De Appelboomkeskrant. Revalidatiecentrum t Appelboomke Dagcentrum voor de behandeling van peuters en kleuters met een autismespectrumstoornis
|
|
- Tine Janssen
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 De Appelboomkeskrant Revalidatiecentrum t Appelboomke Dagcentrum voor de behandeling van peuters en kleuters met een autismespectrumstoornis Inhoud Voorwoord p.1 Is Voorwoord er een grens aan het autisme? p.2-3 Wist je dat. p.4 Het voorbije half jaar p.5-6 Hier Gelezen p.7 Dankjewel p.8 Beste lezer, Time flies when you re having fun! Dat heeft het afgelopen half jaar wel bewezen. Het was voor t Appelboomke een boeiend tweede semester met heel wat uitdagingen. Zo was er ons jubileumcongres in oktober waar we volgens de reacties van de aanwezigen best fier op mogen zijn. Daarnaast heeft Linda Ceulemans na 25 jaar dienst besloten een punt te zetten achter haar carrière als logopediste. Een vaste waarde ging hierdoor verloren voor t Appelboomke met de uitdaging deze opnieuw in te vullen. En dat is ons ook gelukt. U ziet, we blijven bezig met het uitbouwen van onze expertise. Veel leesplezier, Het Appelboomkesteam Winterkiekjes konden we op de valreep nog vastleggen. De kapoentjes hebben ervan genoten. Februari De Appelboomkeskrant
2 Is er een grens aan het autismespectrum? Na de eerste wetenschappelijke beschrijvingen van autisme en Asperger syndroom, ging onderzoek zich decennia lang toespitsen op de juiste kenmerken ervan, mogelijke oorzaken, en doeltreffende behandelingen. Het vertrekpunt was vooral de autistische stoornis die we nu soms kernautisme of Kanner s autisme noemen, naar de arts die het beeld eerst beschreef. Deze kinderen hebben ernstige uitvallen in hun sociale ontwikkeling, hun taal ontwikkelt zich vaak niet spontaan, gaat soms achteruit op peuterleeftijd, en levenslang blijft hun taal- en communicatieontwikkeling beperkt en anders dan bij andere mensen. Ongeveer drievierde van deze kinderen hebben een intelligentieniveau beneden het normale. In feite gaat het om een zeldzame aandoening: ± 5 / kinderen, of 0,05% van de bevolking heeft deze vorm van autisme. De meeste kinderen die in het Appelboomke behandeld worden voldoen aan dit beeld. In de jaren 80 van de 20 e eeuw kwamen clinici echter tot de vaststelling dat er ook kinderen (en volwassenen) waren die een aantal kenmerken van autisme vertoonden, maar niet evenveel of niet in dezelfde mate als kinderen met Kanner s autisme. Toch hadden deze personen duidelijke problemen om zich aan het gewone leven aan te passen, en op een gewone manier te ontwikkelen. De begrippen atypisch autisme en pervasieve ontwikkelingsstoornis (POS) maakten hun opgang om deze groep te omschrijven. Het is heel lang moeilijk geweest om te onderzoeken hoeveel kinderen en volwassenen nu zo n POS hadden, die niet volledig aan de criteria voor autisme voldeed. Het probleem was dat er wel goede definities waren voor de oorspronkelijke en typische pervasieve ontwikkelingsstoornissen, met name autisme en Asperger syndroom, maar geen voor de niet-typische, de pervasieve ontwikkelingsstoornis niet anders omschreven (POS-NAO of in het Engels PDD-NOS). Als je de criteria te streng maakt, bv. bijna hetzelfde als voor (Kanner s) autisme, dan ging je een aantal mensen tekort doen die niet aan deze criteria voldeden, maar toch belangrijke problemen hadden in het sociaal-communicatief functioneren. Maar nam je te ruime criteria, bv. het hebben van slechts één symptoom van autisme, dan ging je misschien een onnodig groot aantal mensen autistiform of pervasief gaan noemen. Hieraan zijn ook risico s verbonden, bv. dat men dan soms een verkeerde diagnose gaat stellen (sommige kenmerken van autisme komen voor bij o.m. andere psychiatrische aandoeningen, of bij ernstige taalontwikkelingsstoornissen). Een ander gevaar is dat men te snel een label gaat geven aan een kind dat gewoon wat anders is dan het gemiddelde. Het verbeteren van de diagnostische methodes en een beter inzicht in de auti-symptomen heeft ertoe geleid dat de vraag naar een betere aflijning van wat nu wel en wat niet verwant is aan autisme beter geformuleerd kon worden. Dit heeft in de voorbije 10 jaar geleid tot het begrip autismespectrumstoornissen (ASS). Waar gaat het precies om? De term is duidelijk: het gaat om een spectrum van stoornissen, die verwant zijn aan autisme. Alhoewel dit voorlopig nog maar een wetenschappelijke definitie is de officiële benaming blijft Pervasieve Ontwikkelingsstoornissen geeft het meer duidelijkheid. Men spreekt van een ASS als een kind ontwikkelingsstoornissen heeft in de 3 domeinen van autisme 1. Deze ontwikkelingsstoornissen hoeven echter niet zo uitgesproken te zijn als bij Kanner s autisme, bv. een kind heeft wel normale mijlpalen van taalontwikkeling, maar 1 Dit zijn (1) stoornissen in de sociale wederkerigheid, (2) stoornissen in de communicatie (taal, non-verbaal), en (3) beperkte interesses met abnormaal herhalen van gedragingen of gedachten. Februari De Appelboomkeskrant
