante Wet- en regelgeving Bijlage 4 Opdracht aan de werkgroep Voorschoolse Educatie Bijlage 5 Tussenrapportage Werkgroep Voorschoolse Educatie t.b.v. LEA Bijlage 6 Intentieverklaring samenwerking uitvoering VVE Lingewaard LEA Bijlage 7 Toetsingskader Voorschoolse Educatie (losse bijlage) Bijlage 8 Inventarisatie op organisatieniveau (losse bijlage) Bijlage 9 Inventarisatie op locatieniveau (losse bijlage) Bijlage 1 Actuele Ontwikkelingen In het kort wordt hier aangegeven dat er twee ontwikkelingen zijn die van invloed kunnen zijn op de verdere uitwerking van het beleid Voorschoolse Educatie vanaf Bestandsopname VVE door Inspectie van het Onderwijs In de OKE-wet, die vanaf 1 augustus 2010 van kracht is, staat dat de Inspectie van het Onderwijs een zgn. bestandsopname maakt in heel Nederland (zie bij het onderwerp vooren vroegschoolse educatie). Een van de onderdelen van de VVE-bestandsopname is de beschrijving en beoordeling (tegen de OKE-wet) van het gemeentelijke VVE-beleid. Dat is bij de gemeente Lingewaard inmiddels gebeurd door het invullen van een digitale vragenlijst op 14 mei Als peildatum voor deze VVE-bestandsopname geldt de datum van 1 januari 2012, dus ongeveer anderhalf jaar nadat de OKE-wet is ingegaan. De gemeente Lingewaard heeft aangegeven dat op vijf voorschoolse voorzieningen gesubsidieerde VVE wordt aangeboden (vijf peuterspeelzalen van SVPO de Linge). Daarbij is tevens de vraag gesteld naar welke basisschool de meeste kinderen van deze locaties dan doorstromen. Uiteraard is dit niet per definitie een één op één overgang, maar er zijn wat logische koppelingen gemaakt. Daarnaast heeft de gemeente ook drie scholen geselecteerd op basis van het aantal gewichtenleerlingen. Doordat deze scholen onder verschillende besturen vallen, zullen alle schoolbesturen op deze manier worden ondervraagd door de Inspectie van het Onderwijs. Dit zijn alle locaties die voor de bestandsopname zullen worden ondervraagd: Psz 't Hölleke Gendt en Basisschool de Vonkenmorgen (de Linge) Psz De Vlindertuin Huissen Psz 't Hummelhonk Bemmel en Basisschool de Regenboog (Stichting ATOS) Psz Het Olifantenbos Bemmel Psz De Zandkabouter Huissen en Basisschool de Jozefschool (Batavorum) Daarnaast ook nog basisschool De Tichelaar (Stichting ATOS), basisschool de Abacus (Batavorum) en basisschool de Zilverzwaan (Stichting ATOS). Samen met de Inspectie heeft de gemeente op 18 september 2012 een informatiebijeenkomst georganiseerd voor alle betrokkenen. Voordat het definitieve rapport over de bestandsopname gereed is, zullen er al enkele maanden verstrijken. Voor zover mogelijk worden alle resultaten wel meegenomen in het nieuwe beleid Voorschoolse Educatie vanaf Kinderopvangtoeslag versus peutergroepen Een discussie die op dit moment in het land speelt gaat over het uitvoeren van peuterspeelzaalwerk door kinderopvang instellingen. Dit heeft ook invloed op de uitvoering van Voorschoolse Educatie. Ouders die gebruik maken van de als kinderopvang geregistreerde peuteropvang hebben een terugvordering van de kinderopvangtoeslag van de Belastingdienst gekregen. De rechter heeft de 13

14 Belastingdienst in het gelijk gesteld Peuterspeelzaalwerk is in de Wet Kinderopvang expliciet uitgesloten van kinderopvangtoeslag. Peuterspeelzaalwerk is namelijk in de regel voor twee ochtenden of middagen in de week en heeft niet tot hoofddoel opvang van kinderen, zodat ouders arbeid en zorg kunnen combineren. Financiering van het peuterspeelzaalwerk gaat via subsidies van de gemeente, gemeenten ontvangen daarvoor geld via het gemeentefonds. Gemeenten zijn daarbij vrij om de hoogte van de bijdrage van ouders te bepalen. Er zijn steeds meer gemeenten die de subsidie voor peuterspeelzalen hebben afgeschaft en ouders naar de kinderopvang verwijzen. Dat een kinderopvangorganisatie voldoet aan alle (kwaliteits)eisen van de Wet kinderopvang, betekent nog niet dat de Belastingdienst opvang in een peutergroep binnen de kinderopvang beschouwt