Keuringen en adviseren over leefstijl.

Transcriptie

1 Keuringen en adviseren over leefstijl. Onderzoeksrapportage vervaardigd in het kader van de opleiding Sociale Geneeskunde voor Arbeid en Gezondheid. NSPOH. September 2007 maart 2008 ArboDuo, Nederland, regio Zuid M.P.G.A. Kempeneers, arts BA2004novA P15-BA Tilburg, 1 september 2008

2 Voor dit onderzoek kon ik onder meer rekenen - op de enthousiasmerende medewerking van ArboDuo: de directie en de regiomanager, de collega s - mijn praktijkbegeleider, mevrouw Marja van Eijk - op de adviezen van docenten en medewerkers van NSPOH - en hier vooral op de intensieve en ondersteunende begeleiding van mevrouw Yolanda Belt - op mevrouw G. Zweerman uit de medische bibliotheek - op al mijn rechtstreekse collega s Aan allen mijn dank! Mensen zijn irrationele wezens (N.N.)

3 Keuringen en adviseren over leefstijl. Samenvatting pag. 4 Adviseren over leefstijl tijdens het PAGO: zinvol? (literatuurstudie) pag. 5 Hoort de keurling een advies? (onderzoek) pag. 17 Aanbevelingen pag. 41 Literatuurlijst pag. 42 Bijlagen pag

4 Samenvatting. Tijdens keuringen geeft de bedrijfsarts BRAVO-adviezen. Onze artsengroep stelt zich de vraag hoe zinvol dit is. Via PubMed wordt in Medline gezocht naar relevante literatuur uit de periode tot Alleen RCT s worden weerhouden. Er bestaat een ruime evidence wat betreft adviseren over bewegen, roken, alcoholgebruik en eetgewoonten. Niet zo over ontspannen. Vervolgacties zijn nodig na alle (BRAVO) adviezen, wil er enige gedragsverandering optreden. Uit dit literatuuronderzoek blijkt dat adviseren tijdens de keuring over leefstijl (BRAVO) zinvol is. De bedrijfsarts bevindt zich in een goede positie voor een eerste advies en voor het verwijzen voor vervolgacties, maar hoort de keurling ons (eerste) advies wel? Dit wordt onderzocht bij bouwvakkers die zich aanbieden voor een keuring.de keurling hoort het advies van de keurende arts over bewegen, roken en eetgewoontes, minder over ontspanning. De onderzoeksresultaten voor wat betreft adviseren over het stigmagevoelige alcoholgebruik zijn weinig bruikbaar. De keurende arts plant zeer weinig vervolgconsulten, nochtans een voorwaarde om gedragsverandering te bevorderen. De kwaliteit van de adviezen wordt niet onderzocht, evenmin worden hiervoor criteria geduid. Dit kan best door het ontwikkelen van richtlijnen, waar de bedrijfsarts tijdens de keuring kan op terugvallen, maar ook om leefstijladvisering binnen de reguliere gezondheidszorg meer toegankelijk te maken voor iedereen. 4

5 Deel I: Literatuurstudie Adviseren over leefstijl tijdens het PAGO: zinvol? 5

6 LITERATUURSTUDIE Hoofdstuk I. Inleiding en vraagstelling. pag. 8 I.1. Inleiding. I.2. Vraagstelling voor het literatuuronderzoek. Hoofdstuk II. Onderzoek pag. 9 II.1. Methode. pag. 9 II.2. Resultaten. pag. 9 II.2.1. Algemeen. pag. 9 Adviseren over gedragsverandering is aangewezen. De bedrijfsarts bevindt zich hiervoor in een goede positie. pag. 10 Vervolgacties zijn nodig. II.2.2. Bewegen pag. 11 De norm De literatuur II.2.3. Rookgedrag pag. 11 De norm De literatuur II.2.4. Alcoholgebruik pag. 12 De norm De literatuur II.2.5. Voeding en eetgewoonten pag. 12 De norm De literatuur 6

7 II.2.6. Ontspanning pag. 13 De norm De literatuur Het resultaat pag. 14 Tools II.3. Conclusie. pag. 15.II.3.1 Adviseren is nuttig..ii.3.2 Het is zinvol dat de bedrijfsarts dit doet..ii.3.3 De BRAVO items zijn niet volledig gedefinieerd..ii.3.4 Vervolgacties zijn nodig. pag. 16.II.3.5 Hoort de keurling ons advies? (Literatuurlijst, pag. 42 ) 7

