LBW Copyright. De route naar betrouwbare, betaalbare en schone energie

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "LBW 2006. Copyright. De route naar betrouwbare, betaalbare en schone energie"

Transcriptie

1 LBW 2006 Copyright Zonder uitdrukkelijke schriftelijke toestemming van Lukkes Business Writing is het niet toegestaan deze tekst en berichtgevingen die verstrekt worden via deze site op enigerlei wijze te kopieren danwel te verspreiden. De route naar betrouwbare, betaalbare en schone energie In Nederland wordt 90% van de energiebehoefte gedekt door olie en gas. De overige 10% wordt verkregen uit kolen, kernenergie en duurzame bronnen, zoals windmolens, waterkracht en zonnecellen. Olie wordt voornamelijk gebruikt voor mobiliteit en als grondstof voor de petrochemie. Op dit moment importeert Europa ongeveer 50% van het benodigde gas. In 2030 zal dat naar verwachting 75% zijn. Marlies Lukkes Met de toenemende vraag naar energie, neemt ook de discussie over leveringszekerheid verder toe. Energie is van groot belang voor de economie en de welvaart in ons land. Welke keuzes moeten we maken om op korte en lange termijn het energieaanbod te garanderen? Wat betekenen fusies of splitsingen van electriciteitsbedrijven voor de concurrentie op de Europese markt? Wat zijn de gevolgen voor de Europese energiemarkt als elders een olie of gaskraan wordt dichtgedraaid? De energiemarkt is een complexe markt, zegt Peter Vogtländer, voorzitter van de Algemene Energieraad (AER). We zien op dit moment drie veranderingsprocessen - de introductie van de marktwerking, de internationalisering en de verduurzaming. Deze processen zijn ieder voor zich complexe processen. Het feit dat ze tegelijkertijd plaatsvinden, maakt het geheel extra complex. Electriciteit De AER heeft enkele jaren geleden heel systematisch gekeken naar de voorwaarden die nodig zijn voor een goede marktwerking op de electriciteitsmarkt in Europa. Zij kwam tot de conclusie dat veel Europese landen niet voldoen aan alle voorwaarden, waardoor de Europese electriciteitsmarkt niet goed van de grond komt. Waar gaat het dan mis? Technische gezien moet de interconnectiecapaciteit de capaciteit om electriciteit van 1

2 het ene naar het andere land te transporteren verbetert worden, legt Vogtländer uit. We kunnen alleen van een Noordwest-Europese markt spreken als de electriciteit zich vrij kan bewegen tussen de landen. Zolang dat niet het geval is houden we nationale markten. Er zijn in een aantal landen ook te weinig aanbieders. In Frankrijk bijvoorbeeld heeft EDF, met 90% van de markt, een dominante positie. In België beheerst Electrabel 85% van de markt. Met te weinig aanbieders en/of een dominante speler, is er te weinig concurrentie. Daar komt nog bij dat in een aantal landen het de regulators aan daadkracht ontbreekt en politiek gezien, niet alle Europese overheden de gedachte van een Europese electriciteitsmarkt in de geest opvolgen. De Europese Commissie is inmiddels tot vergelijkbare conclusies gekomen en heeft, om aan de ontwikkeling van de Europese electriciteitsmarkt een extra impuls te geven,waarschuwingsbrieven geschreven aan alle Europese landen (behalve Nederland en Denemarken). Gas Voor de gasmarkt is het verhaal anders, vervolgt Vogtländer. In Europa loopt de gasproductie terug, terwijl de vraag naar gas blijft toenemen. Om het groeiende gat tussen vraag en aanbod te dichten moet steeds meer gas geïmporteerd worden. Noord- Amerika en Azië zitten in vergelijkbare posities, waardoor de inkoopconcurrentie tussen de continenten toeneemt. Nu is er nog gas dicht bij de verbruikers, maar in de toekomst zal het gas door lange pijpleidingen of als vloeibaar gas per boot, uit voorraden in Rusland en het Midden-Oosten (bijvoorbeeldiran en Qatar) moeten komen. Voor de ontwikkeling van die infrastructuur zijn echter enorme investeringen nodig. Wie moeten die investeringen doen? De Russen en de Iraniërs? Wij, als AER, denken dat het gas alleen naar Europa zal komen als zeer kapitaalkrachtige Europese bedrijven in staat zijn lange termijn contacten af te sluiten,waardoor de infrastructuur financierbaar wordt. Flexibiliteit Naarmate de afstanden groter worden, wordt het economisch aantrekkelijker om het gas als vloeibaar gas per boot te transporteren. Omdat de LNG boten kunnen varen naar de plaats met de aantrekkelijkste gasprijs, neemt de flexibiliteit voor de producent toe. We zien dat vloeibaargas veel harder groeit dan pijpleidingengas. Nu is er nog een situatie met prijsverschillen tussen de continenten, maar de gasprijzen zullen binnen 15 jaar nivelleren en er zal voor gas, net als voor olie, één wereldgasprijs ontstaan. De 2