als opvang volgens de Wet kinderopvang. In enkele rechtszaken heeft de Belastingdienst nu van de rechter gelijk gekregen in de afwijzing van de kinderopvangtoeslag voor peutergroepen. Met als argument dat het, hoewel het onder de vlag van kinderopvang werd uitgevoerd, in feite peuterspeelzaalwerk betreft (en het aantal afgenomen uren dus veel lager is in verhouding tot de kinderopvang), waarvoor gemeenten juist geld ontvangen om dat te subsidiëren. De Belastingdienst achtte het aantal uren opvang te gering om de combinatie arbeid - zorg voor de ouder mogelijk te maken. Deze zaak is inmiddels door diverse instellingen, waaronder de VNG, aangekaart bij het Ministerie van SZW, dat zich nu beraadt op een beleidslijn. Tot die tijd is onduidelijk welke gevolgen dit heeft voor gemeenten en kinderopvanginstellingen. 14

15 Bijlage 2 Erkende VVE-programma s De meeste programma s op het gebied van voor- en vroegschoolse educatie zijn gericht op het voorkomen van onderwijsachterstanden. Ze worden meestal uitgevoerd in de voor- en vroegschoolse periode. Deze programma s zijn bedoeld voor kinderen uit kansarme milieus die het risico lopen dat zij niet of onvoldoende mee kunnen komen op school. Naast centrumgerichte programma s die hoofdzakelijk worden uitgevoerd in kinderdagverblijven, peuterspeelzalen en basisscholen, bestaan er programma s die hoofdzakelijk thuis worden uitgevoerd door ouders en kinderen. Daarnaast is een onderscheid te maken tussen integrale programma s die zich richten op meerdere ontwikkelingsgebieden, en programma s die zich richten op een specifiek ontwikkelingsgebied, bijvoorbeeld taalontwikkeling. De hieronder genoemde interventies zijn beschreven in de databank Effectieve Jeugdinterventies. In deze databank zijn interventies opgenomen die op zijn minst theoretisch goed onderbouwd zijn en door een onafhankelijke erkenningscommissie zijn erkend. Integrale centrumgerichte programma s (vve-programma s) Kaleidoscoop KO-totaal Piramide Speelplezier Sporen Startblokken en Basisontwikkeling Integrale gezinsgerichte programma s Instapje Jij bent belangrijk Opstap Opstapje Programma s voor taalstimulering (gericht op 1 ontwikkelingsgebied) Boekenpret Overstap Taallijn Ben ik in Beeld VVE in het primair onderwijs Taalprogramma's/methodes (voor kleuters) Programma dat bedoeld is om de taalontwikkeling te stimuleren. In de Verenigde Staten ontstond onder invloed van de deficiet- of taalachterstand opvatting jaren geleden de compensatiegedachte. De oorspronkelijke uitgangspunten hierbij waren dat de taalontwikkeling van kansarme kinderen in het algemeen inferieur was aan die van andere kinderen. Om deze kinderen meer kansen te geven werden voor het spreken van en het luisteren naar de standaardtaal taalprogramma's ontwikkeld. Deze ideeën werden in de jaren 60 in Europa overgenomen. Ook in ons land zijn toen enkele taalcompensatieprogramma's ontwikkeld. (R.A. Gerstel). Zowel in Amerika als in Europa werden deze programma's vanwege het feit dat ze zich volledig los van thuis afspeelden geen succes. In de jaren 70 werd een aantal programma's ontwikkeld vanuit het idee dat taalontwikkelingsproblemen samenhingen met problemen met bepaalde functies (bijvoorbeeld de auditieve functies). Vanuit die gedachte is onder andere het taaltrainingsprogramma Curriculum Schoolrijpheid ontwikkeld. Naast taalcompensatie- en taaltrainingsprogramma's werden taalactiverings- en taalstimuleringsprogramma's ontwikkeld die veel speelser van opzet waren en tot doel hadden meestal groepsgewijs- aandacht te besteden aan verschillende taalaspecten. Denk bijvoorbeeld aan het Taalactiveringsprogramma voor kleuters. Deze lijn werd voortgezet met programma's als Idee en Schatkist (voorlopers van leesmethodes) en bijvoorbeeld met het project Ik ben Bas. Tegenwoordig zijn bij veel taal- en leesmethodes voorlopers verschenen. 15

