STABULLETIN 1. Samenwerken aan erkende oplossingen SAMENWERKEN AAN BOUWEN, BOUWEN AAN SAMENWERKING

Transcriptie

1 STABULLETIN JAARGANG 29 NUMMER 01 APRIL 2014» pagina 6» pagina 9» pagina 12 CB-NL: samenwerken aan één taal Samenwerken aan erkende oplossingen STABU verhuist naar maalderij SAMENWERKEN AAN BOUWEN, BOUWEN AAN SAMENWERKING Het thema van dit STABUlletin is Samenwerking. Samenwerken is de basis voor alles waar we in de bouw momenteel mee bezig zijn. LEAN bouwen, BIM, Ketenintegratie, bouwteams Alles staat of valt met de mate waarin men bereid is samen te werken, eigen belangen ondergeschikt te maken aan het grotere belang en open en transparant informatie met elkaar te delen. Technisch zijn we er nu wel zo n beetje uit: Er zijn standaards, er zijn databases, er zijn modellen. Organisatorisch komt een en ander op gang: nieuwe initiatieven worden gestart om partijen met elkaar te verbinden, zodat de samenwerking vanzelf zal gaan lopen. Maar het belangrijkste zit in de mensen. Er is een cultuur- verandering, wellicht zelfs een cultuurshock nodig om echt te willen en kunnen samenwerken. Men moet uit de comfortzone. Mensen moeten misschien andere dingen gaan doen. Kennis moet worden gedeeld. Kennis wordt pas informatie als je het deelt. Zolang je erop blijft zitten is het waardeloos. Op het Koninklijk Instituut voor de Marine, waar ik zelf mijn carrière ben begonnen, hing de veelzeggende spreuk: Kennis is macht, Karakter is meer» Lees verder op p. 4 Er gaat een wereld voor u open... De brochure van Hotel des Indes trapt af met de tekst Betreed het hotel via de draaideuren en stap in een wereld van. De eerste draaideur van het luxueuze hotel in Den Haag werd in 1956 geplaatst volgens de Imtech principes; veilig en gebruikersvriendelijk. We zijn trots op dat stukje historie, maar we hebben sinds die tijd niet stilgezeten, aldus directeur Nathaly Boelhouwer van Imtech Toegangstechniek. BIM helpt mee Bij ieder project dat dienstverlener Imtech doet is duidelijk wat voorop staat: namelijk het projectresultaat. Directeur Boelhouwer onderschrijft daarbij het belang van de inzet van BIM: Het uitgangspunt is veiliger ontwerpen en bouwen. Als je niet goed nadenkt over de impact van een aanpassing in het model, dan wordt je met je neus op de feiten gedrukt. Met een 3D-model kun je bouwfouten opsporen en gezamenlijk zoeken naar de beste oplossing.» Lees verder op p. 4 STABULLETIN 1

2 A ++ A ++ A ++ Wij zijn klaar voor A ++ een groene toekomst Per 1 januari 2013 is de nieuwe Europese Eco Design Directive (ErP) van kracht met de 20/20/20 doelstellingen voor energie en klimaat. Vanaf het eerste ontwerp op de tekentafel tot en met het recyclen van het product streeft Mitsubishi Heavy Industries er naar om het milieu zo min mogelijk te belasten. Diverse Mitsubishi Heavy Industries units hebben inmiddels al een lager verbruik per uur dan een wasmachine of koelkast. En in de komende jaren zullen onze producten alleen maar zuiniger worden. Niveau 3 Voor ons is Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen een belangrijk thema. Als officiëel importeur van Mitsubishi Heavy Industries airconditioners vinden we het belangrijk om naast het leveren van energiezuinige producten ook als bedrijf zo min mogelijk CO 2 uit te stoten. Met trots kunnen wij u melden dat Coolmark door Lloyds Register Nederland is gecertificeerd op niveau 3 van de CO 2 -Prestatieladder! Zweth 6, 2991 LH Barendrecht Postbus 393, 2990 AJ Barendrecht info@coolmark.nl Algemeen T F Klimaattechniek T F STABULLETIN

3 Van de redactie STABU-bulletin gaat dit jaar haar 29 ste jaargang in. In de eerste jaren was dit huisorgaan vooral een blad met informatie over Stichting STABU en haar activiteiten. De laatste jaren met meer besteksgerelateerde informatie. Met het oog op het uitbrengen van STABU BouWBReeD willen we een grotere doelgroep gaan aanspreken, daarom zijn we momenteel in beraad om het bulletin een andere vorm en invulling te geven. STABU-bulletin april 2014 is de laatste editie die volgens het bestaande recept zal worden uitgebracht. Uiteraard houden wij u op de hoogte zodat wij hopelijk met het new-and-improved magazine u weer van dienst kunnen zijn. Tot die tijd wensen wij u veel leesplezier met het thema 'samenwerking'. Helpdesk Diana Kervel INHOUD» pagina 4 Vervolg coverartikel 'Samenwerken aan bouwen, bouwen aan samenwerking' Vervolg coverartikel Er gaat een wereld voor u open...» pagina 6 CB-NL: samenwerken aan één taal» pagina 7 Waarde toevoegen door specificeren» pagina 8 "Individueel ontwikkelen levert gezamenlijk niets op"» pagina 9 Samenwerken aan erkende oplossingen» pagina 10 Samenwerking met de youtube generatie» pagina 12 STABU verhuist naar maalderij» pagina 14 Visie van een aannemer over de nieuwe realiteit Stichting STABU heeft altijd veel vragen gekregen over tal van onderwerpen. Omdat STABU als organisatie recentelijk is ingekrompen, hebben wij onvoldoende capaciteit en budget om alle vragen uitgebreid te behandelen. Daarom zijn we helaas genoodzaakt onze gratis dienstverlening op dit punt te beperken. Allereerst vragen wij u om de vragen zoveel mogelijk schriftelijk in te dienen via het webformulier. Met ingang van 10 maart 2014 geldt dat vragen van licentiehouders of bij STABU aangesloten fabrikanten, die maximaal 15 minuten tijd van onze mensen vragen, nog steeds kosteloos in behandeling worden genomen (denk daarbij aan basisvragen over de werking van de systematiek of over STABU zelf). Vragen waarvan de beantwoording meer tijd in beslag neemt zullen genoteerd en beoordeeld worden. Wanneer het beantwoorden van de vraag in het belang is van meerdere partijen of een bijdrage kunnen leveren aan de systematiek, dan zullen we hier, wanneer de tijd het toelaat, nog steeds kosteloos op ingaan. Andere vragen of vragen van niet-licentiehouders of aangesloten fabrikanten zullen op basis van nacalculatie worden gefactureerd tegen een uurtarief van 95 euro ten einde de kosten van de werkzaamheden te kunnen dekken. Uiteraard ontvangt u vooraf een inschatting van de benodigde tijdsduur en een offerte. Vanaf 2015 zullen we andere abonnementsvormen gaan hanteren voor de nieuwe systematiek BWBRD. In die abonnementsvormen zit dan een deel serviceverlening d.m.v. helpdesk opgenomen. We krijgen ook veel vragen over de CPR (CE). Deze vragen kunt u in eerste instantie stellen bij het Contactpunt Bouwproducten ( Vragen? info@stabu.nl, Helpdesk» pagina 16 Samenwerking» pagina 17 STABUm@il» pagina 18 Ketensamenwerking in de bouw» pagina 19 STABU-medewerkers» pagina 20 Meer ruimte voor restauraties in STABU» pagina 21 Samenwerken op het gebied van informatie uitwisseling» pagina 22 STABU en fabrikanteninformatie» pagina 24 Colofon Prijsoverzicht STABU-producten STABULLETIN 3