8 Hoofdstuk I. Inleiding en vraagstelling. I.1. Inleiding. Binnen onze arbodienst worden dagelijks tientallen bouwvakkers uit heel Nederland gekeurd. Preventie van beroepsziekten en arbeidsgebonden aandoeningen, bewaken en bevorderen van de gezondheid van de werknemers en hun functioneren en inzetbaarheid bewaken en verbeteren, zijn de drie kerndoelen van dit PMO (periodiek medisch onderzoek). Tijdens de keuring zelf krijgt de werknemer adviezen over hoe om te gaan met werkgebonden risico s en zo nodig worden vervolgacties gepland. Keurlingen laten lengte, gewicht en bloeddruk meten, weigeren zelden een bloedname voor cholesterol en suiker en antwoorden in een vragenlijst vrijblijvend over onder meer medicijnengebruik, rook- en drinkgedrag. Keurlingen worden meer en meer geadviseerd over hun leefstijl, hun gezondheidsgedrag buiten het werk : over bewegen, roken, alcohol, voeding en ontspanning, items die zijn samengebracht in het letterwoord BRAVO. Onze artsengroep, de opdrachtgever in deze, wil een onderzoek naar de wenselijkheid en de mogelijkheden van adviseren tijdens het PAGO (periodiek arbeidsgezondheidskundig onderzoek) door de keuringsarts over leefstijl (literatuurstudie) én naar enig inzicht in de perceptie van het advies door de keurling (onderzoek). Leefstijladviezen en gedragsverandering kunnen op meerdere niveaus worden overlegd zoals bijvoorbeeld medisch en sociaal-geneeskundig, ethisch, juridisch, sociologisch, economisch. In dit onderzoek wordt hier niet op ingegaan. I.2. Vraagstelling voor het literatuuronderzoek. Uit het voorgaande volgt de vraagstelling - is adviseren over leefstijl tijdens het PAGO zinvol? - is het zinvol dat de bedrijfsarts dit doet? 8

9 Hoofdstuk II. Onderzoek II.1 Methode. In de literatuur, TBV en PubMed, ben ik op zoek gegaan naar artikelen die het nut van adviseren over leefstijl onderbouwen en naar artikelen die instrumenten beschrijven om deze adviezen te implementeren. Een artikelenreeks in TBV over vier BRAVO-onderwerpen werd de leidraad in dit onderzoek (17,18, 24, 25). In het TBV-editoriaal wordt vermeld dat er in deze context weinig evidence bestaat over O (8 ), vandaar geen vijfde artikel. In PubMed werd gezocht naar relevante literatuur. Er werd gezocht in augustus 2007 en in mei 2008 met als limits: de laatste vijf jaar en RCT. We besteden wat meer aandacht aan adviseren over de O (ontspannen): hoe omgaan met dit, vergeleken met de vier andere bravo-onderwerpen, minder tastbare item? De gebruikte zoektermen: lifestyle, epidemiologic studies, health education, patient education, prevention, stress, employee, intervention, occupational medicine, occupational health. II.2. Resultaten II.2.1. Algemeen. Adviseren over gedragsverandering is aangewezen. De belangrijkste oorzaak van een stagnerende levensverwachting (in Nederland) is ongezond gedrag (29) Met ongezond gedrag hangen volgende aandoeningen samen: diabetes mellitus type II, astma en COPD, bepaalde soorten van kanker, osteoporose, leverziekte, milde depressie en angst. Een consequentie van ongezond gedrag is overgewicht. Mensen met een gezonde leefstijl verzuimen minder (7). Langdurige begeleiding van zieken met chronische pijn en burn-out geeft vergeleken met een controlegroep (na aanvankelijk ook verbetering op pijn, depressie, stresssymptomen, vitaliteit) na 1 jaar een verbetering van het werkvermogen (4,5)). Lichaamsbeweging en preventie van overgewicht, op alle leeftijden, voorkomen/vertragen een lichamelijke achteruitgang op latere leeftijd (20). Ook een gedragsverandering voor wat betreft voeding (suikerrijk dieet is slecht)) en roken geeft een gelijkaardig resultaat(32). Nu de pensioenleeftijd verder wordt opgeschoven worden deze data ook relevant in een arbo-setting. 9

