Medicatieveiligheidsscreening medicatiegebruik

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Medicatieveiligheidsscreening medicatiegebruik"

Transcriptie

1 Home no. 6 December 2015 Eerdere edities Verenso.nl Medicatieveiligheidsscreening medicatiegebruik Bij kwetsbare ouderen van de huisartsenpopulatie Ineke Bos, masterstudent geneeskunde, Rijksuniversiteit Groningen Drs. Wanda Rietkerk, aioto specialist ouderengeneeskunde, Gerion Amsterdam, UMCG Groningen Drs. Adriaan R.W. Barentsen: apotheker Apotheek Sûnenz te Drachten Prof. dr. Sytse U. Zuidema, hoofd sectie ouderengeneeskunde van de afdeling huisartsgeneeskunde, UMCG Groningen rietkerkw.umcg@gmail.com In dit artikel wordt het onderzoek naar de gevolgen van medicatieveiligheidsscreening op medicatiegebruik bij kwetsbare ouderen besproken. Tevens worden de gevolgen beschreven bij het bepalen welke subgroepen van ouderen bij de medicatieveiligheidsscreening de meeste adviezen worden gegeven. Doel Gevolgen beschrijven van medicatieveiligheidsscreening op medicatiegebruik bij kwetsbare ouderen en bepalen bij welke subgroepen van ouderen bij de medicatieveiligheidsscreening de meeste adviezen worden gegeven. Methode Een multidomein assessment en medicatieveiligheidsscreening (farmacotherapeutische anamnese en analyse waarbij farmacotherapeutische problemen worden gesignaleerd) werden aangeboden aan kwetsbare ouderen in de huisartsenpraktijk. Na het assessment ontving de huisarts adviezen. Het aantal verstrekte adviezen bij de medicatieveiligheidsscreening en het aantal daarvan doorgevoerde adviezen (binnen zes maanden) werd bepaald. Met logistische regressie werd bepaald welke (combinatie van) variabelen samenhingen met het al dan niet verstrekken van adviezen.

2 Resultaten Bij 192 ouderen werden 360 adviezen gegeven. Van 262 adviezen was te verifiëren of ze waren doorgevoerd. Dit bleek bij 31% (81) te zijn gebeurd. Alleen de variabele aantal geneesmiddelen bleek significant voorspellend voor het verstrekken van één of meerdere adviezen tijdens de medicatieveiligheidsscreening met als meest ideale afkappunt vier geneesmiddelen of meer. Conclusie Bij ouderen die meer dan drie geneesmiddelen slikten werden na een medicatieanamnese en medicatie-analyse de meeste farmacotherapeutische adviezen gegeven. Na zes maanden was een derde van deze adviezen opgevolgd. Gegeven het feit dat twee derde van adviezen niet wordt opgevolgd, lijkt het zeker van belang voortdurend afstemming tussen apotheker, huisarts en oudere te realiseren teneinde het aantal farmacotherapeutische problemen te verminderen. Door de dubbele vergrijzing neemt het aantal kwetsbare ouderen met meerdere en complexe zorgproblemen toe. Deze ouderen hebben vaak multimorbiditeit en polyfarmacie. Van de mensen ouder dan 65 jaar gebruikt de helft meer dan vijf geneesmiddelen. 1 Dit is een risicofactor voor potentieel vermijdbare ziekenhuisopnames, bijvoorbeeld ten gevolge van verstoorde elektrolyten, gastro-intestinale klachten of collaps. 2 Medicijngebruik onder kwetsbare ouderen is dus niet optimaal en zou verbeterd moeten worden. Een manier om farmacotherapeutische gerelateerde problemen (FTP s) in kaart te brengen en te verminderen is het gebruik van een medicatiereview. Onderzoeken hiernaar bij ouderen in de huisartsenpraktijk laten wisselende uitkomsten zien. Gunstige effecten werden gezien op afname van polyfarmacie 3-8 vermindering van het aantal FTP s 7 en vermindering van het aantal contacten met de afdeling spoedeisende hulp. 9 Ook lijkt de medicatiereview kosteneffectief. 5 In de literatuur zijn tot op heden voornamelijk mensen geselecteerd voor een review op basis van leeftijd, 3,5,7,8,10-13 multimorbiditeit, 11 polyfarmacie 7,8,10-13 of geneesmiddelengebruik per groep. 12 Teveel medicijngebruik onder kwetsbare ouderen leidt dus tot gezondheidsrisico s en het middel medicatiereview zou eraan kunnen bijdragen om dit medicijngebruik te verbeteren. Het is echter wel nodig dit zo efficiënt mogelijk te doen.

3 Een medicatiebeoordeling kan op verschillende manieren plaatsvinden. Een volledig medicatiereview is tijdrovend en omvat onder andere een medicatieanamnese en risicoanalyse. Het is niet bekend wat de effecten van deze afzonderlijke componenten zijn. Daarnaast is het zinnig vooraf subgroepen te identificeren om een medicatiereview zo efficiënt mogelijk in te zetten. Er lijkt niet eerder een onderzoek gedaan te zijn naar selectiecriteria in een populatie zonder voorselectie op het aantal geneesmiddelen. Het doel van dit onderzoek is daarom tweeledig: 1. meer inzicht te krijgen in het proces van een medicatieanamnese en risicoanalyse door het bepalen van het aantal gegeven adviezen per oudere en het percentage adviezen dat binnen zes maanden wordt opgevolgd en 2. met welke variabele een subgroep van ouderen te identificeren is waarbij de meeste adviezen gegeven worden. Methode Studie opzet De gegevens voor dit deelonderzoek zijn verzameld in de interventie Wijs Grijs. Dit is een project opgezet om huisartsen te ondersteunen in de ouderenzorg (it Dok te Drachten). 14 Het onderzoek is een quasi-experimenteel onderzoek naar de effecten van een uitgebreid multidisciplinair geriatrisch assessment (comprehensive geriatric assessment (CGA)) uitgevoerd door een verpleegkundige of specialist ouderengeneeskunde (bij hogere kwetsbaarheid). Dit onderzoek wordt aangevuld met een consult door een mondhygiëniste en apotheker (de medicatieveiligheidsscreening (MVS)), waarna adviezen ter verbetering van welzijn en gezondheid worden gegeven aan de oudere (mondeling) en huisarts (schriftelijk). Van de deelnemende 65-plussers uit vier huisartsenpraktijken in (de omgeving van) Drachten, werden de kwetsbaarheid (Groninger Frailty Indicator (GFI) 15,16 en zorgcomplexiteit (Intermed) 17 bepaald. Op basis van de hoogte van deze scores werd een oudere in één van de vijf zorgprofielen ingedeeld. 18

4 Zorgprofiel 1 omvat vitale ouderen, zorgprofiel 2 ouderen met psychosociale en/of coping problemen, zorgprofiel 3 ouderen met lichamelijke mobiliteitsproblemen, zorgprofiel 4 ouderen met multidomein problemen en zorgprofiel 5 omvat ouderen die extreem kwetsbaar zijn en waarbij vaak ook sprake is van een palliatieve zorgvraag. Alle kwetsbare ouderen die voldeden aan de inclusiecriteria GFI 4 en/of een zorgprofiel 2, werden uitgenodigd voor het assessment van Wijs Grijs. Het hier beschreven deelonderzoek richt zich op het deel van de interventie dat uitgevoerd wordt door de apotheker (MVS). Voor dit deelonderzoek werden data gebruikt die verzameld worden sinds de start van de interventie op 1 januari 2013 tot 18 april Alle ouderen gaven toestemming voor deelname aan wetenschappelijk onderzoek na informed consent. Het onderzoek werd door de METC als niet-wmo-plichtig beschouwd, omdat het binnen de standaard verbetering en evaluatie van de zorg valt. Interventie: medicatieveiligheidsscreening Voorafgaand aan de interventie werd het actuele medicatieoverzicht van elke oudere uit het apotheek informatiesysteem (Pharmacom) opgevraagd. Via de huisarts werden de actuele episodelijst, medicatielijst en recente laboratoriumbepalingen (inclusief nierfunctie egfr volgens MDRD indien bekend) verkregen. Met behulp van de bovenstaande verzamelde informatie vond een farmacotherapeutische analyse plaats door een apotheker op basis van START/STOPP criteria en STRIP. 19 Hierna volgde een gesprek met de oudere door middel van een gestructureerde medicatieanamnese (GMA) vragenlijst. Dit gesprek werd gevoerd door de apotheker als de oudere voor het CGA naar het centrum van het onderzoek kwam. Vond het CGA plaats als huisbezoek (op verzoek van de oudere) of in de huisartsenpraktijk dan werd dit medicatiegesprek aansluitend aan het CGA gevoerd door de verpleegkundige (zorgprofiel 1,2,3) of specialist ouderengeneeskunde (zorgprofiel 4 en 5). De bevindingen werden door de apotheker samengevoegd met de medicatie-analyse. De gevonden FTP s werden omgezet in medicatieadviezen. De bevindingen uit het CGA werden samen met de adviezen uit de MVS in een brief naar de betreffende huisarts gestuurd.