4 Vervolg coverartikel SAMENWERKEN AAN BOUWEN, BOUWEN AAN SAMENWERKING Natuurlijk is het belangrijk om veel kennis te hebben, natuurlijk vergroot je je eigen marktwaarde als je veel kennis hebt. Maar je voegt veel meer waarde toe wanneer je in staat bent deze kennis te delen. Als je het karakter toont om te willen veranderen, om te kunnen samenwerken, zodat je je eigen steentje kunt blijven bijdragen aan de broodnodige verandering van de sector, dan ben je waardevol voor je bedrijf en voor de sector. Maar als je doet wat je deed, krijg je wat je kreeg. Of zoals Albert Einstein ooit zei; Insanity is doing the same thing, over and over again and expecting a different result. Verbazing Dit klinkt allemaal erg eenvoudig. Maar dat is het natuurlijk niet. Mijn eerste verbazing toen ik in de bouwsector kwam werken was het gebrek aan samenwerking in de keten. De voorbeelden zijn bij iedereen die wel eens in de bouwkeet komt of op de bouwplaats rondkijkt, legio. Ik bleef me verbazen toen ik in de wereld van stichtingen, koepels, belangenorganisaties, verenigingen etc. kwam. In plaats van de bouwsector te ondersteunen, is dit een sector op zich geworden, waar iedereen, heel begrijpelijk, zijn eigen bestaansrecht probeert te verdedigen en dat, vaak ten koste van andere partijen. Als er al sprake is van samenwerking, dan is het vaak een (poging tot) gedwongen samenwerking. Maar goed, we moeten ergens beginnen. Balans Samenwerken betekent het durven opgeven of afzwakken van eigen standpunten. Meebuigen met de ander. Het is echter wel zaak de balans te vinden tussen meebuigen met als gevaar dat je gaat polderen en er niets meer overblijft van je overtuiging of kwaliteit en halsstarrig op een eilandje blijven zitten en jezelf isoleren van de markt. (En daarbovenop komen nog eens de commerciële en politieke belangen). Ergens daartussen in ligt de oplossing: proberen samen te werken, de markt faciliteren indien nodig, maar wel staan voor de kwaliteit die je wilt leveren. Kortom het is niet eenvoudig. Overeenkomsten Laten we eens beginnen met de wens tot samenwerking uit te spreken. En vervolgens zoeken naar overeenkomsten in plaats van tegenstellingen. Als we het eens kunnen worden over datgene waar we het niet over eens zijn en we begrijpen elkaars beweegredenen voor de standpunten die een ieder inneemt en we zijn in staat om dat vervolgens te accepteren te respecteren en te parkeren, dan is er een eerste zaadje gepland voor samenwerking. In plaats van elkaar te bevechten op standpunten, gaan we met elkaar in zee op overeenkomstige doelstellingen. Precies dat is wat STABU ook voorstaat. STABU staat voor kwaliteit. Die hebben we hoog in het vaandel en dat Marc Verhage willen we zo houden. Maar daarnaast willen we onderdeel zijn van het grotere geheel. De tijd dat je met een monopolie de markt kon bedienen is voorbij. We leven in een netwerk economie. Dat biedt op het eerste gezicht veel bedreigingen, maar misschien nog wel veel meer kansen. STABU wil die kansen gaan vinden, zodat we de markt nog beter kunnen bedienen. In dit bulletin vindt u een aantal bijdragen van partijen die we gevraagd hebben een artikel te schrijven over het thema samenwerking. We hebben ze ook gevraagd aan te geven hoe zij de samenwerking met STABU daarin zien. Zie dit als een van de zaadjes op weg naar het oogsten van meer samenwerking 4 STABULLETIN auteur Marc Verhage

5 Vervolg coverartikel Er gaat een wereld voor u open... Organisatie Imtech is een Europese technische dienstverlener die haar klanten passende en inventieve totaaloplossingen met aantoonbare waarde biedt op het gebied van elektrotechniek, ICT en werktuigbouw. Al bijna zestig jaar leveren wij kwalitatief zeer goede producten en verlenen wij Service met een grote S door ons op één ding te focussen en ontzorgen wij onze klanten door te doen waar we goed in zijn, namelijk toegangstechniek, aldus Nathaly Boelhouwer. Nieuwe Europese standaard Vanaf 10 april 2013 zijn alle oude regelgevingen per direct vervallen en is de EN de nieuwe Europese standaard. Productmanager van Imtech, Tom Hoogendijk: Het was hoog tijd dat de gebruikersveiligheid van persoonsdoorgangen werden vastgelegd. De norm heeft betrekking op de automatische personentoegang in vluchtroutes, brand(werende) deuren, tourniquets, schuifen draai, balans- en vouwdeuren. De EN verscherpt en vervangt bestaande regelgeving omtrent de gebruiksveiligheid van automatische deuren. De norm geeft aan dat de deur bij normaal gebruik geen gevaar mag opleveren voor de veiligheid of gezondheid van mensen in zijn omgeving. De definitieve ingebruikname van de deur moet gezamenlijk met een beheerder/eigenaar van de automatische deur worden gedaan. Hierbij neemt de beheerder/eigenaar kennis van alle functies van de automatische deur. Hoogendijk: Veiligheid staat bij ons hoog in het vaandel. We zijn begonnen om alle risico s in kaart te brengen. NEN heeft jaren geïnvesteerd om deze norm in te richten. 'We zijn begonnen om alle risico s in kaart te brengen.' STABU Na een aantal jaren afwezig te zijn geweest in de STABUsystematiek, zijn sinds 2013 de fabrikantgebonden productspecificaties weer omarmd. Hoogendijk: Waar wij ons wel over verbazen dat we bestekken zien die al 15 jaar oud zijn en niet meer voldoen aan de wet- en regelgeving of waar de inmiddels ingetrokken normen instaan. Imtech ziet de samenwerking met STABU als een essentieel onderdeel van haar marketing, omdat gebleken is dat de Tormax-deuraandrijvingen weer eerder in beeld komen, doordat ze als keuze worden gepresenteerd aan de voorschrijver. Duurzaamheid Wij hebben door de afgelopen decennia heen een grote loyale klantenkring opgebouwd. Daar zijn we zuinig op en daardoor kunnen we ons buigen op langdurige samenwerkingsverbanden. Een andere vorm van samenwerking is een initiatief op gebied van herverstrekking samen met gemeentes. Imtech heeft het initiatief genomen om herverstrekking van automatische deuropeners te faciliteren. Op kunnen deelnemende gemeente gebruikte deuropeners aanbieden en gereviseerde deuropeners aanschaffen, ongeacht merk of type. Hierdoor dragen wij ons steentje bij aan een duurzamere samenleving. Imtech gelooft in passende en inventieve totaaloplossingen waarbij samengewerkt wordt met zoveel mogelijk partijen. Daarom staat de deur bij Nathaly altijd open voor suggesties en goede ideeën die maken dat de klant, zoals Hotel des Indes, op het einde van de dag tevreden is, aldus Nathaly Boelhouwer. Diana Kervel Over Boelhouwer en Hoogendijk Nathaly Boelhouwer "Als een van de eerste vrouwen toegelaten te worden op het KIM dat heeft mij zeker in positieve zin gevormd, niets is onmogelijk zolang je er zelf in gelooft. Jarenlange management ervaring op het snijvlak van techniek en commercie in technisch complexe omgevingen (KPN, Vopak, Crawford Deur en Imtech) en maatschappelijk zeer betrokken (vicevoorzitter RvT zorginstelling, ledenraadslid Vereniging Eigen Huis en voorzitter vereniging Houd Rockanje Laag)" Tom Hoogendijk Na het afronden van de opleiding Technische Bedrijfskunde, is Tom Hoogendijk werkzaam geweest bij VSL. De 25-jarige heeft inmiddels zijn plaatsgevonden als productmanager bij Imtech. STABULLETIN 5

