Advies. Visie 2050 van de Vlaamse Regering. Brussel, 30 november 2015

Transcriptie

1 Advies Brussel, 30 november 2015 SERV_ _visie2050_ADV.docx Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen Wetstraat 34-36, 1040 Brussel T info@serv.be

2 . Adviesvraag: Visie Een langetermijnstrategie voor Vlaanderen Adviesvrager: Geert Bourgeois - Vlaams minister van Buitenlands Beleid en Onroerend Erfgoed Ontvangst adviesvraag: 28 september 2015 Adviestermijn: 1 december 2015 Decretale opdracht: SERV-decreet 7 mei 2004 art. 20 (SAR-functie) Goedkeuring raad: 30 november 2015 Contactpersoon: Peter Van Humbeeck - pvhumbeeck@serv.be 2

3 De heer Geert BOURGEOIS Minister-president van de Vlaamse Regering Vlaams minister van Buitenlands Beleid en Onroerend Erfgoed Martelaarsplein BRUSSEL contactpersoon ons kenmerk Brussel Peter Van Humbeeck SERV_ _visie2050_ADV_pvhkv 30 november 2015 SERV-advies visie 2050 van de Vlaamse Regering Mijnheer de minister-president Op 28 september vroeg u de SERV om advies over de ontwerpvisie 2050 van de Vlaamse Regering. Hierbij vindt u, na een situering, het advies van de SERV. Het betreft een advies op hoofdlijnen. Er wordt geen gedetailleerde inhoudelijke commentaar gegeven. De aandacht gaat vooral naar de verdere stappen. De reden is enerzijds dat, zoals u weet 1, de SERV tegen begin 2016 een platformtekst 2030 voorbereidt met de visie van de sociale partners op de belangrijkste sociaal-economische uitdagingen en opportuniteiten voor de toekomst. Anderzijds geldt dat de concrete vertaling van de visie 2050 naar de praktijk, en dus de werkzaamheden die vanaf 2016 worden opgestart, uiteraard het belangrijkste zijn. Situering In het regeerakkoord heeft de Vlaamse Regering zich geëngageerd om een langetermijnbeleid te voeren om de noodzakelijke transities in de samenleving te versnellen. Daartoe plande de Vlaamse Regering de opmaak van een transversale beleidsnota in aanvulling op de beleidsnota s voor de verschillende beleidsdomeinen. In die transversale beleidsnota wil men komen tot een gedragen visie 2050 voor Vlaanderen op een aantal cruciale transitieprioriteiten. Hoe dat zal gebeuren en wat de uitgangspunten zijn, werd opgenomen in een conceptnota die de Vlaamse Regering op 27 februari 2015 goedkeurde en op 3 maart 2015 aan de SERV en de strategische adviesraden ter informatie werd overgemaakt. Het kabinet van de minister-president en het departement Kanselarij en Bestuur trokken het proces in samenwerking met andere beleidsdomeinen. Men beoogde samenwerking (co-productie) met en het nodige draagvlak en engagement te krijgen bij de belangrijkste maatschappelijke 1 Cf. het onderhoud dat u hierover had met het Dagelijks Bestuur van de SERV op 18 november SERV_ _visie2050_ADV.docx Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen Wetstraat 34-36, 1040 Brussel T info@serv.be