5 Afhankelijke variabele aantal (doorgevoerde) adviezen Per oudere werd door de apotheker gerapporteerd welk type en aantal adviezen deze oudere had gekregen na de MVS. De adviezen werden in de volgende categorieën ingedeeld: medicatie toevoegen, medicatie vervangen, medicatie stoppen, medicatie afbouwen, wijziging toedieningsvorm, dosering verhogen, dosering verlagen, gebruik tijd wijzigen, economische substitutie (advies om goedkoper middel te gebruiken), therapie(on)trouw, medisch hulpmiddel (bijvoorbeeld medicijnrol of incontinentiemateriaal), instructie oog/longen (bijvoorbeeld inhalatie- of druppelinstructie), lab bekijken (laboratoriumwaarde opvragen of bepalen). Zes maanden na de MVS werd in Pharmacom gecontroleerd of er verschillen werden gezien met de medicatielijst vòòr de MVS en of die verschillen pasten bij de gegeven adviezen. Op basis van de medicatielijst was het niet te verifiëren of de gegeven adviezen, ten aanzien van inname van medicatie, om therapie(on)trouw te verbeteren en naar aanleiding van labwaarden of ze waren doorgevoerd. De medicatielijst werd daarom niet opgenomen in verdere analyses. Het advies instructie oog/longen werd direct tijdens de MVS gegeven en doorgevoerd en werd niet verder onderzocht. Onafhankelijke variabelen Vooraf werden relevante onafhankelijke variabelen vastgesteld. Uit het hierboven beschreven triage-instrument werden leeftijd, aantal aandoeningen, GFI, zorgprofiel en Intermed verzameld en uit het huisartsendossier de nierfunctie (egfr ml/min). Op basis van de medicatielijst uit Pharmacom werden daarnaast nog de volgende variabelen bepaald: het aantal geneesmiddelen, het aantal groepen geneesmiddelen (cardiovasculair, diabetes, antistolling, neurologie/psychiatrie (onderhoudsbehandeling met antidepressiva, anti-epileptica, anti-parkinsonmiddelen), astma/copd, NSAID s/opioïden) en het aantal geneesmiddelen met smalle therapeutische breedte (acenocoumarol, anti-epileptica, digoxine, lithium, gentamicine en levothyroxine).

6 Statistische analyse Vervolgens werd, per oudere, per huisartsenpraktijk en per categorie adviezen, het percentage berekend van het aantal doorgevoerde adviezen. Met logistische regressie werd bepaald welke (combinatie van) variabele(n) het beste voorspellend was/waren voor het al dan niet geven van adviezen. Alleen die variabelen die qua gemiddelde (SD) voldoende (p-waarde < 0,2) verschilde tussen de groepen, met en zonder advies, werden in het multivariaat logistisch regressie (begin)model opgenomen. Na de handmatige backward procedure bleven alleen de variabelen over met p-waarde < 0,05 (gekozen significantieniveau). Het meest ideale afkappunt werd bepaald door middel van de ROC-curve (met optimale verhouding van de sensitiviteit en specificiteit). Alle analyses werden uitgevoerd met behulp van SPSS versie 20. Resultaten Voor deelname aan het assessment werden plussers uit vier huisartspraktijken uitgenodigd. Hiervan ondergingen er 297 het volledige assessment. Van 192 ouderen konden de gegevens worden geanalyseerd (zie figuur 1).

7 Bijna twee derde van de ouderen was vrouw en de gemiddelde leeftijd was 75 jaar (zie tabel 1). Van hen had 70% één of meerdere langdurige of chronische ziekten en 30% gebruikte acht geneesmiddelen of meer. Omdat het slikken van medicatie geen selectiecriterium was voor het MVS, zijn er ook ouderen geïncludeerd die geen enkel geneesmiddel gebruikten.

8

9 Van de 192 ouderen gaf bij 37 (19,3%) de medicatiescreening geen reden tot advies. Van de 155 ouderen die minstens één advies hadden gekregen, is bij 38,1% minstens één advies doorgevoerd (zie tabel 2). In totaal zijn er 360 adviezen gegeven en zijn 81 van de 262 te verifiëren adviezen (31%) doorgevoerd. De adviezen die het meest werden gegeven, waren: medicatie toevoegen, medicatie vervangen en laboratoriumwaarde opvragen of bepalen. De adviezen die relatief het meest werden doorgevoerd, waren medicatie afbouwen, medicatie stoppen en medisch hulpmiddel inzetten. Er is een grote spreiding tussen de doorgevoerde adviezen per huisartspraktijk, waarbij de praktijken die een directe samenwerking hadden met de onderzochte apotheek meer adviezen doorvoerden dan de praktijken die zelf apotheekhoudend waren (resp. 5,8% en 11,1% versus 25,5% en 39,1%).

10 De variabelen aantal aandoeningen, aantal geneesmiddelen, aantal geneesmiddelgroepen en Intermed werden univariaat voorgeselecteerd en meegenomen in de handmatige backward multivariate regressie analyse (zie tabel 3). Hieruit bleef alleen de variabele aantal geneesmiddelen over in het eindmodel (OR [95% BI ], p =0.000). De Nagelkerke verklaarde variantie van dit model was 18,4%. In een ROC-curve met verschillende afkappunten voor aantal geneesmiddelen voor het voorspellen van het al dan niet geven van een advies bedroeg de AUC [95% BI] [ ] met als beste afkappunt 4. Bij dit afkappunt was de sensitiviteit en de specificiteit

11 Discussie Uit dit onderzoek bleek dat aan 80% van de kwetsbare thuiswonende ouderen een of meerdere adviezen verstrekt worden na een medicatieanalyse en medicatiegesprek en dat 31% van de te controleren adviezen is doorgevoerd. Uit de logistische regressie bleek dat het aantal geneesmiddelen (met afkappunt van 4 of hoger) het beste voorspelde of er adviezen werden gegeven of niet. Deze resultaten laten zien dat, bij kwetsbare ouderen die meer dan drie medicijnen gebruiken, door medicatieveiligheidsscreening veel potentiële farmacotherapeutische problemen kunnen worden geïdentificeerd. Op slechts één derde van de geconstateerde problemen werd binnen zes maanden zichtbaar geanticipeerd. Het blijft dus van belang bij kwetsbare ouderen regelmatig opnieuw gestructureerd het medicatiegebruik te bespreken. Richtlijn Polyfarmacie voor ouderen In de richtlijn Polyfarmacie voor ouderen 19 wordt aanbevolen regelmatig een medicatiebeoordeling te doen aan de hand van vijf stappen. In ons onderzoek is een deel van deze stappen gevolgd en is gemeten wat de effecten daarvan zijn. Een overzicht en vergelijking tussen de diverse stappen is te zien in tabel 4.

12 1. In de richtlijn vindt allereerst een selectie plaats voor het doen van een medicatiebeoordeling met als selectiecriteria polyfarmacie én een risicofactor (zoals verminderde nierfunctie). Voor een efficiënte tijdsinvestering zou men hiermee idealiter de groep ouderen selecteren met de meeste farmacotherapeutische problemen en dus de meeste te verstrekken adviezen. In ons onderzoek bleek deze selectie op de meeste verstrekte adviezen mogelijk op basis van polyfarmacie ( 4 geneesmiddelen) na screening op kwetsbaarheid (GFI 3 of zorgprofiel 2).

13 2. Het betrekken van de oudere bij dit gesprek is de tweede stap in de richtlijn. Een sterk punt van de opzet van de medicatieveiligheidsscreening is dat de adviezen werden gegeven naar aanleiding van een gesprek tussen de oudere zelf en een zorgverlener (apotheker of verpleegkundige). Het voeren van dit gesprek, door een andere hulpverlener dan de huisarts, kan een nieuw licht werpen op de problemen van de oudere, omdat de oudere dan meer blijkt te bespreken over het medicatiegebruik dan met de eigen huisarts De volgende stap is het analyseren van de uitkomsten uit dit gesprek en de mogelijke FTP s te signaleren. In de richtlijn wordt geadviseerd daarna in stap 4 een farmacotherapeutisch behandelplan op te stellen en dit in stap 5 met de oudere vast te stellen. Tussen apotheker en huisarts dient afgestemd te worden wie verantwoordelijk is voor het borgen van de uitvoering van de adviezen. Bij Wijs Grijs werd met de informatie uit de medicatieanamnese een farmacotherapeutische analyse verricht waarbij problemen gesignaleerd werden. Deze farmacotherapeutische problemen werden in adviezen omgezet en gecommuniceerd met de huisarts. De huisarts was eindverantwoordelijk voor het borgen van een goede medicamenteuze therapie. Er vond echter geen structureel contact met de huisarts plaats en er werd geen farmacotherapeutisch plan vastgesteld met de huisarts of oudere. Het ontbreken van deze afstemming kan een belangrijke belemmering zijn geweest in het uitvoeren van de adviezen. In een pilot onderzoek naar de mogelijkheden van implementatie van de richtlijn Polyfarmacie werden 73 van 133 (55%) voorstellen doorgevoerd, terwijl dit bij ons slechts één derde was. 21 Een aanwijzing dat het knelpunt in het contact met de huisarts ligt, is dat in praktijken waarbij wel direct collegiaal maar niet per se op casusniveau contact met de huisarts is, het aantal doorgevoerde adviezen groter was. Daarnaast kan sprake zijn van adviezen die na overleg met de huisarts niet nodig bleken te zijn (omdat bijvoorbeeld niet het hele dossier bekend was bij de apotheker). Ondanks uitvoerige anamnese met de oudere, waarbij ook bereidheid tot aanpassing uitgevraagd werd, ontbrak het daadwerkelijk terugkoppelen van de medicatie-adviezen aan de oudere.