3 communiceert niet adequaat met zijn taal. Vaak zie je ook dat er in twee auti-domeinen belangrijke stoornissen zijn, maar in het derde auti-domein slechts enkele kenmerken zonder dat het kind er veel hinder van ondervindt, bv. erg vastzitten in een éénzijdige interesse, maar geen stereotype gedragingen of last bij veranderingen. Er moet echter wel sprake zijn van verstoring van de ontwikkeling: het gaat niet zomaar om wat eigenaardige kenmerken, maar het kind of ten minste zijn ontwikkeling ondervindt duidelijk hinder van deze kenmerken. Deze definitie is duidelijker dan die van POS-NAO: bij dit laatste moeten er immers geen symptomen zijn in de 3 auti-domeinen, met o.m. het risico dat je de diagnose soms stelt bij kinderen die in feite een andere aandoening hebben. Hoe vaak komt ASS volgens de huidige criteria voor? Met een strakke definitie van ASS zie je dat ongeveer 3/1000 (0,3%) kinderen een stoornis hebben in het autismespectrum, en als je de vagere definitie van POS-NAO gebruikt gaat het om bijna 6/1000 (0,6%) kinderen. Tot een aantal jaar geleden dacht men dat welke definitie je ook gebruikte autisme, Asperger, ASS, POSNAO er in ieder geval ergens een grens was aan het spectrum. En dat die grens ook te zien was op het niveau van de symptomen of probleemkenmerken. Kinderen met ASS zouden dus kenmerken hebben die bij andere kinderen niet voorkwamen, en in ieder geval zou je bij ASS een combinatie zien van kenmerken de 3 domeinen die je bij andere kinderen niet zou zien. Naast deze grens op symptoomniveau is er de grens van al dan niet verstoorde ontwikkeling, waarover we het eerder hadden. Deze grens heeft meer te maken met ernst en deficits dan met symptomen op zich. Maar wat blijkt nu uit recent onderzoek? Een eerste merkwaardige vaststelling was bij gedragsonderzoek bij bloedverwanten van kinderen met ASS. Dit wordt gebruikt bij genetische research. Onderzoekers vonden dat ongeveer één vierde van de ouders, broers en zussen van kinderen met ASS symptomen hebben in ten minste één auti-domein. Het gaat hier weerom niet om vage kenmerken, maar om duidelijke symptomen, zij het dat die personen er meestal weinig hinder van ondervinden. Het impact is in elk geval heel veel kleiner dan het hebben van ASS. Men noemt dit het breder fenotype van ASS. De tweede merkwaardige ontdekking was toen onderzoekers auti-vragenlijsten gingen afnemen van grote groepen gewone kinderen en volwassenen, die geen klachten hadden. Uit deze vragenlijsten blijkt dat kenmerken in ten minste één van de drie auti-domeinen in lichte mate voorkomen bij een heel groot deel van de mensen. Je kan de meeste mensen als het ware voor elk auti-domein op een glijdende schaal plaatsen van helemaal geen kenmerken in dit domein tot zoveel kenmerken aanwezig als bij personen met ASS. Veel ouders en deskundigen hadden wel vermoedens in die richting, maar nu is het ook aangetoond. In de praktijk betekent dit dat er geen scherpe afgrenzing is van kenmerken die wel en die niet bij ASS horen. Wat wel naar voor komt uit dit onderzoek is dat mensen met ASS zich wel aan het uiteinde van de schaal bevinden voor de 3 auti-domeinen, waar andere mensen zich aan het andere einde of ergens in het midden bevinden voor de 3 schalen. Het blijkt dat mensen met ASS extreme kenmerken in de 3 domeinen in zich verzamelen en dat dit leidt tot een ernstige ontregeling van de ontwikkeling. Terwijl matige kenmerken in één, twee, en misschien zelfs in 3 domeinen de ontwikkeling niet ontregelt. We kunnen dus besluiten dat er op het vlak van de kenmerken of symptomen geen echte grens is aan ASS, laat staan aan POS-NAO, maar dat een belangrijk onderscheid is in welke mate de persoon met die kenmerken daarvan ook hinder ondervindt, en/of in zijn/haar ontwikkeling gehinderd wordt. Jean Steyaert Februari De Appelboomkeskrant
4 Wist je dat we op zaterdag 15 september opnieuw een motorrit organiseren. Dat dit kan gebeuren dankzij de medewerking van The Christian Motorcyclists Association (CMA). Dat er niet enkel met de moto kan gereden worden, maar dat er tevens ook leuke kinder animatie voorzien is. En natuurlijk kan er op deze dag ook lekker gesmuld worden. We brengen u van dit MOTO ANIMATIE SMULFESTIJN later op de hoogte. we van dit evenement vorig jaar ook enkele kiekjes genomen hebben: we hopen dat je er ook weer zult zijn en heel heel veel volk zult meebrengen!!!! wij met het Appelboomke deelgenomen hebben aan de kerstmarkt van de Limburgse Stichting Autisme (LSA). We verkochten daar hele mooie kaarsen, gemaakt door Mariëlle. Ingrid had mooie kerstkaarten gemaakt. Leuk zeg! we met de kindjes regelmatig gaan snoezelen in De Regenboog in Genk. dit echt een aanrader is voor de kindjes. je daar in familieverband (o.a. in het weekend) ook naar toe kan. en dit op volgend adres: De Regenboog vzw Weg naar As 60A 3600 Genk Tel. 089/ mailadres: vrijetijd@deregenboog.be Februari De Appelboomkeskrant
5 Het voorbije half jaar 2007 ligt voor ons, vol mogelijkheden en dromen, goede voornemens en plannen. Maar eerst nog wat berichtjes uit het oude In oktober mochten we vele van onze lezers ontmoeten op ons congres: De verbazing voorbij vroegbehandeling bij autismespectrumstoornissen. Met spanning leefden we naar 13 oktober toe. Maar die dag zelf leken alle puzzelstukjes samen te vallen tot een mooi, succcesvol geheel. We genoten ervan en apprecieerden ieders feedback. Bieke Van Deynse, opvoedster, moest helaas onze congresdag missen. Kleine Bas wilde niet meer wachten om zelf de wereld te ontdekken. Proficiat Bieke en Gert met jullie flinke zoon. Voor Helga Nulens, psychologe, en Linda Ceulemans, logopediste, betekende het congres de laatste loodjes. En wel om zeer verschillende redenen. Helga is zwanger. Zij zal thuis de komst van het kleine broertje of zusje van Lowie afwachten. In de tussentijd zal Mieke Toelen haar vervangen als psychologe. We wensen Mieke een prettig jaar in ons centrum. Februari De Appelboomkeskrant