3 commodity gasprijs in Europa zal dan niet meer bepaald worden door de concurrentie binnen Europa, maar door de wereldgasmarkt. Troeven Zuiver economisch gezien zouden we het goedkoopste gas ons eigen gas in de Noordzee, de Waddenzee en Groningenveld - het snelste moeten winnen, maar politiek gesproken is dat erg onverstandig, legt Vogtländer uit. Zou de gasprijs sneller stijgen dan de inflatie plus rente dan is het ook economisch beter het gas te bewaren. Met de geopolitieke kwetsbaarheid van onze gasimporten neemt het strategisch belang van het Groningerveld enorm toe, niet alleen voor Nederland maar ook voor Europa. Op zo n gasveld kunnen we teruggevallen als elders de kraan wordt dichtgedraaid. De AER vindt daarom dat de overheid het kleineveldenbeleid krachtig voort moet zetten en zich moet herbezinnen over het productieplafond van het Groningenveld. Zij pleit er ook voor om de komende jaren meer gas in te kopen en te investeren in LNG terminals, om op die manier de productie van het Groningenveld verder te beperken. Opslag en flexibilisering Het Groningenveld speelt niet alleen een economische rol, maar ook een politieke rol. Met het gasveld hebben wij een strategische reserve waarmee we onze onderhandelingspositie bij het inkopen van gas versterken. Gas tegen enorme investeringen naar Europa en Nederland halen, is het goedkoopst bij een constante aanvoer omdat de dure infrastructuur dan maximaal wordt benut. Omdat de vraag naar gas fluctueert, moet je dan een buffer hebben. Het Groningenveld kan als een relatief goedkope buffer dienen en tegen relatief lage kosten voor flexibiliteit zorgen. Rotonde Nederland heeft goede gasverbindingen met de landen om ons heen. We hebben een heel groot gasveld en veel lege velden, die als opslag kunnen dienen. Als we dan in de nabije toekomst ook nog vloeibaar gas kunnen invoeren, dan hebben we alles wat nodig is om een sterke speler te worden op de Noordwest Europese gasmarkt. Nederland bevindt zich in de unieke uitgangspositie om in Noordwest Europa het transport en handelscentrum voor gas te worden. Omdat de Nederlandse overheid bepaalt wat er met het Groningenveld gebeurt, kan zij een belangrijke rol spelen in de positionering van ons land als die gasrotonde voor Europa. Ons advies is, overheid trek je niet terug uit 3

4 die gaswereld! De producenten waar wij het straks van moeten hebben zijn staatsgedomineerde ondernemingen. Die doen liever zaken met overheden dan met private ondernemingen. Wij denken dat we momenteel een mooie mix van overheid en privaat hebben. Zet dat op korte termijn niet aan kant vanwege de liberaliserings- en privatiseringsgedachte, want op de lange termijn zal voorzieningszekerheid het meest relevant zijn op de gasmarkt. Kwetsbaarheid De olie en gasmarkten kennen ook de politieke dimensie. De gebieden van waar olie en gas in de toekomst vandaan moeten komen, zijn geopolitiek minder stabiele landen - de stromen van olie en gas worden daarom niet altijd bepaald op basis van economische afwegingen, maar ook op basis van politieke afwegingen. Nu is het zo, dat Nederland, de meeste andere Europese landen en landen zoals de Verenigde Staten en Canada, de energietoevoer overlaten aan bedrijven. Echter, in andere delen van de wereld, in landen zoals China en India, spelen de overheden een belangrijke rol in de energieaanvoer. Zo onderhandelen Chinese en Indiase regeringen met Russische en Iranese overheden over gaspijpleidingen. En-en-beleid Wat de ontwikkelingen op de olie- en gasmarkt betreft zijn twee scenarios voor de toekomst denkbaar, zegt Vogtländer. Het eerste scenario is dat de stromen van olie en gas bepaald worden door economische krachten. Dat is een wereld van globalisering en een multilaterale wereld met betrekkingen binnen de Europese Unie. Maar er is ook een totaal ander scenario denkbaar, namelijk dat op termijn olie- en gasstromen zuiver politiek bepaald worden het geopolitieke scenario, waarbij bilaterale relaties belangrijk zijn voor de energievoorziening. Goede betrekkingen met de landen die produceren zijn dan belangrijk. In onze opinie moet energie daarom een hoofddoelstelling van het buitenlands beleid worden en moet de overheid een en-en beleid voeren. Dat wil zeggen, dat men zowel aan multilaterale als aan bilaterale relaties moet werken. Men moet het globaliseringsscenario bepleiten, maar toch goede bilaterale verhoudingen opbouwen met de olie- en gasproducerende landen. Kolen 4