10 De bedrijfsarts bevindt zich hiervoor in een goede positie. De bedrijfsarts bevindt zich in een ideale positie om van BRAVO - interventies werk te maken, zowel door het formuleren van beleid ten behoeve van het bedrijf waar hij/zij werkzaam is, als door het informeren van de cliënt die regelmatig door hem/haar gezien wordt, bijvoorbeeld in het kader van het PAGO. (29). Veranderen van inzicht en aanpak is nodig. Bedrijfsartsen zijn experts in beroepsziekten en re-integratie, maar voor BRAVO-adviezen ad hoc alleen steunen op ervaring (8) of gezondheidsgedrag bijstellen met medicijnen (41) lijkt onvoldoende. Bedrijfsartsenactiviteit in adviseren over gedragsverandering wordt ongeveer gelijkgesteld met huisartsenactiviteit in deze(23). Een verschil is de beschikbare tijd. Vervolgacties zijn nodig. In verscheidene artikelen wordt gewezen op de noodzaak van vervolgacties. Op de hoogte zijn van risicofactoren betekent nog niet dat men zijn leefstijl wijzigt(38). De effectiviteit van een interventie is afhankelijk van de duur van de motivatie (8).Er wordt gewezen op het 7-stappenplan van NIGZ Werk en gezondheid (waarom aandacht? hoe pakt u het aan? wat is het belang? wat moet er gebeuren? de start van de activiteiten! zijn de doelen bereikt? vasthouden van de aandacht!) (27). In een artikel van Proper en van Mechelen (23) wordt gesproken over motivatie (motivatie wordt bepaald door kennis en attitude, sociale invloed en tenslotte eigen-effectiviteitsverwachting en barrières) en over de fasen in gedragsverandering: het transtheoretisch model ( TTM, met volgende fases: 1 precontemplatie, 2 contemplatie, 3 preparatie, 4 actie, 5 behoud en 7 terugval.). Belangrijk bij adviseren is om te weten in welke fase de geadviseerde zich bevindt. In dit artikel wordt eveneens gewezen op de noodzaak voor het ontwikkelen van richtlijnen. Vervolgacties moeten niet noodzakelijk door de bedrijfsarts gebeuren. De gezondheidsadviseur (36) is, onder welke naam dan ook, reeds bij verschillende arbodiensten actief tijdens spreekuren specifiek gericht op BRAVO-advisering. De literatuur schetst een positief beeld van (individuele) elektronische begeleiding (9,10) maar ook van begeleiding in groep (14). 10

11 II.2.2. Bewegen De norm De norm is dat iedere volwassene op tenminste 5 dagen per week gedurende een half uur matig actief moet zijn (24). Meer algemeen is: een tot twee keer per week inspannende lichaamsbeweging bij mensen met zittend werk (34). De literatuur Naast eigen ervaring worden (8) diverse tools vernoemd: persoonlijke voorlichting en advisering met aanbieden van concrete bewegingsprogramma s, blijvend (!) motiveren (24). Het resultaat is veelbelovend: gunstig effect op percentage lichaamsvet, op conditie, op spierkracht en lenigheid doch geen aantoonbaar effect op BMI, bloeddruk en cholesterol. Bovendien wordt een gunstige invloed gemeten op werkgerelateerde variabelen, in volgorde: arbeidstevredenheid, werkstress, productiviteit, functioneren op het werk en ziekteverzuim. Uit een ander artikel blijkt dat stimuleren van beweging belangrijker is dan voedingsadviezen en dat farmacologische interventie geen preventief effect heeft (6). II.2.3. Rookgedrag De norm Er wordt aanbevolen om in het geheel niet te roken. Ik deed geen onderzoek over de kwalitatieve en/of kwantitatieve verschillen tussen enerzijds al dan niet inhaleren en anderzijds sigaret, sigaar, pijp. De literatuur Voor bruikbare tools wordt verwezen naar de richtlijn tabaksverslaving (8), er wordt verwezen (18) naar advies op maat, individuele counseling, farmacologie (nicotine kauwgom, -pleisters, -inhaler en tabletten, nortriptyline) en er wordt verwezen naar de werkplek ( rookvrij, langduriger interventie, bereikbaarheid, collegiale ondersteuning). Of al dan niet roken al dan niet de verantwoordelijkheid is van de individuele werknemer wordt niet verder besproken. 11