6 Onze Linda Ceulemans neemt definitief afscheid van ons team. Na 25 jaren trouwe dienst gaat ze op zoek naar nieuwe horizonten. Op een gezellig etentje met het huidige personeel, Raad van Bestuur en wat oud-collega s, zetten we haar nog eens extra in de bloemetjes. Afscheid nemen is vreemd vergeten doen we je nooit. Sarah De Block zal voortaan als nieuwe logopediste ons team aanvullen. WELKOM SARAH!!! Twee schitterende stagiaires staken dit afgelopen half jaar meer dan een handje toe. Sofie Molemans volgt als tweedejaars, de opleiding bachelor in de orthopedagogie. Van oktober tot december konden we volop op haar rekenen. Proficiat Sofie, knap gedaan. Anneleen De Becker loopt stage van augustus 2006 tot februari 2007, in het kader van haar opleiding masters in de psychologie. Maar wat ons betreft, is ze nu al geslaagd. Na een lange afwezigheid wegens een ongeval, keerde Ingrid Chorkawa, opvoedster, terug. Gelukkig is ze goed hersteld en kan ze weer vol enthousiasme aan de slag. Voor Esther Noels betekende dit het einde van haar vervangingscontract. Ze moet op zoek naar ander werk. Wij kunnen zeker een uitstekende referentie bieden. Fabienne Smets Tekening van een 5-jarige kleuter, Een gezichtje, en nog een gezichtje, nog, nog, nog, Februari De Appelboomkeskrant
7 Gelezen DENK & DOE Praktische ideeën voor de eerste stappen in het leerproces bij mensen met autisme en mensen met een ontwikkelingsachterstand. Auteur: Steven Degrieck, uitgegeven door EPO. Mijn kind heeft autisme Gids voor ouders, leerkrachten en hulpverleners. Geschreven door Peter Vermeulen en Steven Degrieck. Dit basisboek biedt antwoorden op de meest voorkomende vragen die ouders van kinderen met autisme stellen. Hoe herkennen we autisme? Weten we of de diagnose ook juist is? Wat zijn de oorzaken van autisme? Welke behandeling is het beste voor ons kind? Hoe kunnen we ons kind helpen in zijn vrije tijd? Hoe gaan we om met uitdagend en moeilijk gedrag? En hoe kunnen we het beste communiceren met ons kind? Oudergids autisme is een praktische handleiding sociale vaardigheden geschreven door Caroline Van Der Velde. Uitgeverij: Nieuwezijds. De Oudergids is een goed hulpmiddel voor ouders, verzorgers, docenten en therapeuten van kinderen die, net als de zoon van de auteur, zeggen: ik heb autisme, géén automatisme. Aan bod komen: - theory of mind - aan je kind uitleggen wat autisme is - inspelen op de behoefte aan duidelijkheid en voorspelbaarheid - inlevingsvermogen bijbrengen - communicatie verbeteren - hulpmiddelen sociale vaardigheden Februari De Appelboomkeskrant
8 Dankjewel Aan onze trouwe steunleden. Aan voor het toekennen van de jaarlijkse werkingssubsidie. Aan alle sponsors zodat het voor ons Appelboomke mogelijk werd een congres te organiseren met name De Appelboomkeskrant is een nieuwsbrief uitgegeven door revalidatiecentrum t Appelboomke, dagcentrum voor de behandeling van peuters en kleuters met een autismespectrumstoornis. Ons adres: Runkstersteenweg Hasselt Tel + fax: 011/ appelboomke@skynet.be Ons centrum is te bereiken Van maandag tot vrijdag van 8.30u tot 17.00u Contactpersonen: Marga Lavaerts Helga Nulens Lukas Breesch Aan de Nationale Loterij voor het toekennen van subsidies voor de aanschaf van spel- en behandelingsmateriaal, bijkomend budget voor vorming van personeel en het aanschaffen van vakliteratuur. Aan metaalver- en bewerkingsbedrijf De Sikel voor hun financiële steun. Aan Rotaractclub Genk voor hun financiële bijdrage. Sponsoring Dit krantje verdelen wij gratis, om al wie het lezen wil, kennis te laten maken met onze instelling. Wie onze werking wil steunen, kan een bijdrage storten op rekeningnummer Voor stortingen vanaf 30 kunnen we u een fiscaal attest bezorgen. Hiervoor danken wij u reeds bij voorbaat. Jaargang 12 nummer 1 februari 2007 De Appelboomkeskrant verschijnt halfjaarlijks Verantwoordelijke uitgever: Linda Raymaekers Runkstersteenweg 511, 3500 Hasselt Februari De Appelboomkeskrant
Deel VI Verstandelijke beperking en autisme
Deel VI Inleiding Wat zijn de mogelijkheden van EMDR voor cliënten met een verstandelijke beperking en voor cliënten met een autismespectrumstoornis (ASS)? De combinatie van deze twee in een en hetzelfde
Nadere informatie23 oktober 2013 1. Wat betekent autisme voor jou? Waaraan denk je spontaan? Vroeger hoorde je daar toch niet zoveel over?
Vroeger hoorde je daar toch niet zoveel over? Tegenwoordig heeft iedereen wel een etiketje! Hebben we dat niet allemaal een beetje? Als je niks hebt, is het precies al abnormaal! Mijn kind heeft (net)
Nadere informatieMindfulness bij volwassenen
Ondanks de toegenomen kennis over autisme bij volwassenen, is er helaas nog weinig bekend over een passende behandeling. In Mindfulness bij volwassenen met autisme bespreekt Annelies Spek een nieuwe overbelast
Nadere informatieWelkom. DGM en Autisme. Esther van Efferen-Wiersma. Presentatie door
Welkom DGM en Autisme Presentatie door Esther van Efferen-Wiersma Inhoud Autisme: recente ontwikkelingen Van beperkingen naar (onderwijs)behoeften DGM en autisme Hulpmiddelen en materialen Vragen? Autisme?
Nadere informatieVorming AUTISMESPECTRUM- STOORNIS
Vorming AUTISMESPECTRUM- STOORNIS Bart Lenaerts Jorinde Dewaelheyns 6 december 2010 Wat mag je verwachten? Wat is autisme? Het stellen van de diagnose Wie? Hoe? Triade van stoornissen Autisme = anders
Nadere informatieHersenstichting Nederland. Autismespectrumstoornissen
Hersenstichting Nederland Autismespectrumstoornissen 1 Autismespectrumstoornissen Een autismespectrumstoornis (ASS) is een ontwikkelingsstoornis waarbij de informatieverwerking in de hersenen verstoord
Nadere informatieWelkom. DGM en Autisme. Esther van Efferen-Wiersma. Presentatie door
Welkom DGM en Autisme Presentatie door Esther van Efferen-Wiersma Inhoud DGM en autisme? Autisme: recente ontwikkelingen Van beperkingen naar (onderwijs)behoeften DGM en autisme! Vragen? DGM en Autisme?