6 CB-NL: SAMENWERKEN AAN ÉÉN TAAL Het uitwisselen van digitale objectgegevens tussen partijen (BIM) gaat pas goed als iedereen dezelfde definities, beschrijvingen en interpretaties hanteert, zodat objectgegevens efficiënt (geautomatiseerd) herbruikbaar worden. De Nederlandse conceptenbibliotheek voor de gebouwde omgeving, ofwel CB-NL, beoogt de definiëring van één gestandaardiseerde taal. Dit gebeurt voor én door de sector: partijen en kennisinstanties uit de hele keten werken mee aan dit unieke initiatief. Wat is de CB- NL en welke rol speelt STABU erin? De CB-NL richt zich op het eenduidig beschrijven van concepten in de gebouwde omgeving. Die algemene definities kunnen fysieke objecten beschrijven (deur, dak of brug), functionele ruimtes (vergaderzaal, parkeerplaats) of eigenschappen (breedte of brandwerendheid). Ze beslaan de B&U, de GWW en de Ruimtelijke Omgeving. Gebruik wat er al is De CB-NL wordt dus niet nóg een nieuwe bibliotheek erbij, benadrukt Bram Mommers, verbonden aan de CB-NL als projectsecretaris. Ze gaat juist tussen de bestaande standaarden, normen en bibliotheken in staan om hun informatie onderling te verbinden. Zo kan er uniformiteit ontstaan in de beschrijvingen. Het uitgangspunt is dan ook: gebruik maken van wat er al is. Er bestaan al een aantal classificaties en andere kennisverzamelin- gen bij kennisinstanties zoals ETIM, NEN, STABU en CROW. De CB-NL wordt in feite een soort woordenboek, een schakelbord als verbindend element tussen de bestaande bronnen. En: gratis beschikbaar voor iedereen via het web. Geen bedreiging Als kennisinstantie is ook STABU nauw betrokken bij de ontwikkeling van CB-NL. We hebben zelfs aan de wieg gestaan van de CB-NL, vertelt Radboud Baayen, senior technisch adviseur bij STABU en betrokken bij de werkgroep B&U van CB-NL. Voor het B&U-domein is de database van Semantic Concepts namelijk de basis, en die is weer ontstaan vanuit de STABU LexiCon. De CB-NL ziet hij niet als bedreiging voor het werk van STABU. De CB-NL legt enkel de definities van concepten vast, zodat we weten dat we het over hetzelfde hebben. Andere partijen specificeren de inhoud verder uit: CROW doet dat voor GWW met RAW, en STABU voor B&U met de STABU-systematiek. Concreter en spannender Baayen snapt de verwarring in de markt wel. Iedereen denkt vanuit content, maar CB-NL gaat over uniformiteit aanbrengen in definities, dus op taalniveau. Dat is een informatielaag erboven, die nieuw is en nog vrij abstract. Op dit niveau is de CB-NL straks in staat om bijvoorbeeld ETIM met de STABU-systematiek te verbinden. Zo worden in de CB-NL per definitie de belangrijke eigenschappen van elke context (standaard, norm, classificatie) helder gepresenteerd, terwijl de content gewoon in bezit blijft van de kennisbeheerder. STABU-directeur Marc Verhage is benieuwd: Nu het allemaal concreter wordt met de CB-NL, wordt het ook spannender: is iedereen bereid mee te blijven gaan in die sectorbrede samenwerking? Het antwoord weten we over een jaar. Over Mommers Bram Mommers Bram Mommers heeft jarenlange ervaring als adviseur voor vraagstukken over Informatie Management in de bouwsector. Hij heeft een achtergrond in geo-informatie en is sinds 2007 als programmamanager op Europees niveau verantwoordelijk voor de beleidsvorming over en implementatie van BIM binnen ARCADIS. Vanaf het begin in 2011 is Bram betrokken bij de CB-NL. Sinds 2013 is hij ook lid van het programmabureau van de BIR en daarbinnen verantwoordelijk voor het cluster IT. 6 STABULLETIN

7 Waarde toevoegen door specificeren Het bestek roept in de markt doorgaans direct associaties op met traditioneel werken. Het is in de tijd als zodanig verankerd in de bouw. Dit tot grote spijt van Stefan Katier van KABU. "Het is tijd om bestekken in de huidige tijd anders en breder te beschouwen. specificeren dekt de lading beter." Stefan Katier trapt af: Een van de kerntaken is het zorgen voor helderheid in communicatie met en tussen partijen. Specificeren, binnen alle bouworganisatievormen, heeft veel te bieden omdat we informatie toetsen op kwaliteit om het vervolgens verder te concretiseren en integreren. Dit schept veel transparantie voor alle partijen binnen het proces. Iedere partij in het bouwproces dient zijn kennis toe te voegen om tot een optimaal resultaat te komen voor opdrachtgever en (eind) gebruikers. Daarvoor is niet alleen commitment nodig, maar vooral ook een helder proces. KABU KABU is gebruiker van de STABU²-bestekssystematiek vanaf het eerste uur en opgericht door Frans Katier in Ongeveer 70% van de werkzaamheden bestaat uit het opstellen van bestekken ofwel specificeren. Stefan heeft in 2005 het bedrijf van zijn vader overgenomen. Tot op heden heeft hij daar nooit spijt van gehad: Ik vind het nog steeds leuk en uitdagend, zonder passie geen succes. Out of the box denken hoort daar ook bij: Als bedrijf moet je continu op de hoogte zijn van ontwikkelingen en je business model updaten. Laat merken dat je voldoende kennis en de juiste werkmentaliteit hebt. Samenwerking is daarbij essentieel. Ambassadeur Voor STABU is Stefan Katier een van haar ambassadeurs en hij is dan ook gevraagd om zowel deel te nemen in de adviesraad als de klankbordgroep. De eerste houdt zich bezig met de toekomst van de organisatie STABU en de tweede over de producten van STABU. Voor de adviesraad hoopt Stefan dat grote thema s zoals bijvoorbeeld duurzaamheid de nodige aandacht krijgen. De footprint van de bouw op de samenleving is enorm, hoe kunnen we verantwoord met grondstoffen omgaan? Juist daarom lijkt me belangrijk om te kijken wat STABU kan betekenen om hier op een praktische manier invulling aan te geven. Naar mijn mening heeft STABU te lang een afwachtende houding ingenomen misschien ook wel vanwege haar monopolie positie in het bouwproces." Over Katier Stefan Katier Stefan Katier heeft na de HBO Bouwtechniek diverse cursussen gevolgd en is inmiddels eigenaar van KABU. Speerpunten: ambities van opdrachtgevers omzetten in resultaten, een stapje extra zetten, verwachtingen overtreffen. Meer informatie op: of BWBRD Stefan is duidelijk voorstander van samenwerking zoeken met bijvoorbeeld Dutch Green Building Council: Data die voortkomen uit BREEAM of GPR bijvoorbeeld, kunnen integraal onderdeel worden van specificaties binnen BWBRD zowel op functioneel, prestatie en technisch niveau. Voor de acceptatie in de markt zegt Stefan stellig: Het is belangrijk om een breed draagvlak te creëren door de dialoog aan te gaan met kennisinstituten en brancheorganisaties. Het gedachtegoed van BW- BRD-systematiek zit goed in elkaar zegt Stefan Katier. Of de bouwsector het daadwerkelijk gaat gebruiken hangt van veel zaken af: Zo hebben brancheorganisaties hun eigen wensen en eisen. STABU zal hierin moeten participeren en de respectievelijke achterbannen activeren. Pas dan komt er een product uit waar iedereen voordeel uit kan halen. De systematiek van de toekomst geeft ons een instrument om effectiever te gaan samenwerken en kennis delen. De toekomst begint vandaag, aldus Stefan Katier van KABU. auteur: Diana Kervel Kwaliteit, vertrouwen en zekerheid STABULLETIN 7