14 Dit kan tot een belemmering leiden bij het uitvoeren van de adviezen. Wat opviel binnen het onderzoek was dat de adviezen medicatie afbouwen en medicatie stoppen het meest werden doorgevoerd, hoewel het stoppen van medicatie vaak moeilijker is dan het starten ervan omdat patiënten gehecht zijn aan hun medicatie. 22 Het zou goed zijn om in een vervolgstudie te onderzoeken wat de achtergronden zijn van het feit dat sommige adviezen vaker doorgevoerd worden dan andere. Ondanks de verschillen tussen de huidige medicatieveiligheidsscreening en de richtlijn Polyfarmacie voor ouderen werd een groot deel van de stappen gestructureerd doorlopen. Dit leverde veel gesignaleerde farmacotherapeutische problemen op. Zwakke punten huidig onderzoek Een zwak punt van de huidige onderzoeksopzet is dat een aantal adviezen niet werd meegenomen in de analyse omdat deze adviezen niet te verifiëren waren. Een alternatief had kunnen zijn om de nameting ook te verifiëren met de oudere en/of huisarts. Daarnaast is bij het ontbreken van een controlegroep niet uit te sluiten of medicatieveranderingen onafhankelijk van de MVS ook doorgevoerd zouden zijn. Ten slotte werden alleen indirecte uitkomstmaten bepaald (gegeven en doorgevoerde adviezen), die gebaseerd waren op farmacotherapeutische problemen. Er zijn dus geen resultaten bekend op het niveau van directe uitkomsten als (vermijdbare) ziekenhuisopnames of valincidenten. Een valide intermediaire uitkomstmaat hiervoor zou zijn het beoordelen van wel of geen potentieel onveilige situatie' met behulp van de Medication Appropriateness Index (MAI). 23 Aanbeveling voor de praktijk Om medicatieveiligheidsscreening effectiever in te zetten blijkt selectie op basis van het aantal geneesmiddelen mogelijk. Bij verbetermogelijkheden in het opvolgen van de gegeven adviezen zou gedacht kunnen worden aan het vergroten van de regie van de oudere, een structurele afstemming tussen arts en apotheker en een multidisciplinaire samenwerking waarbij de specialist ouderengeneeskunde met expertise ten aanzien van het afwegen van behandeldoelen van de oudere - betrokken wordt.

15 Conclusie In dit onderzoek zijn de uitkomsten weergegeven van de medicatieveiligheidsscreening, een combinatie van gestructureerde farmacotherapeutische anamnese en analyse om farmacotherapeutische problemen in kaart te brengen en (in de vorm van medicatieadviezen) aan de huisarts te rapporteren. Deze MVS levert veel punten van verbetering op voor het medicatiegebruik van de oudere. Aan 80% van de deelnemers werd adviezen gegeven na de MVS. Van de te verifiëren adviezen werd 31% doorgevoerd. Uit nader onderzoek dient achterhaald te worden waarom twee derde van de adviezen niet is doorgevoerd. Bij ouderen die vier of meer geneesmiddelen slikken werden significant vaker adviezen gegeven en vanuit dit oogpunt zouden de ouderen hierop vooraf geselecteerd kunnen worden voor deelname aan de MVS. Gezien het gegeven dat twee derde van de ouderen de adviezen niet opvolgt, lijkt het zeker van belang structurele afstemming tussen apotheker, huisarts en oudere te realiseren teneinde het aantal farmacotherapeutische problemen te verminderen. Literatuur 1. Hajjar ER, Cafiero AC, Hanlon JT. Polypharmacy in elderly patients. Am J Geriatr Pharmacother 2007 Dec;5(4): Van den Bemt P, Egberts A, Leendertse A. Hospital Admissions Related to Medication (HARM). Een prospectief, multicenter onderzoek naar geneesmiddel gerelateerde ziekenhuisopnames. Eindrapport Walsh EK, Cussen K. "Take ten minutes": a dedicated ten minute medication review reduces polypharmacy in the elderly. Ir Med J 2010 Sep;103(8): Williams ME, Pulliam CC, Hunter R, Johnson TM, Owens JE, Kincaid J, et al. The short-term effect of interdisciplinary medication review on function and cost in ambulatory elderly people. J Am Geriatr Soc 2004 Jan;52(1): Zermansky AG, Petty DR, Raynor DK, Freemantle N, Vail A, Lowe CJ. Randomised controlled trial of clinical medication review by a pharmacist of elderly patients receiving repeat prescriptions in general practice. BMJ 2001 Dec 8;323(7325): Pit SW, Byles JE, Cockburn J. Medication review: patient selection and general practitioner's report of drug-related problems and actions taken in elderly Australians. J Am Geriatr Soc 2007 Jun;55(6): Vinks TH, Egberts TC, de Lange TM, de Koning FH. Pharmacist-based medication review reduces potential drug-related problems in the elderly: the SMOG controlled trial. Drugs Aging 2009;26(2): Lenaghan E, Holland R, Brooks A. Home-based medication review in a high risk elderly population in primary care--the POLYMED randomised controlled trial. Age Ageing 2007 May;36(3): Christensen M, Lundh A. Medication review in hospitalised patients to reduce morbidity and mortality. Cochrane Database Syst Rev 2013 Feb 28;2:CD

16 10. Allard J, Hebert R, Rioux M, Asselin J, Voyer L. Efficacy of a clinical medication review on the number of potentially inappropriate prescriptions prescribed for community-dwelling elderly people. CMAJ 2001 May 1;164(9): Krska J, Cromarty JA, Arris F, Jamieson D, Hansford D, Duffus PR, et al. Pharmacist-led medication review in patients over 65: a randomized, controlled trial in primary care. Age Ageing 2001 May;30(3): Kwint HF, Faber A, Gussekloo J, Bouvy ML. The contribution of patient interviews to the identification of drug-related problems in home medication review. J Clin Pharm Ther 2012 Dec;37(6): Teichert M, Luijben SN, Wereldsma A, Schalk T, Janssen J, Wensing M, et al. Implementation of medication reviews in community pharmacies and their effect on potentially inappropriate drug use in elderly patients. Int J Clin Pharm 2013 Oct;35(5): NHG. Comprehensive Geriatric Assessment for frail elderly in primary care. 2014; Available at: Olaroiu M, Ghinescu M, Naumov V, Brinza I, Heuvel W. The psychometric qualities of the Groningen Frailty Indicator in Romanian community-dwelling old citizens. Fam Pract 2014 Aug;31(4): Peters LL, Boter H, Buskens E, Slaets JP. Measurement properties of the Groningen Frailty Indicator in home-dwelling and institutionalized elderly people. J Am Med Dir Assoc 2012 Jul;13(6): Peters LL, Boter H, Slaets JP, Buskens E. Development and measurement properties of the self assessment version of the INTERMED for the elderly to assess case complexity. J Psychosom Res 2013 Jun;74(6): Eissens van der Laan MR, van Offenbeek MA, Broekhuis H, Slaets JP. A personcentred segmentation study in elderly care: towards efficient demand-driven care. Soc Sci Med 2014 Jul;113: Verduijn M, Leendertse A, Moeselaar A, de Wit N, van Marum R. Multidisciplinaire Richtlijn Polyfarmacie bij ouderen Chen J, Britten N. 'Strong medicine': an analysis of pharmacist consultations in primary care. Fam Pract 2000 Dec;17(6): Van Balen J, Damen van Beek, Z., Nelissen Vrancken M, Verduijn M. Eindverslag Implementatie- en evaluatieproject Polyfarmacie bij ouderen. 22. Anthierens S, Tansens A, Petrovic M, Christiaens T. Qualitative insights into general practitioners views on polypharmacy. BMC Fam Pract 2010 Sep 15;11: Hanlon JT, Schmader KE, Samsa GP, Weinberger M, Uttech KM, Lewis IK, et al. A method for assessing drug therapy appropriateness. J Clin Epidemiol 1992 Oct;45(10):