16 De laatste jaren zijn er weer programma's voor het onderwijs ontwikkeld die gericht zijn op taaltraining. Vaak zijn het hulpprogramma's bij toetsen, zoals de programma's bij de CITO-toetsen Ordenen, Ruimte en tijd, Taal voor kleuters en Taalplezier. Onder invloed van het toenemend aantal allochtone kinderen in de scholen werden ook programma's ontwikkeld. Een voorbeeld is Taalplan kleuters. Enkele jaren geleden werden op initiatief van de overheid de programma's Piramide en Kaleidoscoop ontwikkeld. Deze nemen in het huidige VVE-beleid een belangrijke plaats in, samen met andere VVEprogramma's. Naast programma's die met name in de onderwijssituatie worden uitgevoerd, zijn er programma's ontwikkeld waarbij ouders worden ingeschakeld. Een voorbeeld is het Op-Stap-project. VVErsterk Vraag van gemeente aan VNG: Het feit dat leidsters in het verleden (5 jaar of zo) Vversterk basis hebben gevolgd, voldoen zij dan nu aan de VVE-opleidingseisen? En als ze werken met Boekenpret, is dat dan een VVE-programma? Het is niet landelijk erkend als VVE-programma toch, het sluit er wel goed bij aan? Antwoord VNG: Boekenpret voldoet niet aan de vier domeinen, dus moet aangevuld worden (nog steeds volgens informatie OCW).En ja, volgens de letter van de wet is Versterk in orde. Er staat nergens hoe oud het certificaat maximaal mag zijn. De gemeente kan, en dat adviseert de VNG dan ook, in je eigen subsidievoorwaarden strengere eisen te stellen Kaleidoscoop Kaleidoscoop is een educatief programma voor kinderen van 2,5 tot 6 jaar, afgeleid van het Amerikaanse High/Scope programma. Het wordt uitgevoerd in een doorgaande lijn van de peuterspeelzaal naar groep 1 en 2 van de basisschool. Doel van Kaleidoscoop is het vergroten van de onderwijskansen van kinderen in achterstandssituaties. Oordeel Erkenningscommissie Interventies Theoretisch goed onderbouwd Doel Kaleidoscoop is ontwikkeld vanuit het onderwijsachterstandenbeleid en wil door brede ontwikkelingsstimulering de ontwikkelings- en onderwijskansen van kinderen in achterstandssituaties vergroten. Doelgroep Kaleidoscoop is in eerste instantie bedoeld voor kinderen in achterstandssituaties op peuterspeelzalen en in groep 1 en 2 van de basisschool. De intermediaire doelgroep bestaat uit peuterleidsters, pedagogisch medewerkers en leerkrachten. In de afgelopen jaren is Kaleidoscoop ook ontwikkeld voor kinderdagverblijven, groep 3 en verder van de basisschool en voor de buitenschoolse opvang. Ook is er een aanbod voor daghulpgroepen in de jeugdzorg. De voorliggende beschrijving is beperkt tot de oorspronkelijke doelgroep. De uitbreidingen zullen apart beschreven worden en ter beoordeling worden voorgelegd aan de erkenningscommissie. Aanpak Het programma is een bewerking van de Amerikaanse methode High/Scope. Actief leren is de kern van Kaleidoscoop. Kinderen verkennen, verbreden en verdiepen hun kennis en ervaringen in interactie met de leidsters en leerkrachten. Het programma gaat uit van de mogelijkheden, de motivatie en het eigen initiatief van kinderen en bevordert hun zelfstandigheid. Belangrijke elementen binnen de methode zijn een rijke en geordende leeromgeving, een vast dagschema, interactie tussen de beroepskracht en de kinderen, observatie van de kinderen en betrokkenheid van ouders. 16

17 Naast trainingen Kaleidoscoop voor peuterspeelzalen en groep 1 en 2 van de basisschool zijn er ook trainingen voor kinderdagverblijven, groep 3 en verder van de basisschool en voor de buitenschoolse opvang. Toepassingsgebied Voor- en vroegschoolse educatie (VVE) Materiaal Er zijn diverse materialen beschikbaar voor leidsters, leerkrachten en ouders, zoals de handboeken 'Actief leren', 'Actief leren met baby's, dreumesen en peuters' en 'Actief spelen en leren in de vrije tijd'. Er zijn ideeënboeken en werkboeken en meerdere dvd's die beroepskrachten ondersteunen bij het werken met het programma. Ook zijn er folders beschikbaar voor de diverse doelgroepen. Voor ouders is er een handleiding voor ouderbijeenkomsten, en een werkboek rondom taalontwikkeling. Daarnaast is er een (web based) observatie instrument (Kind Observatie Registratie) met verschillende handleidingen om de ontwikkeling van de kinderen te volgen en een instrument om de kwaliteit van de uitvoering van Kaleidoscoop te bewaken (het Programma Implementatie Profiel). Onderzoek Effectiviteit Er zijn twee Nederlandse onderzoeken naar de effecten van Kaleidoscoop Omdat een voormeting ontbreekt (de eerste meting is niet direct, maar pas na 6 respectievelijk na 12 maanden gedaan) hebben deze onderzoeken slechts een zwakke tot zeer zwakke bewijskracht. Eén van de onderzoeken vond plaats binnen de Voorschool. De resultaten wisselen per onderzoek. Kinderen die Kaleidoscoop vanaf de peuterspeelzaal hebben doorlopen halen betere resultaten op cognitieve en taaltoetsen dan kinderen die niet aan het programma hebben deelgenomen. Effecten op werkhouding zijn in negatieve richting en op sociaal-emotioneel gebied zijn geen effecten gevonden. In de Verenigde Staten is experimenteel onderzoek met follow up op zeer lange termijn uitgevoerd naar de effecten van High/Scope. Kinderen zijn gevolgd tot aan hun veertigste levensjaar. Uit dit onderzoek blijkt onder andere dat volwassenen die als kind aan het High/Scope programma hebben deelgenomen, vaker een middelbare school diploma behalen, minder crimineel zijn en economisch zelfstandiger zijn. In de Verenigde Staten bestond het programma uit een centrumgerichte én een thuisgerichte component waardoor de resultaten van deze studie niet zondermeer generaliseerbaar zijn naar de Nederlandse situatie KO-totaal KO-totaal is een educatief totaalprogramma dat een gestructureerde, didactische aanpak biedt voor de voor- en vroegschoolse educatie (VVE), bedoeld voor kinderen in de leeftijd van 2,5 tot 6 jaar in achterstandssituaties. Oordeel Panel Welzijn en Ontwikkelingsstimulering Theoretisch goed onderbouwd Doel Hoofddoel van KO-totaal is het vergroten van de Nederlandse taalvaardigheid. Voor kleuters gebeurt dit met Ik & Ko. Daarnaast kan met aparte programma's worden gewerkt aan vergroting van rekenvaardigheid (Ik en Ko Rekenen) en sociaal-communicatieve vaardigheden (Ik en Ko Sociaal Communicatieve Vaardigheden). Voor het werken met peuters worden deze drie doelen (vergroting van vaardigheden op het gebied van taal, rekenen en sociaal-communicatieve vaardigheden) in Puk en Ko geïntegreerd, met de nadruk op de verbetering van de taalontwikkeling. Doelgroep KO-totaal is bedoeld voor kinderen in de leeftijd van 2,5 tot 6 jaar. Het programma is bedoeld voor meertalige groepen, waarvan zowel risicokinderen als kinderen die in het Nederlands taalvaardig zijn, deel uitmaken. 17

18 Aanpak Het programma is een educatief voor- en vroegschools totaalprogramma dat wordt uitgevoerd op dagverblijven of scholen. Het wordt dan ook wel een 'center-based' of centrumgericht programma genoemd. KO-totaal is thematisch opgebouwd. Een thema duurt drie tot vier weken, waarin verschillende activiteiten rond het thema zijn uitgewerkt, zoals discussies, ontdekactiviteiten, fantasiespel, knutselen, e.d. De thema's zijn niet naar toenemende moeilijkheidsgraad of ontwikkelingsniveau opgebouwd, alleen tussen het peuterprogramma en het kleuterprogramma is een duidelijk verschil. Aanpassing aan het niveau van het kind gebeurt door differentiërend handelen van de leidster of leerkracht. Hiervoor worden duidelijke aanwijzingen gegeven. KO-totaal gaat uit van twee volwassenen op een groep, mede omdat veel gewerkt wordt met kleine groepjes. Materiaal Voor de onderdelen Puk & Ko (peuters), Ik & Ko (taal, rekenen en sociaal-communicatieve vaardigheden) is bij elk minimaal een handleiding en themahandleidingen (zie o.a. Onderzoek Effectiviteit Er is geen onderzoek gedaan naar de effectiviteit van het programma. Aanvulling Susan: Onderdelen: Ko-totaal bestaat uit de volgende onderdelen: Voor de voorschoolse educatie (0 4 jaar): Uk & Puk voor baby s, dreumesen en peuters in kinderdagverblijven Uk & Puk thuis Puk & Ko