8 "Individueel ontwikkelen levert gezamenlijk niets op" BIM en het delen van de juiste informatie is een speerpunt binnen BAM Techniek bv. Dit uitgangspunt is een van de redenen waarom directeur Jaap Hazeleger is gevraagd om zitting te nemen in de Adviesraad van STABU en daarmee de installatiesector meer te betrekken bij toekomstige ontwikkelingen. Hazeleger is overtuigd van de voordelen van BIM: "BIM is mede een katalysator om LEAN te integreren in alle werkprocessen voor het ontwikkelen, realiseren en beheren van bouwprojecten." BIM heeft consequenties voor de gehele organisatie. "Het gehele bedrijf zal veranderen en het verlangt andere en in veel gevallen hogere kwalificaties van de medewerkers. De tekenaar van gisteren moet zich ontwikkelen naar de CAD-engineer (BIM modelleur) van morgen. Binnen onze organisatie zijn wij bezig om engineers een opleidingstraject aan te bieden om op het benodigde niveau van BIM te kunnen komen. Ik realiseer mij terdege dat we moeten investeren in de competenties van mensen om de schraalheid in de markt voor te zijn", aldus de directeur van BAM Techniek. Over Hazeleger Modulair ontwikkelen en bouwen Als een van de autonome werkmaatschappijen van Koninklijke BAM Groep heeft BAM Techniek 1500 medewerkers en een omzet van rondom de 300 miljoen. In Veenendaal is de prefabricage werkplaats gevestigd. "Alles wat wij kunnen prefabriceren aan technische installaties vindt daar plaats." Inmiddels is voor de werkplaats een verdubbeling van het productieoppervlakte nodig. De heer Hazeleger ligt dit 'De kracht zit in samenwerking' toe: "Wij zetten maximaal in op integraal modulair ontwikkelen in de bouw. Dat is dus meer dan standaard prefabriceren."de huidige en toekomstige markt vraagt om integrale ontwikkeling en realisatie van projecten. Versnelling van het totale bouwproces, het terugdringen van kosten c.q. het sterk terugdringen van faalkosten en kwaliteitsverbetering zijn mede bepalend voor succes. Hiervoor zal een vergaande standaardisatie en prefabricage noodzakelijk zijn. Het denken in integraal modulair ontwikkelen, prefabriceren en installeren van flexibele installatieconcepten dient de basis te zijn van het totale proces. Modulair ontwikkelen betekent het creëren van integrale bouw- en / installatietechnische bouwstenen waarbij een efficiënte totaaloplossing geboden wordt met meerwaarde voor de klant. BIM sluit hier naadloos op aan. Ontwikkelde concepten worden in een vroegtijds stadium in het model gebracht met alle genoemde voordelen. Objectenbibliotheek BAM Techniek werkt samen met partners aan de ontwikkeling van een objectenbibliotheek voor de installatiesector. Hazeleger: "We genereren door BIM al veel tijdwinst maar door het ontbreken van een gestandaardiseerde objectenbibliotheek gaat er toch nog onnodig veel tijd en informatie verloren. De ontwikkeling en uitvoering hiervan is dan ook een belangrijk issue. Duurzaam gebruik van informatie met als doelstelling een As-build BIM-model met specifieke informatie voor de beheer- en onderhoudsfase." STABU als verbindende factor Desgevraagd naar welke rol hij toebedeelt aan STABU antwoordt Jaap Hazeleger: "Ik zie STABU als een verbindende factor. Er zijn voorbeelden genoeg te noemen van goedbedoelde acties die uiteindelijk stranden. De kracht zit in samenwerking; individueel ontwikkelen levert gezamenlijk niets op. Met STABU willen we graag bouwen aan een verbintenis. BIM is een geweldig middel. Essentieel daarbij is kennis Jaap Hazeleger Na het afronden van een werktuigbouwkundige opleiding is Jaap Hazeleger zijn werkzame carrière gestart bij Installatiebedrijf Van Harn in Veenendaal (later BAM Techniek), daarna directeur Volker Installatietechniek, later in dezelfde functie, na samengaan van Merkx en Volker, wederom als directeur (onderdeel van Fabricom / Suez de L.) Teruggekeerd op het oude nest in 2001 als regiodirecteur van BAM Techniek. Naast zijn taken als statutaire directeur heeft hij als specifieke aandachtspunten binnen de onderneming Excellent Projectmanagement, BIM en Modulair Ontwikkelen en Bouwen. willen delen en de wil om samen te werken, met respect voor elkaars belangen", benadrukt de directeur van BAM Techniek Jaap Hazeleger. auteur: Diana Kervel 8 STABULLETIN

9 Verder na Dekker - Quick Scan Erkende Oplossingen heeft breed draagvlak Samenwerken aan erkende oplossingen In opdracht van het ministerie van BZK hebben ERB, RIGO, STABU en NEN onderzocht hoe in de bouwpraktijk binnen de bouwregelgeving kan worden gewerkt met erkende technische oplossingen. De principes van de in het onderzoek ontwikkelde voorstellen zijn voorgelegd aan vertegenwoordigers van veel partijen in de bouw en vonden daar een aanzienlijk draagvlak. Daarmee is een kader geschetst dat in aansluiting op wat de Tweede Kamer in de motie De Vries over prioriteit voor vereenvoudiging van de bouwregelgeving heeft gevraagd, verder kan worden uitgewerkt. Dit kan leiden tot een jaarlijkse besparing van 1 miljard euro en zo faalkosten van bouwwerken, die soms meer dan 10% van de kostprijs vertegenwoordigen, aanzienlijk terugdringen. Erkende technische oplossingen Onder erkende technische oplossingen worden onder meer bouwproducten of bouwdelen, ingebouwd in een bouwwerk, bouwsystemen of gebouwen verstaan waarvan op voorhand kan worden bepaald dat ze aan het Bouwbesluit voldoen en aansluiten bij de specificaties van de gebruikers, zoals opdrachtgevers en consumenten. Toepassing van erkende oplossingen kan zonder steeds weer opnieuw hiervoor plannen te laten beoordelen, door een publieke dienst of private bouwplanbegeleider. De erkende oplossingen die worden aangeboden zijn immers vooraf eenmalig door een onafhankelijk autoriteit al positief beoordeeld. De beoordeling betreft een complete beschrijving van de oplossing, de complete beschrijving van de verwerking daarvan in een bouwwerk en de beschrijving van controlepunten tijdens het bouwen die moeten worden vastgelegd in het zogeheten overdrachtsdossier. De kwaliteit van de oplossing wordt op deze wijze gegarandeerd door de aanbieder. De opdrachtgever, eindgebruiker en of consument kan, door uit de erkende oplossingen te kiezen, zich er eenvoudig van verzekeren dat zijn bouwwerk voldoet aan de voorschriften en de gegarandeerde kwaliteit biedt. Gegarandeerde kwaliteit van bouwwerken De huidige praktijk is hier niet op ingericht, al zijn er veel aanknopingspunten voor te vinden. Het kenmerkende van het Bouwbesluit is dat het eisen stelt aan het bouwwerk as built. Het stelt geen eisen aan de deelproducten van het bouwwerk. Producteigenschappen zijn belangrijk, maar de opdrachtgever, eindgebruiker en of consument is uiteindelijk alleen geïnteresseerd in de gegarandeerde kwaliteit van het bouwwerk. Rol van STABU STABU is bij uitstek de partij die specificaties van producten in hun toepassing tezamen met de producent kan voorbereiden opdat de producent ze kan voorleggen aan de beoogde autoriteit. De producent draagt daarbij de technisch inhoudelijke verantwoordelijk en STABU faciliteert. De set aan erkende oplossingen vormt vervolgens weer de basis voor de STABU besteksbepalingen. Daardoor is STABU ook de logische partners voor de ICT ontsluiting van alle erkende technische oplossingen. STABU beheert dan de databank voor de achtergronden van de regelgeving, de set aan erkende technische oplossingen en de set aan standaard besteksbepalingen. Wat de eerste twee betreft fungeert STABU dan als verlengstuk van de beoogde autoriteit. Auteur: dr. ir. N.P.M. Scholten expert Stichting Expertisecentrum Regelgeving Bouw Over dr. ir. Scholten Nico Scholten Dr. ir. N.P.M. Scholten is een van de weinige topdeskundigen in Nederland en Europa die de technische regelgeving in de bouw van binnen en van buiten kent. Hij was en is direct betrokken bij het opstellen van betreffende wetgeving, normalisatie en beoordelingsrichtlijnen. Hij promoveerde aan de TU Delft op de ontwikkeling van deze documenten. Hij was achtereenvolgens werkzaam onder de vlaggen van het voormalige Bouwcentrum en TNO, en thans fungeert hij als leidend expert van de Stichting Expertisecentrum Regelgeving Bouw waar onderwerpen als uitleg, vergunningverlening, conflictbemiddeling, gelijkwaardigheid, normalisatie, innovatieve ontwikkelingen en hoogwaardige advisering omtrent bouwprocesinrichting en herontwikkeling van de regelgeving zijn dagelijkse inzet vragen. STABULLETIN 9