Nadere informatieDe Appelboomkeskrant. Revalidatiecentrum t Appelboomke Dagcentrum voor de behandeling van peuters en kleuters met een autismespectrumstoornis
Revalidatiecentrum t Appelboomke Dagcentrum voor de behandeling van peuters en kleuters met een autismespectrumstoornis Inhoud Voorwoord p.1 Op grote uitstap en dan Voorwoord p.2-3 Gelezen p.4 Aanrader
Nadere informatieNieuwsbrief 3 juli 2015
Beste kinderen, ouders/verzorgers, Nieuwsbrief 3 juli 2015 Hierbij ontvangt u de nieuwsbrief met belangrijke informatie over de Blokpoelschool. De nieuwsbrief wordt ook op de website www.blokpoelschool.nl
Nadere informatieBijlage 25: Autismespectrumstoornis in DSM-5 (voorlopige Nederlandse vertaling) 1
Bijlage 25: Autismespectrumstoornis in DSM-5 (voorlopige Nederlandse vertaling) 1 Moet voldoen aan de criteria A, B, C en D A. Aanhoudende tekorten in sociale communicatie en sociale interactie in meerdere
Nadere informatieOp naar de DSM 5! Autismespectrumstoornis. J. Wolthaus, GZ-psycholoog en C. Schoenmakers, GZ-psycholoog
Op naar de DSM 5! Autismespectrumstoornis J. Wolthaus, GZ-psycholoog en C. Schoenmakers, GZ-psycholoog Autisme DSM IV: Stoornissen die meestal voor het eerst op zuigelingenleeftijd, kinderleeftijd of in
Nadere informatieAutismespectrumstoornis. SPV REGIOBIJEENKOMST MIDDEN NEDERLAND Mandy Bekkers
Autismespectrumstoornis SPV REGIOBIJEENKOMST MIDDEN NEDERLAND 19-10-2016 Mandy Bekkers (mandybekkers@hotmail.com) Waarschuwing vooraf! 2 Geschiedenis Autos (Grieks: zelf) 1937-1940: Term autisme 1943 &
Nadere informatieAutisme en de DSM-5 symposium autismenetwerk Zuid- Holland Zuid Autismeweek
Autisme en de DSM-5 symposium autismenetwerk Zuid- Holland Zuid Autismeweek Woensdag 2 april 2014 Ad van der Sijde, Yulius Autisme Paul Reijnen, BOBA Inhoud Presentatie Vragen Veranderingen DSM-5 autisme
Nadere informatieDiagnostiek en onderzoek naar autisme bij dubbele diagnose. Annette Bonebakker, PhD, klinisch neuropsycholoog CENTRUM DUBBELE PROBLEMATIEK DEN HAAG
Diagnostiek en onderzoek naar autisme bij dubbele diagnose Annette Bonebakker, PhD, klinisch neuropsycholoog CENTRUM DUBBELE PROBLEMATIEK DEN HAAG 1 Autisme spectrum stoornissen Waarom dit onderwerp? Diagnostiek
Nadere informatieAutisme en een verstandelijke beperking 20 september 2016
Autisme en een verstandelijke beperking 20 september 2016 Cecile Blansjaar: orthopedagoog/autisme specialist Gedragskundige Stichting de Waerden Mede oprichter De Sociale Bron Wat is Autisme? In Nederland
Nadere informatieAls er eentje anders is
Lenteforum Als er eentje anders is Stimuleren van de ontwikkeling van jonge kinderen met een autismespectrumstoornis Woensdag 14 mei 2014 Forum staat voor marktplaats. Op deze forumdag willen we plaats
Nadere informatieLezing voor de NVA. Door Harmke Nygard-Smith Klinisch psycholoog. Ontwikkelingsstoornissen Dimence
Lezing voor de NVA Door Harmke Nygard-Smith Klinisch psycholoog Ontwikkelingsstoornissen Dimence Waarom diagnostiek? Hoe doen we eigenlijk diagnostiek? De DSM 5 Wijzigingen in de DSM 5 voor de autisme
Nadere informatieInzicht in Autisme. Lezing
Inzicht in Autisme Lezing 18-09-2014 FRANS COOLEN ASS Trainer NVA ASS Trainer/coach bij In to Autisme frans.coolen@intoautisme.nl ASS Autisme Spectrum Stoornis Per persoon Per leeftijd In ernst In verschijningsvorm
Nadere informatieAutisten uit de kast. Binnen het bedrijf gebruik ik vaak een neutralere term, maar u begrijpt waar het over gaat: schaamte en angst.
Tekst, uitgesproken op het Jaarlijkse Congres van de Nederlandse Vereniging voor Autisme, 7 & 8 oktober 2011 (respectievelijk 1300 & 1200 bezoekers). www.autisme.nl -------------------------------------------------------
Nadere informatieten we het aantal normaal begaafde leerlingen met een autismespectrumstoornis
9 Inleiding Voor alle duidelijkheid. Dat was niet alleen de kernboodschap maar ook de titel van het boek over leerlingen met autisme in het gewoon onderwijs dat in 2002 verscheen. Leerlingen met autisme
Nadere informatieOmgaan met kinderen met autismespectrumstoornissen. Rob Neyens 22.10.2009
Omgaan met kinderen met autismespectrumstoornissen Rob Neyens 22.10.2009 Programma 1. Theorie: wat is autisme? 1.1 Buitenkant 1.2 Binnenkant 2. Praktijk: hoe omgaan met autisme? 2.1 Remediëren 2.2 Compenseren
Nadere informatieAutisme Spectrum Stoornissen
www.incontexto.nl to nl Autisme Spectrum Stoornissen Drs. Nathalie van Kordelaar Nathalie van Kordelaar en Mirjam Zwaan Opbouw voorlichting Algemene kennis van autisme. Handelen in werksituaties. Alle
Nadere informatieSRS-2. Screeningslijst voor autismespectrumstoornissen. HTS Report. Julia de Vries ID Datum
SRS-2 Screeningslijst voor autismespectrumstoornissen HTS Report ID 15890-3156 Datum 18.07.2017 Informantenrapportage over 4- tot 18-jarigen Informant: Jeroen de Vries Vader INLEIDING SRS-2 2/7 Inleiding
Nadere informatieHet stimuleren van sociaalcommunicatieve vaardigheden bij jonge kinderen met een autismespectrumstoornis
Het stimuleren van sociaalcommunicatieve vaardigheden bij jonge kinderen met een autismespectrumstoornis Herbert Roeyers Onderzoeksgroep Ontwikkelingsstoornissen VVL Congres, Berchem, 14 maart 2014 Pervasieve
Nadere informatieNIEUWSBRIEF. 2de jaargang nr. 3 Zomer 2015 INHOUDSOPGAVE
INHOUDSOPGAVE Voorwoord Verslag Familiedag 30 mei jl Website Medical Alert Oproep Vriendenboekje Steun hard nodig Conferentie SMs, Birmingham 2015 Evenementen Tips VOORWOORD Voor u "ligt" de 3de Nieuwsbrief,
Nadere informatieHet Autismecafé: de kracht van ouders
Uitgave Uitgeverij BigBusinessPublishers, i.s.m. Stichting Ovaal Tekst Maurice van Lieshout Ontwerp en vormgeving Sanne Dresmé Fotografie Maarten Bakker, begeleid door Atelier 071 Druk GT V Drukwerk Project
Nadere informatieVerstandelijke beperkingen
11 2 Verstandelijke beperkingen 2.1 Definitie 12 2.1.1 Denken 12 2.1.2 Vaardigheden 12 2.1.3 Vroegtijdig en levenslang aanwezig 13 2.2 Enkele belangrijke overwegingen 13 2.3 Ernst van verstandelijke beperking
Nadere informatieWe hopen. ouders. bedankt. nogmaals. Allen. hartelijk. drs. Anke. Scheeren. Autism. Research. Amsterdam. aan dit onderzoek.