5 In de periode tussen nu en 2050 zullen we maximaal moeten inzetten op energiebesparing en de groeiende vraag naar energie gedeeltelijk op moeten vangen met andere vormen van energie. De AER pleit voor schone kolen. Waarom? Omdat Nederland op dat gebied een interessante concurrentie positie binnen Europa kan hebben. Immers logistiek ligt de haven van Rotterdam gunstig voor de aanvoer van kolen, we zijn een van de weinig landen op dit continent die beschikken over lege gasvelden waar we CO 2 kunnen opslaan en we hebben een vooraanstaande positie op het gebied van gas- en vergassingstechnologie. We zijn als Raad niet tegen kernenergie, maar vragen ons wel af of kernenergie op nieuwe lokaties voor Nederland wel de juiste oplossing is. Er is weliswaar een omslag in de publieke opinie over kernenergie te bespeuren, maar uiteindelijk wil niemand een kerncentrale in zijn achtertuin. Dit betekent dat een kerncentrale op een nieuwe lokatie veel weerstand zal oproepen en dus zeer veel tijd gaat kosten Duurzame energie Naast betrouwbaar en betaalbaar heeft onze overheid ook schoon als algemene doelstelling voor het energiebeleid in Nederland. Met instrumenten, zoals de CO 2 emissiehandel, wordt aan milieu een prijskaartje gegeven en de marktwerking verder bevorderd. In 2004 heeft de AER samen met VROM het advies Transitie naar een duurzame energiehuishouding uitgebracht. Duurzaamheid is een hele internationale kwestie, waar de overheid zich absoluut niet uit terug kan trekken, aldus Vogtländer. De transitie wordt voor een belangrijk deel door innovatie gedreven. Het is dan ook teleurstellend dat juist op dit gebied de uitgaven voor research en development gedurende de laatste decennia in veel landen, inclusief Nederland, gedaald zijn. Die trend moet worden gekeerd. Daar moet de overheid bij helpen. Duurzame technologieën, zoals windenergie en biobrandstoffen zijn op dit moment nog niet goed genoeg, om substantieel bij te dragen aan de energiebehoefte. We zullen meer moeten investeren in de research en development van deze technologieën en hard moeten werken aan duurzame energieontwikkeling, niet omdat dat het nu veel oplevert, maar omdat we het na 2050 heel hard nodig zullen hebben. BEKNOPT Nederland wordt in toenemende mate afhankelijk van importen van olie en gas uit een beperkt aantal landen en gebieden die politiek minder stabiel zijn. Om de 5

6 energievoorzieningszekerheid voor de korte en lange termijn te garanderen adviseert de AER de overheid onze eigen gasreserves strategisch in te zetten en een en-en beleid te voeren op het gebied van buitenlandse politiek. Daarnaast zullen we de komende jaren maximaal moeten inzetten op energiebesparing en meer moeten investeren in de ontwikkeling van duurzame technologieën. 6

GAS VOOR MORGEN SLOTDOCUMENT REFLECTIES NAAR AANLEIDING VAN DE DISCUSSIES OVER HET ADVIES ALGEMENE ENERGIERAAD, MEI 2005

GAS VOOR MORGEN SLOTDOCUMENT REFLECTIES NAAR AANLEIDING VAN DE DISCUSSIES OVER HET ADVIES ALGEMENE ENERGIERAAD, MEI 2005 GAS VOOR MORGEN SLOTDOCUMENT REFLECTIES NAAR AANLEIDING VAN DE DISCUSSIES OVER HET ADVIES ALGEMENE ENERGIERAAD, MEI 2005 GAS VOOR MORGEN 2 DE ENERGIERAAD De Algemene Energieraad adviseert de regering en

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG > Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Directie Europese en Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Postadres

Nadere informatie

MANAGEMENT SAMENVATTING ENERGIERAPPORT 2008

MANAGEMENT SAMENVATTING ENERGIERAPPORT 2008 MANAGEMENT SAMENVATTING ENERGIERAPPORT 2008 Er is de komende jaren een fundamentele verandering van onze energievoorziening nodig om het hoofd te bieden aan de mondiale uitdagingen op energiegebied: de

Nadere informatie

Een Duurzaam Nederlands Energiebeleid?

Een Duurzaam Nederlands Energiebeleid? Een Duurzaam Nederlands Energiebeleid? "Dutch energy policy; Part 1: Which priorities for renewable energy? 6e Energy Economics Policy Seminar CPB, Tilec, EZ en NMa 7 december 2010 Aad Correljé TU Delft

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - mei 2012

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - mei 2012 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - mei 2012 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

Simulatiespel: Bron: The Economist. Crisisoverleg Rusland en de EU

Simulatiespel: Bron: The Economist. Crisisoverleg Rusland en de EU Simulatiespel: Bron: The Economist Crisisoverleg Rusland en de EU Inleiding: Simulatiespel: crisisoverleg EU en Rusland Dit simulatiespel is gebaseerd op realistische veronderstellingen. Rusland heeft

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juni 2012

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juni 2012 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juni 2012 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

trends en ervaringen

trends en ervaringen 5 "ntwi''elingen op de energiemar't in het 3uitenland trends en ervaringen 1 "ondiale trends van marktmacht naar staatsmacht "e sterk gestegen vraag en onvoldoende 0itbreiding van de prod04tie- 4apa4iteit

Nadere informatie

Het Energiebeleid van komende jaren. dr.j.a. Vijlbrief DG Energie, Telecom en Markten

Het Energiebeleid van komende jaren. dr.j.a. Vijlbrief DG Energie, Telecom en Markten Het Energiebeleid van komende jaren dr.j.a. Vijlbrief DG Energie, Telecom en Markten Opbouw Ambities en hoofdlijnen Ontwikkelingen in het energieveld Keuzes van het kabinet Ambitie Regeerakkoord: 1. Minder

Nadere informatie

Mondiale perspectieven voor energie, technologie en klimaatbeleid voor 2030 KERNPUNTEN

Mondiale perspectieven voor energie, technologie en klimaatbeleid voor 2030 KERNPUNTEN Mondiale perspectieven voor energie, technologie en klimaatbeleid voor 2030 KERNPUNTEN Referentiescenario De WETO-studie (World Energy, Technology and climate policy Outlook 2030) bevat een referentiescenario

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2014 2015 21 501-33 Raad voor Vervoer, Telecommunicatie en Energie Nr. 542 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ECONOMISCHE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer

Nadere informatie

Nederlands energiebeleid in internationaal perspectief

Nederlands energiebeleid in internationaal perspectief L.J. Brinkhorst Nederlands energiebeleid in internationaal perspectief Toen Prometheus in de hemel het zonnevuur in een toorts deed ontbranden en meenam naar de aarde, deed hij dat om de door hem uit klei

Nadere informatie

Opkomst onconventioneel gas

Opkomst onconventioneel gas Aan De Minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie De heer drs. M.J.M. Verhagen Postbus 20101 (A/149) 2500 EC Den Haag Datum 8 februari 2011 Onderwerp Briefadvies opkomst onconventioneel gas

Nadere informatie

Mark Frequin. Voormalig Directeur-Generaal Energie en Telecom Ministerie van Economische Zaken

Mark Frequin. Voormalig Directeur-Generaal Energie en Telecom Ministerie van Economische Zaken Mark Frequin Voormalig Directeur-Generaal Energie en Telecom Ministerie van Economische Zaken Energiebeleid: van context tot acties. Mark Frequin Rijks Universiteit Groningen Inhoud 1. Context 2. Richting

Nadere informatie

Energiemarkt moet op de schop

Energiemarkt moet op de schop jeroen de haas Energiemarkt moet op de schop De liberalisering van de Europese energiemarkt heeft niet goed uitgewerkt voor Nederland, zegt Jeroen de Haas, bestuursvoorzitter van Eneco. Zitten we straks

Nadere informatie

Nut en noodzaak van schaliegas in Nederland

Nut en noodzaak van schaliegas in Nederland Nut en noodzaak van schaliegas in Nederland Paul van den Oosterkamp, Jeroen de Joode Schaliegas Congres - IIR Amersfoort, 30-31 Oktober 2013 www.ecn.nl Visie ECN Rol gas in NL energiesysteem nu en straks

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2014 2015 21 501-33 Raad voor Vervoer, Telecommunicatie en Energie Nr. 538 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ECONOMISCHE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer

Nadere informatie

ENERGIEPRIORITEITEN VOOR EUROPA

ENERGIEPRIORITEITEN VOOR EUROPA ENERGIEPRIORITEITEN VOOR EUROPA Presentatie door de heer J.M. Barroso, Voorzitter van de Europese Commissie, voor de Europese Raad van 4 februari 2011 Inhoud 1 I. Waarom energiebeleid ertoe doet II. Waarom

Nadere informatie

Tariefontwikkeling Energie 08 2015

Tariefontwikkeling Energie 08 2015 In dit bericht geeft Ploos Energieverlening (Ploos) haar visie op verschenen nieuwsberichten aangaande ontwikkelingen energietarieven van de afgelopen maand. Het betreft de analyses van verschillende partijen

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - April 2016

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - April 2016 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - April 2016 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2015 2016 22 112 Nieuwe Commissievoorstellen en initiatieven van de lidstaten van de Europese Unie Nr. 2102 BRIEF VAN DE MINISTER VAN BUITENLANDSE ZAKEN

Nadere informatie

Naar een duurzame energie huishouding: belofte of mogelijkheid?

Naar een duurzame energie huishouding: belofte of mogelijkheid? Naar een duurzame energie huishouding: belofte of mogelijkheid? Luuk Beurskens, ECN Beleidsstudies KIVI NIRIA, Noordscharwoude, 23 september 2008 www.ecn.nl Inleiding ECN/NRG ontwikkelen hoogwaardige kennis

Nadere informatie

Grootschalige energie-opslag

Grootschalige energie-opslag Er komt steeds meer duurzame energie uit wind Dit stelt extra eisen aan flexibiliteit van het systeem Grootschalige opslag is één van de opties om in die flexibiliteit te voorzien Uitgebreid onderzoek

Nadere informatie

Grootschalige energie-opslag

Grootschalige energie-opslag Er komt steeds meer duurzame energie uit wind Dit stelt extra eisen aan flexibiliteit van het systeem Grootschalige opslag is één van de opties om in die flexibiliteit te voorzien TenneT participeert in

Nadere informatie

RWE Power. CCS Werbeagentur 10/07. Energiecentrale Eemshaven. RWE Power AG Essen Keulen (Duitsland) I Dertien vragen

RWE Power. CCS Werbeagentur 10/07. Energiecentrale Eemshaven. RWE Power AG Essen Keulen (Duitsland) I  Dertien vragen RWE Power RWE Power AG Essen Keulen (Duitsland) I www.rwe.com CCS Werbeagentur 10/07 Dertien vragen Een nieuwe elektriciteitscentrale op kolen en biomassa in Eemshaven RWE bouwt van 2008 tot 2013 een elektriciteitscentrale

Nadere informatie

Energie en geopolitiek

Energie en geopolitiek Energie en geopolitiek Pieter Boot Groningen, 15 juni 2009 Deze presentatie Introductie Internationale energiemarkt Energie voorzieningszekerheid Energie en beleid 1 Introductie Dalende prijzen na juli

Nadere informatie

Prioriteiten op energiegebied voor Europa Presentatie door de heer J.M. Barroso,

Prioriteiten op energiegebied voor Europa Presentatie door de heer J.M. Barroso, Prioriteiten op energiegebied voor Europa Presentatie door de heer J.M. Barroso, Voorzitter van de Europese Commissie, voor de Europese Raad van 22 mei 2013 Nieuwe omstandigheden op de wereldwijde energiemarkt