10 Samenwerking Door Wouter Notenbomer, projectmanager SBRCURnet met de youtube generatie Social media, ipad, iphone, notebook, Playstation3, Nintendo, virtual reality, augmented reality, tablet, smartphone, BIM, cloud working, touch screen, Pirate Bay, YouTube Ketensamenwerking Allemaal termen die helemaal niets met de bouw te maken hebben, toch? De huidige generatie kinderen, ook wel de YouTube-generatie genoemd, weet niet beter dan dat bovengenoemde termen al jaren bestaan. En vindt het daarom ook heel normaal om hier mee om te gaan. Daar waar projectleiders, uitvoerders, gebouwbeheerders en woningcorporaties nog steeds werken met computers die niet vooruit te branden zijn, is de YouTube-generatie hen allang voorbij gestreefd. De huidige werknemers én werkgevers hebben moeite om de overstap te maken van het denken in 2D naar een 3D denkwereld. Ze hebben moeite om informatie met elkaar te delen, omdat het wel eens schadelijk zou kunnen zijn voor de persoonlijke belangen of bedrijfsbelangen. Zo niet de YouTube-generatie. Ze filmen alles met hun smartphone, zetten het op Facebook, liken elkaars foto s, Skypen tijdens Call of Duty Black Ops en spelen met vrienden in de virtuele 3D wereld van Battlefield. Tekenen in 2D CAD is voor hun ouderwets en old school. Vanwaar deze uiteenzetting over twee tegenstrijdige werelden? 3D denken De YouTube-generatie van vandaag is de werknemer én werkgever van morgen. Oftewel, als zij gaan studeren denken zij al in een 3D wereld, ze zijn gewend geraakt om alles met elkaar te delen via social media, ze weten hoe de modernste apparaten werken én ze doen alles in een geweldig hoog tempo. Dit betekent nogal wat voor de bouwsector. Als deze sector hier nu niet in mee gaat, dan mist ze een belangrijke cultuuromslag, en wordt de bouw overgenomen door andere partijen die beter aansluiten bij de wensen van de YouTubegeneratie. Dit geldt overigens niet alleen voor de bouwsector, maar begint al bij de opleidingen van ROC s, MBO s, HBO s en Universiteiten. Het duurt niet lang meer voordat de huidige studenten van school komen en verbaasd zijn dat er nog steeds met 2D tekenpakketten wordt gewerkt, dat nog niet iedere medewerker achter een touch screen zit en dat er nog geen BIM gebruikt wordt. Nog een paar jaar en dan worden gebouwen gemodelleerd op een scherm ter grootte van een A0 dat net zo reageert als de huidige tablet of ipad. Dan heeft iedereen weer overzicht wat er gemaakt gaat worden en zit niemand zich meer blind te staren op onduidelijke details die nauwelijks te zien zijn op een 15 inch beeldscherm waar iedereen RSI van krijgt. Kennisuitwisseling Dit betekent niet dat de huidige generatie bouwkundigen totaal nutteloos is geworden, in tegendeel zelfs! Dat wat de YouTube-generatie heeft aan kennis over moderne technologie, dat mist ze aan kennis over (de) bouw(techniek). En dat is waarom de kennis van de huidige generatie bouwkundigen (in de ruimste zin van het woord, hieronder versta ik architecten, installateurs, constructeurs, aannemers etc.) van groot belang is. De combinatie van moderne technieken en bouwkundige kennis kan hele mooie resultaten opleveren die van een zeer hoge kwaliteit zijn. Alleen moeten ze allebei bereid zijn om van elkaar te leren en op hun bek durven gaan. We doen het al 25 jaar zo, dus waarom zouden we het nu anders doen?! is bij deze verboden De tekst is onderdeel van de SBR Kennispaper Bouwen met een BIM is slim. Over Notenbomer Wouter Notenbomer Na HBO Bouwkunde heeft Wouter een dubbele master behaald aan de TU Delft in de richtingen Architectuur en Bouwtechniek. Na te hebben gewerkt bij Vera Yanovshtchinsky architecten, is hij inmiddels 3 jaar in dienst van SBRCURnet als projectmanager, waar hij werkt aan de SBR-Referentiedetails. Daarnaast is hij secretaris van de NLCS en COINS (beiden open standaarden voor de bouwsector) en penvoerder van buildingsmart Benelux. BIM Het Bouwwerk informatie model is een belangrijke eerste stap in de richting van de denk- en werkwijze van de YouTubegeneratie. Het is voor hen al bijna een gewoonte om met BIM aan de slag te gaan op het moment dat ze voor een opleiding in de bouw kiezen. Opleidingsinstituten moeten hier op in spelen en bedrijven moeten er voor zorgen dat afgestudeerde studenten in eenzelfde omgeving terecht komen. 10 STABULLETIN

11 - advertorial - DESIGNVLOEREN IN STROKEN, TEGELS EN ROLLEN Moduleo combineert het beste uit twee werelden. De uitstraling, duurzaamheid en kwaliteit van echte materialen, maar dan zonder zorgen over installatie, onderhoud of gebruikscomfort. Alles bovendien voor een haalbaar budget. Moduleo (een divisie van de IVC Group) is gespecialiseerd in de ontwikkeling en productie van hoogwaardige, modulaire designvloeren, zowel voor thuisgebruik als voor professionele toepassingen. De tegels of planken uit de moduleo collecties bieden door hun unieke eigenschappen heel wat voordelen voor de gebruiker. Door het gebruik van 2 vlieslagen garanderen we een grotere stabiliteit van de vloer. De opeenvolgende lagen van glasvezel en kunststof zorgen voor de stevigheid en stabiliteit van de vloer. De slijtlaag garandeert de levensduur, terwijl de Protectonite beschermingslaag bijdraagt tot de onderhoudsvriendelijkheid van de Moduleo Design floor. Voordelen: brede waaier aan mogelijkheden; waterafstotend; streep- en vlekbestendig; geschikt voor vloerverwarming; hygiënisch; gemakkelijk te onderhouden; uitgebreide collectie; lange levensduur. Groen De Moduleo vloeren worden in België gemaakt, dicht bij de klanten, waardoor verre energieverslindende transporten te vermijden zijn vanuit het Verre Oosten. Een slimme keuze om minder CO 2 uit te stoten en om de ecologische voetafdruk tot een minimum te beperken. De producten zijn niet alleen op een milieubewuste manier gemaakt, ze zijn op hun beurt ook weer recyclebaar. Variatie Moduleo richt zich zowel tot de residentiële als tot de commerciële markt en brengt hiervoor hoogwaardige collecties uit die zich onderscheiden door de lage repetitie in dessins. Zo ontstaat meer variatie tussen de planken en tegels onderling. Net zoals in de natuur. Moduleo kent twee varianten, toegespitst op het gebruik. Voor lichte projectvloeren is dat "Select" en voor project en residentieel gebruik is dat "Transform". Voor beide producten zijn in de STABU-bestekssystematiek productspecificaties beschikbaar. Itec Slipresistente, akoestische en inspirerende vloerbekleding IVC Group brengt ook safety floors op de markt onder de naam Itec. Eigen aan een safety floor is de mate van slipvastheid die de vloer in het dagelijks gebruik geeft. Hiervoor werden internationaal diverse criteria en metingen vastgelegd. Isafe bjivoorbeeld is een 2mm dikke heterogene pvc vloer met 0,70 mm slijtlaag. Hiermee is Isafe ruim inzetbaar in commerciële omgevingen die vragen naar een moderne en veilige vloer (Klasse 34/43 EN 685). De slijtlaag wordt extra versterkt door een behandeling die zorgt voor gemak in onderhoud. Isafe is beschikbaar in 2 meter breed maar ook op rol van 4 meter waardoor belangrijke snijverliezen vermeden kunnen worden. Perfect geschikte vloerbekleding voor intensief commercieel gebruik daar waar een technische vloeroplossing gekoppeld moet worden aan een inspirerende architecturale wens. De Isafe collecties brengen stijl, performance en veiligheid. Hebt u nog vragen? Wilt u bijkomende documentatie, hebt u een vraag over een product of wenst u een afspraak met een vertegenwoordiger? Gebruik dan de volgende contactgegevens: projects@moduleo.nl IVC Group Nijverheidslaan AVELGEM België of STABULLETIN 11

12 STABU verhuist naar maalderij Stichting STABU gaat per 22 april 2014 verhuizen. Van de locatie bij de A12 zal de organisatie naar het centrum van Ede verhuizen en wel naar de maalderij van de stellingmolen 'Concordia'. Als eerder aangekondigd gaat STABU, gedreven door de noodzakelijke kostenbesparingen, verhuizen naar de nieuwe locatie. Het gaat om een kleiner kantoorpand met open en transparante ruimtes dat symbool staat voor een nieuwe cultuur binnen het STABU-bureau. Het is een industrieel monument, sober qua uitstraling en met zichtbare bouwdelen en installaties. Uniek karakter De locatie kent een rijke historie. De nabijgelegen molen is gebouwd in Het herbestemmen van het monumentale Concordia maalderijcomplex in Ede is gebaseerd op het behouden van het unieke karakter en het robuuste beeld van de maalderij. Door een deel van de maalderij aan de achterzijde te hebben gesloopt, is de molen vrij komen te staan. Afgezien van het nieuwe adres, blijven postbusnummer, telefoon en faxnummer ongewijzigd. Nieuwe adres STABU per : Telefoonweg 32, 6712 GC EDE Bouwdetails Het interieur van het kantoorpand is gebaseerd op behoud van het oorspronkelijke karakter. Door een slimme compartimentering van het bestaande pand is de bestaande staalstructuur met houten balklagen behouden gebleven. De verschillende bouwlagen zijn zowel ruimtelijk als functioneel met elkaar verbonden, door op specifieke plekken delen van vloeren weg te halen. Dit voorziet in daglichttoetreding in de lager gelegen bouwlagen. Hierdoor kon de vrij gesloten buitengevel van het robuuste metselwerk gebouw worden behouden. Door gaten te zagen in de wanden van de silotoren en het plaatsen van een nieuwe stalen trap worden alle bouwlagen verbonden. middelste foto: Photostudio Arjan van Bruggen, Ede overige foto's: Fotostudio Ede/Johan van Gelder. 12 STABULLETIN