Vervolgonderzoek Wij zijn erg benieuwd hoe de leerlingen zich verder zullen ontwikkelen op school en op sociaal gebied. We hopen daarom in de toekomst een vervolgonderzoek te doen. Wij hopen van harte
Nadere informatieDSM IV interview. Semi-gestructureerd anamnestisch interview ter beoordeling of er sprake is van een autismespectrumstoornis.
DSM IV interview Semi-gestructureerd anamnestisch interview ter beoordeling of er sprake is van een autismespectrumstoornis. A.A. Spek Klinisch psycholoog Centrum Autisme Volwassenen GGZ Eindhoven Wanneer
Nadere informatieNIEUWSBRIEF!! Zomer: Nieuwe kindjes en stagiaire/vrijwilliger en vertrekkende kindjes:
NIEUWSBRIEF!! Zomer: Wat hebben we een heerlijke zomer gehad met veel speelplezier, de kinderen hebben genoten. Lekker buiten spelen en ijsjes eten, af en toe wat verkoeling met water en meer hadden we
Nadere informatieNieuwsbrief De Taaltuin maart 2014
Nieuwsbrief De Taaltuin maart 2014 Beste ouders We knipperen met onze ogen en het is alweer maart. De afgelopen maanden hebben we een hoop activiteiten achter de rug. Sinterklaas is op bezoek geweest,
Nadere informatieINFORMATIE BULLETIN 29 augustus 2015 WEEKOVERZICHT
INFORMATIE BULLETIN 29 augustus 2015 WEEKOVERZICHT Maandag 31 augustus 19.00 uur Ouderavonden groepen 8 19.30 uur Ouderavonden groepen 1/2, 3 en 6 Dinsdag 1 september Meester Tim s ochtends afwezig Juf
Nadere informatieExecutieve functies in vogelvlucht (met autisme als voorbeeld)
Executieve functies in vogelvlucht (met autisme als voorbeeld) Hilde M. Geurts Universiteit van Amsterdam Dr. Leo Kannerhuis Boodschap 1. Bij mensen met verschillende diagnoses zien we meer EF problemen
Nadere informatieHoe Yulius jongeren met autisme kan helpen
Jongeren Hoe Yulius jongeren met autisme kan helpen Vragen? Voor wie is deze brochure? Je hebt deze brochure gekregen omdat je autisme hebt of nog niet zeker weet of je autisme hebt. Je bent dan bij Yulius
Nadere informatieSamenvatting. Samenvatting
Samenvatting Op grond van klinische ervaring en wetenschappelijk onderzoek, is bekend dat het gezamenlijk voorkomen van een pervasieve ontwikkelingsstoornis en een verstandelijke beperking tot veel bijkomende
Nadere informatieEen talengerichte benadering bij leerlingen met autisme
Een talengerichte benadering bij leerlingen met autisme College bij Zorg II Carla Geveke Autisme Project Lectoraat Curious Minds Onderzoeker en moeder van kind met autisme (10) Doelen van het college Inzicht
Nadere informatieSRS-2. Screeningslijst voor autismespectrumstoornissen. HTS Report. Erik van Zon ID 256-250 Datum 11.12.2015. Informantenrapportage over 3-jarigen
SRS-2 Screeningslijst voor autismespectrumstoornissen HTS Report ID 256-250 Datum 11.12.2015 Informantenrapportage over 3-jarigen Informant: Elise de Bruin Moeder SRS-2 Profielformulier 2 / 6 PROFIELFORMULIER
Nadere informatieSPECIAAL ONDERWIJS TALENTEN CAMPUS VENLO GELUKT! ELK TALENT TELT! EEN INKIJK BIJ
SPECIAAL ONDERWIJS TALENTEN CAMPUS VENLO GELUKT! ELK TALENT TELT! EEN INKIJK BIJ GELUKT! Ik zit aan mijn ontbijt. Een beetje nerveus neem ik nog snel de krant door. Gek eigenlijk. Ik sta al jaren voor
Nadere informatieNieuws brief. Nieuws brief. December 2015. Beste ouder(s) / verzorger(s),
Nieuws brief Nieuws brief December 2015 Beste ouder(s) / verzorger(s), We kunnen terugkijken op een zeer geslaagde en erg gezellige kerstmarkt! Het was erg druk en alle mooi gemaakte knutselstukken zijn
Nadere informatieNieuwsbrief 7. Kooijman Racing. ONK Supersport 600. Inhoud:
Kooijman Racing ONK Supersport 600 Nieuwsbrief 7 Inhoud: - Verslag GAMMA Racing Days - Kooijman Racing start niet in Spa-Francorchamps - ALS-dag in Assen 22 september - Caravan Verhuur Karsten helpt mee
Nadere informatieZORGELOOS OP UITJE, VOOR OUDERS EN BEGELEIDING VAN AUTISTISCHE KINDEREN
ZORGELOOS OP UITJE, VOOR OUDERS EN BEGELEIDING VAN AUTISTISCHE KINDEREN Inhoud: - Zorgeloos op uitje -Wat is autisme? - Wat houd een uitje precies in? - 15 TIPS om uw uitje tot een succes te maken Marinka
Nadere informatieVerslag ouderavond FIT(s) OP DE KRING
Verslag ouderavond FIT(s) OP DE KRING In gesprek met elkaar. Uitwerking van de stellingen. De onderstaande stellingen hebben we deze avond besproken onder elke stelling staan een aantal opmerkingen die
Nadere informatieAutisme, wat weten we?
Autisme, wat weten we? Matt van der Reijden, kinder- en jeugdpsychiater & geneesheer directeur Dr Leo Kannerhuis, Oosterbeek 1 autisme agenda autisme autisme en het brein: wat weten we? een beeld van autisme:
Nadere informatieSpoorboekje. Als je het mij vraagt. Onderwijs Vanuit autisme bekeken
Spoorboekje Als je het mij vraagt Onderwijs Vanuit autisme bekeken 1 Start Wat vinden kinderen en jongeren met autisme eigenlijk van het onderwijs? Vanuit autisme bekeken vroeg hen wat zij willen vertellen
Nadere informatieDoordat bewegen en uitvoeren van activiteiten moeilijker gaat, voelt een kind met DCD zich soms onzeker. Ook kan het activiteiten spannend vinden.