voor peuters op peuterspeelzalen (taal, rekenen en sociaal-communicatieve vaardigheden geïntegreerd) Puk & Ko thuis Voor de vroegschoolse educatie (4 6 jaar): Ik & Ko taal, Ik & Ko rekenen en Ik & Ko sociaal-communicatieve vaardigheden Ik & Ko Thuis Uk en Puk is het deel van Ko-totaal voor peuters. Ik en Ko het deel voor kleuters. Als geheel is het programma voor de databank Effectieve Interventies erkend. Erkenning van Uk en Puk is niet door het NJI gedaan en ook niet aangevraagd bij het NJi. Het minister OCW definieerde in het verleden vve-programma s als doorlopende programma s van 3 tot 6 jaar. Dus zoals Ko-totaal. Dat is wettelijk niet meer zo. Beleidsmatig is er een knip tussen voorschool en vroegschool. Uk en Puk mag in worden gezet voor de voorschoolse educatie. Het voldoet aan de voorwaarden van de wet Oké. En is daarmee dus als het ware beleidsmatig erkend. Omdat een doorgaande ontwikkelingslijn beter is voor kinderen kan Uk en Puk op de basisschool het beste worden gevolgd door Ik en Ko. Kinderen krijgen dan het totale vve-programma Ko-totaal. Wettelijk hoeft dit dus echter niet. Het is bv ook mogelijk om op een voorschool/speelzaal Uk en Puk te doen en in groep 1 en 2 een ander programma. Schoolbesturen zijn verantwoordelijk voor de vroegschoolse educatie. De gemeenten voor de voorschoolse educatie en de regie Piramide Piramide is gericht op brede ontwikkelingsstimulering van jonge kinderen met als doel dat zij met succes de basisschool kunnen volgen. Het programma is erkend voor de doelgroep van kinderen van 2,5 tot 6 jaar, met name de kinderen die extra steun nodig hebben om het doel te bereiken. Dit programma is in de databank opgenomen. Inmiddels is Piramide uitgebreid en verbreed tot een methode voor alle jonge kinderen van 0 tot 7 jaar en voor kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong. 18

19 Hiervoor zal eveneens erkenning worden aangevraagd. Oordeel Erkenningscommissie Interventies Theoretisch goed onderbouwd Doel Piramide is gericht op brede ontwikkelingsstimulering van jonge kinderen zodat zij met succes de basisschool kunnen volgen. Doelgroep Piramide is oorspronkelijk ontwikkeld voor kinderen van 2,5 tot 6 jaar die de peuterspeelzaal en groep 1 en 2 van de basisschool bezoeken met speciale aandacht voor kinderen die extra steun nodig hebben, zoals allochtone en autochtone kinderen in achterstandssituaties. Inmiddels is Piramide uitgebreid en verbreed tot een methode voor alle jonge kinderen van 0 tot 7 jaar in kinderdagverblijf, peuterspeelzaal en basisschool. De complete educatieve methode blijft aandacht houden voor met name allochtone en autochtone kinderen in achterstandssituaties. Daarnaast bevat de Piramide methode uitbreiding op de bestaande thema's voor kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong. De voorliggende beschrijving is beperkt tot de oorspronkelijke doelgroep. De uitbreidingen zullen apart beschreven worden en ter beoordeling worden voorgelegd aan de erkenningscommissie. Aanpak De kinderen worden breed in hun ontwikkeling gestimuleerd door een combinatie van spelen, werken en leren. Kinderen die extra steun nodig hebben, krijgen speciale aandacht in de vorm van tutoring, taalstimulering en spel. Ouders worden betrokken bij het programma door onder andere thuis met hun kind activiteiten te doen die aansluiten bij wat het kind in de speelzaal of op school heeft gedaan. Materiaal Er zijn diverse materialen beschikbaar, waaronder: een implementatieboek, trainingsmodulen, projectboeken, een dagritme-pakket en ontwikkelingsmateriaal. Ook is er een Kwaliteitssysteem (de Piramide Implementatie Assessment) ontwikkeld. Onderzoek Effectiviteit Er hebben drie Nederlandse onderzoeken met zwakke bewijskracht plaatsgevonden naar de effecten van Piramide. De resultaten wisselen per onderzoek. De effecten van Piramide zijn gunstiger voor kinderen die als peuter zijn gaan deelnemen aan het programma en liggen vooral op het cognitieve vlak. Op