12 II.2.4. Alcoholgebruik De norm Als norm wordt gesteld dat er sprake is van langdurig overmatige alcoholconsumptie bij mannen indien ze meer dan 21 glazen per week drinken en bij vrouwen indien ze meer dan 14 glazen per week drinken (17). Concreter: per week 14,8 drinks (one drink = 12 g alcohol) voor mannen en 10.6 drinks voor vrouwen, voor éénmalig drinken wordt dit: 6,6 voor mannen en 4,9 voor vrouwen(1). De literatuur Er wordt gewezen op het beschermend effect op hart en bloedvaten van 2 glazen per dag, doch tevens op de verslavende werking van alcoholgebruik en op de veiligheidsaspecten. Alcoholproblemen worden op de werkplek in een vroeg stadium ontdekt maar advies en voorlichting via de werkplek hebben weinig resultaat, dit is er wel via de eerstelijn en de gemeenschap. Motiverende gesprekstherapie is een handige tool binnen de eerstelijnsgezondheidszorg.alcoholgebruik is een stigmagevoelig onderwerp(17). Psychosociale begeleiding en/of informatie vermindert secundair ook het alcoholgebruik en de gevolgen ervan op de werkplek(3). II.2.5. Voeding en eetgewoonten De norm Overgewicht wordt gedefinieerd als een body-mass-index (BMI) tussen 25 en 29,9. Ernstig overgewicht vanaf een BMI van 30 (25). De literatuur Mogelijke gevolgen van overgewicht zijn: verhoogde kans op hart- en vaatziekten,diabetes mellitus type II, dikkedarmkanker, klachten aan bewegingsapparaat en psychische klachten ook minder productief en hoger verzuim (25). Dezelfde aspecten worden herhaald in een ander artikel: langduriger ziekteverzuim, meer arbeidsgebonden aandoeningen, hogere ziektekosten. Er wordt bovendien gewezen op synergistische effecten in deze 12

13 tussen roken en overgewicht en tussen alcohol en overgewicht en op een lager verdienvermogen, vooral bij obese vrouwen (35). Bij het adviseren kan worden gewezen op gezonde voeding: groenten en fruit, veel voedingsvezels en aangepaste vetten. De werkplek is een geschikte setting voor voedingsadvies: meer dan 60 % van de werktijd wordt op de werkplek doorgebracht dus gebruikt men minstens één maaltijd per dag op het werk. Voorlichting is de meest aangewezen interventie en men kan resultaat verwachten op ander leefstijlaspecten (vooral bewegen) en op het lichaamsgewicht, doch niet zo op bloeddruk en cholesterol(25). II.2.6. Ontspanning De norm In de door mij geraadpleegde literatuur wordt niet omschreven wat met ontspanning wordt bedoeld. Vandaar dat ik ontspanning koppel aan stress in een soort omgekeerde evenredigheid. Stress is niet alleen arbeidsgerelateerd, maar ontstaat ook, of vooral (?), binnen de sociale en privé-leefwereld van de keurling. De literatuur In de artikelenreeks over BRAVO in TBV 2006 werd een artikel over O niet weerhouden wegens gebrek aan evidence. Stress? Blijf fit en in beweging, uit het editoriaal gewijd aan deze reeks (8) is een vereenvoudigde benadering die toch wel in de literatuur is terug te vinden: twee keer per week sporten voorkomt psychische klachten (34). Chronische stressbelasting is een belangrijke pathogenetische as in het ontwikkelen van een metabool syndroom (drie van de vijf uit: abdominale vetzucht; verhoogde triglyceriden, verlaagde HDL, verhoogde bloeddruk, verstoring van de suikerstofwisseling) (12). Er zijn studies waaruit blijkt dat elektronische communicatie een handig en succesvol middel is om via de werkplek gezondheidsgedrag te wijzigen (9,10)..Bij depressie wordt telefonische screenen en behandeling aangewend (33). In deze benadering speelt de kosteneffectiviteit een grote rol. Bij PTSS biedt begeleiding via internet een duidelijke meerwaarde (11). 13