Onlangs is uw kind gezien in het observatieteam en is de diagnose DCD gesteld. In deze folder leest u wat DCD is, wat de behandeling bij Libra Revalidatie & Audiologie locatie Blixembosch inhoudt en hoe
Nadere informatieAGENDA Maandag 26 oktober t/m vrijdag 30 Herfstvakantie
Schooljaar 2015-2016 Datum: 23-10-2015 bezoek onze website: www.bspaleteindhoven.nl e-mail: palet@skpo.nl AGENDA Maandag 26 oktober t/m vrijdag 30 Herfstvakantie oktober Maandag 2 november Weer naar school
Nadere informatieHet enige middel dat je in het werken met mensen hebt, is jezelf.
Het enige middel dat je in het werken met mensen hebt, is jezelf. I. Autisme en verstandelijke beperking Het verschil Peter Vermeulen zei ooit in een vorming (1999) dat een verstandelijke beperking gelijk
Nadere informatieOnderzoek naar de beleving en implementatie van de methode LSCI binnen een gemeenschapsinstelling
Bijlage 4: Vragenlijst Onderzoek naar de beleving en implementatie van de methode LSCI binnen een gemeenschapsinstelling Beste collega Ik ben een derdejaars studente maatschappelijk werk aan de PXL Hogeschool
Nadere informatie2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S
2 Ik en autisme In het vorige hoofdstuk is verteld over sterke kanten die mensen met autisme vaak hebben. In dit hoofdstuk vertellen we over autisme in het algemeen. We beginnen met een stelling. In de
Nadere informatieNieuwsbrief oktober 2015
Nieuwsbrief oktober 2015 Welkom! Via deze nieuwsbrief ook een warm welkom aan alle ouders/verzorgers van de locatie Van der Muydenstraat. Vanaf heden zullen namelijk beide locaties van ons Kindcentrum;
Nadere informatieAGENDA Maandag 19 december t/m vrijdag 23 december
Schooljaar 2011-2012 Vrijdag 16 december 2011 nr. 7 AGENDA Maandag 19 december t/m vrijdag 23 december Woensdag 21 december Woensdag 21 december Vrijdag 23 december Zaterdag 24 december t/m zondag 8 januari
Nadere informatie2.6 Literatuurlijst Autisme Spectrum Stoornis
2.6 Literatuurlijst Autisme Spectrum Stoornis Boeken: Algemeen autisme Attwood, T. (2001). Het syndroom van Asperger. Een gids voor ouders en hulpverleners. Swets & Zeitlinger. ISBN 90 265 1672 X Auris
Nadere informatieWerkgeversvereniging Oost - Regio IJssel/Vecht
Werkgeversvereniging Oost - Regio IJssel/Vecht 1. Welke associaties heeft u bij het begrip Autisme? Contactgestoord, nemen geen initiatief. Beperkt in het sociaal wenselijk gedrag, grotere behoefte aan
Nadere informatieJaargang 21, Maand: juli INFO
Jaargang 21, Maand: juli Basisschool De Schare INFO De laatste maandinfo van schooljaar 2014-2015. De maand juli staat voor de deur en ook de start van de zomervakantie. Omdat de laatste schooldag op 17
Nadere informatieKinderen. Hoe Yulius kinderen met autisme kan helpen
Kinderen Hoe Yulius kinderen met autisme kan helpen Voor wie is dit boekje? Je hebt dit boekje gekregen omdat je autisme hebt of omdat je nog niet zeker weet of je autisme hebt. Je bent dan bij Yulius
Nadere informatieSignalen van autismespectrumstoornissen (ASS) bij baby s en peuters
Signalen van autismespectrumstoornissen (ASS) bij baby s en peuters Screening in de Vlaamse kinderdagverblijven en Diensten voor Opvanggezinnen Mieke Dereu Mieke Meirsschaut Inge Schietecatte Griet Pattyn
Nadere informatieASS in de verzekeringsgeneeskundige praktijk
ASS in de verzekeringsgeneeskundige praktijk Dr. P. Remijnse, psychiater UWV Breda, 4-7-2017 Disclosure belangen spreker (Potentiële) belangenverstrengeling Voor deze bijeenkomst mogelijk relevante relaties
Nadere informatieVoorwoord 7 Leeswijzer 9
Inhoudsopgave Voorwoord 7 Leeswijzer 9 Deel I Traumatische ervaringen 1 Wat kinderen kunnen meemaken 15 2 De reacties van kinderen op trauma 21 3 De impact op het gezin en de school 33 Deel II Kinderen
Nadere informatieWij hebben autisme. De impact van ASS op de gezinsleden en enkele overlevingstips. Anneke E. Eenhoorn
Wij hebben autisme De impact van ASS op de gezinsleden en enkele overlevingstips. Anneke E. Eenhoorn Wat betekent een kind dat anders is voor het gezin Verstoring van het gewone gezinsleven Ouders moeten
Nadere informatieNIEUWSBRIEF. 169 Juli 15. Chr. basisschool De Rank. Geachte ouder(s),
Geachte ouder(s), Warme dagen in het vooruitzicht beloven wellicht een mooie zomer. We zullen het zien, maar de kinderen komen wel in vakantiestemming als de zon zo overvloedig schijnt. Tijdens warme dagen
Nadere informatieMaatschappelijke Zorgboerderij. Amatheon. Nikki van Berlo. Jasmijn Borms. Joy Willems T4B
Maatschappelijke Zorgboerderij Amatheon Nikki van Berlo Jasmijn Borms Joy Willems T4B Inleiding Ons groepje bestaat uit Nil
Nadere informatieCrebonummer Niveau 1 2 3 4
DOORSTROOMDOSSIER VOORTGEZET ONDERWIJS-MBO Dit kader niet invullen Deelnemernummer: Dit formulier svp volledig invullen en blokletters gebruiken. Bij voorbaat dank. PERSOONLIJKE GEGEVENS Achternaam Voorletters