Nadere informatie

De kleur van stroom: de milieukwaliteit van in Nederland geleverde elektriciteit

De kleur van stroom: de milieukwaliteit van in Nederland geleverde elektriciteit De kleur van stroom: de milieukwaliteit van in geleverde elektriciteit Feiten en conclusies uit de notitie van ECN Beleidsstudies Sinds 1999 is de se elektriciteitsmarkt gedeeltelijk geliberaliseerd. In

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Oktober 2015

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Oktober 2015 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Oktober 2015 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Maart 2016

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Maart 2016 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Maart 2016 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - januari 2015

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - januari 2015 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - januari 2015 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

Leerpunten en aandachtspunten bij de ontwikkeling van een ECP Luc Pelkmans, VITO

Leerpunten en aandachtspunten bij de ontwikkeling van een ECP Luc Pelkmans, VITO Leerpunten en aandachtspunten bij de ontwikkeling van een ECP Luc Pelkmans, VITO Biobased Business Cases 2013 Breda 14-15 mei 2013 Locatiekeuze» Opportuniteiten:» bestaande faciliteiten uitbreidingsmogelijkheden.»

Nadere informatie

Kernenergie. kernenergie01 (1 min, 22 sec)

Kernenergie. kernenergie01 (1 min, 22 sec) Kernenergie En dan is er nog de kernenergie! Kernenergie is energie opgewekt door kernreacties, de reacties waarbij atoomkernen zijn betrokken. In een kerncentrale splitst men uraniumkernen in kleinere

Nadere informatie

Beleggen in de toekomst. de kansen van beleggen in klimaat en milieu

Beleggen in de toekomst. de kansen van beleggen in klimaat en milieu Beleggen in de toekomst de kansen van beleggen in klimaat en milieu Angst voor de gevolgen? Stijging van de zeespiegel Hollandse Delta, 6 miljoen Randstedelingen op de vlucht. Bedreiging van het Eco-systeem

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juni 2013

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juni 2013 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juni 2013 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

FOSSIELE BRANDSTOFFEN

FOSSIELE BRANDSTOFFEN FOSSIELE BRANDSTOFFEN De toekomst van fossiele energiebronnen W.J. Lenstra Inleiding Fossiele energiebronnen hebben sinds het begin van de industriele revolutie een doorslaggevende rol gespeeld in onze

Nadere informatie

ENERGIE-INFRASTRUCTUUR IN HET ROTTERDAMSE HAVENGEBIED. Maart 2019

ENERGIE-INFRASTRUCTUUR IN HET ROTTERDAMSE HAVENGEBIED. Maart 2019 ENERGIE-INFRASTRUCTUUR IN HET ROTTERDAMSE HAVENGEBIED Maart 2019 Inleiding De concentratie van industrie in de Rotterdamse haven is een goede uitgangspositie voor het doen slagen van de energietransitie:

Nadere informatie

Energiemarktanalyse voor Groenten & Fruit door Powerhouse. Olie

Energiemarktanalyse voor Groenten & Fruit door Powerhouse. Olie Energiemarktanalyse voor Groenten & Fruit door Powerhouse Olie 12 Olie (volgende maand) 11 Prijs/vat 1 9 8 96,92 76,21 7 Brent (Dollar) Brent (EUR) Afgelopen week We zagen de afgelopen ween een lichte

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - april 2012

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - april 2012 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - april 2012 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

Biomassa. Pilaar in de energietransitie. Uitgangspunt voor de biobased economie

Biomassa. Pilaar in de energietransitie. Uitgangspunt voor de biobased economie Biomassa Pilaar in de energietransitie en Uitgangspunt voor de biobased economie Klimaatverandering: onze uitdaging Onze opdracht om er snel en écht iets aan te gaan doen Overeenstemming: er moet wat gebeuren!

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - November 2015

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - November 2015 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - November 2015 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

WKK in de huidige gasmarkt. Peter van den Berg WKK dag Energy Matters 7 maart 2014

WKK in de huidige gasmarkt. Peter van den Berg WKK dag Energy Matters 7 maart 2014 WKK in de huidige gasmarkt Peter van den Berg WKK dag Energy Matters 7 maart 2014 Onderwerpen Verdiencapaciteit WKK in de glastuinbouw en de ontwikkeling hierin Termijn transacties Op korte termijn Verband

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - april 2015

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - april 2015 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - april 2015 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

Inpassing van duurzame energie

Inpassing van duurzame energie Inpassing van duurzame energie TenneT Klantendag Erik van der Hoofd Arnhem, 4 maart 2014 doelstellingen en projecties In de transitie naar duurzame energie speelt duurzame elektriciteit een grote rol De

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Derde Energienota Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergade~aar1995-1996 24525 Derde Energienota Nr. 2 INHOUDSOPGAVE DERDE ENERGIENOTA 1995 Samenvatting en conclusies Inleiding Hoofdstuk 1 De uitdaging

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juli 2013

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juli 2013 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juli 2013 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

Attitude van Nederland, Zeeland en Borsele ten aanzien van verschillende energiebronnen. Energiemonitor 2010

Attitude van Nederland, Zeeland en Borsele ten aanzien van verschillende energiebronnen. Energiemonitor 2010 Attitude van Nederland, Zeeland en Borsele ten aanzien van verschillende energiebronnen Energiemonitor 2010 Index 1. Inleiding 2. Populariteit energievormen 3. Bouwen tweede kerncentrale 4. Uitbreiding