MEDICATIEVEILIGHEID MFM TIJDSCHRIFT OVER PRAKTIJKGERICHTE FARMACOTHERAPIE

MEDICATIEVEILIGHEID MFM TIJDSCHRIFT OVER PRAKTIJKGERICHTE FARMACOTHERAPIE MEDICATIEVEILIGHEID een verkeerde of ontbrekende indicatie, een onevenredig hoog risico op bijwerkingen of interacties, onnodig hoge kosten, of voor te korte of te lange gebruiksduur. Farmacotherapie is

Nadere informatie

Workshop MedicatieReview

Workshop MedicatieReview Workshop MedicatieReview SANDWICH NASCHOLING OUDERENZORG 16 FEBR 2017 Doel workshop Zicht krijgen op proces medicatiereview Rol huisarts (met POH) en apotheker op elkaar afstemmen Hoe te declareren Regiefunctie

Nadere informatie

Het voorkomen van geneesmiddel gerelateerde problemen bij oudere patiënten met polyfarmacie ontslagen uit het ziekenhuis

Het voorkomen van geneesmiddel gerelateerde problemen bij oudere patiënten met polyfarmacie ontslagen uit het ziekenhuis Samenvatting Het voorkomen van geneesmiddel gerelateerde problemen bij oudere patiënten met polyfarmacie ontslagen uit het ziekenhuis Hoofdstuk 1 bevat de algemene inleiding van dit proefschrift. Dit hoofdstuk

Nadere informatie

Geautomatiseerde medicatiereviews bij polyfarmacie patiënten in de eerstelijn: een retrospectieve studie Eerstelijnsgeneeskunde (ELG) Radboudumc

Geautomatiseerde medicatiereviews bij polyfarmacie patiënten in de eerstelijn: een retrospectieve studie Eerstelijnsgeneeskunde (ELG) Radboudumc Geautomatiseerde medicatiereviews bij polyfarmacie patiënten in de eerstelijn: een retrospectieve studie Eerstelijnsgeneeskunde (ELG) Radboudumc Jorrit Harms OSV: Dr. Kees van Boven Inhoud Achtergrond

Nadere informatie

Definitie Onder polyfarmacie wordt in dit document verstaan: het gelijktijdig gebruik van 5 of meer verschillende geneesmiddelen.

Definitie Onder polyfarmacie wordt in dit document verstaan: het gelijktijdig gebruik van 5 of meer verschillende geneesmiddelen. Toolkit polyfarmacie en medicatieveiligheid Doel 1. De medicamenteuze behandeling van de patiënt optimaliseren 2. Zoveel mogelijk voorkomen van (vermijdbare) bijwerkingen van medicatie 3. De continuïteit

Nadere informatie

Polyfarmacie bij Ouderen STRIP:Less is or more? Thijs Vinks, apotheker Ralf Vingerhoets, geriater

Polyfarmacie bij Ouderen STRIP:Less is or more? Thijs Vinks, apotheker Ralf Vingerhoets, geriater Polyfarmacie bij Ouderen STRIP:Less is or more? Thijs Vinks, apotheker Ralf Vingerhoets, geriater Arts, Apotheker, praktijkassistent of? Symp Kwetsbare Ouderen 29-10-13 1 Wie optimaliseert reeds polyfarmacie?

Nadere informatie

Kwetsbaarheid bij ouderen: een uitdaging Risicofactoren, meetinstrumenten en samenhangende zorg

Kwetsbaarheid bij ouderen: een uitdaging Risicofactoren, meetinstrumenten en samenhangende zorg Kwetsbaarheid bij ouderen: een uitdaging Risicofactoren, meetinstrumenten en samenhangende zorg In vergrijzende samenlevingen is de zorg voor het toenemende aantal kwetsbare ouderen een grote uitdaging

Nadere informatie

Een geïnformatiseerde tool om individuele behandeling beter te kunnen analyseren en aan te passen (STRIP Assistent) Paul Jansen, Geriater klinisch

Een geïnformatiseerde tool om individuele behandeling beter te kunnen analyseren en aan te passen (STRIP Assistent) Paul Jansen, Geriater klinisch Een geïnformatiseerde tool om individuele behandeling beter te kunnen analyseren en aan te passen (STRIP Assistent) Paul Jansen, Geriater klinisch farmacoloog Ephor, UMC Utrecht Conflicterende belangen:

Nadere informatie

IBOM-2. Het effect van Medicatiereview en begeleiding van patiënten na verblijf in het ziekenhuis

IBOM-2. Het effect van Medicatiereview en begeleiding van patiënten na verblijf in het ziekenhuis IBOM-2 Het effect van Medicatiereview en begeleiding van patiënten na verblijf in het ziekenhuis Abeer Ahmad Ruth Mast Giel Nijpels Jacqueline Dekker Piet Kostense Jacqueline Hugtenburg Afdelingen Klinische

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 200 NEDERLANDSE SAMENVATTING Duizeligheid is een veel voorkomend probleem bij ouderen. Tot 30% van de thuiswonende ouderen van 65 jaar en ouder ervaart enige vorm van duizeligheid.

Nadere informatie

Polyfarmacie bij ouderen

Polyfarmacie bij ouderen Polyfarmacie bij ouderen FTO maart 2016 WAGRO Polyfarmacie en Medicatiebeoordeling IGZ HARM NTVG Optimale zorg voor ouderen Ephor Start en Stopp criteria Strip methode 1 Opzet FTO Casussen (veel) Interactie

Nadere informatie

Medicatiebeoordeling in de openbare apotheek: prevalentie van geneesmiddelgerelateerde. problemen bij ouderen met polyfarmacie en inzicht in patiënt-,

Medicatiebeoordeling in de openbare apotheek: prevalentie van geneesmiddelgerelateerde. problemen bij ouderen met polyfarmacie en inzicht in patiënt-, x O O R S P R O N K E L I J K A R T I K E L Medicatiebeoordeling in de openbare apotheek: prevalentie van geneesmiddelgerelateerde problemen bij ouderen met polyfarmacie en inzicht in patiënt-, behandelings-

Nadere informatie

Medicatie overdracht, klopt er iets van?

Medicatie overdracht, klopt er iets van? Medicatie overdracht, klopt er iets van? Karen Keijsers, aios geriatrie, klinisch farmacoloog Namens: dr PAF Jansen, klinisch geriater, klinisch farmacoloog Kenmerken van de oudere patiënt Multimorbiditeit

Nadere informatie

Polyfarmacie: The Good, The Bad and the Ugly

Polyfarmacie: The Good, The Bad and the Ugly Polyfarmacie: The Good, The Bad and the Ugly GGG-congres 3 april 2014 Prof. dr. Han de Gier Basiseenheid Farmacotherapie & Farmaceutische Patiëntenzorg E-mail: j.j.de.gier@rug.nl mm-dd-yy 2 Polyfarmacie

Nadere informatie

Op weg naar de module ouderenzorg

Op weg naar de module ouderenzorg Op weg naar de module ouderenzorg Geïntegreerde zorg voor ouderen met multiproblematiek Stichting Gezondheidscentra Eindhoven Robert Vening Katinka Mijnheer 12 oktober Inhoud presentatie 1. Introductie

Nadere informatie

Polyfarmacie bij ouderen. Renate Schoemakers AIOS Ziekenhuisfarmacie 12 november 2015

Polyfarmacie bij ouderen. Renate Schoemakers AIOS Ziekenhuisfarmacie 12 november 2015 Polyfarmacie bij ouderen Renate Schoemakers AIOS Ziekenhuisfarmacie 12 november 2015 Inhoud Inleiding Farmacokinetiek Farmacodynamiek Problemen bij polyfarmacie Medicatiebeoordeling Take home messages

Nadere informatie

Gestructureerde Medicatie Anamnese Maart 2010, Afdeling Geriatrie en Expertisecentrum Pharmacotherapie bij Ouderen en afdeling Farmacie UMC Utrecht

Gestructureerde Medicatie Anamnese Maart 2010, Afdeling Geriatrie en Expertisecentrum Pharmacotherapie bij Ouderen en afdeling Farmacie UMC Utrecht Gestructureerde Medicatie Anamnese Maart 2010, Afdeling Geriatrie en Expertisecentrum Pharmacotherapie bij Ouderen en afdeling Farmacie UMC Utrecht A Clara Drenth-van Maanen, Jonne Spee, Rob J van Marum,

Nadere informatie

Yvonne Drewes Sectie Ouderengeneeskunde, master Vitality and Ageing

Yvonne Drewes Sectie Ouderengeneeskunde, master Vitality and Ageing Effectiviteit en kosteneffectiviteit van proactieve, multidisciplinaire, geïntegreerde zorg voor ouderen met complexe problemen in de eerste lijn: IPD meta-analyse Yvonne Drewes Sectie Ouderengeneeskunde,