13 Over de molen... De maalderij maakt deel uit van het gehele molencomplex. De molen werd in 1865 gebouwd op ongeveer dezelfde plaats waar een in dat jaar gesloopte standerdmolen had gestaan. Al in 1607 moet hier een molen gestaan hebben. De molen werd tegen de bestaande rosmolen gebouwd, waarvan de contouren nog te zien zijn op de molenromp. Het dak van de rosmolen werd later verhoogd. Het rosmolenwiel van deze rosmolen lag op de hooizolder van de hallehuisschuur en ligt nu in de molen. In 1911 werd aan de noordwestzijde de maalschuur gebouwd. Hierin werd een door een dieselmotor aangedreven maalstoel geplaatst. De molen staat vlakbij het centrum van Ede en is een stellingmolen met een rietgedekte houten achtkant voor het malen van graan. De molen had drie koppels maalstenen, waarvan de steenspillen en molenstenen bewaard zijn gebleven. Ook heeft de molen in de crisisjaren olie geslagen, zowel lijnolie als koolzaadolie. De molen heeft nu na de restauratie twee maalkoppels met blauwe molenstenen, waarvan er één een regulateur heeft.in 1889 werd voor het malen naast de molen een stoommachine geplaatst, die later werd vervangen door een dieselmotor van de fabrikant Thomassen. In 1868 werd de familie Van de Craats eigenaar van de molen, die tot januari 1999 eigenaar bleef. Daarna kwam de molen in handen van de gemeente Ede. In 1962 werden de wieken van de molen gehaald en werd in dat jaar de hoge graansilo gebouwd. Ook de stelling verdween. De molen stond ingebouwd door silo's van het nu gesloten veevoederbedrijf en verkeerde in een zeer slechte toestand door verwaarlozing van de rieten kap. Behoud Op 30 augustus 2005 werd in een persbericht van de gemeente Ede het plan voor het behoud van de molen, de molenaarswoning, de maalderij, de molenombouw en de daarbij behorende schuur bekendgemaakt. De Nationale Maatschappij tot Behoud, Ontwikkeling en Exploitatie van Industrieel Erfgoed (BOEi) werd om advies gevraagd en stelde voor om naast de molenombouw van 1937 ook een gedeelte van de molenombouw uit 1955 te handhaven. De Stichting Vrienden van de Gelderse Molen heeft de onderdelen van de molen laten restaureren. bron: wikipedia Uitnodiging Benieuwd geworden? Het pand zal in juni officieel worden geopend en tijdens een housewarming worden ingewijd. Mocht u niet kunnen wachten: Wanneer u vooraf even belt, zetten we de koffie klaar! STABULLETIN 13

14 Van een statisch bestek naar een groeidocument Visie van een aannemer over de nieuwe realiteit Volgens Bart Elsten van Trebbe West B.V. verandert de focus in de bouwwereld door zich meer te richten op resultaatgericht bouwen. Is de aannemerij klaar voor deze nieuwe realiteit? "De focus is resultaatgericht bouwen en onderhouden (RGBO) en vraagt om een andere aanpak in het proces. Als aannemer zijn we tot nu toe gewend om te bouwen. Na de garantieperiode van 10 jaar is het product niet meer onze zorg, was tot op heden de strekking. De focus verandert echter als je naar een resultaatverplichting gaat van meer dan 30 jaar of zelfs naar 50 jaar. Over Elsten Als een omschrijving in een STABUbestek resultaatgericht is dan ontstaat er een echte samenwerking tussen architect, constructeur, adviseurs, installateurs en aannemers (waaronder een onderhoudspartij). De organisatie gaat van traditioneel naar een samenwerkingsmodel waar kwaliteit voorop staat. De administratieve voorwaarden in de STABU-systematiek (hoofdstuk 00 en 01) veranderen en de rest van het STABU-bestek is resultaatgericht opgebouwd. Is dit de nieuwe realiteit? Er gaat een wereld voor je open als je echt mag samenwerken waarbij de kwaliteit over 50 jaar een belangrijke rol speelt. De uitstraling van het gebouw, het materiaal, de onderhoudsspecificatie en de verwerkbaarheid komen bij elkaar. Met oprecht respect voor elkaars vakgebied worden er ver- schillende scenario s bekeken. Hieruit wordt het beste scenario voor een projectonderdeel gekozen. Wie wil er niet naar een pand kijken wat er na 40 jaar nog prachtig bij staat. In de toekomst kunnen we resultaatgericht omschrijven, door 20 procent te benoemen in een STABU-bestek zodat 80 procent van de uitgangspunten bekend zijn. Het restant vullen we door de juiste scenariokeuze te maken met betrokken innovatieve partijen die daar 30 of 50 jaar garant willen staan. De focus is resultaatgericht bouwen en onderhouden. Hoe werkt dit dan in de praktijk? De gekozen producten koppelen we direct aan een BIM (Bouw Informatie Model). STABU geeft Informatie die in de toekomst is te raadplegen. In eerst instantie functioneel en later op product niveau. STABU is zijn statische status kwijt en het wordt een groeidocument wat resultaatgericht is opgebouwd. STABU is daarmee de verbinder en kennisdrager van het tekenwerk die door de jaren heen bijgewerkt wordt zodat we altijd de laatste gegevens bij ons hebben. Is dit toekomst? Als de markt aantrekt is dit proces onomkeerbaar. De eerste oplevingen zijn er zodat we nu kunnen handelen om in de toekomst klaar te staan." Bart Elsten B.J.F. (Bart) Elsten is BIM en LEAN expert bij Trebbe West B.V. en reeds 9 jaar werkzaam bij dit bedrijf in Nieuwegein. Hij zet zich nu ruim 5 jaar in om de koppeling te maken tussen BIM modellen van architecten en constructeurs, naar leveranciers en onderaannemers. Vooral om de "I" in te vullen zodat de inspanning in het voortraject gebruikt wordt bij de uitwerking en beheersing van het plan. Het doel is telkens weer informatie te laten groeien, gekoppeld aan het BIM-model, die we altijd kunnen raadplegen. 14 STABULLETIN

15 - advertorial - DULIMEX 'Unlock your mind' Overnames, nieuwe distributeurschappen en een doordachte marktbenadering zorgden de afgelopen jaren voor een forse groei van Dulimex in Vaassen. Hoewel bescheiden - laat de producten maar voor zich spreken - is het tijd geworden om meer op de voorgrond te treden en adviseurs kennis te laten maken met het merk DX. Dulimex B.V. is een internationale handelsonderneming opgericht in Het bedrijf uit Vaassen is importeur, voorraadhoudend grossier en Europees distributeur van een uitgebreid assortiment ijzerwaren, bouwbeslag en hang- en sluitwerk. Taco Suerink van Dulimex geeft aan: "In de loop der jaren zijn wij door productontwikkeling, nieuwe distributeurschappen en acquisities sterk gegroeid. Vanuit het 3200 m² grote magazijn in Vaassen wordt ons assortiment van ruim 4000 artikelen uit voorraad geleverd." Veel van de producten zijn SKG-gecertificeerd en voldoen aan de gangbare Europese normen. Breed in ijzerwaren Het uitgebreide assortiment ijzerwaren, hang- en sluitwerk en bouwbeslag zorgt voor aanzienlijke volumes aan zowel in- als verkoopzijde. Naast het eigen merk DX heeft Dulimex ook de distributeurschappen van de volgende Europese merken: Briton - antipaniekbeslag en deurdrangers; SOSS - onzichtbare schanieren; JIS Nadal - elektrische sluitplaten; Justor - deursluiters; IBFM - bommerschanieren; Adamsrite smalsloten; Polair & Super Polair - magneetsnappers. Het is door deze schaalgrootte dat Dulimex haar prijzen zeer concurrerend weet te houden. Suerink: "Door een jarenlange relatie met onze Chinese partners en een eigen inkoopkantoor in China, kunnen wij deze hoge en constante kwaliteit waarborgen. Tijdens productie, voor verscheping en bij ontvangst in ons magazijn wordt de kwaliteit van onze producten gecontroleerd. Daarnaast voldoen onze producten, daar waar mogelijk en noodzakelijk aan de daarvoor geldende normen, richtlijnen en keurmerken." Productkennis Ondanks de onstuimige groei van de afgelopen jaren is Dulimex erin geslaagd haar identiteit te behouden. De belangen van klanten staan onveranderd centraal. Van de binnen- en buitendienstmedewerkers wordt veel gevraagd door de groei van het assortiment. Regelmatige trainingen in vak- en productkennis voor de Dulimex medewerkers zijn van groot belang. Hun adviesfunctie wordt door interne producttrainingen en vakopleidingen gewaarborgd. STABU Het complete Dulimex assortiment is onder meer te vinden op hun website. Ook zijn er STABU-bestekteksten beschikbaar om de producten op te nemen in het bestek. "Dit laatste is mede op verzoek van onze klanten gedaan, om hen te ondersteunen", beëindigt Taco Suerink van Dulimex zijn betoog. Meer informatie Dulimex Quality Hardware BV Talhoutweg MB VAASSEN Telefoon: Website: STABULLETIN 15