Nadere informatie

Aan de Voorzitter van de Eerste Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 22 Den Haag

Aan de Voorzitter van de Eerste Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 22 Den Haag Aan de Voorzitter van de Eerste Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 22 Den Haag Directie Milieu, Water, Klimaat en Energie Bezuidenhoutseweg 67 2594 AC Den Haag Postbus 20061 Nederland www.minbuza.nl Contactpersoon

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2013 2014 21 501-33 Raad voor Vervoer, Telecommunicatie en Energie Nr. 490 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ECONOMISCHE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - september 2015

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - september 2015 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - september 2015 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

6 Pijler 4: Het energietransportnetwerk gereedmaken

6 Pijler 4: Het energietransportnetwerk gereedmaken 6 Pijler 4: Het energietransportnetwerk gereedmaken 6.1 Aanpassingen van de infrastructuur in Nederland De energietransitie kan ingrijpende gevolgen hebben voor vraag en aanbod van energie en voor de netwerken

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG > Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Postadres Postbus 20401

Nadere informatie

Alternatieve energiebronnen en gevolgen voor de haven Havendebat, 2 november 2017, Coby van der Linde

Alternatieve energiebronnen en gevolgen voor de haven Havendebat, 2 november 2017, Coby van der Linde Alternatieve energiebronnen en gevolgen voor de haven Havendebat, 2 november 2017, Coby van der Linde Plan De veranderingen in de internationale oliemarkten Gevolgen voor ARA, rol van energiehub Energietransitie,

Nadere informatie

Licht op energie (2014 - februari)

Licht op energie (2014 - februari) Licht op energie (2014 - februari) Macro-economische ontwikkelingen Beleggers halen hun geld terug uit opkomende economieën nu het opkoopprogramma van schuldpapier in de Verenigde Staten verder wordt ingeperkt.

Nadere informatie

Windenergie op zee discussiebijeenkomst Kivi. Annemiek Verrips

Windenergie op zee discussiebijeenkomst Kivi. Annemiek Verrips Windenergie op zee discussiebijeenkomst Kivi Annemiek Verrips 2 Discussie windenergie op Zee Kivi Stelling in MKBA Windenergie op Zee Duurzame energiesubsidies windenergie hebben geen effect op CO2- uitstoot

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - maart 2012

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - maart 2012 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - maart 2012 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

Enquete belangstelling energietransitie Buren

Enquete belangstelling energietransitie Buren Q1 Energieverbruik en een duurzame energietransitie is een onderwerp dat dagelijks in de media aan de orde komt. Wat zijn uw beweegredenen om hier over na te denken en mogelijk aan mee te doen? zorgen

Nadere informatie

Les Ons gas raakt op

Les Ons gas raakt op LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Les Ons gas raakt op Werkblad Les Ons gas raakt op Werkblad Aardgas bij Slochteren In 1959 deed de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) in opdracht van de regering een proefboring

Nadere informatie

Duurzame energie in Japan

Duurzame energie in Japan Duurzame energie in Japan Rob Stroeks (Project Officer, TWA Tokio) - 8-3-2004 Samenvatting Japan heeft van oudsher weinig natuurlijke energiebronnen. De daarmee samenhangende afhankelijkheid van buitenlandse

Nadere informatie

Kwaliteits- en Capaciteitsplan 2013

Kwaliteits- en Capaciteitsplan 2013 Kwaliteits- en Capaciteitsplan 2013 Bevindingen van de marktconsultatie Team Long term Grid Planning Arnhem, 11 september 2013 Inhoudsopgave Vraagontwikkeling Ontwikkelingen grootschalige productievermogen

Nadere informatie

WE KUKELEN DE AFGROND IN

WE KUKELEN DE AFGROND IN Fietsers komen de pont af bij steiger De Ruyterkade, februari 1951 Foto Ben van Meerendonk/Algemeen Hollands Fotopersbureau, collectie IISG, Amsterdam Heeft u wel eens van EROEI gehoord? De meeste mensen

Nadere informatie

Power to gas onderdeel van de energietransitie

Power to gas onderdeel van de energietransitie Power to gas onderdeel van de energietransitie 10 oktober 2013 K.G. Wiersma Gasunie: gasinfrastructuur & gastransport 1 Gastransportnet in Nederland en Noord-Duitsland Volume ~125 mrd m 3 aardgas p/j Lengte

Nadere informatie

Na aardgas komt zonneschijn

Na aardgas komt zonneschijn Economisch Bureau Na aardgas komt zonneschijn Hans van Cleef, sr. sectoreconoom energie 17 november 2016 @hansvancleef De uitdagende overgang naar een duurzame energievoorziening Mondiaal Europees Nederland

Nadere informatie

Change. Hoe moet het morgen met de energievoorziening? Document. magazine

Change. Hoe moet het morgen met de energievoorziening? Document. magazine Hoe moet het morgen met de energievoorziening? Nederland is verslaafd aan fossiele energie, zeker in vergelijking met landen om ons heen, vertelt Paul Korting, directeur van ECN. Er zijn genoeg scenario

Nadere informatie

Docentenvel opdracht 19 (campagne voor een duurzame wereld en een samenwerkend Europa)

Docentenvel opdracht 19 (campagne voor een duurzame wereld en een samenwerkend Europa) Docentenvel opdracht 19 (campagne voor een duurzame wereld en een samenwerkend Europa) Lees ter voorbereiding onderstaande teksten. Het milieu De Europese Unie werkt aan de bescherming en verbetering van

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Mei 2016

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Mei 2016 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Mei 2016 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - april 2013

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - april 2013 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - april 2013 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

Strategische zelfanalyse

Strategische zelfanalyse Strategische zelfanalyse Vol vertrouwen de WMO tegemoet Wat betekent de invoering van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning voor uw organisatie? Hoe houdt u goed rekening met de modernisering van de AWBZ?