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting De levensverwachting van mensen met een ernstige psychiatrische aandoening (EPA) is gemiddeld 13-30 jaar korter dan die van de algemene bevolking. Onnatuurlijke doodsoorzaken zoals

Nadere informatie

Zorggroep Cohesie Cure and Care denkt mee bij zorg voor ouderen! Optimale zorg voor ouderen in een kwetsbare positie

Zorggroep Cohesie Cure and Care denkt mee bij zorg voor ouderen! Optimale zorg voor ouderen in een kwetsbare positie Zorggroep Cohesie Cure and Care denkt mee bij zorg voor ouderen! Optimale zorg voor ouderen in een kwetsbare positie Nederland vergrijst. Er komen steeds meer ouderen met steeds meer en verschillende soorten

Nadere informatie

De handreiking samenwerking huisarts en specialist ouderengeneeskunde

De handreiking samenwerking huisarts en specialist ouderengeneeskunde Home no. 5 Congresnummer Kiezen voor delen November 2016 Eerdere edities Verenso.nl De handreiking samenwerking huisarts en specialist ouderengeneeskunde Monique Bogaerts mbogaerts@verenso.nl De nieuwe

Nadere informatie

Polyfarmacie bij ouderen

Polyfarmacie bij ouderen Polyfarmacie bij ouderen J O R I S S C H A K E L I N T E R N I S T- K L I N I S C H G E R I AT E R S T. E L I S A B E T H H O S P I TA A L 2 6 F E B R U A R I 2 0 1 2 Inhoud presentatie Deel 1: Achtergrondinformatie

Nadere informatie

Geriatrische screening / CGA binnen de zorg voor oudere kankerpatiënten: stand van zaken. Cindy Kenis. Geriatrisch Oncologisch Verpleegkundige

Geriatrische screening / CGA binnen de zorg voor oudere kankerpatiënten: stand van zaken. Cindy Kenis. Geriatrisch Oncologisch Verpleegkundige Cindy Kenis Geriatrisch Oncologisch Verpleegkundige UZ Leuven, België Geriatrische screening / CGA binnen de zorg voor oudere kankerpatiënten: stand van zaken Introductie (1) Definitie Comprehensive Geriatric

Nadere informatie

VEILIGHEID & VOORSCHRIJVEN VAN MEDICATIE SARAH JANUS

VEILIGHEID & VOORSCHRIJVEN VAN MEDICATIE SARAH JANUS VEILIGHEID & VOORSCHRIJVEN VAN MEDICATIE SARAH JANUS OVER MIJ Veiligheid & voorschrijven van medicatie 6-11-2014 2 IK ZAL HET VANDAAG HEBBEN OVER Onderzoek doen OF waarom onderzoek doen leuk is en soms

Nadere informatie

Samenvatting (Summary in Dutch)

Samenvatting (Summary in Dutch) Samenvatting (Summary in Dutch) Zowel beleidsmakers en zorgverleners als het algemene publiek zijn zich meer en meer bewust van de essentiële rol van kwaliteitsmeting en - verbetering in het verlenen van

Nadere informatie

Ik zorg dus ik Phamous. Meten en verbeteren. Achtergronden: Multidisciplinaire Richtlijn Schizofrenie 2012 (1)

Ik zorg dus ik Phamous. Meten en verbeteren. Achtergronden: Multidisciplinaire Richtlijn Schizofrenie 2012 (1) Implementatie van shared decision making in het behandelproces door invoering van FUR (Follow Up Rom) gesprekken 31 januari 2013 Marga van Leersum Verpleegkundig Specialist (MANP) UMCG, UCP Ik zorg dus

Nadere informatie

Hoe maken we beter met pillen? dr Anne Leendertse, apotheker

Hoe maken we beter met pillen? dr Anne Leendertse, apotheker Hoe maken we beter met pillen? dr Anne Leendertse, apotheker Hoe maken we beter met pillen? dr Anne Leendertse HARM-onderzoek fouten kosten risicofactoren frequentie 1 op de 18 Leendertse et al. Arch Intern

Nadere informatie

M. PETROVIC 1,2,4, A. SOMERS 3, R. VANDER STICHELE 2

M. PETROVIC 1,2,4, A. SOMERS 3, R. VANDER STICHELE 2 1 POLYFARMACIE BIJ DE OUDERE PATIËNT M. PETROVIC 1,2,4, A. SOMERS 3, R. VANDER STICHELE 2 Naar: Petrovic M, Somers A, Vander Stichele R. Polyfarmacie bij de oudere patiënt. Tijdschrift voor Geneeskunde

Nadere informatie

WORKSHOP: DE ROL VAN DE OPENBAAR APOTHEKER IN 2025

WORKSHOP: DE ROL VAN DE OPENBAAR APOTHEKER IN 2025 WORKSHOP: DE ROL VAN DE OPENBAAR APOTHEKER IN 2025 INSPIRE klantenevenement 14 november 2013 Inhoud Farmacie 2013 Workshop scenario analyse Toekomstbeeld VJA Praktijkvoorbeelden Visiedocument Jonge Zorgverleners

Nadere informatie

Universitair Medisch Centrum Groningen

Universitair Medisch Centrum Groningen Universitair Medisch Centrum Groningen Beter af met minder Reduction of Inappropriate psychotropic Drug use in nursing home residents with dementia Claudia Groot Kormelinck Prof.dr. Sytse Zuidema Probleemgedrag

Nadere informatie

Vroegsignaleren van medicatiegerelateerde problemen in de thuiszorg

Vroegsignaleren van medicatiegerelateerde problemen in de thuiszorg Vroegsignaleren van medicatiegerelateerde problemen in de thuiszorg Dr Carolien Sino Hogeschool Utrecht Instituutsdirecteur-Onderzoeker Carolien.sino@hu.nl Voorstellen onderwijs Promotie zorgpraktijk onderzoek

Nadere informatie

De PatiëntCoach als hulpmiddel bij zelfmanagementondersteuning, een praktische toepassing

De PatiëntCoach als hulpmiddel bij zelfmanagementondersteuning, een praktische toepassing De PatiëntCoach als hulpmiddel bij zelfmanagementondersteuning, een praktische toepassing Jaap K. Sont, associate professor Afdeling Medische Besliskunde Leids Universitair Medisch Centrum j.k.sont@lumc.nl

Nadere informatie

Hoofdstuk 1. Inleiding.

Hoofdstuk 1. Inleiding. 159 Hoofdstuk 1. Inleiding. Huisartsen beschouwen palliatieve zorg, hoewel het maar een klein deel van hun werk is, als een belangrijke taak. Veel ongeneeslijk zieke patiënten zijn het grootse deel van

Nadere informatie

Chapter 10 Samenvatting

Chapter 10 Samenvatting Chapter 10 Samenvatting Chapter 10 De laatste jaren is de mortaliteit bij patiënten met psychotische aandoeningen gestegen terwijl deze in de algemene populatie per leeftijdscategorie is gedaald. Een belangrijke

Nadere informatie

Ouderen in beeld, wat te doen? Welkom Wie zijn wij? Wie zitten hier in de zaal? Waar gaat het in deze workshop over?

Ouderen in beeld, wat te doen? Welkom Wie zijn wij? Wie zitten hier in de zaal? Waar gaat het in deze workshop over? Ouderen in beeld, wat te doen? Welkom Wie zijn wij? Wie zitten hier in de zaal? Waar gaat het in deze workshop over? Hoe zijn we hier gekomen Visieontwikkeling van de werkgroep ouderen van de HKA Onderzoek

Nadere informatie

Expertiseteam Geriatrie Twente

Expertiseteam Geriatrie Twente Samen verbeteren we de ouderenzorg in Twente Expertiseteam Geriatrie Twente 28 februari 2017 Pilot Expertiseteam Geriatrie Twente - Aanleiding - Achtergrond - Doel Demografische ontwikkelingen Sterke eerste

Nadere informatie

Samenvatting. Belangrijkste bevindingen

Samenvatting. Belangrijkste bevindingen Samenvatting Chronische nierschade (CNS) en de complicaties daarvan, veroorzaken, naast de grote persoonlijke impact, veel druk op gezondheidszorg voorzieningen. Door de vergrijzing en de toename van suikerziekte

Nadere informatie

Module 4: Kwetsbare ouderen met complexe zorgsituatie

Module 4: Kwetsbare ouderen met complexe zorgsituatie Module 4: Kwetsbare ouderen met complexe zorgsituatie In module 4 zijn zéér kwetsbare ouderen opgenomen waarbij het zorgprogramma in een aantal specifieke interventies voorziet. Deze module is onderverdeeld