Nadere informatieWat is een specifieke taalontwikkelingsstoornis? dr Ellen Gerrits, logopedist Congres TaalStaal 9 november 2012 Koninklijke Auris Groep
Wat is een specifieke taalontwikkelingsstoornis? dr, logopedist Congres 9 november 2012 Koninklijke Auris Groep Over welke kinderen praten we vandaag? Engels: Specific Language Impairment: Is SLI wel zo
Nadere informatieGrowth & Reflection. Opleverdatum: 18 juni 2014
Growth & Reflection Growth & Reflection Opleverdatum: 18 juni 2014 Multimediaal Reclamebureau 2013/2014 Inleiding Er zit alweer een half jaar bij MMR op en ik heb weer veel nieuwe dingen geleerd en nieuwe
Nadere informatieVroege Signalen en Herkenning van Autisme Spectrum Stoornissen
Vroege Signalen en Herkenning van Autisme Spectrum Stoornissen Rutger Jan van der Gaag & Iris Oosterling, gz-psycholoog 2006 Karakter pagina 1 Inhoud Autisme Vroege herkenning van autisme DIANE-project,
Nadere informatieNieuwsflits juli 2014
Nieuwsflits juli 2014 Samen bouwen in Vertrouwen Nog maar een kleine 2 weken en dan is het vakantie wat is het weer enorm snel gegaan. En wat hebben we allemaal weer ontzettend veel geleerd! Vanaf deze
Nadere informatieSRS-A. Screeningslijst voor autismespectrumstoornissen bij volwassenen. HTS Report. Jeroen de Vries ID Datum
HTS Report SRS-A Screeningslijst voor autismespectrumstoornissen bij volwassenen ID 15890-3155 Datum 18.07.2017 Informantenversie Informant: Liesbeth Bakker Vriendin INLEIDING SRS-A 2/6 Inleiding De SRS-A
Nadere informatieDarshana Ganatra Psycholoog MSc darshanaganatra@icloud.com ma,di,do,vr. 9-14uur - telefoon 06 36 55 79 55
Intake vragenlijst voor ouders / verzorgers: Darshana Ganatra Psycholoog MSc darshanaganatra@icloud.com ma,di,do,vr. 9-14uur - telefoon 06 36 55 79 55 Gegevens betreffende het kind: Voornaam- namen geslacht:
Nadere informatieINFO VOOR PATIËNTEN AUTISME
INFO VOOR PATIËNTEN AUTISME INHOUD 01 Wat is autisme? 4 02 Autisme herkennen 4 03 Autismespectrum 6 04 Oorzaak van autisme 7 05 Rol van het Centrum voor medische genetica 8 06 Behandeling 9 07 Afspraken
Nadere informatieWelke moeilijkheden kunnen optreden bij mensen met afasie?
Wegwijs in afasie Inleiding Uw naaste is opgenomen in Gelre ziekenhuizen omdat hij/zij getroffen is door een beschadiging in de hersenen waardoor zijn/haar communicatie is aangetast. Dit heet afasie.
Nadere informatieYvette Dijkxhoorn, Autisme en Bewegen
Yvette Dijkxhoorn, Autisme en Bewegen De autismespectrumstoornissen - Kwalitatieve stoornissen in de sociale interactie - Kwalitatieve stoornissen in de communicatie - Kwalitatieve stoornissen in het verbeeldingsvermogen
Nadere informatieAutisme en de gevolgen Els Ronsse / MDR
Autisme en de gevolgen Els Ronsse / www.psysense.be MDR Voorkomen? Voor het hele spectrum komen een aantal studies onafhankelijk van elkaar uit op 60 tot 70 op 10.000 of 1 op ongeveer 150 personen. Af
Nadere informatieCure + Care Solutions
Cure + Care Solutions is hèt landelijk behandel- en expertisecentrum voor complexe psychische aandoeningen en werkt nauw samen binnen een landelijk netwerk van zorginstellingen door het hele land. Cure
Nadere informatiePatiënteninformatie. Afasie. Dienst Logopedie & Afasiologie. GezondheidsZorg met een Ziel
i Patiënteninformatie Dienst Logopedie & Afasiologie Afasie GezondheidsZorg met een Ziel Wat is afasie? Afasie is een verworven taalstoornis ten gevolge van een hersenletsel. We lichten de belangrijkste
Nadere informatieIntakevragenlijst ouders Datum van invullen Ingevuld door
Intakevragenlijst ouders Datum van invullen Ingevuld door Uw kind komt in aanmerking voor onderzoek naar lees- en spellingsproblemen. Wij willen u vragen om ten behoeve van dit onderzoek onderstaande vragenlijst
Nadere informatieVormingsaanbod voor universiteiten en hogescholen 2014/2015
Vormingsaanbod voor universiteiten en hogescholen 2014/2015 Inhoud 3 Vooraf 5 Een andere kijk op spijbelen 6 Over de diepere betekenis van kinderspel 7 Kinderen hebben zo hun kijk op quality time 8 Plan
Nadere informatieHET BELANGRIJKSTE OM TE WETEN OM MEER ZELFVERTROUWEN TE KRIJGEN
HET BELANGRIJKSTE OM TE WETEN OM MEER ZELFVERTROUWEN TE KRIJGEN Gratis PDF Beschikbaar gesteld door vlewa.nl Geschreven door Bram van Leeuwen Versie 1.0 INTRODUCTIE Welkom bij deze gratis PDF! In dit PDF
Nadere informatieVivarium 2015: Lucky #7
Nieuwsbrief nr.1 Maart 2015 Vivarium 2015: Lucky #7 Na de zeer succesvolle terugkeer van Vivarium in 2014, zijn de voorbereiding op de komende editie al weer in volle gang. Wie de gehele historie van Vivarium
Nadere informatieGelukskoffercoaching. Ik kan in drie woorden vertellen wat ik geleerd heb: I love me. Wael, 11 jaar. Gelukkig zijn kun je leren!
Gelukkig zijn kun je leren! Gelukskoffercoaching Missie GELUKKIG ZIJN KUN JE LEREN Gelukskoffercoaching wil kinderen op jonge leeftijd positief ondersteunen in hun individuele emotionele ontwikkeling.