4 actoren: de SERV-partners, de Verenigde Verenigingen, de VVSG, de VVP en de strategische adviesraden. Vervolgens heeft er op 27 mei 2015 een workshop plaatsgevonden met de voormelde actoren en op 3 juni 2015 een workshop met allerhande andere stakeholders. Daarop zijn het vooropgestelde proces en de contouren duidelijker geworden. De transversale beleidsnota bevat een analyse van megatrends, een gewenste langetermijnvisie voor 2050 met langetermijnkansen en uitdagingen, een selectie van prioritaire transitieprocessen (prioriteiten voor de komende jaren die bijdragen aan het realiseren van de visie, die inspelen op de geïdentificeerde kansen en uitdagingen en waarvoor een transitieaanpak noodzakelijk is) en een aangepast governancemodel om deze transities en systeeminnovaties te realiseren. Deze transversale beleidsnota geldt tevens als decretaal voorziene Vlaamse langetermijnstrategie voor duurzame ontwikkeling. Na de septemberverklaring werd een formele adviesvraag gesteld aan de SERV en de strategische adviesraden. Aan het Voorzitterscollege werd gevraagd om een voorstel te doen voor de concrete uitwerking van het voorgestelde nieuwe governancemodel voor elke transitieprioriteit. Begin 2016, na de adviezen, zal de Vlaamse Regering verder in overleg treden met de sociale partners (in de schoot van VESOC) en de Verenigde Verenigingen. Er zou worden afgerond met een door de Vlaamse Regering goedgekeurde transversale beleidsnota en eventueel een ondertekening door de verschillende partners van een engagementsverklaring of afsprakenkader, globaal of per transitieprioriteit. Nood aan lange termijnvisie en -strategieontwikkeling In diverse adviezen is de SERV steeds voorstander geweest van lange termijn visievorming en geïntegreerd beleid. In het huidige tijdgewricht is dat misschien meer dan ooit het geval. In deze legislatuur moeten de finale stappen worden gezet in de realisatie van de doelstellingen die in het Pact 2020 werden vastgelegd. Het Pact 2020 weerspiegelt de gezamenlijke langetermijnvisie, -strategie en -acties van de Vlaamse Regering, de sociale partners en andere middenveldorganisaties. Voor enkele belangrijke doelstellingen moeten er in de komende jaren nog grote stappen vooruit worden gezet. Maar een perspectief tot 2020 volstaat niet om de welvaart en het welzijn op langere termijn veilig te stellen en de noodzakelijke beleidskeuzes daarvoor te maken. Voor heel wat terreinen in de samenleving geldt dat zonder blik op de (mondiale en lokale) langere termijn en de onderlinge samenhangende ontwikkelingen in de technologie, economie, arbeidsmarkt, demografie, natuurlijke hulpbronnen de aanpak van tal van maatschappelijke uitdagingen ineffectief dreigt te zijn en hierdoor kansen worden gemist. Die ontwikkelingen lijken zich in steeds sneller tempo te voltrekken en kunnen een sterk disruptief karakter hebben op de economie en samenleving. Het gaat om belangrijke transities of paradigma shifts : grote maatschappelijke verschuivingen die zich voltrekken, met verstrekkende gevolgen op diverse terreinen, en die men probeert te vatten onder noemers zoals vierde industriële revolutie, het tweede 4