Nadere informatie

Raadsakkoord energietransitie. Februari 2019

Raadsakkoord energietransitie. Februari 2019 Raadsakkoord energietransitie Februari 2019 De energietransitie in Rotterdam Een klimaatneutraal en duurzaam Rotterdam. Dat is waar we naar toe willen. Een groene en gezonde stad met schone lucht, waarin

Nadere informatie

Achtergrond leveringszekerheid L-gas en wettelijke taak GTS met betrekking tot kwaliteitsconversie

Achtergrond leveringszekerheid L-gas en wettelijke taak GTS met betrekking tot kwaliteitsconversie Achtergrond leveringszekerheid L-gas en wettelijke taak GTS met betrekking tot kwaliteitsconversie Afdeling Network Configuration Rapport Achtergrond leveringszekerheid L-gas en wettelijke taak GTS met

Nadere informatie

Klimaatverandering en internationaal beleid: de weg van Kyoto naar Kopenhagen.

Klimaatverandering en internationaal beleid: de weg van Kyoto naar Kopenhagen. Open klimaatlezingen 2009 Klimaatverandering en internationaal beleid: de weg van Kyoto naar Kopenhagen. Hans Bruyninckx De eerste stappen in internationaal klimaatbeleid 1979: 1ste World Climate Conference

Nadere informatie

Raadsakkoord energietransitie. April 2019

Raadsakkoord energietransitie. April 2019 Raadsakkoord energietransitie April 2019 Inhoudsopgave De energietransitie in Rotterdam 1 De energietransitie als kans 1 Tegengaan energiearmoede 1 Klimaatakkoord van Parijs 2 Rotterdamse klimaatambitie

Nadere informatie

Olie crisis? 24 juni 2014

Olie crisis? 24 juni 2014 24 juni 2014 Olie crisis? De prijs van olie heeft invloed op financiële markten. Een stijgende olieprijs verhoogt de inflatie en heeft een remmend effect op de economische groei. In de jaren 2006-2011

Nadere informatie

Uitgebreidere achtergrondsamenvatting

Uitgebreidere achtergrondsamenvatting Uitgebreidere achtergrondsamenvatting bij AER briefadvies Opkomst onconventioneel gas van februari 2011 Onconventioneel gas Onconventioneel gas wordt a complete game changer genoemd: het heeft de potentie

Nadere informatie

Rol van WKK in een toekomstige Nederlandse energievoorziening:

Rol van WKK in een toekomstige Nederlandse energievoorziening: Rol van WKK in een toekomstige Nederlandse energievoorziening: Betaalbaar & betrouwbaar? Robert Harmsen ECN Beleidsstudies COGEN Symposium Zeist 22 oktober 2004 Een blik naar de toekomst (1) Four Futures

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - augustus 2014

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - augustus 2014 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - augustus 2014 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

TOESPRAAK JOHAN REMKES, COMMISSARIS VAN DE KONINGIN IN NOORD-HOLLAND, TIJDENS HET SYMPOSIUM GROEN GAS IN ZICHT, OP 25 NOVEMBER 2010, TE ALKMAAR

TOESPRAAK JOHAN REMKES, COMMISSARIS VAN DE KONINGIN IN NOORD-HOLLAND, TIJDENS HET SYMPOSIUM GROEN GAS IN ZICHT, OP 25 NOVEMBER 2010, TE ALKMAAR TOESPRAAK JOHAN REMKES, COMMISSARIS VAN DE KONINGIN IN NOORD-HOLLAND, TIJDENS HET SYMPOSIUM GROEN GAS IN ZICHT, OP 25 NOVEMBER 2010, TE ALKMAAR Groen Gas als kans voor Noord-Holland Dames en heren, Kansen

Nadere informatie

Persinformatie. Uitdagende marktomgeving biedt ook kansen. Nieuwe directievoorzitter wil groei voortzetten

Persinformatie. Uitdagende marktomgeving biedt ook kansen. Nieuwe directievoorzitter wil groei voortzetten Persinformatie Uitdagende marktomgeving biedt ook kansen Nieuwe directievoorzitter wil groei voortzetten Mario Mehren: strategie Wintershall blijkt succesvol 2 juni 2015 Michael Sasse Tel. +49 561 301-3301

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Juli 2016

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Juli 2016 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Juli 2016 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

Schaliegas in Europa. Ideeën over de haalbaarheid van deze onconventionele energiebron

Schaliegas in Europa. Ideeën over de haalbaarheid van deze onconventionele energiebron Schaliegas in Europa Ideeën over de haalbaarheid van deze onconventionele energiebron Agenda Introductie schaliegas Wat is het eigenlijk & hoe wordt het gewonnen Wat zijn de risico s De Schaliegas Revolutie