sociaal-emotioneel gebied zijn er geen effecten gevonden Speelplezier Speelplezier is een voor- en vroegschools programma met als doel het vergroten van de kansen van kinderen op een succesvolle schoolloopbaan. De doelgroep bestaat uit kinderen van 2,5 tot 6 jaar en hun ouders uit kansarme milieus. Bij Speelplezier gaat het er vooral om de kinderen zinvol spel aan te bieden en via het spel met name de taalontwikkeling te stimuleren. Oordeel Erkenningscommissie Interventies Theoretisch goed onderbouwd Doel Het primaire doel van Speelplezier is het vergroten van de kansen van kinderen op een succesvolle schoolloopbaan. Het achterliggende doel is de bevordering van de totale ontwikkeling van jonge kinderen 19

20 Doelgroep De doelgroep van Speelplezier als VVE-programma bestaat uit kinderen van 2,5 tot 6 jaar en hun ouders uit kansarme milieus. Aanpak Speelplezier is een center-based pedagogisch educatief programma met een actief, deels open en deels gestructureerd curriculum. Taal en spel lopen als een rode draad door het ochtend- of dagprogramma. Speelplezier biedt spel-taalroutines in de grote groep en concrete handvatten om spel en taal in de zone van naaste ontwikkeling te stimuleren in kleine groepen. Materiaal Er is een trainershandleiding, een trainingsmap voor de leidster en leerkrachten, en een inhoudelijke map met de thema's van speelplezier Onderzoek Effectiviteit Er is geen onderzoek gedaan naar de effectiviteit van het programma Sporen Sporen is een integrale pedagogische aanpak gericht op brede ontwikkelingsstimulering van kinderen van 0-7 jaar en op actieve participatie van hun ouders aan het educatieproces. Als programma voor voor- en vroegschoolse educatie (VVE) is Sporen gericht op kinderen van 2,5-6 jaar en hun ouders die zich in achterstandsituaties bevinden, en heeft als doel de onderwijskansen van deze kinderen te verbeteren. Dit document is een beschrijving van Sporen als VVE-programma. Oordeel Erkenningscommissie Interventies Theoretisch goed onderbouwd Doel Overkoepelend doel van Sporen is dat de kinderen, ouders en leerkrachten zichzelf ervaren als actief deel van een democratische leergemeenschap. Ten aanzien van de kinderen is Sporen gericht op het vergroten van hun kansen op een succesvolle schoolloopbaan door het stimuleren van een integrale, brede ontwikkeling, en ten aanzien van de ouders op actieve betrokkenheid bij het educatieproces van hun kinderen. Daarnaast beoogt Sporen het realiseren van een onderzoekende attitude bij de leerkrachten ten aanzien van de (leerprocessen van de) kinderen en van de ouders en hun culturele achtergrond. Doelgroep De doelgroep van Sporen als VVE-programma bestaat uit kinderen van 2,5 tot 6 jaar uit kansarme (autochtone en allochtone) milieus en hun ouders, Sporen is ook gericht op leerkrachten als intermediaire doelgroep. Aanpak Sporen is een 'centre-based' pedagogisch-educatief programma met een open, kindvolgend curriculum. De aanpak laat zich karakteriseren als breed en verbindend. Het curriculum sluit aan bij wat de kinderen in de groep beweegt en bij hun ontwikkelingsbehoefte. De leerkrachten ontwikkelen het curriculum zelf. Sporen biedt hiervoor als handvatten een samenhangend documentatiesysteem (inclusief een kindvolgsysteem), een op de praktijk toegesneden pedagogische systematiek, een intensieve overlegstructuur, structurele begeleiding en ondersteuning van leerkrachten door een beeldend kunstenaar ('atelierista') en een pedagoog ('pedagogista'), een landelijk Sporen Expertisecentrum en een netwerk van scholen die met Sporen werken. Het open curriculum gaat samen met een gestructureerde praktijk in de klas. De kinderen werken per dagdeel tenminste anderhalf uur taakgericht in kleine groepen aan onderwerpen die hen bezighouden. Het pedagogisch-educatieve concept van actief en gezamenlijk onderzoeken ('problem solving') legt de nadruk op multimodaal representeren (verschillende manieren van symbolisch representeren) en 20