14 De onderzochte interventies zijn veelal gebaseerd op cognitieve gedragstherapie (CGT) en gebeuren vaak via elektronische weg: internet therapie bij PTSS ( 21) en bij burnout (22). CGT per computer is een behandelmethode in de eerste lijn met gunstig effect op angst en depressie (10) Cognitieve gedragstherapie samen met fysieke activiteit gaf, vergeleken met usual care, misschien per individu enige verbetering, maar zeker niet voor de onderzochte groep. Het resultaat De onderzochte Interventies zijn dus vooral gebaseerd op cognitieve gedragstherapie. Er wordt een wisselend resultaat beschreven. Zij kunnen de ontspanning verhogen (40) of ze hebben nauwelijks invloed op het verzuim (13, 28). Momenteel lopen twee studies, de ene om het resultaat van de begeleiding van psychische klachten door de bedrijfsarts te meten (26), de andere waarin interventies op de werkplek worden vergeleken met usual care(16). Tools Vast staat dat CGT, al dan niet via website of telefoon, de meest geëigende begeleiding door huisartsen is voor psychische klachten (21). Overleg met de huisarts, wat niet alleen in de richtlijnen wordt aanbevolen (42)., verloopt niet altijd even vlot en dit kan een oorzaak zijn van een minder optimale begeleiding naar werkhervatting (1). De richtlijn Psychische Problemen (42) biedt een voor de bedrijfsarts geëigend concept dat ook buiten het verzuim kan worden gebruikt. Op de werkplek werd een gunstig effect gemeten op gedragsverandering (beweging, BMI, stress, roken) met kortstondige gezondheidsinterventies indien deze vergezeld gingen óf met motiverende gespreksvoering of met een aanpak via het TTM (19). Uit verschillende studies blijkt ook dat het gunstig is om leidinggevenden te betrekken bij de begeleiding van werknemers met psychische klachten (10, 16, 31 ). 14

15 II.3. Conclusie..II.3.1 Adviseren is nuttig. Voor zover dit moet worden onderbouwd, een gezonde leefstijl biedt weliswaar geen zekerheid maar toch een grote kans op langdurig goed functioneren, zowel op lichamelijk als op mentaal vlak. De soms erg nefaste gevolgen van ongezond gedrag zijn gekend. Keurlingen wijzen op de meest adequate implementatie van de BRAVO-items is nuttig..ii.3.2 Het is zinvol dat de bedrijfsarts dit doet. Binnen de setting van een PMO of PAGO is de bedrijfsarts de eerst aangewezen professional om de keurling te adviseren over gezondheidsgedrag. Hij kent niet alleen de bedrijfsgebonden problematiek en de interventiemogelijkheden daar, maar door zijn opleiding als arts kan hij, of zou toch moeten kunnen, individuele (dreigende) problematiek die BRAVOgerelateerd is inschatten en hierover adviseren. Er werd niet onderzocht of de bedrijfsarts inderdaad meer tijd heeft om te adviseren dan bijvoorbeeld de huisarts. Er werd niet onderzocht of dit meer tijd door de werkgever die de keuring betaald zal worden geaccepteerd, en dan nog zonder dat hij enige resultaatverbintenis aan deze adviezen mag koppelen. Zal de keurling kunnen claimen dat hij nooit op meer beweging is gewezen of dat hij binnen het bedrijf nooit de mogelijkheden hiertoe heeft gehad?.ii.3.3 De BRAVO items zijn niet volledig gedefinieerd. Het BRAV-gebeuren is vrij goed omschreven. Zowel bewegen als eetgewoonten zijn goed gedefinieerd, rookgedrag en alcoholgebruik spreken bijna voor zichzelf. Praten over drinken brengt het verhaal wel snel in de sociaal-wenselijke sfeer, adviseren hierover kan als stigmatiserend worden ervaren. Interventies in deze blijven erg privacygevoelig: samen werken met de eerstelijn, buiten de bedrijfsgebonden arbo-werking, is zeker aangewezen. De middagwandeling van het kantoorpersoneel zal om verschillende redenen meer deelnemers hebben dan de wekelijkse vergadering van de P&O-actie Blauwe Knoop. De O van ontspannen is niet gedefinieerd. 15

16 De eerste vier items van het letterwoord BRAVO zijn binnen de literatuur en vaak ook binnen de praktijkervaring vrij goed gekend en kunnen vlot worden besproken. Ontspanning, stress, spanningen: werkgerelateerde problematiek kan nog worden opgevangen, van zodra de oorzaak ervan, minstens deels, buiten het werk ligt wordt de opdracht van de bedrijfsarts wat onzeker.binnen de literatuur vindt hij weinig concreets om zijn advies op te bouwen, en zeker geen tools voor bij een preventief optreden. Literatuur uit een ander vakgebied kan hier misschien een oplossing bieden..ii.3.4 Vervolgacties zijn nodig. Een belangrijke conclusie uit dit literatuuronderzoek over BRAVOadviezen is dat vervolgacties nodig zijn. Zonder vervolgacties heeft adviseren geen zin. Deze vervolgacties dienen niet noodzakelijk door de bedrijfsarts te worden uitgevoerd, maar best wel door een in de problematiek ervaren professional. Vervolgacties kunnen, naast een vervolgconsult, allerhande zijn: meegeven van folders, nasturen van brief, telefonisch of elektronisch contact, brief voor huisarts. Bij arbeidsgerelateerde problematiek wordt hier reeds ruim van gebruik gemaakt. Om het resultaat van vervolgacties te optimaliseren is het nodig dat er rekening wordt gehouden met de fase van gedragsverandering waarin een keurling zich bevindt..ii.3.5 Hoort de keurling ons advies? Vervolgacties zijn pas zinvol als de keurling weet dat er een advies is gegeven. Vandaar dat er een onderzoek werd uitgevoerd naar de perceptie van de keurling met als belangrijkste vraag: heb je een advies gehoord? 16

17 Deel II: Onderzoek Hoort de keurling een advies? 17

18 Hoofdstuk III. Onderzoeksopdracht pag. 20 III.1. Inleiding III.2. Vraagstelling pag. 21 Hoofdstuk IV.1. Methode pag. 22 IV.1.1. Het enquêteformulier Vragenlijst arts: B, R, A, V, O Vragenlijst keurling: B, R, A, V, O IV.1.2. De keuring pag. 23 IV.1.3. Populatie IV.1.4. Periode IV.1.5. Arboprofessionals pag. 24 IV.2. Respons pag. 25 IV.2.1.Algemeen IV.2.2.BRAVO Hoofdstuk V. Resultaten pag Algemeen IV.1.1. Vragenlijst van de arts. IV.1.2. Vragenlijst van de keurling. 2. Bewegen pag Rookgedrag pag Alcoholgebruik pag Voeding en eetgewoonten pag Ontspanning pag. 34 Hoofdstuk VI. Discussie pag Algemeen - beperkingen - respons pag Antwoorden van de arts 3. Bewegen pag Rookgedrag 18

19 5. Alcoholgebruik 6. Voeding en eetgewoonten pag Ontspanning Hoofdstuk VII. Conclusie. pag Hoort de keurling een advies? pag. xx 2. Heeft de keurling een advies nodig? 3. Was het advies duidelijk? 4. Gaat de keurling er gevolg aan geven. 5. De antwoorden van de arts. pag Conclusie. (Deel III: Aanbevelingen, pag. 41 ) 19

20 Hoofdstuk III: Onderzoeksopdracht. III.1. Inleiding. Binnen onze arbodienst worden dagelijks tientallen bouwvakkers uit heel Nederland gekeurd. Oorspronkelijk werd vooral arbeidsgerelateerde problematiek beoordeeld. Uit de RI&E wordt de inhoud van het PMO (periodiek medisch onderzoek) gedistilleerd. Preventie van beroepsziekten en arbeidsgebonden aandoeningen, bewaken en bevorderen van de gezondheid van de werknemers en hun functioneren en inzetbaarheid bewaken en verbeteren, zijn de drie kerndoelen van dit PMO Cardiovasculaire parameters werden van oudsher ook meegenomen. Tijdens de keuring krijgt de werknemer adviezen over hoe om te gaan met werkgebonden risico s en zo nodig worden vervolgacties gepland. Sinds kortere tijd worden ook BRAVO-adviezen gegeven. Uit een literatuurstudie blijkt dat de bedrijfsarts zich hiervoor in een goede positie bevindt, en dat naast adviseren ook hier vervolgacties nodig zijn. De keurling juist adviseren is één stap naar een gezonde leefstijl, gevolg geven aan deze adviezen is een andere stap. Daarom is het belangrijk dat de keurling dit advies heeft gehoord. Vandaar de vraagstelling voor dit onderzoek: heeft de keurling het advies gehoord? P.S. Tijdens mijn eigen werknemercontacten merk ik hoe enthousiast keurlingen reageren op het krijgen van preventief advies over hun gezondheid. Een mogelijke verklaring hiervoor distilleer ik uit gesprekken met veldpartijen (collega s, verzuimers, keurlingen, toevallige ontmoetingen) en uit mijn curriculum (waaronder een lang curriculum als huisarts in Vlaanderen en een kort verblijf bij een Nederlands gezondheidscentrum). Wie maakt waar tijd voor preventief advies? Binnen de structuur van de Nederlandse gezondheidszorg is hiervoor (nog) geen duidelijke opdracht gegeven. 20

21 III.2. Vraagstelling. De vraagstelling voor dit onderzoek is dus: heeft de keurling het advies gehoord? Er werden enkele randvragen meegenomen: had je dit advies nodig, was het duidelijk, ga je er gevolg aan geven? Ook wordt gevraagd of de keurende arts vervolgacties op de gegeven adviezen heeft gepland. Te verwachten valt dat keurlingen deze adviezen horen. Er wordt hier niet onderzocht naar hoe ze ermee omgaan. 21

22 Hoofdstuk IV.1. Methode IV.1.1. Het enquêteformulier (zie bijlage) Voor dit onderzoek werd gebruik gemaakt van een enquêteformulier: deze vragenlijst werd ingevuld direct ná de keuring. Leefstijl werd in de vragenlijst omschreven als: bewegen, roken, alcoholgebruik, voeding en eetgewoonten, ontspanning. Deze 5 onderwerpen werden op zich niet apart gedefinieerd maar wel afzonderlijk bevraagd. Vragen werden aan de keurende arts en aan de keurling gesteld. De keurling kreeg vier vragen. Vraag één was een algemene vraag over leeftijd, geslacht en functie: al dan niet behorend tot het UTA-personeel (kantoor). Vraag twee: hierin werd leefstijl summier gedefinieerd en werd gevraagd of de keurling behoefte had aan advies over leefstijl. In vraag drie worden de vijf BRAVO onderwerpen genoemd en over elk onderwerp wordt telkens gevraagd of a.de keurling hierover vandaag een advies heeft gekregen b. het nodig was c. het duidelijk was d. hij er gevolg aan zal geven? Vraag vier was een open vraag: heeft u adviezen nodig over andere onderwerpen dan deze vijf vorige? De arts werd gevraagd of hij - enerzijds een advies had gegeven telkens over bewegen, roken, alcoholgebruik, eetgewoonten en ontspanning en - anderzijds een vervolgactie had gepland voor telkens een van deze vijf items. De vragenlijsten waren gekoppeld aan kleuren: de bijvoorbeeld groen gekleurde lijst van de arts hoorde bij de groen gekleurde lijst van de keurling. Per keuringsdag waren 11 formulieren (= 11 verschillende kleuren) beschikbaar. Er werden nooit meer dan 10 bouwvakkers gekeurd per dag ( minimum = 1, maximum =10 ) 22

23 IV.1.2. De keuring. Bij een keuring werkt een DA ( doktersassistente) samen met een KA ( keurend arts). Tijdens het eerste deel van de keuring voert de DA een aantal biometrische tests uit (lengte en gewicht, visus, audiogram, ecg, spirometrie). Hierbij werd nu ook gevraagd of de keurling wou meewerken aan dit onderzoek en werd de vragenlijst aan het fysieke dossier toegevoegd. De KA voert het tweede deel van de keuring uit met inzage in het fysieke dossier, interpretatie van de biometrische gegevens, nakijken van een algemene vragenlijst over de persoonlijke gezondheid en de werkbeleving. Hierna krijgt hij zijn deel van het enquêteformulier en wordt het andere deel aan de keurling overhandigd, beiden beantwoorden de vragen separaat en deponeren de documenten in een doos. IV.1.3. Populatie De onderzoeksgroep bestond uit bouwvakkers die zich op voorstel en vraag van hun branche uiteindelijk vrijwillig aanmeldden voor het PAGO (periodiek gezondheidskundig onderzoek, een brancheterm voor PMO). Bouwvakkers onder de 40 jaar kunnen hier om de 4 jaar aan deelnemen, vanaf 40 jaar om de twee jaar. Binnen deze populatie zijn er meer mannen dan vrouwen, ook binnen het utapersoneel, die niet noodzakelijk een hoger opleidingsniveau hebben maar wel, en dit vaak op basis van jaren ervaring, binnen een hoger niveau functioneren. Het onderzoek werd gevoerd op vier locaties uit onze regio Zuid : Den Bosch, Tilburg, Eindhoven, Geleen. De keurlingen wonen in deze regio (postcode woonplaats / postcode keuringslocatie). Chauffeurskeurlingen, intrede- of aanstellingskeurlingen, personen die om een of andere reden (tijdelijk) niet werken, keurlingen uit een andere branche worden niet meegerekend. IV.1.4. Periode Het onderzoek liep van september 2007 tot januari Er werden geen twee periodes vergeleken. In de zomer van 2008 werden de onderzoeksresultaten verzameld en verwerkt.. 23

24 IV.1.5. Arboprofessionals De enquêteformulieren werden uitgedeeld aan de DA s en via hen verspreid bij keurlingen en KA en. De DA verzamelde de ingevulde formulieren en stuurde ze terug naar één centraal punt. Daar kon zij ook terecht voor overleg, vragen en bijsturen. Aan dit onderzoek werkten vier verschillende DA s en negen verschillende KA en mee (vijf bedrijfsartsen, vier basisartsen).op drie vestigingen was er één vaste DA, op een vierde vestiging werkte én de eigen DA én de DA Tilburg.Vijf vaste artsen keurden op drie vestigingen, op een andere vierde vestiging was er tijdelijk geen vaste KA en waren uiteindelijk vier verschillende artsen actief. Al deze elementen werden niet meegenomen in de resultaten van dit onderzoek: de perceptie van de keurling zal waarschijnlijk worden beïnvloed door onder meer de persoonlijkheid en attitude van de DA en van de KA, maar dit werd in het onderzoek niet gemeten. 24

25 Hoofdstuk IV.2. Respons IV.2.1.Algemeen 209 (= 19 keer 11) formulieren werden uitgedeeld, 194 keerden (gedeeltelijk) ingevuld terug. 14 formulieren werden nooit aan een keurling overhandigd ( einde van de reeks en/of te verwarrend om te mengen bij een volgende reeks), slechts één keurling verdween zonder de documenten in te vullen of in ieder geval zonder ze af te geven, geen enkele keurling weigerde medewerking. Hierbij moet wel gezegd worden dat de DA s een enkele keer op eigen initiatief niet nader omschreven exclusiecriteria hanteerden. De respons van 99,48 % wordt verklaard door de wijze van aanbieden op een gunstig moment door goed ingelichte en overtuigde DA s. De blanco documenten en de ene non-respondent worden verder niet meegenomen in de statistische verwerking. IV.2.2. BRAVO Niet alle vragen werden volledig beantwoord: zie grafiek 1. Van de 194 respondenten-keurlingen antwoordden er op alle vier vragen (advies gehoord, nodig, duidelijk, gevolg? ) over respons totaal Rookgedrag voeding advies nodig Bewegen Alcoholgebruik ontspanning geen advies nodig o Bewegen 107 (55,2 %), o Roken 100 (51,4 %), o Alcoholgebruik 97 (50 %), o Voeding 100 (52 %) o Ontspanning eveneens 101 (52 %). Grafiek 1: respons op vraag 3 en antwoord op vraag 2 25

26 Hoofdstuk V: Resultaten V.1. Algemeen V.1.1. Vragenlijst van de arts. Vraag één : Deze keurling heb ik geadviseerd (summier of uitgebreid telt niet mee in dit onderzoek) over Bewegen: 59 (62 %) ja en 36 neen Rookgedrag: 37 (43,5 %) ja en 48 neen Alcoholgebruik: 14 (18 %) ja en 62 neen Voeding: 29 (36 %) ja en 51 neen Ontspanning: 22 (27,5 %) ja en 58 neen Deze resultaten worden ook in paragraaf V.2 tot en met V.6 meegenomen. Vraag twee: Ik heb voor deze keurling een vervolgactie gepland in verband met Bewegen: 5 (59 keurlingen kregen advies) Rookgedrag: 3 (37 keurlingen kregen advies) Alcoholgebruik:0 (geen) Voeding: 1 ( 29 keurlingen kregen advies) Ontspanning: 4 (22 keurlingen kregen advies) V.1.2. Vragenlijst van de keurling. Samenstelling van de populatie: Van de194 respondenten waren er 4 vrouwen, allen uta-personeel, 2 geboren in 1967 of later. Er waren 190 mannelijke deelnemers, 54 waren geboren in 1967 of later, 20 mannen hoorden bij het uta-personeel en hiervan waren er 11 ouder dan 40 jaar (zie grafiek 2 hieronder).in ons onderzoek werden geen verschillen gevonden in de resultaten tussen ouder of jonger dan 40 jaar noch tussen al dan niet uta-personeel. Naast het verwijzen naar aantallen kan een verklaring voor deze laatste vaststelling kan zijn dat uta-personeel voor een groot deel gerekruteerd wordt uit de niet-uta-groep nadat ze een aantal jaren werkervaring hebben opgedaan. 26