Nadere informatie

Insights Energiebranche

Insights Energiebranche Insights Energiebranche Naar aanleiding van de nucleaire ramp in Fukushima heeft de Duitse politiek besloten vaart te zetten achter het afbouwen van kernenergie. Een transitie naar duurzame energie is

Nadere informatie

PROEFTUIN VOOR HET EUROPESE ENERGIESYSTEEM VAN DE TOEKOMST

PROEFTUIN VOOR HET EUROPESE ENERGIESYSTEEM VAN DE TOEKOMST NOORD-NEDERLAND: PROEFTUIN VOOR HET EUROPESE ENERGIESYSTEEM VAN DE TOEKOMST PROEFTUIN ENERGIE- TRANSITIE REGIONALE PARTNER IN DE EUROPESE ENERGIE UNIE Noord-Nederland is een grensoverschrijdende proeftuin

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juni 2015

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juni 2015 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juni 2015 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

DIEP IN DE ONDERGROND HERMAN DAMVELD LEZING BIBLIOTHEEK ASSEN

DIEP IN DE ONDERGROND HERMAN DAMVELD LEZING BIBLIOTHEEK ASSEN DIEP IN DE ONDERGROND HERMAN DAMVELD LEZING 19-4-2016 BIBLIOTHEEK ASSEN Over mezelf Zelfstandig onderzoeker en publicist. Sinds 1976 studeer ik op (kern)energie, radioactief afval, aardgas. Veel artikel

Nadere informatie

Wet- en regelgeving voor internationaal zakendoen. DESCARTES - klantendag 22 januari 2015 Presentatie: Henk Wolthaus

Wet- en regelgeving voor internationaal zakendoen. DESCARTES - klantendag 22 januari 2015 Presentatie: Henk Wolthaus Wet- en regelgeving voor internationaal zakendoen DESCARTES - klantendag 22 januari 2015 Presentatie: Henk Wolthaus Inhoud presentatie Introductie Managen van fiscale risico s binnen de supply chain Risk

Nadere informatie

Rol energiedragers binnen de Nederlandse energievoorziening

Rol energiedragers binnen de Nederlandse energievoorziening Indicator 12 februari 2013 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Energie speelt een cruciale

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2014 2015 29 023 Voorzienings- en leveringszekerheid energie Nr. 176 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ECONOMISCHE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der

Nadere informatie

Betaalbaarheid van energie

Betaalbaarheid van energie Ministerie van Economische Zaken De Minister van Economische Zaken H.G.J. Kamp Postbus 20401 2500 EK DEN HAAG Woerden : onze ref. : /HG-tr doorkiesnr. : 0348 48 43 66 e-mail : hg@vemw.nl onderwerp : Onderzoek

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - oktober 2012

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - oktober 2012 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - oktober 2012 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

Gas Industry Conference 2014 Speech (in Dutch) Maria van der Hoeven, Executive Director IEA

Gas Industry Conference 2014 Speech (in Dutch) Maria van der Hoeven, Executive Director IEA Gas Industry Conference 2014 Speech (in Dutch) Maria van der Hoeven, Executive Director IEA Rotterdam, 2 October 2014 Dames en heren, Het is fijn om weliswaar kort- terug te zijn in Nederland en om met

Nadere informatie

Wind op zee en India. 11 December, 2013. Ir. Leon Wijshoff

Wind op zee en India. 11 December, 2013. Ir. Leon Wijshoff Wind op zee en India 11 December, 2013 Ir. Leon Wijshoff Programma Energie Internationaal (PEI) - Doelstelling:EZ ondersteunen bij het uitvoeren van internationale energiebeleid, op het gebied van duurzame

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA s-gravenhage. Datum 18 april 2011

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA s-gravenhage. Datum 18 april 2011 > Retouradres Postbus 20101 2500 EC Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA s-gravenhage Bureau Europa Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 30 2594 AV Den Haag Postadres

Nadere informatie

Naar een duurzame energievoorziening

Naar een duurzame energievoorziening Naar een duurzame energievoorziening De schone taak van aardgas 1 2 We staan voor belangrijke keuzes De wereld staat voor dringende keuzes. Neem het energievraagstuk. De wereldbevolking groeit in korte

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Februari 2016

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Februari 2016 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Februari 2016 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

Perspectief voor klimaat neutraal en hernieuwbaar gas

Perspectief voor klimaat neutraal en hernieuwbaar gas Perspectief voor klimaat neutraal en hernieuwbaar gas Aardgas als transitiebrandstof of transitie van een brandstof? Marcel Weeda, ECN AkzoNobel Center, Amsterdam VEMW seminar, 22 april 2016 www.ecn.nl

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - oktober 2014

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - oktober 2014 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - oktober 2014 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA s-gravenhage. Datum 7 oktober 2014 Betreft Aardgasbeleid in Nederland

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA s-gravenhage. Datum 7 oktober 2014 Betreft Aardgasbeleid in Nederland > Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA s-gravenhage Directoraat-generaal Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag

Nadere informatie

Toets_Hfdst10_BronnenVanEnergie

Toets_Hfdst10_BronnenVanEnergie Toets_Hfdst10_BronnenVanEnergie Vragen Samengesteld door: visign@hetnet.nl Datum: 31-1-2017 Tijd: 11:10 Samenstelling: Geowijzer Vraag: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19,

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - December Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services.

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - December Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - December 2016 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie