Maagdelijkheid en maagdenvliesherstel tussen ethiek en beleid: een reactie
|
|
- Bram Desmet
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Maagdelijkheid en maagdenvliesherstel tussen ethiek en beleid: een reactie Edien Bartels* Maagdenvliezen en hersteloperaties houden in Nederland de gemoederen bezig. Het was ook een van de onderwerpen tijdens de discussieavond over multicultureel burgerschap in de Balie op 25 juni Dit onderwerp vraagt om een zorgvuldige discussie. Het artikel Maagdenvlieshersteloperaties tussen gedogen en verbieden, in Migrantenstudies (nr. 2, 1999) roept daarom reactie op. De auteur, Verhaar, schrijft daarin over het waarom van maagdenvlieshersteloperaties, wie het betreffen (moslimmeisjes), wie er zich zorgen over maken en er problemen mee hebben (artsen en hulpverleners), en hoe deze problemen voor hulpverleners bij het voeren van beleid dilemma's oproepen. Ze geeft het belang aan van de discussie over hersteloperaties, evalueert de argumenten en komt tot de conclusie dat deze medische ingreep niet strijdig is met principes van rechtvaardigheid en (sekse)gelijkheid. Er kan volgens haar recht worden gedaan aan de waarden van culturele autonomie en het recht op individuele autonomie (pp ). Ze stelt een nieuw punt uitgewerkt te hebben, namelijk het sporen van het recht op individuele zelfbescherming van moslimmeisjes die vragen om een dergelijke operatie, en het recht op culturele zelfbeschikking. Vooral de discussie over dat laatste heeft Verhaar 'zo node' (p. 139) gemist. Bij haar weten had ook niemand in deze discussie zich afgevraagd 'of de culturele maagdelijkheidsnorm - al is het maar in theorie - misschien gerespecteerd zou moeten worden.' (p. 135). Bij dit artikel heb ik drie vragen: gaat het hier wel om een nieuw discussiepunt zoals Verhaar stelt, wat is de relatie tussen islam een maagdelijkheid en tenslotte de vraag of verandering van beleid gewenst is? Een nieuw discussiepunt? Verhaar merkt terecht op dat de discussie rond het belang van maagdelijkheid niet alleen in Nederland wordt gevoerd 1 en dat discussies over hersteloperaties niet automatisch de discussie over de maagdelijkheidsnorm beïnvloeden. In Nederland vindt de discussie over de operaties ook vooral plaats onder Nederlanders. In de jaren tachtig werden er in het AMC Amsterdam voorlichtings- en discussieavonden gehouden over dit onderwerp voor gyneacologen, maatschappelijk werkers en huisartsen. Medici, sociologen en antropologen hebben daar voordrachten over de betekenis van maagdelijkheid verzorgd. 2 Deze bijeenkomsten zijn te typeren als een zoeken naar respect voor het belang dat Turkse en Marokkaanse meisjes hechten aan maagdelijkheid en hun achtergrond. Zo afwezig en zo nieuw als Verhaar stelt (p. 135), is dit argument dus niet in de medische wereld. Ook de Rutgers Stichting heeft voorlichting en discussie georganiseerd. Het bijzondere daarvan was dat meerdere partijen bij elkaar werden gehaald: medici, hulpverleners, antropologen en Turkse en Marokkaanse vrouwen/
2 meisjes gingen met elkaar in debat (Rutgers Stichting, 1994). Bovendien heeft het Tijdschrift voor geneeskunde en ethiek (1998) een themanummer aan feministische gezondheidsethiek gewijd waaruit o.a. blijkt dat de vraag die Verhaar stelt met betrekking tot hymenconstructie 3, al breder in discussie is geweest dan Verhaar doet voorkomen (Bartels, 1998). Marokkanen en Turken praten wel over hersteloperaties, maar in bedekte termen. Het onderwerp wordt niet gewaardeerd en ligt in de taboesfeer; het gaat om gedrag dat afgekeurd wordt. Ze zijn op de hoogte van de uitvoering in Nederlandse ziekenhuizen. Aan maagdverklaringen van Nederlandse artsen wordt vaak minder waarde toegekend dan aan die van Marokkaanse artsen. Juist de geheimhouding rond hymenconstructie is een voorwaarde voor succes, niet uit vrees voor het moeten terugbetalen zoals Verhaar (p. 129) in navolging van Manschot stelt, maar omdat de familie-eer in het geding is. De taboesfeer en de geheimhouding rond hymenconstructie maken ook dat beide onderwerpen - hymenconstructie en maagdelijkheid - door Turken en Marokkanen niet in elkaars verlengde worden gezien. In de discussie over het belang van maagdelijkheid voor Turken en Marokkanen, dienen Nederlanders zich m.i. terughoudend op te stellen; die discussie moeten de betrokkenen zelf voeren. De betekenis van maagdelijkheid ligt anders voor Marokkanen en Turken in Nederland dan voor de bewoners van de herkomstlanden. In Nederland speelt maagdelijkheid een rol in de verhoudingen tussen Nederlanders enerzijds, en Turkse en Marokkaanse bevolkingsgroepen anderzijds. Vrouwelijke seksualiteit markeert voor beide partijen de sociale grens. Wanneer we die etnische verschillen er niet bij betrekken, wordt niet duidelijk waarom discussie onder Nederlanders over hymenconstructie zo moeilijk valt voor de groepen die maagdelijkheid centraal stellen. En hiermee kom ik op mijn tweede vraag bij dit artikel van Verhaar: waarom wordt het probleem van maagdelijkheid beperkt tot de islam? Hierdoor wordt een onnodige tegenstelling opgeroepen tussen moslims en niet-moslims. Islam en maagdelijkheid Voor álle betrokkenen is hymenconstructie een pijnlijke zaak, zij het om verschillende redenen. Ouders en dochter keuren ontmaagding in een buiten-huwelijkse relatie af. Hulpverleners hebben meer morele bezwaren tegen een vanuit medische optiek onnodige operatie. Dat de meisjes geen morele bezwaren tonen tegen hymenconstructie (Mouthaan e.a., 1997) hangt samen met de betekenis die maagdelijkheid voor hen heeft; het gaat om een extern te leveren bewijs (Bartels, 1993, p. 120). Het morele probleem bij voorhuwelijkse ontmaagding ligt eerder in de relatie ouders-dochters; het vertrouwen van ouders in hun dochter is geschonden en daarmee wordt hen een tekort aan respect betoond. Met het verzoek om behandeling betonen meisjes respect aan hun ouders en geven zij aan de eer van de familie niet te willen beschadigen en deel te willen blíjven uitmaken van de groep die om hun maagdelijkheid vraagt; het gaat hier dus eerder om een groepsprobleem dan een religieuze kwestie. Voor de afkeuring van voorhuwelijks geslachtsverkeer zijn wel aanwijzingen te vinden