5 machinetijdperk, digitale economie, internet of things, fabrieken van de toekomst, klimaatverandering, vergrijzing, superdiversiteit, multipolariteit, enz. De uitdaging is om op deze ontwikkelingen in te spelen, waar mogelijk ze mee te sturen, de kansen en opportuniteiten die ze bieden te benutten, de bedreigingen af te wenden. Dit vergt gecoördineerde inspanningen en vernieuwing op alle belangrijke domeinen: arbeidsmarkt en onderwijs, economie en innovatie, energie en omgevingsbeleid, fiscaliteit en begrotingsbeleid, sociale bescherming en armoedebeleid, effectieve en efficiënte overheid, En dat binnen een context die in toenemende mate complex, verweven, onzeker en veranderlijk is. De SERV verwelkomt dan ook dat de Vlaamse Regering hier bijzondere aandacht wil voor hebben via de opmaak van een visienota/transversale beleidsnota Bemerkingen bij het opzet van de visienota 2050 De voorgelegde ontwerp visienota 2050 bevat een aantal goede analyses, uitgangspunten en ideeën. In het bijzonder herkent de SERV zich ook in de visie dat de Vlaamse overheid het beoogde transitiebeleid niet alleen kan realiseren en dat systeeminnovatie pas mogelijk is in partnerschap met en met de steun van de belanghebbenden. De transversale beleidsnota omvat echter enkel een langetermijnvisie Concretere acties of doelstellingen richting 2030 vallen buiten het bestek van de nota is, ondanks grote onzekerheden op zo n lange termijn, voor sommige beleidsvraagstukken een relevante tijdshorizon voor analyse, maar als leidraad voor concrete acties minder geschikt. Zonder vertaalslag van de visie 2050 naar concretere doelstellingen en ambities richting 2030 en koppeling met de beleidsagenda van de huidige regering riskeert het initiatief heel vrijblijvend en een puur intellectuele oefening te worden. De vraag is dus waartoe de gemaakte analyse en voorgestelde visie 2050 moeten dienen, wat de volgende stappen zijn, en door wie, hoe en wanneer daarover wordt beslist. Volgens de SERV moeten lange termijn visievorming en strategieontwikkeling in nauwe samenwerking met de stakeholders gebeuren zodat er een brede gedragenheid over legislaturen heen kan zijn. Via co-productie, samen met de stakeholders, moet worden gewerkt aan gemeenschappelijke doelstellingen voor 2030 op goed gekozen prioritaire actieterreinen, die zorgen voor een duidelijke richting en referentiekader voor het beleid van de komende jaren. De visienota van de Vlaamse Regering stelt terecht dat daarvoor een evolutie nodig is van een vijfjarenplanning naar een legislatuuroverschrijdende langetermijnaanpak met realistische tussendoelen waarop kortetermijnactieplannen worden geënt (p. 62). Het huidige Pact 2020 kan dienen als een voorbeeld van zo n aanpak. Het voorstel van de Vlaamse Regering lijkt daar ver van af te staan, zowel inhoudelijk als qua governance. Ten eerste is er geen echt gezamenlijk traject en partnerschap met de stakeholders. Een workshop en adviesvraag zijn geen co-productie. De gevolgde werkwijze laat weinig ruimte voor interactie. De Vlaamse Regering / Vlaamse overheid houdt de pen, beslist waarover, met wie, wanneer en hoe wordt gepraat en heeft het laatste woord. Dit staat haaks op de 5

6 ambitie om te komen tot engagement van de partners en op de inhoud van de visienota 2050 zelf waar cocreatie en betrokkenheid kernwoorden zijn in de toekomstvisie. Ten tweede lijkt het niet de bedoeling om te komen tot gemeenschappelijke doelstellingen voor 2030 op goed gekozen prioritaire (en ook transversale) actieterreinen. Er komen roadmaps voor zeven afgebakende transitieprioriteiten. Die zeven thema s zijn op zich allemaal relevant, maar ze bieden niet de transversale benadering die werd vooropgesteld. Ze zijn, misschien op het eerste na (omgaan met disrupties), eerder sectoraal dan transversaal, en de verdere vertaling naar roadmaps riskeert sterk sectoraal te worden ingevuld. In elk geval is het momenteel zeer onduidelijk hoe die roadmaps er zullen uitzien, wat hun relatie tot enerzijds de visienota 2050 en anderzijds het lopende beleid zal zijn, en op welke wijze (en welke) stakeholders zullen worden betrokken. Het voorstel van governancemodel gaat blijkbaar uit van een zeer grote vrijheid om per transitiethema de verdere stappen en aanpak vorm te geven. Men wil geen uniforme werkwijze voor het al dan niet starten met een systeemanalyse of visieopmaak, het al dan niet bepalen van transitiepaden of roadmaps, het al dan niet focussen op experimenten, het al dan niet gebruiken van aangeboden tools, enz. Men wil geen blauwdruk voor structuren: het kan gaan om een kernteam, een stuurorgaan, een coördinatiegroep, een transitiearena, leergemeenschappen, online gemeenschappen, enz. Er zal (wellicht) geen centrale monitoring zijn, en ook de communicatie zou per transitieprioriteit gebeuren. Voor een deel is dat verdedigbaar omdat de thema s onderling verschillen qua beginsituatie, kennis, noden, bestaande structuren Maar zoals het nu is uitgetekend, bestaat een reëel risico op verwatering of recuperatie door wat reeds loopt ( business as usual ), en wordt het moeilijk om het overzicht te houden of de opvolging te organiseren. In het bijzonder zal het volgens de SERV moeilijk zijn om binnen de uitgetekende governancestructuur voldoende medewerking en engagement van de belangrijkste stakeholders te bekomen. Problematisch in dat verband is ook dat er nauwelijks betrokkenheid van de belangrijkste stakeholders voorzien is in de bovenbouw voor de operationalisering van de visie 2050, en al zeker niet voor SERV of andere raden. Anders dan bij het lopende Pact 2020, waar bv. de selectie en opvolging van de indicatoren in samenspraak tussen de Vlaamse Regering en sociale partners in de SERV (en andere organisaties) gebeurt, is er in die bovenbouw enkel een plaats voorzien voor één externe persoon per transitieruimte van buiten de overheid, in een voorzitterscollege plus, die afkomstig zal zijn uit bedrijven, kennisinstellingen, financiële instellingen, of burgers en verenigingen. Bijsturing nodig Volgens de SERV is er samengevat een groot risico dat, zoals nu opgezet, de langetermijnstrategie Visie 2050 een project van de huidige Vlaamse Regering wordt dat te weinig gedragen is door de belangrijkste stakeholders en de ambitie van een legislatuuroverschrijdende langetermijnaanpak niet kan waarmaken. De SERV vraagt bijgevolg een grondige bijsturing van het proces. Er moet ruimte komen voor een gezamenlijk traject, met een volwaardige en evenwaardige plaats voor het maatschappelijk middenveld, dat moet leiden tot breed gedragen doelstellingen voor 2030 op 6

7 goed gekozen prioritaire actieterreinen die zorgen voor een legislatuuroverschrijdende langetermijnaanpak met realistische tussendoelen waarop kortetermijnactieplannen worden geënt als marsrichting en referentiekader voor het beleid van de komende jaren. In de uitvoering daarvan kan, zoals in eerdere adviezen van de SERV verdedigd, op sommige terreinen een transitieaanpak gericht op grote systeeminnovaties nodig of nuttig zijn, maar als governancemodel voor het gehele lange termijnbeleid richting 2030 hebben ook andere benaderingen en werkwijzen hun plaats. In dat verband meent de SERV ook dat het opzet er niet mag toe leiden dat de realisatie van de doelstellingen van het Pact 2020 uit het oog wordt verloren. Het Pact 2020 stelt nog meerdere uitdagingen die voor de maatschappij van heden een concrete opstap kunnen vormen in de richting die in zeer algemene bewoordingen is terug te vinden in de visienota De SERV wil de daad bij het woord voegen en zijn verantwoordelijkheid nemen. Daarom bereidt de SERV momenteel een platformtekst 2030 voor die, vanuit een sociaaleconomische bril, rekening houdend met de Vlaamse bevoegdheden en in het licht van de grote sociaal-economische trends en uitdagingen op langere termijn, een algemene visie en krachtlijnen wil formuleren voor de Vlaamse beleidsagenda voor de komende vijftien jaar op een aantal sociaal-economische kernterreinen. Die platformtekst is bedoeld als uitgestoken hand naar de beleidsverantwoordelijken (Vlaamse Regering, Vlaams Parlement, Vlaamse administratie) en andere middenveldorganisaties. Ten eerste om erop te reflecteren en om die aan te vullen. Ten tweede om er vervolgens samen de schouders onder te zetten en ermee aan de slag te gaan. De sociale partners hopen dan ook dat de Vlaamse Regering de verdere stappen zal zetten in samenspraak met de sociale partners na het reeds voorziene overleg op VESOC in januari 2016, zodat de werkzaamheden van de SERV en de Vlaamse Regering kunnen samensporen. Hoogachtend Pieter Kerremans administrateur-generaal Caroline Copers voorzitter 7