16 Samenwerking Ik heb de gewoonte, als ik een presentatie geef of een opiniestuk schrijf over een bepaald thema, dat ik me altijd eerst even laat inspireren door google afbeeldingen. Het thema van dit STABU-bulletin is samenwerking. Wie zoekt op afbeeldingen op het woord samenwerking, wordt bedolven onder elkaar innig omhelzende figuren, felgekleurde schema s met puzzelstukjes en gephotoshopte handen, heel veel handen. Het eerste wat in mij op komt is de vraag waarom we dit soort plaatjes nodig hebben. Zouden we zonder deze plaatjes niet kunnen samenwerken? Zijn ze bedoeld als een laagdrempelige reminder voor boven ons bureau? Ik heb de mooiste alvast even uitgeprint en boven mijn bureau gehangen. Samenwerking is voor mij de manier waarop er in onderling overleg met anderen aan hetzelfde wordt gewerkt. Als ik deze gedachte doortrekt naar hoe wij in de bouw met elkaar samenwerken, kan je je afvragen of al die mooie plaatjes wel in het zicht hangen. Er wordt namelijk nog steeds informatie over de schutting geworpen, alleen is dat niet in de vorm van tekeningen, maar zijn het complete BIM modellen, om vervolgens tot de conclusie te komen dat deze niet voldoen aan het verwachtingspatroon van de ontvanger. Als je niet met elkaar overlegt, of de manier waarop wordt samengewerkt niet iedereen zijn of haar keuze was, dan is de kans groot dat het gezamenlijke doel niet wordt bereikt. Nu bestaan er wel documenten die ons moeten helpen deze doelen wel te realiseren, maar de templates hiervoor worden dikker en dikker en worden in praktijk na invullen (als ze al worden ingevuld) meestal niet meer geopend. Vaak resulteert dit in meer overleg, waar we al niet zo goed in zijn. Wat zou het fijn zijn al er een aantal algemene afspraken waren, waar we niet meer over na hoeven te denken, bijvoorbeeld op het gebied van naamgeven van materialen, elementen of ruimten. Een discussie over of iets nu metselwerk, metselw. of mw. genoemd wordt, hoeft dan niet meer gevoerd te worden. Sterker nog. Er bestaan tools waar mee deze kenmerken automatisch gecontroleerd kunnen worden. Echter een dergelijke standaard is er niet in Nederland, dus zijn deze tools niet te gebruiken. Naast het ontbreken van gestandaardiseerde termen hebben we in BIMmendNL nog een probleem, namelijk de wil om alles maar te classificeren, het liefst in één Over van Aggelen Ronald van Aggelen Ronald van Aggelen is afgestuurd architect TU Eindhoven. werkervaring: assistent ontwerper bij diederendirrix architect bij poolen architekten 2010-heden directeur ZEEParchitecten neventaken: 2012-heden lid klankbordgroep BIC (branch innovatie contract) 2013-heden lid BIR 2013-heden lid college van toezicht instituut gebouwde omgeving hogeschool utrecht speerpunten: Geef zelf het goede voorbeeld. Laat zien dat BIM werkt in alles wat je doet. De bouw heeft niets aan alleen maar gepraat. Leren door te doen. 16 STABULLETIN

17 alles omvattende code, zodat de bestekschrijver zijn bestek automatisch kan genereren en de kostencalculator zijn begroting met één druk op de knop uit het BIM model haalt. Het probleem echter met classificaties is dat ze meestal niet consequent zijn en vaak niet compleet. NEN2767 is daar een goed voorbeeld van. Deze wordt in praktijk vaak uitgebreid naar eigen inzicht, waardoor een wildgroei ontstaan van zelfbedachte coderingen en naamgeving. Resultaat: niet uniforme en daardoor niet betrouwbare informatie over de gebouwvoorraad. Eigenlijk zouden we classificaties moeten zien als een recept opgebouwd uit verschillende ingrediënten. Zo is de STABU elementencodering binnenwanden; niet constructief, massieve wanden, kalkzandsteen opgebouwd uit de eigenschappen: binnen, wand, niet constructief, massief, kalkzandsteen. Dit zijn allemaal eigenschappen die vaak al in een BIM model aanwezig zijn. STABU Het is ook mogelijk om regelmatig nieuws over STABU in uw inbox te krijgen. STABU heeft hiervoor een digitale nieuwsbrief in het leven geroepen, genaamd. Regelmatig zal daarin geïnformeerd worden over zogenaamde STABU-evenementen zoals gebruikersdagen, nieuwe uitgaven, beurzen, etc. Zo worden actuele zaken in een kort artikel weergegeven en de aandacht gevestigd op uitgebreidere artikelen die op onze website staan. wordt ongeveer 6x per jaar verzonden naar alle geïnteresseerden. Informatie Wilt u de informatie ook ontvangen, meldt u zich aan via de website van STABU, Vervolgens kan d.m.v. mapping de juiste STABU elementencodering worden gekoppeld, maar ook NEN2767, NEN2699, NL/SfB, etc. (als je maar de juiste kenmerken maar aanwezig zijn). Daar hoef ik deze code niet voor in het model te plaatsen. Klinkt niet ingewikkeld toch, dat CB-NL. Ditzelfde geldt overigens voor bijna alle classificaties, echter moeten er wel afspraken worden gemaakt hoe we al deze verschijnselen, objecten, processen, eigenschappen en kenmerken noemen. Hier is natuurlijk als ontzettend veel bepaald, zeker op het gebied van naamgeving, alleen is dit slecht toegankelijk voor de markt. Daarom ben ik erg blij dat STABU op onze uitnodiging is ingegaan mee te werken aan het versnellen van de kennisdeling op het gebied van standaardiseren van naamgeving in de bouw en het opstellen van classificatiesystemen op basis van recepten, zonder daar één alles omvattende codering na te willen streven. We zullen deze informatie zoveel mogelijk toepassen in onze projecten, zodat we daar on the fly feedback op kunnen geven. De resultaten zullen we delen via het nationalebimhandboek, een initiatief van Building- SMART BeNeLux, Stumico en TNO. Voor meer informatie zie: En oja, metselwerk is geen materiaal, baksteen wel. Zie je, daar ga ik zelf bijna de fout in. Auteur: Ronald van Aggelen van ZEEP Architecten Kwaliteit, vertrouwen en zekerheid STABULLETIN 17