3 binnen de islam. De islam kent voorschriften rond reinheid, seksualiteit en voortplanting, zo is seksualiteit buiten het huwelijk haram (verboden). Deze afkeuring is echter niet beperkt tot de islam. Ook binnen andere etnische en religieuze groepen en samenlevingen zoals zigeuners, christenen, veel samenlevingen in Afrika bezuiden de Sahara en in Azië, speelt dit punt. Met andere woorden: niet alleen voor meisjes die leven in een wat Verhaar noemt islamitische cultuur is het verlies van maagdelijkheid een probleem. Dat geldt in de meeste samenlevingen waar de groepsverbondenheid sterker is dan in het hedendaagse westen. Doordat Verhaar de eis tot maagdelijkheid beperkt tot moslimmeisjes, wordt de islam veel te veel naar voren geschoven als een godsdienst die 'verschrikkelijke gevolgen' (Verhaar, p. 140) op kan roepen voor meisjes die zich voor het huwelijk hebben laten ontmaagden. Volgens Verhaar gaat het om 'islamitische culturen' in Nederland en in de landen van herkomst (p. 130). Maar, wat zijn islamitische culturen? Is Turkije een islamitische cultuur? Het is daar officieel verboden de hoofddoek te dragen in openbare scholen en in het parlement, maar veel Turken ervaren dit als een verbod op het uitoefenen van hun geloof. In Iran daarentegen, is de hoofddoek verplicht voor vrouwen zowel op scholen als in het parlement, terwijl veel Iraanse moslimvrouwen juist tegen die verplichte hoofddoek zijn (F.E.Moghadam, 1994, p. 89; V.M.Moghadam, 1993, p. 179; Moghissi, 1993; Sanasarian, 1992). Wie leeft er nu in een 'islamitische cultuur'? Er bestaat verschil in religieuze opvattingen en in interpretaties daarvan. Er bestaat verschil tussen juridische rechten en morele rechten, ook in moslim samenlevingen waar de scheiding tussen religie en staat minder scherp ligt dan in westerse samenlevingen en waar de sharia (islamitische wet) wordt gevolgd. En waaraan moeten we denken bij islamitische culturen in Nederland? Behoren Marokkanen en Turken tot een islamitische cultuur? Maar de Turkse Alevieten dan? Bij het islamitisch karakter van deze groep zetten niet- Alevieten vraagtekens. Het gaat niet om islamitische culturen zoals Verhaar stelt, maar om een religie die bestudeerd kan worden als een cultureel verschijnsel. In Nederland wonen mensen die zich als moslim zien en het merendeel van hen is afkomstig uit samenlevingen waar de islam de meest aangehangen godsdienst is. Binnen die islam is het begrip barmhartigheid een centrale notie. Een van de negenennegentig namen van Allah is 'de Barmhartige'. Verhaar vermeldt niet dat er over de hele wereld, ook in Nederland, moslims zijn die hun dochter niet hebben verstoten na een voorhuwelijkse ontmaagding, maar gezocht hebben naar oplossingen. Er worden zelfs films over gemaakt die voor het grote publiek toegankelijk zijn (La plage des enfants perdus, In het huis van mijn vader). Ik wil de problematiek van meisjes die om een hersteloperatie vragen niet kleineren, maar het is uiteindelijk één van de mogelijkheden die hen ter beschikking staan (zie ook Brouwer, 1997). Vaak wordt er binnen de eigen groep naar oplossingen gezocht. Als Nederlanders zien we dit niet omdat de meisjes die daarin slagen, niet voor een operatie aankloppen. Meisjes vragen naar hymenconstructie wanneer ze geen mogelijkheden in de eigen groep vinden. In het artikel van Verhaar ontbreekt dit aspect van de problematiek rond hymenconstructie omdat de relevante literatuur over dit onderwerp niet besproken wordt. Verhaar kijkt naar de betekenis van islam voor vrouwen (Bartelink, 1994), naar ontmaagding in
4 Marokko (Naamane-Guessous, 1990) en naar meisjes en hulpverleners die te maken krijgen met hersteloperaties (Mouthaan e.a., 1997), maar niet naar studies die de maagdelijkheidsproblmatiek vanuit het perspectief van Turkse en Marokkaanse meisjes in Nederland en België bespreken (Brouwer, 1997, Van der Hoek & Kret, 1992; De Vries, 1987; Van Kol, 1998), of in Marokko (Davis & Davis, 1989), en in Turkije (Delaney, 1991; Timmerman, 1994). Uit deze studies blijkt onder andere hoe groot de verschillen zijn tussen wat mensen zeggen en wat mensen doen, tussen het ideaal en de praktijk. Er zijn inmiddels ook aanwijzingen dat het ontmaagdingsritueel in de grote steden van Marokko zoals Casa Blanca ter discussie staat (Ossman, 1994, p. 174), terwijl juist op het platteland het tonen van de bebloede broek belangrijker wordt (Wiersma, 1991). Verhaars weergave en evaluatie van de discussie is sterk reïficerend. Ze schrijft over 'de islamitische maagdelijkheidscultuur die hersteloperaties eist' (p. 137), vrouwen die de operatie ondergaan 'onder sociale druk van hun cultuur (de maagdelijkheidsnorm)' (p. 138), 'culturele autonomie' (p. 140), 'culturele zelfbeschikking' (p. 139) en bespreekt vragen als welke cultuur de maatstaf is (p. 137). Culturen zijn geen afgebakende gehelen die net als mensen kunnen dwingen en eisen. Het gaat erom dat een groep mensen zich wil onderscheiden van een andere groep en dat doet door zich te beroepen op een eigen identiteit. Op basis van die geclaimde eigen identiteit maken mensen aanspraak op groepsrechten of collectieve rechten. Door het begrip cultuur zo reïficerend te gebruiken worden verschijnselen uit hun context gehaald. De hersteloperatie zou volgens Verhaar (p. 138) fundamenteel verschillen van een andere medisch onnodige ingreep, die vrij algemeen moreel ontoelaatbaar wordt geacht en die in Nederland is verboden: vrouwenbesnijdenis (p. 138). Deze wordt als een ingrijpende operatie gezien met vergaande en onherstelbare gevolgen. Maar ook meisjesbenijdenis kan een onschuldige ingreep betekenen, nog onschuldiger dan hymenconstructie, en er kan sprake zijn van instemmming op oudere leeftijd. Ik denk hierbij aan het voorstel van K. Bartels en Haaijer (1992) om onder medisch toezicht een niet verminkende vorm van vrouwenbesnijdenis mogelijk te maken. De discussie over dit onderwerp wordt in Nederland ongenuanceerd gevoerd (Bartels, 1998). Noch in Marokko, noch in Turkije wordt vrouwenbesnijdenis gepraktizeerd. Er zijn toepasselijker vergelijkingen te vinden om de hersteloperatie te relativeren; onder Nederlanders vinden ook vele kleine medisch onnodige ingrepen plaats die samenhangen met sekseverhoudingen (borstvergrotingen, borstverkleiningen, face-liften), maar daar vindt geen discussie over plaats. Reïficerend gebruik van het begrip cultuur maakt tevens individuen onzichtbaar, terwijl het juist gaat om de vraag hoe Nederlandse hulpverleners kunnen reageren op individuele meisjes die zichzelf zien als behorend tot een groep met een onderscheiden culturele achtergrond en die een eigen oplossing zoeken voor hun problematiek en in dat zoeken uitkomen op de hersteloperatie. Verder empirisch onderzoek is gewenst, niet naar meisjes die een operatie vragen, maar naar meisjes die dat niet doen, naar verschillen tussen gezinnen in de omgang met maagdelijkheid, naar veranderingen in uitvoering van het ontmaagdingsritueel en naar de vraag wat de hulpverlening daar mee
5 kan doen. Verandering van beleid? Mijn derde vraag betreft Verhaars snelle conclusie. De vraag is of het beleid van terughoudende gedooghouding wel vervangen moet worden door een ruimhartiger medewerking zoals Verhaar stelt (p. 139). Beleid en beleidsontwikkeling vragen om meer dan morele argumenten. Misschien heeft ruimhartige medewerking praktisch wel heel negatieve gevolgen. Het risico bestaat dat hymenconstructie een vanzelfsprekend in elk ziekenhuis uit te voeren ingreep wordt. Dan kan het taboekarakter verloren gaan en zal de operatie mogelijk niet meer onder geheimhouding verricht kunnen worden. Daarmee heeft deze ingreep als hulpmiddel voor meisjes in een noodsituatie eigenlijk afgedaan. En wanneer meisjes ervan uitgaan dat hymenconstructie een gangbare praktijk is, kan dit hun gedrag met betrekking tot seksueel verkeer beïnvloeden en hun zoeken naar oplossingen binnen de eigen groep verminderen. Zijn dergelijke ontwikkelingen gewenst? Kortom: ook al zijn er morele argumenten om dit medisch onnodig ingrijpen te verdedigen, de vraag naar de gewenste uitvoering is een andere en vraagt aparte doordenking. Literatuur Bartelink, Y. (1994). Vrouwen over islam. Geloofsvoorstellingen en -praktijken van Marokkaanse migrantes in Nederland (Brabant). Nijmegen, Dissertatie KUN. (Uitgegeven in eigen beheer). Bartels, E. (1993). Maagden en Moeders. Sexualiteit, vruchtbaarheid en voortplanting bij Marokkaanse vrouwen. In: 'Een dochter is beter dan duizend zonen.' Arabische vrouwen, symbolen en machtsverhoudingen tussen de sexen (pp ). Utrecht: Jan van Arkel. Bartels, E. (1998). Medische ethiek en rituelen van bloed. Tijdschrift voor geneeskunde en ethiek. Feministische gezonheidsethiek: een constructie? 8 (4), pp Bartels, K., & Haaijer, I. (1992). 's Lands wijs 's lands eer? Vrouwenbesnijdenis en Somalische vrouwen in Nederland. Rijswijk: WVC. Brouwer, L. (1997). Meiden met Lef. Marokkaanse en Turkse wegloopsters. Amsterdam: VU university press. Davis, S., & Davis, D.(1989). Adolescence in a Moroccan town. Brunswick & London: Rutgers University Press. Delaney, C. (1991). The seed and the soil. Gender and cosmology in Turkish village society. Berkeley/Los Angeles/Oxford: University of California Press. Hoek, J. van der, & Kret, M. (1992). Marokkaanse tienermeisjes. Gezinsinvloeden op keuzen en kansen. Utrecht: Jan van Arkel. Labidi, L. (1989). Çabra Hachma. Sexualité et tradition. Tunis: Dar Annawras. Van Kol, F. (19??). Het tipje van de sluier. Vijf vrouwen, vijf verhalen en hun uitwisselingen. Cultuur en Migratie, 16 (1), pp
6 Moghadam, F.E. (1994). Commoditizition of sexuality and female labour participation in islam: Implications for Iran In: M. Afkhami, M. & E. Friedl(Red.), In the eye of the storm. Women in post-revolutionary Iran (pp ). London/New York: I.B. Tauris Publihers. Moghadam, V.M. (1993). Modernizing women. Gender and social change in the Middle East. Boulder, Colorado/London: Lynne Rienner Publishers. Moghissi, H.(1993). Women in the resistance mouvement in Iran. In: H. Afsar (Red.), Women in the Middle East. Perceptions, realities and struggles for liberation (pp ). Hamshire/London: The MacMillan Press. Mouthaan, I., Neef, M. de, e.a. (1997). Twee levens. Dilemma's van islamitische meisjes rondom maagdelijkheid. Delft: Uitgeverij Eburon/Nederlands Instituut voor Sociaal Sexuologisch Onderzoek. Naamane-Guessous, S. (1990). Au-delà de toute pudeur. La sexualité féminine au Maroc. Conclusion d'une enquête sociologique menée de 1981 à 1984 à Casa Blanca. Rabat: Livre Service. Ossman, S. (1994). Picturing Casa Blanca. Portraits of power in a modern city. Berkeley: University Press. Rutgers Stichting (1994). Maagdelijkheid in onze multiculturele samenleving. Culturele, somatische en psychologische aspecten. Verslag van een themamiddag, georganiseerd door het Aletta Jacobshuis, Rutgers Stichting, regiobureau NH, oktober Sanasarian, E. (1992). The politics of gender and development in the Islamic Republic of Iran. In: J.G. Jabbra & N.W. Jabbra (Red.), Women and development in the Middle East and North Africa. (pp ). Leiden: E.J. Brill. Timmerman, Ch. (1994). Jeunes filles de Turquie. Vie familiale et instruction scolaire. In: N. Bensalah, Familles turques et magrébines aujourd'hui. Evolution dans les espaces d'origine et d'immigration (pp ). Paris: Maisonneuve & Larose. Vries, M. de (1987). Ogen in je rug. Turkse meisjes en vrouwen in Nederland. Alphen aan de Rijn: Samsom. Wiersman, S.L. (1991). De bruid in veranderende huwelijksrituelen in Ben Smim (Midden Atlas, Marokko). Symbolisch antropologische studie naar vrouwen in deze eeuw in een door Shurfa gedomineerde gemeenschap. Amsterdam, Vrije Universiteit, Doctoraalscriptie culturele antropologie. Noten * Edien Bartels is cultureel antropologe en werkzaam bij de afdeling culturele antropologie/sociologie der niet-westerse samenlevingen van de Vrije Universiteit. Zij heeft veldwerk verricht in Noord-Afrika. Momenteel doet zij onderzoek onder Marokkanen in Nederland.
7 1. Dat is overigens eveneens het geval voor discussies over hymenconstructie en maagdverklaringen. Niet alleen in Tukije vindt discussie plaats over maagdverklaringen zoals Verhaar schrijft (p. 136), maar ook in Noord Afrika. Daar is door Lilia Labidi bijvoorbeeld al in 1989 verkennend onderzoek gedaan naar het diagnosticeren van maagdelijkheid, maagdverklaringen, hymenherstel en medische ethiek. 2. Voordrachten over dit onderwerp zijn bijvoorbeeld verzorgd door Zamira Sieval, gyneacologe en psychiater, de sociologe Marlene de Vries en mijzelf. Ook medici die in Arabische landen hadden gewerkt kwamen aan het woord. 3. Ik gebruik hier het woord constructie omdat er, medisch gezien, geen maagdenvlies bestaat. De begrippen hymenreconstructie en hersteloperatie zijn dus technisch gezien onjuist.
8
Seksuele normen, waarden en praktijken bij jongeren uit etnische minderheden
Seksuele normen, waarden en praktijken bij jongeren uit etnische minderheden Sophie Withaeckx & Shaireen Aftab RHEA Onderzoekscentrum Gender & Diversiteit (VUB) Ella vzw Kenniscentrum Gender & Etniciteit
Nadere informatieAanpak Eergerelateerd Geweld. Jenny Van Eyma. 1. Eer
Aanpak Eergerelateerd Geweld Jenny Van Eyma 1. Eer 1 Betekenis eer afhankelijk van o.a.: De tijdgeest: verschil vroeger, nu, toekomst Generatie (leeftijd) Sekse Klasse / SES Interpretatie en waardering
Nadere informatieForum. Pedagogiek 24e jaargang 3 2004 211-215
Y a s m i n a : e e n v i r t u e l e p l e k v o o r M a r o k k a a n s e m e i s j e s L e n i e B r o u w e r Talloze moslimmeisjes krijgen aangeleerd dat zij nederig en gesluierd door het leven moeten
Nadere informatieIslam, cultuur en kanker; Zorg aan een moslim patiënt. Fatma Katirci Moslim geestelijk verzorger Farida Ilahi Medisch maatschappelijk werker
Islam, cultuur en kanker; Zorg aan een moslim patiënt Fatma Katirci Moslim geestelijk verzorger Farida Ilahi Medisch maatschappelijk werker Programma Welkom Voorstellen Fatma: religieuze aspecten v/e moslim
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/28740 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Kadrouch-Outmany, Khadija Title: Islamic burials in the Netherlands and Belgium.
Nadere informatieMaagdenvlieshersteloperaties tussen gedogen en verbieden
In: Migrantenstudies, 1999, 15 (2), pp. 128-140. Themanummer over 'Multicultureel Burgerschap' geredigeerd door Baukje Prins & Sawitri Saharso. Maagdenvlieshersteloperaties tussen gedogen en verbieden
Nadere informatieFamilies onder druk. Huiselijk geweld binnen Marokkaanse en Turkse gezinnen. Drs. Ibrahim Yerden. Probleemstelling
Families onder druk Huiselijk geweld binnen Marokkaanse en Turkse gezinnen Drs. Ibrahim Yerden Probleemstelling Hoe gaan Marokkaanse en Turkse gezinsleden, zowel slachtoffers als plegers om met huiselijk
Nadere informatieDE OMGANG VAN MOSLIMS MET NIET-MOSLIMS. Vrije Universiteit Amsterdam 16 november 2016
DE OMGANG VAN MOSLIMS MET NIET-MOSLIMS Yvonne Moonen-Thompson Probus Lezing Vrije Universiteit Amsterdam 16 november 2016 Lao Zi: Zie anderen als jezelf Door dit te doen cultiveren we waardigheid, die
Nadere informatieVraag 1 http://vms.thiememeulenhoff.nl/view/html/?p=basic_480_360&c=1119055 Voor een correct antwoord is meer dan één keuze mogelijk. 'Uithuwelijken' kunnen we beschouwen als een: a. Cultureel gebruik
Nadere informatieAllochtone Nederlandse ouderen: de onverwachte oude dag in Nederland
Allochtone Nederlandse ouderen: de onverwachte oude dag in Nederland Cor Hoffer cultureel antropoloog / socioloog c.hoffer@parnassiabavogroep.nl 1 Onderwerpen: gezondheidszorg en cultuur demografische
Nadere informatiePartnerkeuze bij allochtone jongeren
Partnerkeuze bij allochtone jongeren Inleiding In april 2005 lanceerde de Koning Boudewijnstichting een projectoproep tot voorstellen om de thematiek huwelijk en migratie te onderzoeken. Het projectvoorstel
Nadere informatieN. Buitelaar, psychiater en V. Yildirim, psycholoog. Beiden werkzaam bij Altrecht Centrum ADHD Volwassenen.
ADHD Wachtkamerspecial Onderbehandeling van ADHD bij allochtonen: kinderen en volwassenen N. Buitelaar, psychiater en V. Yildirim, psycholoog. Beiden werkzaam bij Altrecht Centrum ADHD Volwassenen. Inleiding
Nadere informatieZie De Graaf e.a. 2005 voor een uitgebreide onderzoeksverantwoording van het onderzoek Seks onder je 25ste.
6 Het is vies als twee jongens met elkaar vrijen Seksuele gezondheid van jonge allochtonen David Engelhard, Hanneke de Graaf, Jos Poelman, Bram Tuk Onderzoeksverantwoording De gemeten aspecten van de seksuele
Nadere informatieOpvoeden in andere culturen
Opvoeden in andere culturen Bevorderen en versterken: competenties vergroten Een betere leven DVD 1 Bevolkingsgroepen aantal Allochtoon3.287.706 Autochtoon13.198.081 Europese Unie (exclusief autochtoon)877.552
Nadere informatieReligieuze toewijzing, autochtone Nederlanders, 2015 (in procenten)
Tabel B2.1 Religieuze toewijzing, autochtone Nederlanders, 2015 (in procenten) autochtoon moslim 0,2 niet-gelovig 64,0 rooms-katholiek 16,9 protestants 18,0 ander geloof 0,9 Tabel B2.2 Aandeel dat zichzelf
Nadere informatiePeer to peer interventie copyright Marieke Kroneman les 3 van 4 debat
3. Derde bijeenkomst over gender stereotype verwachtingen Gender stereotype verwachtingen zijn een belangrijke determinant voor een homonegatieve houding. KERNBOODSCHAP van deze les: je hoeft niet je houding
Nadere informatieVrouwelijke genitale verminking en gendergebonden geweld
Vrouwelijke genitale verminking en gendergebonden geweld Hieronder vindt u de praatplaten die u zelf kunt afdrukken. Druk het document recto-verso af (afdrukken vanaf pagina 2 - omdraaien langs korte zijde)
Nadere informatieISOTIS interview studie MARTINE BROEKHUIZEN MELISSA BE
ISOTIS interview studie MARTINE BROEKHUIZEN MELISSA BE ISOTIS Inclusive Education and Social Support to Tackle Inequalities in Society. ISOTIS is ook het Griekse woord ʾισότηϛ (spreek uit: iesòtis ), wat
Nadere informatieIntroductie cultuursensitief werken: een kwestie van kennis én houding
Introductie cultuursensitief werken: een kwestie van kennis én houding Cor Hoffer cultureel antropoloog en socioloog Info: www.corhoffer.nl 1 Onderwerpen: migratie cultuursensitief werken korte oefening
Nadere informatieHoe voorkomen we eergerelateerd geweld?
Hoe voorkomen we eergerelateerd geweld? ARTIKEL - 30 OKTOBER 2015 Het Platform Eer en Vrijheid organiseerde op 8 oktober een landelijke bijeenkomst over eergerelateerd geweld. Hilde Bakker (Kennisplatform
Nadere informatieShi i Muslim youth in the Netherlands
Shi i Muslim youth in the Netherlands negotiating shi i fatwas and rituals in the dutch context Annemeik Schlatmann θπ Shi i Muslim youth in the Netherlands Negotiating Shi i fatwas and rituals in the
Nadere informatieInterculturele jeugd en opvoedhulp
Interculturele jeugd en opvoedhulp Op zoek naar vertrouwen en doeltreffendheid Presentatie TriviumLindenhof 9/2012 1 Ary Scheffer. Mignon verlangend naar haar vaderland 1836 2 Cijfertjes Bij TriviumLindenhof
Nadere informatieIMAMS IN NEDERLAND: EEN IMPRESSIE
IMAMS IN NEDERLAND: EEN IMPRESSIE door Welmoet BOENDER* Bron: Centrum voor Islam in Europa. Imams in Nederland Al sinds de jaren 1980 wordt in Nederland een discussie gevoerd rond de rol van imams die
Nadere informatieSamenleven in Diversiteit in cijfers: Diversiteit, gender, holebiseksualiteit en geloof
Samenleven in Diversiteit in cijfers: Diversiteit, gender, holebiseksualiteit en geloof verzicht Achtergrondvariabelen Houdingen t.o.v. diversiteit Houdingen t.o.v. gendergelijkheid Houdingen t.o.v. holebiseksualiteit
Nadere informatieSami Inal. Jaargang 7, nr. 12, december 1995 ONDERSCHEID TUSSEN BUURT EN STEDELIJK JONGERENWERK
TJJ Tijdschrift voor Jeugdhulpverlening en Jeugdwerk Jaargang 7, nr. 12, december 1995 ONDERSCHEID TUSSEN BUURT EN STEDELIJK JONGERENWERK Belang van algemeen jongerenwerk voor positie van migrantenjongeren
Nadere informatieIslam door vrouwenogen 3: Ontmoeting met moslimvrouwen of moskeebezoek
Islam door vrouwenogen 3: Ontmoeting met moslimvrouwen of moskeebezoek Situering Doelen: Wederzijdse kennismaking en ontmoeting van christelijke en moslimvrouwen (of kennismaking met gebedsruimte van moslims
Nadere informatieAantekening Levensbeschouwing Hoofdstuk 2: Waarden en normen
Aantekening Levensbeschouwing Hoofdstuk 2: Waarden en normen Aantekening door C. 814 woorden 16 januari 2014 5,6 52 keer beoordeeld Vak Methode Levensbeschouwing Standpunt Waarden, normen en moraal Waarde:
Nadere informatieBespiegelingen over het begrip cultuur in de zorg: maakt cultuur ons of maken wij cultuur?
Bespiegelingen over het begrip cultuur in de zorg: maakt cultuur ons of maken wij cultuur? Cor Hoffer cultureel antropoloog / socioloog GGZ-organisatie Parnassia Bavo Groep 1 2 Onderwerpen: cultuur en
Nadere informatieSeksuele gezondheid Uitdagingen voor migranten organisaties
Seksuele gezondheid Uitdagingen voor migranten organisaties Bijeenkomst bevordering seksuele gezondheid Noord Nederland en de rol van de zelforganisaties Drachten 15-3-2010 Bram Tuk Pharos, kennis en adviescentrum
Nadere informatiePVA AFSTUDEERPROJECT BRITTA ZIMMERMAN 2015
PVA AFSTUDEERPROJECT BRITTA ZIMMERMAN 2015 H1 AANLEIDING WAT IS MIJN IDENTITEIT? Geboren uit een combinatie van een Indonesische vader en een Nederlandse moeder, ben ik al sinds kleins af aan bezig geweest
Nadere informatieHuwelijk en echtscheiding in een migratiecontext Birsen Taspinar 24 april 2012
Huwelijk en echtscheiding in een migratiecontext Birsen Taspinar 24 april 2012 Maatschappelijke Context Toenemende individualisering Economische crisis Migratie en Huwelijksmigratie Globalisering en diversiteit
Nadere informatieFACT & Islam JAMAL MEKDADI, FATIMA BENDIBOUNE & FOUAD KOUNTICH, GGZ INGEEST F-ACT CONGRES, 17 SEPTEMBER 2015
FACT & Islam JAMAL MEKDADI, FATIMA BENDIBOUNE & FOUAD KOUNTICH, GGZ INGEEST F-ACT CONGRES, 17 SEPTEMBER 2015 inhoud Korte voorstelronde Vooraf: er is gelegenheid later iets op papier of via mail vragen
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2009 - I
Beoordelingsmodel Opgave 1 Religieuze ervaring 1 maximumscore 5 een bruikbare definitie van religie 1 drie problemen die zich kunnen voordoen bij het definiëren van religie 3 meerdere religieuze tradities;
Nadere informatieSjiitische moslimjongeren in Nederland Schipperen tussen fatwa s en Nederlandse mores 1
Sjiitische moslimjongeren in Nederland Schipperen tussen fatwa s en Nederlandse mores 1 Annemeik Schlatmann Dit proefschrift analyseert de invloed van sjiitische fatwa s (religieuze regels) op het leven
Nadere informatieWorkshop Huwelijksdwang en achterlating
Workshop Huwelijksdwang en achterlating Kennis maken Moviera is er voor mensen die thuis met geweld te maken hebben. Nuray Kanik Preventie functionaris Expert Eergerelateerd geweld 14 juni 2016 Opzet workshop
Nadere informatieMulticulturele aspecten van palliatieve zorg
Multiculturele aspecten van palliatieve zorg Casuïstiek bespreking palliatieve zorg Buitenveld 18-11-2014 Marina van Gaans Verpleegkundig specialist longziekten/ palliatieve zorg Immigratie Nederland Nederland
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2011 - I
Opgave 2 Religieus recht 7 maximumscore 2 een beargumenteerd standpunt over de vraag of religieuze wetgeving en rechtspraak voor bepaalde bevolkingsgroepen tot cultuurrelativisme leidt 1 een uitleg van
Nadere informatieSamenleving verandert, werk verandert
Samenleving verandert, werk verandert 1 Vooraf Scholen en ziekenhuizen zijn een spiegel van de samenleving. De samenleving is verkleurd. Toch zijn er concentratiescholen. Witte en donkere. Toch zijn er
Nadere informatieStudiehandleiding. Opleiding: hbo-masteropleiding Islamitische Geestelijke Verzorging
Studiehandleiding Opleiding: hbo-masteropleiding Islamitische Geestelijke Verzorging Naam onderwijseenheid: Capita selecta: Maatschappelijke activering en gezinsbegeleiding Code onderwijseenheid: HBOMIGV20151MA
Nadere informatieBELEIDSPLAN
BELEIDSPLAN 2016-2018 Islamitische Stichting Nederland, Yavuz Sultan Selim Zwijndrecht Voorwoord In 1987 hebben enkele vastberaden Islamitische immigranten van Turkse komaf invulling durven geven aan hun
Nadere informatieAllemaal (een beetje) anders Jongeren, seksualiteit en culturele diversiteit
Permanente Vorming Actuele Filosofie 2007-2008 Seksualiteit, Globalisering en Ethiek Allemaal (een beetje) anders Jongeren, seksualiteit en culturele diversiteit Telidja Klaï Sensoa & Vrije Universiteit
Nadere informatieVerschuivende machtsrelaties in allochtone gezinnen Trees Pels
Huiselijk geweld: achtergronden Verschuivende machtsrelaties in allochtone gezinnen Trees Pels 29 mei 2008 Congres Huiselijk Geweld: Families onder Druk Amsterdam, De Meervaart Meeste plegers zijn mannen,
Nadere informatieGEWELD & VERZOENING VANUIT ISLAMITISCH PERSPECTIEF
GEWELD & VERZOENING VANUIT ISLAMITISCH PERSPECTIEF Dr. Abdelilah Ljamai 1. Ontstaansgeschiedenis v/d islam 2. Is de islam een gewelddadige religie? 3. Wat zijn de consequenties hiervan? 4. Conclusie 1.
Nadere informatieBijlagen bij hoofdstuk 7 Sociaal-culturele integratie Sandra Beekhoven (SCP) en Jaco Dagevos (SCP)
Jaarrapport Integratie Sociaal en Cultureel Planbureau / Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum / Centraal Bureau voor de Statistiek september, 2005 Bijlagen bij hoofdstuk 7 Sociaal-culturele
Nadere informatieSHARIA ISLAM TUSSEN RECHT EN MAURITS BERGER
SHARIA ISLAM TUSSEN RECHT EN POLITIEK MAURITS BERGER Boom Juridische uitgevers Den Haag 2006 INHOUD HOOFDSTUK 1 - DE REGELS VAN EEN IDEAAL 1 Deel I Sharia als oud recht 9 HOOFDSTUK 2 - DE KORAN ALS GRONDWET
Nadere informatieHet normatieve, het subjectieve en het objectieve.
Wat is een ethisch dilemma? Het normatieve, het subjectieve en het objectieve. Wat is een ethisch dilemma? Dilemma s s, issue s s en problemen. Casus. Di Drie bedreigingen bd i van het moreel bewustzijn.
Nadere informatieBIJLAGEN. Het lichaam en vruchtbaarheid
BIJLAGEN Het lichaam en vruchtbaarheid 28 - WERKBLAD - LANG LEVE DE LIEFDE - Entreeopleidingen in het mbo Het lichaam en vruchtbaarheid BIJLAGE 1 Opdracht 1: Quizvragen VRAGEN OVER ZWANGER WORDEN Vul hier
Nadere informatieVoorstel van resolutie. betreffende een meer doeltreffende preventie van vrouwelijke genitale verminking in Vlaanderen
stuk ingediend op 1680 (2011-2012) Nr. 1 19 juni 2012 (2011-2012) Voorstel van resolutie van de dames Marijke Dillen, Gerda Van Steenberge en Linda Vissers en de heren Frank Creyelman, Filip Dewinter,
Nadere informatieUniversiteit Opleiding Cursus Beschrijving Link. Vaardigheidsonderwijs 2e jaar
Overzicht bachelorcursussen Dit overzicht geeft een groot aantal bachelorcursussen weer die aandacht besteden cultuur en/of gender op het gebied van gezondheidszorg. Het overzicht betreft cursussen uit
Nadere informatie1 Allereerst: integratie zou ik willen omschrijven als het verwerven van volwaardig staatsburgerschap van nieuwkomers in een samenleving die op voet
Integratie in Nijmegen Bijdrage van Paul Cliteur aan het integratiedebat van de gemeente Nijmegen op 22 maart 2007 De Nijmeegse gemeenteraad wil nieuw beleid ontwikkelen op het gebied van integratie, heb
Nadere informatieDIAMANT: 7 stappenplan Interculturele Morele Oordelen. Wieken en Wegen. Welke. argumenten. zijn traditioneel of religieus? Welke. eruit?
Figuur 1: Het 7 stappenplan DIAMANT: 7 stappenplan Interculturele Morele Oordelen Voorlopige morele beslissing 1 Voor welke beslissing sta IK 2 Wie zijn er bij mijn beslissing allemaal betrokken. 3 4 Wat
Nadere informatieNoot 12 Voorbeeldselectie van thema s en vragen voor zeven groepsgesprekken
Noot 12 Voorbeeldselectie van thema s en vragen voor zeven groepsgesprekken Bijeenkomst 1: Kennismaking 1 Bijeenkomst 2: Familie en vrienden Gesprek over subthema 1: Ouders en Grootouders : Wie was uw
Nadere informatieWe merken dat migrantencliënten anders aankijken tegen een beperking. Hoe kunnen we daarmee omgaan?
We merken dat migrantencliënten anders aankijken tegen een beperking. Hoe kunnen we daarmee omgaan? Migranten kunnen anders tegen een beperking aankijken. Zij zien de beperking vaak als ziekte en houden
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2011 - I
Opgave 3 Vreemder dan alles wat vreemd is 12 maximumscore 3 de twee manieren waarop je vanuit zingevingsvragen religies kunt analyseren: als waarden en als ervaring 2 een uitleg van de analyse van religie
Nadere informatieOpvoedthema s in migrantengezinnen met tieners
Opvoedthema s in migrantengezinnen met tieners Trees Pels en Marjolijn Distelbrink 2014 Inleiding Welke zijn de meest gestelde opvoedvragen door ouders van tieners uit migrantengezinnen? Deze vraag wordt
Nadere informatieInformatie over de deelnemers
Tot eind mei 2015 hebben in totaal 45558 mensen deelgenomen aan de twee Impliciete Associatie Testen (IATs) op Onderhuids.nl. Een enorm aantal dat nog steeds groeit. Ook via deze weg willen we jullie nogmaals
Nadere informatieWorkshop Cultureel sensitief werken met het Vlaggensysteem
Slotcongres Vlaggensysteem RJ Workshop Cultureel sensitief werken met het Vlaggensysteem 6 april 2017 Aanleiding Buiten de lijnen Buiten de Lijnen: Verdieping, onderbouwing en aanvulling van het Vlaggensysteem
Nadere informatieCoaching aan de Biculturele, Midlife Nederlander. Waarom het bespreekbaar maken van de culturen van de coachee belangrijk is
Coaching aan de Biculturele, Midlife Nederlander Waarom het bespreekbaar maken van de culturen van de coachee belangrijk is C Narrative approach to the development of Bicultural Identity Integration -Rena
Nadere informatieDe voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG. Datum 30 juni 2011 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter,
> Retouradres Postbus 20350 2500 EH Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Parnassusplein 5 2511 VX Den Haag www.rijksoverheid.nl Bijlage(n)
Nadere informatieEindexamen maatschappijleer 2 vmbo gl/tl 2006 - I
Meerkeuzevragen Schrijf alleen de hoofdletter van het goede antwoord op. DE MULTICULTURELE SAMENLEVING 1p 1 Het aantal asielaanvragen is sinds 2000 gedaald. Waardoor is het aantal asielzoekers in Nederland
Nadere informatieZiektebeleving en dementie bij migranten
Ziektebeleving en dementie bij migranten Gözde Duran coördinator ProMemo, Expertisecentrum Dementie voor Professionals Agenda 1. Kennismaking 2. Waar lopen we tegenaan in de praktijk? 3. Uitleg dementie
Nadere informatieAlgemene beleidsplan Moslim Informatie Centrum
Algemene beleidsplan Moslim Informatie Centrum Inhoudsopgave 1. Geschiedenis van de Islam in Nederland 2. Het Moslim Informatie Centrum Nederland 3. Activiteiten 1. Geschiedenis van de Islam in Nederland
Nadere informatieImam / islamitisch geestelijk werker
Imam / islamitisch geestelijk werker Rimke van der Veer Rasit Bal 10 april 2008 1 Inhoudsopgave 1.Wat ging er aan vooraf 2.Intentieverklaring 3.Projectgroep en stuurgroep 4.Resultaten 2006 / Speerpunten
Nadere informatieSidi Mohamed Ghaneme
Sidi Mohamed Ghaneme Islam voor Globale Pubers Uitgeverij U2pi Uitgeverij U2pi BV (www.jouwboek.nl), Voorburg 1e druk maart 2012 (isbn 978-90-8759-262-2) 1e ebookversie maart 2012 Titel: Islam voor globale
Nadere informatieLeerdoelen. Voorafgaand aan de film. Jaar: 2005. Filmkeuring: Alle leeftijden Website: www.livingrights.com
Living Rights Toti Opdrachtenblad Regie: Duco Tellegen Jaar: 2005 Duur: 26 minuten Filmkeuring: Alle leeftijden Website: www.livingrights.com Leerdoelen Je kunt Kenia aanwijzen op een kaart. Je kunt beschrijven
Nadere informatieBIJLAGE CULTUURDIMENSIES
0 BIJLAGE CULTUURDIMENSIES Aan de hand van de data uit het werk van Hofstede, Hofstede, & Minkov (2016 (1991)) / Hofstede Insights zijn landenscores te bepalen op zes cultuurdimensies. Gezien de diversiteit
Nadere informatieDounia praat en overwint
Dounia praat en overwint Deze informatiefolder is een uitgave van Pharos, Expertisecentrum gezondheidsverschillen, in samenwerking met: Stichting Hindustani, Samenwerkingsverband Marokkaanse Nederlanders,
Nadere informatieInhoudsopgave. Voorwoord 5. Inleiding 11
Inhoudsopgave Voorwoord 5 Inleiding 11 1 Eerste verkenning 15 1.1 Waarom is kennis van religie belangrijk voor journalisten? 16 1.2 Wat is religie eigenlijk? 18 1.2.1 Substantieel en functioneel 18 1.2.2
Nadere informatieLore Vandromme 1 BASWC Katho Kortrijk
Lore Vandromme 1 BASWC Katho Kortrijk Schrijfster Lucy Kortram Paramaribo, hoofdstad van Suriname Studeerde sociologie Schrijft gedichten en toneelstukken Actief op het gebied van de bevrijding van de
Nadere informatieDe mythe van het maagdenvlies
440 Tijdschr. voor Geneeskunde, 69, nr. 9, 2013 doi: 10.2143/TVG.69.09.2001384 Actualiteit: standpunten De mythe van het maagdenvlies S. Vermeirsch 1, A. Sabbe 2, M. Temmerman 2, E. Leye 2, 3 Samenvatting
Nadere informatieCulturele interview. Introductie
Culturele interview De volgende thema s worden besproken tijdens het culturele interview: 1. Biografie (persoonlijke en sociale gegevens) 2. Geschiedenis van de huidige klachten 3. Eerdere trajecten 4.
Nadere informatieOnderwijs- en examenregeling
Onderwijs- en examenregeling geldig vanaf 1 september 2011 Opleidingsspecifiek deel: Bacheloropleiding: Islamitische Theologie Deze Onderwijs- en examenregeling is opgesteld overeenkomstig artikel 7.13
Nadere informatiePraktische opdracht Levensbeschouwing Abortus
Praktische opdracht Levensbeschouwing Abortus Praktische-opdracht door een scholier 2330 woorden 28 november 2007 6,9 9 keer beoordeeld Vak Levensbeschouwing Inleiding Het ethische onderwerp wat ik heb
Nadere informatieEthische optiek = hoe is de benadering dat mensen het uiteindelijk goede behoren te doen.
Samenvatting door A. 1576 woorden 4 december 2014 1,3 2 keer beoordeeld Vak Levensbeschouwing Paragraaf 2 De ethische optiek 1 inleiding Ethiek gaat over goed en kwaad in het menselijk handelen. Onderscheid
Nadere informatiekinderen toch blijven ondersteunen. Het maakt niet uit wat (Surinaamse vader, 3 kinderen)
In opdracht van de Gemeente Amsterdam (Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling) Als ik mijn vader had gehad vanaf mijn jeugd, dan zou ik misschien anders zijn in het leven. (...) Wat ik allemaal wel niet
Nadere informatieWERKPLAN EN ACTIVITEITENOVERZICHT
WERKPLAN EN ACTIVITEITENOVERZICHT 2015 Stichting Gezondheid Allochtonen Nederland (SGAN), Adres: postbus 56666, 1040 AR Amsterdam, e-mail: info@sgan.nl tel: 0880036501 www.sgan.nl IBAN: NL57 INGB 0005961390
Nadere informatieOPNIEUW GEKRUISIGD. door RAYMOND IBRAHIM www.raymondibrahim.com
OPNIEUW GEKRUISIGD door RAYMOND IBRAHIM www.raymondibrahim.com Dit boek behandelt de vervolging van christenen in de islamitische wereld. Wij zullen recente incidenten onderzoeken uit een brede geografische
Nadere informatieHoofdstuk. Anders, en toch één
Hoofdstuk Anders, en toch één 1 Vooropdracht voor de leerlingen: neem foto s mee uit je eigen land. Als het kan tijdens traditionele feesten. (trouw, besnijdenis, doop, feesten,...) 1. Iedereen is anders...
Nadere informatieWaarom welzijn? Over de ethiek van diergebruik en de waarde van welzijn
Waarom welzijn? Over de ethiek van diergebruik en de waarde van welzijn Dr. Franck L.B. Meijboom Ethiek Instituut & Faculteit Diergeneeskunde Universiteit Utrecht Welzijn We zijn niet de eerste! Welzijn
Nadere informatieCommunity / Etnische websites
Community / Etnische websites Jos Poelman, Programma Jongeren Soa Aids Nederland Nationaal Congres Soa* Hiv* Seks* 1 dec. 2014 Community / Etnische websites Voorbeelden: Maroc.nl, Hababam.nl, Kitatin.com,
Nadere informatieETHIEK TAKE HOME TOETS
ETHIEK TAKE HOME TOETS Naam: Danissa Loocks Studentennummer: 500621916 Groep: LV12-2F1 Datum: 18 Januari 2013 Blok naam: 2.2 Naam opleiding : HBO- V Hoge School van Amsterdam Naam docent: Paul Vleugels
Nadere informatieEtnische en generatieverschillen in lekenopvattingen over internaliserende problemen
Etnische en generatieverschillen in lekenopvattingen over internaliserende problemen Esmée E. Verhulp Ontwikkelingspsychologie - Universiteit Utrecht Met dank aan: Gonneke Stevens, Wilma Vollebergh, Trees
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/45994 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Dirbas, H. Title: Thy Name is Deer. Animal names in Semitic onomastics and name-giving
Nadere informatieMIJN OUDERS ZEGGEN NEE
Preventie meisjesbesnijdenis jeugdgezondheidszorg Deze folder is voor ouders die afkomstig zijn uit een land waar meisjesbesnijdenis voorkomt. Deze folder is ook beschikbaar in Engels, Frans, Arabisch
Nadere informatieSportdeelname van kinderen en jongeren in armoede
Sportdeelname van kinderen en jongeren in armoede Work in progress Niels Reijgersberg Hugo van der Poel Mulier Instituut, Utrecht November 2013 Inhoud presentatie Aanleiding en achtergrond onderzoeksvragen
Nadere informatieDe wijsheid achter de hoofddoek
De wijsheid achter de hoofddoek ] لونلدية - dutch [ nederlands - revisie: Abo Abdillah 2013-1434 Islam voor iedereen حلكمة وراء حلجاب» بالة اهلونلدية «مراجعة: أبو عبد االله 2013-1434 Alle lof behoort aan
Nadere informatieHoe verschillend zijn pleeggezinnen? Avanti Anders in Gesprek op locatie 18 april 2013
Hoe verschillend zijn pleeggezinnen? Avanti Anders in Gesprek op locatie 18 april 2013 Anders in Gesprek over pleegzorg Hoe verschillend zijn pleeggezinnen? Dat en meer heeft Avanti als Stedelijk Platform
Nadere informatieKlinisch ethisch overleg voor artsen van oppositie naar wederzijds begrip
Klinisch ethisch overleg voor artsen van oppositie naar wederzijds begrip Sprekers Anneke Dalinghaus, huisarts Kamal el Mokayad, reumatoloog MMC Judith Wilmer, klinisch geriater CZE Nico Debets, geestelijk
Nadere informatieThiemeMeulenhoff Zorg Niveau 3. 2.3 Begeleiden op sociaal/maatschappelijk gebied Antwoordmodellen
ThiemeMeulenhoff Zorg Niveau 3 2.3 Begeleiden op sociaal/maatschappelijk gebied Antwoordmodellen Inhoudsopgave 1 Een zorgvrager begeleiden 5 1.1 Het sociale netwerk begeleiden 5 Praktijk: Ik zie bijna
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2010 - II
Opgave 2 Religie in een wetenschappelijk universum 6 maximumscore 4 twee redenen om gevoel niet te volgen met betrekking tot ethiek voor Kant: a) rationaliteit van de categorische imperatief en b) afzien
Nadere informatieCriminele meisjes: Specifieke zorg en aandacht of niet?
Stijging criminaliteit meisjes Criminele meisjes: Specifieke zorg en aandacht of niet? Anne-Marie Slotboom Vrije Universiteit Amsterdam 1 BRISBANE 2010 - Steeds meer jonge meisjes tussen tien en veertien
Nadere informatieDe zelfverkozen dood van ouderen
De zelfverkozen dood van ouderen Eerste druk, maart 2012 2012 Wouter Beekman isbn: 978-90-484-2348-4 nur: 748 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van
Nadere informatieOpleiding consulent seksuele gezondheid NVVS
Dat vind ik een van de mooiste dingen aan de seksuologie: dat de geestelijke en de somatische gezondheidszorg erin samen komen. evaluatie deelnemer mensenkennis Opleiding consulent seksuele gezondheid
Nadere informatieIslamitische lesbische meiden uit de kast, in de drup? Out is not the only way!
Islamitische lesbische meiden uit de kast, in de drup? Out is not the only way! Thuis weet niemand het. Op de opleiding wel. Daar heb ik een aantal vriendinnen die mij steunen en er is ook een docent die
Nadere informatieLEVENSBESCHOUWELIJKE VORMING ISLAM STUDIEWIJZER 3VWO
LEVENSBESCHOUWELIJKE VORMING ISLAM STUDIEWIJZER 3VWO STUDIEWIJZER Let op: alle belangrijke data staan in de studiewijzer vermeld. Je weet dus precies wat je wanneer kan verwachten. Les 1 Culture Clash?
Nadere informatienog nooit zo allochtoon gevoeld als op de universiteit.
nog nooit zo allochtoon gevoeld als op de universiteit. Onderzoek naar sociale hulpbronnen als studiesuccesfactor voor niet-westerse allochtone studenten in het Nederlandse hoger onderwijs Lunchbijeenkomst
Nadere informatieVoorwoord 11 Inleiding 13
Voorwoord 11 Inleiding 13 1 Een gemeenschappelijk perspectief 13 2 Herkenning, reflectie en argumentatie 14 2.1 Herkenning 14 2.2 Reflectie 14 2.2.1 Ethisch kader 14 2.2.2 Términologisch kader 15 2.3 Argumentatie
Nadere informatieIs Marokko islamitisch genoeg?
Page 1 September 7, 2007 Is Marokko islamitisch genoeg? SAMENVATTING: Grote kans dat de islamitische PJD vandaag de Marokkaanse verkiezingen wint. De partij wil een herwaardering van de islamitische waarden,
Nadere informatieOp reis door het rijk der Letteren en der Godgeleerdheid
History Christiane Simone Stadie Op reis door het rijk der Letteren en der Godgeleerdheid Herinneringen van mijne academiereis in 1843 (Abraham Des Amorie van der Hoeven Jr.) Seminar paper Christiane
Nadere informatie