Nadere informatie

Medicatieveiligheid in verpleeg- en verzorgingshuizen. Patricia van den Bemt

Medicatieveiligheid in verpleeg- en verzorgingshuizen. Patricia van den Bemt Medicatieveiligheid in verpleeg- en verzorgingshuizen Patricia van den Bemt 25-11-2011 risico s 300 potentieel vermijdbare doden tijdens opname door medicatiefouten per jaar: 190 per 10 milj. Inw. 1000

Nadere informatie

hoofdstuk 1 doelstellingen hoofdstuk 2 diagnosen

hoofdstuk 1 doelstellingen hoofdstuk 2 diagnosen Dit proefschrift gaat over moeheid bij mensen die dit als belangrijkste klacht presenteren tijdens een bezoek aan de huisarts. In hoofdstuk 1 wordt het onderwerp moeheid in de huisartspraktijk kort geïntroduceerd,

Nadere informatie

Ouderenzorgproject Midden Utrecht

Ouderenzorgproject Midden Utrecht Implementatie Serie ouderenzorg Ouderenzorgproject Midden Utrecht Nienke Bleijenberg, Hester ten Dam, Marieke Schuurmans 1 Naar verwachting neemt het aantal kwetsbare ouderen in Nederland sterk toe: van

Nadere informatie

Vroegsignaleren van medicatiegerelateerde problemen in de thuiszorg

Vroegsignaleren van medicatiegerelateerde problemen in de thuiszorg Vroegsignaleren van medicatiegerelateerde problemen in de thuiszorg Signs and Symptoms Indicative of Potential Adverse Drug Reactions in Homecare Patients. JAMDA, Vol. 14, Issue 12, 920-925. Dec. 2013.

Nadere informatie

Wat weten we over medicatie(on)veiligheid?

Wat weten we over medicatie(on)veiligheid? Wat weten we over medicatie(on)veiligheid? Patricia van den Bemt Sint Lucas Andreas Ziekenhuis Amsterdam/ disciplinegroep farmacoepidemiologie en farmacotherapie, Universiteit van Utrecht is er een probleem?

Nadere informatie

Position Paper #Not4Sissies

Position Paper #Not4Sissies huisartsgeneeskunde & ouderengeneeskunde Position Paper #Not4Sissies Lizette Wattel Coördinator UNO-VUmc Coördinator Onderzoekslijn Geriatrische Revalidatie Ewout Smit AIOTO Ouderengeneeskunde Programma

Nadere informatie

SamenOud. Anders denken & anders doen

SamenOud. Anders denken & anders doen SamenOud Anders denken & anders doen drs. Folkert Ringnalda Verpleegkundige Bedrijfskundige (RuG) (Internet-)ondernemer LinkedIn: www.linkedin.com/in/folkertringnalda Productontwikkeling Business Development

Nadere informatie

University of Groningen. Towards tailored elderly care Peters, Lilian. DOI: /j.jpsychores

University of Groningen. Towards tailored elderly care Peters, Lilian. DOI: /j.jpsychores University of Groningen Towards tailored elderly care Peters, Lilian DOI: 10.1016/j.jpsychores.2013.02.003 IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish

Nadere informatie

D. Bosch-Lenders a, M. van den Akker b, H. E. J. H. Stoffers c, H. van der Kuy d, J. M. G. A. Schols e, J. A. Knottnerus f

D. Bosch-Lenders a, M. van den Akker b, H. E. J. H. Stoffers c, H. van der Kuy d, J. M. G. A. Schols e, J. A. Knottnerus f Wat weten de patiënt en zijn hulpverlener: de meerwaarde van een huisbezoek door de praktijkondersteuner bij de medicatiebeoordelingen van patiënten met polyfarmacie in de eerste lijn D. Bosch-Lenders

Nadere informatie

Samenwerkende Academische Netwerken Ouderenzorg (SANO)

Samenwerkende Academische Netwerken Ouderenzorg (SANO) Home no. 1 Februari 2018 Themanummer Cardiovasculair Eerdere edities Verenso.nl Samenwerkende Academische Netwerken Ouderenzorg (SANO) Geen bewijs voor effectiviteit van preventieve cardiovasculaire medicatie

Nadere informatie

Stay in or drop out. 10 november Dit project wordt mogelijk gemaakt door:

Stay in or drop out. 10 november Dit project wordt mogelijk gemaakt door: Stay in or drop out 10 november 2011 Dit project wordt mogelijk gemaakt door: Promotie onderzoek 2010-2014 Symptom dimensions in youth on the pathway to drop-out Prof. Dr. Frans Feron Dr. Petra Verdonk

Nadere informatie

Iemand met overzicht die met me meedenkt Ouderenzorgproject Midden Utrecht. Petra Cornelis

Iemand met overzicht die met me meedenkt Ouderenzorgproject Midden Utrecht. Petra Cornelis Iemand met overzicht die met me meedenkt Ouderenzorgproject Midden Utrecht Petra Cornelis OmU in de praktijk Petra Cornelis, praktijkverpleegkundige ouderen en operationeel manager 2014 Introductie Inhoud

Nadere informatie

University of Groningen. Integrated pharmaceutical care Geurts, Marlies Margaretha Eliza

University of Groningen. Integrated pharmaceutical care Geurts, Marlies Margaretha Eliza University of Groningen Integrated pharmaceutical care Geurts, Marlies Margaretha Eliza IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it.

Nadere informatie

SAMENVATTING. Samenvatting

SAMENVATTING. Samenvatting SAMENVATTING. 167 Met de komst van verpleegkundigen gespecialiseerd in palliatieve zorg, die naast de huisarts en verpleegkundigen van de thuiszorg, thuiswonende patiënten bezoeken om te zorgen dat patiënten

Nadere informatie

NHG-Standpunt. Huisartsgeneeskunde voor ouderen. Er komt steeds meer bij... standpunt

NHG-Standpunt. Huisartsgeneeskunde voor ouderen. Er komt steeds meer bij... standpunt NHG-Standpunt Huisartsgeneeskunde voor ouderen Er komt steeds meer bij... standpunt Schatting: in 2040 - op het hoogtepunt van de vergrijzing - zal zo n 23 procent van de bevolking ouder zijn dan 65 jaar.

Nadere informatie

BROKIS Zorgcoach BENU Check

BROKIS Zorgcoach BENU Check BROKIS Zorgcoach BENU Check De online tool ter ondersteuning van de farmaceutische zorg in de BENU apotheek Versie 31 maart 2015 1 Inleiding BENU Check De BENU Check is een online tool die gebruikt kan

Nadere informatie

Waarom schrijven specialisten ouderen- geneeskunde psychofarmaca voor?

Waarom schrijven specialisten ouderen- geneeskunde psychofarmaca voor? UMCG Waarom schrijven specialisten ouderen- geneeskunde psychofarmaca voor? Verenso Jaarcongres 2011 Dr. S.U. Zuidema (Sytse) Afdeling Eerstelijnsgeneeskunde UMC St Radboud Nijmegen Afdeling Huisartsgeneeskunde

Nadere informatie

Optimaliseren geneesmiddelengebruik door ouderen

Optimaliseren geneesmiddelengebruik door ouderen Henk-Frans Kwint, Adrianne Faber, Jacobijn Gussekloo, Marcel Bouvy Beschouwing Optimaliseren geneesmiddelengebruik door ouderen Samenvatting Kwint H-F, Faber A, Gussekloo J, Bouvy ML. Optimaliseren geneesmiddelengebruik

Nadere informatie

Frailty Screening Tools for Elderly Patients Incident to Dialysis

Frailty Screening Tools for Elderly Patients Incident to Dialysis Frailty Screening Tools for Elderly Patients Incident to Dialysis Clin J Am Soc Nephrol sept 2017 09-02-2018 Drs. Ismay van Loon, aios Interne, Drs. Namiko Goto, aios geriatrie UMCU/Dianet Dr. M. Hamaker,

Nadere informatie

STAPPENPLAN. Ter implementatie van de Richtlijn Overdracht medicatiegegevens in de keten en de LESA Actueel medicatieoverzicht eerste lijn

STAPPENPLAN. Ter implementatie van de Richtlijn Overdracht medicatiegegevens in de keten en de LESA Actueel medicatieoverzicht eerste lijn STAPPENPLAN Ter implementatie van de Richtlijn Overdracht medicatiegegevens in de keten en de LESA Actueel medicatieoverzicht eerste lijn Waarom een actueel medicatieoverzicht? Tandartsen en hun medewerkers

Nadere informatie

Samenwerking en communicatie binnen de anderhalvelijnszorg

Samenwerking en communicatie binnen de anderhalvelijnszorg Samenwerking en communicatie binnen de anderhalvelijnszorg Een beschrijvend/ evaluatief onderzoek naar de samenwerking en communicatie tussen huisartsen en specialisten binnen de anderhalvelijnszorg ZIO,

Nadere informatie

Uitdagingen bij de ondersteuning van correct medicatiegebruik bij ouderen (in WZC): Een inleiding