18 Ketensamenwerking Over nut, noodzaak, en aan de slag gaan in de bouw Vanaf de zijlijn roepen dat we met elkaar in de bouw beter moeten samenwerken is niet moeilijk. Adviseurs, onderzoekers zijn het dan ook al snel met elkaar eens: er is nog veel te halen. De beloftes over opbrengsten en de daarmee gepaard gaande adviezen, hoe goed bedoeld ook, zijn dan ook niet van de lucht. Maar wat ga je daar als ondernemer dan mee doen? Waar moet je beginnen? En waarom eigenlijk? De suggestie die uitgaat van deze beweging is dat in de bouw niet wordt samengewerkt. Dat is een misvatting. Hoe zijn anders de bouwwerken in Nederland tot stand gekomen? Bouwend Nederland ziet wel dat dit beter kan en tegelijkertijd dat het ook al beter gaat. Hoe maak je dit tastbaar en inzichtelijk zodat een bouwondernemer of elke andere speler in de bouw er mee aan de slag kan? Om gerichte stappen te kunnen zetten moet een ondernemer helder voor ogen hebben welke stromen in de keten bewegen waar zij deel vanuit maakt. Wij maken onderscheid in Goederen-, Geld- en informatiestromen. Door de keten in deze delen uiteen te rafelen wordt het duidelijk aan welke knoppen je kan draaien en kan je keuzes maken waar te beginnen. Door een dergelijke opdeling wordt het containerbegrip ketensamenwerking opeens veel tastbaarder voor bouwondernemingen. De stromen zijn onderling verbonden en hebben zo dus ook invloed op elkaar. Voor alle drie stromen biedt Bouwend Nederland in sectoraal verband ondersteuning en kennis aan. Op het gebied van goederenstromen via het platform Logistiek in de Bouw. Voor Informatiestromen als deelnemer in een eigen BIM programma en via de Bouw Informatie Raad en op het gebied van geldstromen via een programma Supply Chain en Finance. Bij deze programma s wordt nauw samengewerkt onderling, met andere branches maar ook met STABU. Want wat je voorhoudt aan je leden moet je zelf ook in de praktijk brengen. Over Walinga Een andere misvatting in de bouw is dat samenwerking gelijk staat aan het volledig opengooien van alles wat je hebt als bedrijf en dat je dit voor alle partijen waar je mee samenwerkt moet doen. Dit is maar gedeeltelijk waar. Investeren in een relatie met partners doen professionele ketenspelers in het bijzonder met diegenen waarvan zij voor het leveren van de prestatie in meerdere mate afhankelijk zijn. Datzelfde geldt ook voor de opdrachtgever. Daar komt bij dat de marktvraag verandert naar integrale oplossingen van ontwerp tot en met beheer en onderhoud. Dat zou ertoe moeten leiden dat de focus van prijs naar prestatie gaat en heeft dus gevolgen voor de manier waarop bouwondernemingen kijken naar hun partners waarmee zij aan die vraag kunnen voldoen. Al met al een uitdagende puzzel. Wij zien dat het bewustzijn in de bouwkolom van deze mechanismes snel verandert en dat koplopers hiermee al aan de slag zijn. Voor de toekomst geldt dat de slag zal worden gemaakt van deze koplopers naar het peloton. Van willen naar kunnen. Van kunnen naar de mogelijkheid en het vertrouwen krijgen om te laten zien in concrete projecten. Om zo te laten zien dat investeren in ketensamenwerking aantoonbaar goed is voor alle partijen en niet in de laatste plaats voor de klant. auteur: Arjan Walinga van Bouwend Nederland Auteur Arjan Walinga is BNL deskundige op het gebied van Ketensamenwerking, voorzitter van het Platform Logistiek in de Bouw, Secretaris van de Bouw Informatie Raad, Accountmanager van de kleine Bouwbedrijven van Bouwend Nederland, Werkte voorheen bij Siemens Nederland in de logistiek, inkoop, Informatisering en supply Chain en tevens trekker van het hogescholenverband BIM in het HBO 18 STABULLETIN

19 STABU- MEDEWERKERS In het vorige bulletin (december 2013) is een groot deel van de STABU-medewerkers al de revue gepasseerd. Het overzicht wordt gecomplementeerd met Carla Molmans, Tineke Simonse en Hennie Wildekamp. H. (Hennie) Wildekamp-Paul hoofd boekhouding/relatiebeheer Hennie Wildekamp is sinds 2002 werkzaam bij Stichting STABU. In 2006 is zij hoofd boekhouding en verantwoordelijk voor de gehele financiële administratie geworden. Tevens is zij de vraagbaak met betrekking tot het financiële gedeelte van de STABU-jaarverslagen. Daarnaast heeft mevrouw Wildekamp een sleutelfunctie in het onderhouden van het licentie-, relatie- en abonnementenbeheer. C. (Carla) Molmans boekhoudkundig medewerkster Sinds 2003 is Carla Molmans werkzaam bij STABU ter ondersteuning van de afdeling boekhouding van Stichting STABU. Voor specifieke vragen met betrekking tot ontvangen STABU-facturen is Carla gedurende de ochtenduren te bereiken. M.H. (Tineke) Simonse-Uchtmann hoofd bedrijfsvoering, plv directeur Sinds 2011 zijn de ervaringen van mevrouw Simonse op het personele en leidinggevende vlak gebundeld in de functie van hoofd bedrijfsvoering. Zij is verantwoordelijk voor het aansturen van alle interne bedrijfsprocessen en voor P&O. Tevens is zij plaatsvervangend directeur. STABULLETIN 19

20 Meer ruimte voor restauraties in STABU Voor het restaureren van monumenten komt begin 2015 een nieuwe basisstructuur voor de bestekspecificaties in STABU beschikbaar. Architecten, aannemers en andere betrokkenen bij het restaureren van monumenten vinden dan dezelfde werkzaamheden telkens op dezelfde locatie in de STABU-systematiek. Doel is het verbeteren van restauratiebestekken en vermijden van misverstanden bij prijsvorming en uitvoering. Dat is goed nieuws voor opdrachtgevers, architecten en aannemers, aldus de initiatiefnemers: de Stichting Erkende Restauratiekwaliteit Monumentenzorg (ERM), de Vereniging van Architecten Werkzaam in de Restauratie (VAWR), de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) en Stichting STABU. Uitvoeringsrichtlijnen Voor de uitvoering van restauratiewerkzaamheden zullen in ERM-verband zogenaamde Uitvoeringsrichtlijnen (URL's) gemaakt worden. Deze geven een zo goed mogelijke beschrijving van de manier waarop werkzaamheden worden uitgevoerd. Op de planning staan bijvoorbeeld timmerwerk, metselwerk, glaswerk en betonreparatie aan jonge monumenten, licht Walter de Koning van de Stichting ERM toe. Door de betrokkenen zal de komende periode gewerkt worden aan het verwerken van deze URL s tot een modelbestek restauratie. De basisstructuur voor bestaand werk zal in de loop van 2015 door STABU inhoudelijk worden uitgebreid, zodat deze nog meer ruimte biedt voor het beschrijven van restauratieve werkzaamheden. De wensen voor uitbreiding zullen worden verstrekt aan STABU om deze toe te passen in zogenaamde resultaatspecificaties. De concepten van de resultaatspecificaties, voegt Johan Plaisier, die als bouwkundig projectcoördinator bij STABU belast is met de invulling, zullen dan weer worden voorgelegd aan ERM en VAWR, zodat er sprake is van nauwe samenwerking en afstemming. Standaardiseren De wens tot het verbeteren van de situatie bestaat al langer, en wordt nu gerealiseerd. Plaisier: De eerste stap daarin is om alle paragrafen binnen hoofdstukken gelijkluidend te maken. Alle vormen van demonteren zullen onder dezelfde paragraaf gaan vallen, of we nu spreken van trappen, ornamenten bij stukadoorswerk of specifieke profielstenen in hoofdstuk metselwerk. We gaan er een vaste, herkenbare reeks in maken. Marjella Prins van architectenbureau Fritz (lid VAWR) vult aan: Door de VAWR is een nieuwe indeling van de paragrafen voor bestaand werk opgesteld in overleg met andere betrokkenen, hiervoor zullen binnen de STABUsystematiek vaste posities worden vrijgemaakt, zodat er in restauratiebestekken minder vrije teksten hoeven te worden toegepast en de restauratiewerkzaamheden op een vaste logische positie in het bestek terug te vinden zijn. Match De samenwerking is geïnitieerd door de Rijksdienst van het Cultureel Erfgoed (RCE) die heeft gezocht naar de meest geschikte partij om restauratiekwaliteit op de kaart te zetten. Michiel van Hunen van de RCE: Het realiseren van een goede uitvoeringskwaliteit op de steiger begint met een volledige en eenduidige werkomschrijving (opdracht). Walter de Koning van ERM: We waren reeds bezig om uitvoeringsrichtlijnen te maken in combinatie met de erkenningsregelingen voor bedrijven die werkzaam zijn op het gebied van restauratie. Daardoor was er snel een match gemaakt. Marjella Prins: Dit past heel goed bij de inspanningen van de VAWR architecten om te komen tot een vaste plek voor restauratiewerkzaamheden in het bestek. In het bestek komen voorbereiding en uitvoering van een werk bij elkaar. Het is fantastisch om te merken dat door vele partijen met soms tegenstrijdige belangen samen wordt gewerkt aan de kwaliteit van restauraties. Voor nadere informatie: contactpersoon STABU: Johan Plaisier contactpersoon ERM: Walter de Koning (085) contactpersoon VAWR (architectenbureau Fritz): Marjella Prins contactpersoon RCE: Michiel van Hunen STABULLETIN