Nadere informatieHoofdstuk 1- oefening 21 Extra schrijfoefeningen. Temposchrijven - 5 schrijfopdrachten in 11 minuten. Opdracht 1:
Hoofdstuk 1- oefening 21 Extra schrijfoefeningen Opdracht 1: Temposchrijven - 5 schrijfopdrachten in 11 minuten Bij het staatsexamen is het belangrijk dat u de tijd goed verdeelt over de opdrachten. Met
Nadere informatieParadijsplein 2 1093 NJ Amsterdam T 020 6941138 E directie@kunstmagneetschooldekraal.nl
Paradijsplein 2 1093 NJ Amsterdam T 020 6941138 E directie@kunstmagneetschooldekraal.nl 13 e nieuwsbrief, vrijdag 7 maart 2014 Beste ouders, In deze nieuwsbrief kunt u ons nieuwe voetbalelftal zien, leest
Nadere informatieDe Appelboomkeskrant. Revalidatiecentrum t Appelboomke Dagcentrum voor de behandeling van peuters en kleuters met een autismespectrumstoornis
De Appelboomkeskrant Revalidatiecentrum t Appelboomke Dagcentrum voor de behandeling van peuters en kleuters met een autismespectrumstoornis Inhoud Voorwoord p.1 Voorwoord PECS (Picture Exchange Communication
Nadere informatieSeptember 2015 Woensdag 23 September Sportdag Start gesprek ouders. Oktober 2015 Woensdag 7 oktober Start kinderboekenweek
Schoolnieuws schooljaar 2015-2016 Vrijdag 18 September 2015 September 2015 Woensdag 23 September Sportdag Start gesprek ouders Donderdag 24 September Start gesprek ouders Maandag 28 September Algemene
Nadere informatieAutisme (Ass) in de klas Autisme begrijpen en begeleiden
Autisme (Ass) in de klas Autisme begrijpen en begeleiden We gebruiken de termen leerling en docent maar we verwijzen hiermee naar leerlingen/studenten en leerkrachten/docenten van PO/VO/MBO/speciaal onderwijs
Nadere informatieSRS Informantenrapportage
SRS Informantenrapportage Screeningslijst voor autismespectrumstoornissen ID 4589-11 Datum 19.09.2014 Informant: Tineke moeder SRS Profielformulier 3 / 9 PROFIELFORMULIER Screeningslijst voor autismespectrumstoornissen
Nadere informatieKansenkrant. Bankje om boom
Kansenkrant JUNI 1, 2018 JAARGANG 1, NUMMER 18 In deze nieuwsbrief: - Fietsroute vanaf de Pres. Hopstakenlaan Fietsroute vanaf de Pres. Hopstakenlaan. Alle leerlingen die vanuit de Pres. Hopstakenlaan
Nadere informatieAnne: Onderwijsassistent (MBO niveau 4) Lisa: Onderwijsassistent (MBO niveau 4)
Anne: Onderwijsassistent (MBO niveau 4) Ik kreeg vanaf de eerste dag een fijn gevoel bij deze school. Er hangt een gezellige sfeer. Je wordt goed opgevangen door de docenten. Als je ergens mee zit kan
Nadere informatieZorg. Omdat een andere blik je leven verrijkt
Zorg vanuit bekeken Omdat een andere blik je leven verrijkt Je kind heeft autisme Je kind blijkt autisme te hebben. Waarschijnlijk had je al langere tijd een vermoeden. Ouders weten vaak al vroeg dat hun
Nadere informatieIk besloot te verder te gaan en de zeven stappen naar het geluk eerst helemaal af te maken. We hadden al:
Niet meer overgeven Vaak is de eerste zin die de klant uitspreekt een aanwijzing voor de hulpvraag. Paula zat nog maar net toen ze zei: ik ben bang om over te geven. Voor deze angst is een mooie naam:
Nadere informatieDag allemaal, NR 2-2015 April-mei-juni
Dag allemaal, Ik hoop dat jullie net zoals de mensen van OnderOns genieten van het mooie weer. Net zoals zovele organisaties gaan we het de maanden juli en augustus iets kalmer aan doen bij OnderOns. De
Nadere informatieINHOUD. Eerste hoofdstuk. Tweede hoofdstuk
INHOUD Hartelijk welkom! 6 Eerste hoofdstuk Hooggevoeligheid begrijpen: een nieuwe blik op de eigenschap fijngevoelig 10 Wat is hooggevoeligheid? 12 Het zenuwstelsel 16 Ben jij hooggevoelig? 18 Doe de
Nadere informatieInhoud Voorwoord p.1. Voorwoord. De Appelboomkeskrant
Revalidatiecentrum t Appelboomke Dagcentrum voor de behandeling van peuters en kleuters met een autismespectrumstoornis Inhoud Voorwoord p.1 Aan tafel aan tafel Voorwoord Hier Wist je dat Appelboomkesfestijn
Nadere informatieAutismespectrumstoornis?
GON? Wat is dat? Het geïntegreerd onderwijs (GON) is bedoeld om kinderen met een handicap, leermoeilijkheden en/of opvoedingsmoeilijkheden les te laten volgen in het gewone onderwijs. De leerling krijgt
Nadere informatieBronnenbank Onderwijstheorie Tessa van Helden. Inhoudsopgave Pagina. Bron 1 Design Marcel Wanders. 2. Bron 2 ADHD in de klas. 2
Bronnenbank Onderwijstheorie Tessa van Helden Inhoudsopgave Pagina Bron 1 Design Marcel Wanders. 2 Bron 2 ADHD in de klas. 2 Bron 3 Recensie over Boijmans van Beunigen 3 Bron 4 Flip in de klas. 4 Bron
Nadere informatieWat betekent autisme voor een persoon met een verstandelijke beperking?
Wat betekent autisme voor een persoon met een verstandelijke beperking? (Héle korte introductie) Gerlie Willemsen, orthopedagoog-generalist Gerianne Smeets, psycholoog Eva Braune, coördinerend begeleider
Nadere informatieWonderlijke wazigheid
Wonderlijke wazigheid Tirtsa Ehrlich Wonderlijke Wazigheid Nu met nog uitgebreider hoofdstuk voor docenten en ouders! Eerste druk, 2013 Tweede licht gewijzigde druk, 2014 Derde ongewijzigde druk, 2015
Nadere informatieKATHO IPSCOC 1BaTPa. Werkdocument. Van diagnose naar Behandeling. Vanity Jacobs
KATHO IPSCOC 1BaTPa Werkdocument Van diagnose naar Behandeling Vanity Jacobs 2011-2012 Inhoudsopgave 1. Algemene informatie... 2 1.1 Wie ben ik?... 2 1.2 Het artikel... 2 1.2.1 Referentie... 2 1.2.2 Link
Nadere informatieInleiding In mijn praktijk als orthopedagoog/gz-psycholoog komen natuurlijk ook ouders met een enig kind. Eerlijk gezegd zag ik hen tot nu toe niet als een aparte categorie. Voor mij is ieder mens uniek,
Nadere informatieEenzaamheid onder mantelzorgers Jolanda Elferink, Expertisecentrum Mantelzorg
Eenzaamheid onder mantelzorgers Jolanda Elferink, Expertisecentrum Mantelzorg 4-06-13 Inhoud - In welke mantelzorgsituaties kom je eenzaamheid tegen? - Welke drie stappen kun je zetten om eenzaamheid te
Nadere informatieHoe kunt u voor uw bijzondere kleinkind zorgen? Tips voor opa s en oma s. Foto Britt Straatemeier. Deze brochure werd mogelijk gemaakt door:
Hoe kunt u voor uw bijzondere kleinkind zorgen? Tips voor opa s en oma s Foto Britt Straatemeier Deze brochure werd mogelijk gemaakt door: Tips voor grootouders Foto Susanne Reuling Als in het gezin van
Nadere informatie