Uitdagingen bij de ondersteuning van correct medicatiegebruik bij ouderen (in WZC): Een inleiding Uitdagingen bij de ondersteuning van correct medicatiegebruik bij ouderen (in WZC): Een inleiding Hans Bogaert Huisarts Groepspraktijk De Schakel Brugge CRA WZC Van Zuylen Mintus Brugge Inhoud Lokale initiatieven

Nadere informatie

Negen op de tien mensen met een somatische

Negen op de tien mensen met een somatische Ervaringen en verwachtingen rond polyfarmacie en herhaalreceptuur Chronisch zieken vertrouwen op behandelaars Monique Heijmans, onderzoeker, NIVEL, Utrecht Mieke Rijken, programmaleider chronisch zieken,

Nadere informatie

STRIP. Gemiddeld geneesmiddelengebruik. Medicatie review: STRIP. Optimaliseren van farmacotherapie Even STRIPPEN

STRIP. Gemiddeld geneesmiddelengebruik. Medicatie review: STRIP. Optimaliseren van farmacotherapie Even STRIPPEN STRIP Optimaliseren van farmacotherapie Even STRIPPEN Dr. Paul Jansen, klinisch geriater klinisch farmacoloog Afdeling Geriatrie en EPHOR UMC Utrecht Medicatie review: STRIP Selectie patiënten voor medicatiebeoordeling:

Nadere informatie

Medicatie in eigen beheer: de sprong wagen. Patricia van den Bemt Themaconferentie Medicatieveiligheid 8 december 2014

Medicatie in eigen beheer: de sprong wagen. Patricia van den Bemt Themaconferentie Medicatieveiligheid 8 december 2014 Medicatie in eigen beheer: de sprong wagen Patricia van den Bemt Themaconferentie Medicatieveiligheid 8 december 2014 Medicatie in eigen beheer? Ja, maar. wij zijn vóór! Wat is het probleem? In het ziekenhuis

Nadere informatie

E-health4Uth: extra contactmoment vanuit de Jeugdgezondheidszorg voor 15/16 jarigen

E-health4Uth: extra contactmoment vanuit de Jeugdgezondheidszorg voor 15/16 jarigen E-health4Uth: extra contactmoment vanuit de Jeugdgezondheidszorg voor 15/16 jarigen Effectevaluatie Door: Rienke Bannink (Erasmus MC) E-mail r.bannink@erasmusmc.nl i.s.m. Els van As (consortium Rivas-Careyn),

Nadere informatie

Kwetsbaarheid en voorspellende factoren onder 65-plussers Verdiepend onderzoek binnen de Gezondheidsmonitor volwassenen en ouderen

Kwetsbaarheid en voorspellende factoren onder 65-plussers Verdiepend onderzoek binnen de Gezondheidsmonitor volwassenen en ouderen Kwetsbaarheid en voorspellende factoren onder 65-plussers Verdiepend onderzoek binnen de Gezondheidsmonitor volwassenen en ouderen regio IJsselland Kwetsbaarheid bij 65-plussers Het verouderingsproces

Nadere informatie

Vroeg opsporen en voorkomen achteruitgang chronische nierschade

Vroeg opsporen en voorkomen achteruitgang chronische nierschade Factsheet Nieren en nierschade deel 5 Vroeg opsporen en voorkomen achteruitgang chronische nierschade In Nederland hebben 1,7 miljoen mensen chronische nierschade. Dit is in veel gevallen het gevolg van

Nadere informatie

Programma Geïntegreerde Ouderenzorg (PGO)

Programma Geïntegreerde Ouderenzorg (PGO) NPO Transitie-experiment Programma Geïntegreerde Ouderenzorg (PGO) Herontwerp van het zorgaanbod: naar vraaggerichte, samenhangende, proactieve en preventieve zorg en begeleiding voor ouderen (75+) Klaske

Nadere informatie

Geriatrie-verpleegkundige en oncologie verpleegkundige, de spin in het web. Ron Warnier Verpleegkundig Specialist

Geriatrie-verpleegkundige en oncologie verpleegkundige, de spin in het web. Ron Warnier Verpleegkundig Specialist Geriatrie-verpleegkundige en oncologie verpleegkundige, de spin in het web Ron Warnier Verpleegkundig Specialist Opbouw presentatie Kwetsbare ouderen in de eerste lijn Screening en dan?? De dagelijkse

Nadere informatie

Verbetering van therapietrouw. Peter W de Leeuw Afd. Interne Geneeskunde Academisch Ziekenhuis Maastricht

Verbetering van therapietrouw. Peter W de Leeuw Afd. Interne Geneeskunde Academisch Ziekenhuis Maastricht Verbetering van therapietrouw Peter W de Leeuw Afd. Interne Geneeskunde Academisch Ziekenhuis Maastricht Therapietrouw bij hypertensie Vrouw, 47 jaar, bloeddruk 184/102 mm Hg Diagnose: Essentiële hypertensie

Nadere informatie

Het organiseren van een MDO

Het organiseren van een MDO Het organiseren van een MDO Handreiking voor de organisatie van Multidisciplinair Overleg i.h.k.v. de keten ouderenzorg ZIO, Zorg in ontwikkeling VERSIE 1.0, 170131 Inleiding Gezien het multidisciplinaire

Nadere informatie

Medicijnresten en het milieu Wereld Waterdag. Prof. dr. D.J. Touw Rijksuniversiteit Groningen / Universitair Medisch Centrum Groningen

Medicijnresten en het milieu Wereld Waterdag. Prof. dr. D.J. Touw Rijksuniversiteit Groningen / Universitair Medisch Centrum Groningen Medicijnresten en het milieu Wereld Waterdag Prof. dr. D.J. Touw Rijksuniversiteit Groningen / Universitair Medisch Centrum Groningen Overzicht Geneesmiddelen gebruik Initiatieven door de beroepsgroep

Nadere informatie

DOELGROEPENONDERZOEK CHRONISCHE NIERSCHADE

DOELGROEPENONDERZOEK CHRONISCHE NIERSCHADE DOELGROEPENONDERZOEK CHRONISCHE NIERSCHADE Samenvatting Opdrachtnemer: Hans Mak Instituut Uitgevoerd door: Gezonde Nieren B.V. Opdrachtgever: Nierstichting Nederland Het volledige rapport is op te vragen

Nadere informatie

KWETSBARE OUDEREN, EEN HOLISTISCHE BENADERING

KWETSBARE OUDEREN, EEN HOLISTISCHE BENADERING KWETSBARE OUDEREN, EEN HOLISTISCHE BENADERING Robbert Gobbens, Hogeschool Rotterdam en Tranzo Tilburg University Katrien Luijkx, Tranzo Tilburg University OPBOUW WORKSHOP Ontwikkeling van kwetsbaarheid

Nadere informatie

Transmurale zorgbrug

Transmurale zorgbrug Transmurale zorgbrug 13 februari 2014 Geriatriedagen 2014 Renate Agterhof, verpleegkundig specialist Spaarne Ziekenhuis Marina Tol, onderzoekscoördinator AMC Programma Aanleiding, ontwikkeling en stand

Nadere informatie

Carolien van der Linden Wim van der Minne Sjoukje Troost

Carolien van der Linden Wim van der Minne Sjoukje Troost Carolien van der Linden Wim van der Minne Sjoukje Troost Opening Casus Theorie: Fouten bij medicatie overdracht Bespreking in groepen Wat draag je over aan collega? Automatisering en overdracht gegevens

Nadere informatie

UITWISSELING VAN GEGEVENS

UITWISSELING VAN GEGEVENS UITWISSELING VAN GEGEVENS IN DE MEDICATIEKETEN Disclosure In loondienst bij Als zzp er werkzaam voor www.artsenapotheker.nl Redacteur bij vakblad voor apothekersassistente 1 Met welke vragen bent u gekomen?

Nadere informatie

Harm 2 studie: Medicatieveiligheid en communicatie. Prof. dr. Miriam CJM Sturkenboom Erasmus MC, afdeling Medische Informatica

Harm 2 studie: Medicatieveiligheid en communicatie. Prof. dr. Miriam CJM Sturkenboom Erasmus MC, afdeling Medische Informatica Harm 2 studie: Medicatieveiligheid en communicatie Prof. dr. Miriam CJM Sturkenboom Erasmus MC, afdeling Medische Informatica IPCI vs. HARM studie in 2005 Jaarlijks 10.000-16.000 vermijdbare opnamen Design

Nadere informatie

Polyfarmacie. Definities en situatieschets in het ziekenhuis. Apr. Lore Switten ZOL Genk

Polyfarmacie. Definities en situatieschets in het ziekenhuis. Apr. Lore Switten ZOL Genk Polyfarmacie Definities en situatieschets in het ziekenhuis Apr. Lore Switten ZOL Genk Overzicht Definitie polyfarmacie Epidemiologie Oorzaken Wat zijn de problemen? Wat zijn de oplossingen? Polyfarmacie

Nadere informatie

uitdagingen en ambities

uitdagingen en ambities Ouderenzorg van de toekomst; uitdagingen en ambities Prof. dr. Niek J de Wit, huisarts Julius Centrum voor Eerstelijns Geneeskunde UMC Utrecht Achtergrond Agenda Oud worden ; trends en feiten Maatschappelijk

Nadere informatie

Een derde van de geneesmiddelengebruikers houdt geneesmiddelen over

Een derde van de geneesmiddelengebruikers houdt geneesmiddelen over Dit factsheet is een uitgave van het NIVEL. De gegevens mogen met bronvermelding (Margreet Reitsma, Anne Brabers, Joke Korevaar, Judith de Jong, Marloes van Dijk en Liset van Dijk. Een derde van de geneesmiddelengebruikers

Nadere informatie

Dr. Hilde Verbeek 15 april 2014. Department of Health Services Research Focusing on Chronic Care and Ageing 1

Dr. Hilde Verbeek 15 april 2014. Department of Health Services Research Focusing on Chronic Care and Ageing 1 Dr. Hilde Verbeek 15 april 2014 Department of Health Services Research Focusing on Chronic Care and Ageing 1 Doelstelling Nurses on the Move Bijdragen aan verbetering kwaliteit van zorg in verpleeg- en

Nadere informatie

Retourtje ziekenhuis: Voorkomen van heropnames bij kwetsbare ouderen

Retourtje ziekenhuis: Voorkomen van heropnames bij kwetsbare ouderen Retourtje ziekenhuis: Voorkomen van heropnames bij kwetsbare ouderen Dr. Bianca Buurman, senior onderzoeker Transmurale Ouderenzorg AMC b.m.vanes@amc.nl & @bmbuurman Opnameduur van 65-plussers: steeds

Nadere informatie

Samen de goede koers varen

Samen de goede koers varen Home no. 3 Juni 2016 Themanummer Eerste lijn Eerdere edities Verenso.nl Samen de goede koers varen Op weg naar structurele samenwerking huisarts en specialist ouderengeneeskunde Ronald van Nordennen, Vincent

Nadere informatie

Flitspresentatie. Medicatiereview. Symposium Novicare SO/VS/PA 21 mei 2019 Carla Gubbels

Flitspresentatie. Medicatiereview. Symposium Novicare SO/VS/PA 21 mei 2019 Carla Gubbels Flitspresentatie Medicatiereview Symposium Novicare SO/VS/PA 21 mei 2019 Carla Gubbels Medicatiebeoordeling: van Toegevoegde Waarde. - Een systematische beoordeling van het geneesmiddelgebruik per patiënt

Nadere informatie

Inkoopbeleid huisartsen en multidisciplinaire zorg

Inkoopbeleid huisartsen en multidisciplinaire zorg Aanvulling op inkoopbeleid Huisartsenzorg en Multidisciplinaire zorg 2015-2016 Ingangsdatum 1 januari 2016 Inkoopbeleid huisartsen en multidisciplinaire zorg De afgelopen jaren is de zorgvraag in Nederland

Nadere informatie

TRANSMURALE SAMENWERKING

TRANSMURALE SAMENWERKING TRANSMURALE SAMENWERKING BIJ ONTSLAG nr: 836044008 Drs. Sara Daliri Dr. JG Hugtenburg Dr. BJF van den Bemt Prof. Dr. B Buurman Prof. Dr. W Scholte op Reimer Dr. MC van Buul-Gast Dr. F Karapinar-Çarkit

Nadere informatie

TRANSMURALE SAMENWERKING

TRANSMURALE SAMENWERKING TRANSMURALE SAMENWERKING BIJ ONTSLAG Drs. Sara Daliri Dr. JG Hugtenburg Dr. BJF van den Bemt Prof. Dr. B Buurman Prof. Dr. W Scholte op Reimer Dr. MC van Buul-Gast Dr. F Karapinar-Çarkit WAAR LIGGEN OPLOSSINGEN?

Nadere informatie

Digitaal Multidisciplinair Samenwerken

Digitaal Multidisciplinair Samenwerken Digitaal Multidisciplinair Samenwerken Workshop ROHA Conferentie 2018: Samen (uit)wijken Els Tibosch, kaderhuisarts ouderenzorg David Koetsier, kaderhuisarts HVZ / Loek Rappange, apotheker 1 In het hoofd

Nadere informatie

25-04-15. Wat doet Ephor. Bij voorschrijven aan ouderen maak ik het meest gebruik van: Preregistratie studies en de gebruikers van geneesmiddelen

25-04-15. Wat doet Ephor. Bij voorschrijven aan ouderen maak ik het meest gebruik van: Preregistratie studies en de gebruikers van geneesmiddelen Bij voorschrijven aan ouderen maak ik het meest gebruik van: Medicatieadviezen voor kwetsbare ouderen 1. De algemene informatie in het FK 2. De specifieke informatie over ouderen in het FK 3. De SmPC 4.

Nadere informatie

Johanna van Gaalen, arts-onderzoeker Afdeling Medische Besliskunde 9 juni 2010

Johanna van Gaalen, arts-onderzoeker Afdeling Medische Besliskunde 9 juni 2010 Implementatie van internet-based zelfmanagement: wat werkt het beste? Johanna van Gaalen, arts-onderzoeker Afdeling Medische Besliskunde 9 juni 2010 Implementatie internet-based asthma selfmanagement (IBSM)

Nadere informatie

Relatie tussen specifieke depressieve symptomen en mortaliteit onder acuut opgenomen ouderen: de Hospital- ADL studie

Relatie tussen specifieke depressieve symptomen en mortaliteit onder acuut opgenomen ouderen: de Hospital- ADL studie Relatie tussen specifieke depressieve symptomen en mortaliteit onder acuut opgenomen ouderen: de Hospital- ADL studie Lucienne Reichardt Promovenda, AMC, afdeling ouderengeneeskunde Voetbalster Ajax vrouwen

Nadere informatie

Wat weten ouderen met polyfarmacie van hun pillen?*

Wat weten ouderen met polyfarmacie van hun pillen?* Wat weten ouderen met polyfarmacie van hun pillen?* Donna Bosch-Lenders, Denny W.H.A. Maessen, H.E.J.H. (Jelle) Stoffers, J. André Knottnerus, Bjorn Winkens en Marjan van den Akker Doel Opzet Methode Resultaten

Nadere informatie

De DREAMeR-studie. Drug use Reconsidered in the Elderly using goal Attainment scales. during Medication Review

De DREAMeR-studie. Drug use Reconsidered in the Elderly using goal Attainment scales. during Medication Review De DREAMeR-studie Drug use Reconsidered in the Elderly using goal Attainment scales during Medication Review 1 Wat is de DREAMeR-studie? Aan dit onderzoek deden mee: Een groot gerandomiseerd gecontroleerd

Nadere informatie

Stappenplan bevorderen van therapietrouw in de eerste lijn

Stappenplan bevorderen van therapietrouw in de eerste lijn Stappenplan bevorderen van therapietrouw in de eerste lijn Bevorderen van therapietrouw bij ouderen die chronisch medicatie gebruiken Stap 1: screenen op therapietrouw (kruis aan) Is het u duidelijk hoe

Nadere informatie

Actueel medicatieoverzicht pijnpoli

Actueel medicatieoverzicht pijnpoli Actueel medicatieoverzicht pijnpoli Chris Terwiel Verpleegkundig Specialist Intensieve zorg 5 februari 2010 Inhoud Achtergrond Doel- en vraagstelling Methode Resultaten Discussie Conclusie Aanbevelingen

Nadere informatie

Toezicht Inspectie op GDS norm bij GDS apotheken

Toezicht Inspectie op GDS norm bij GDS apotheken Toezicht Inspectie op GDS norm bij GDS apotheken Wettelijk kader en normen Veiligheid Meldingen bij IGZ Toezicht en handhaving KNMP bijeenkomst 1 februari 2017 GDS team Gepke Delwel, Wilfred Mijnheer,

Nadere informatie

Toolkit Therapietrouw

Toolkit Therapietrouw Doel Het bevorderen van therapietrouw bij ouderen die chronisch medicatie gebruiken. Achtergrond Definitie Onder therapietrouw wordt verstaan de mate waarin het gedrag van de oudere patiënt correspondeert

Nadere informatie

Betere zorg door minder psychofarmaca?

Betere zorg door minder psychofarmaca? Betere zorg door minder psychofarmaca? Sytse Zuidema, specialist ouderengeneeskunde Hoofd sectie ouderengeneeskunde Afdeling huisartsgeneeskunde UMCG 19-11-2013 UKON 10 jaar! 1 Opbouw Psychofarmaca Gebruik,

Nadere informatie