COGNITIEVE PROBLEMEN BIJ PATIËNTEN MET BORSTKANKER

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "COGNITIEVE PROBLEMEN BIJ PATIËNTEN MET BORSTKANKER"

Henriette Kuipersё
8 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 COGNITIEVE PROBLEMEN BIJ PATIËNTEN MET BORSTKANKER SANNE SCHAGEN NEUROPSYCHOLOOG ANTONI VAN LEEUWENHOEK JAAP REIJNEVELD NEUROLOOG VUmc DE NAAKTE WAARHEID

2 ONZE HERSENEN BEVATTEN 50 miljard neuronen (zenuwcellen): voor ontvangen, geleiden en overdragen van signalen Veelvoud hiervan aan gliacellen (astrocyten, oligodendrocyten, ependymcellen, microglia): voor structuur, zenuwgeleiding, schoonmaak Zeer uitgebreid vaatstelsel voor zuurstof en glucose

(astrocyten, oligodendrocyten, ependymcellen, microglia): voor structuur,

3 ONZE HERSENEN Grijze stof: Cellichamen van de zenuwcellen, de dendrieten en de korte axonen Witte stof: gemyeleniseerde axonen

4 NEURONEN / ZENUWCELLEN cellichamen vormen grijze stof: hersenschors, diepe kernen axonen vormen witte stof: subcorticaal Oligodendrocyten: produceren myeline, de witte stof rond axonen, essentieel voor impulsgeleiding geleiding ongemyeliniseerd axon 1 meter/seconde geleiding gemyeliniseerd axon > 100 meter/seconde

myeline, de witte stof rond axonen, essentieel voor impulsgeleiding geleiding

5 WITTE STOF VERBINDINGEN executieve functies herkennen en Jlexibel ontgaan met belangen visuele object- en gezichtsherkenning in kleur Figuur 3-3 Schema van de voornaamste corticocorticale routes, geprojecteerd op het oppervlak van de mediale hemisfeer (A) én het verband met cognitieve en gedragscategorieën op het laterale oppervlak (B).

voornaamste corticocorticale routes, geprojecteerd op het oppervlak van de mediale

6 ONZE HERSENEN initiatief planning (ont-)remming taal spierkracht gevoel lichaam, ruimtelijke oriëntatie visuele prikkels geheugen/taal coördinatie gevoel en kracht lichaam oogbewegingen, slikken ademhaling, bloeddruk, hartslag

visuele prikkels geheugen/taal coördinatie gevoel en

7 COGNITIE METEN Cognitieve functies = kennende functies geheugen aandacht en concentratie snelheid van handelen, informatie verwerken en reageren uitvoerende functies (zoals planning & organisatie, initiatie, inhibitie en flexibiliteit van gedrag)

informatie verwerken en reageren uitvoerende functies (zoals

8 VRAAG: Klachten over cognitie staan gelijk aan cognitieve problemen Waar Niet waar

9 ZELFRAPPORTAGE FUNCTIONEREN Zelfrapportage Cognitief functionren obv tests

10 STOORNIS KLACHTEN

11 OORZAKEN VAN COGNITIEVE PROBLEMEN BIJ VROUWEN MET BORSTKANKER THINK - PAIR SHARE

12 OORZAKEN VAN COGNITIEVE PROBLEMEN BIJ VROUWEN MET BORSTKANKER Vermoeidheid Depressie, angst Kankerbehandeling Andere medicatie Co-morbiditeit Ziekte zelf

13 VRAAG: Belangrijkste cognitieve klachten van borstkanker patiënten zijn geheugen- en concentratieklachten Waar Niet waar

14 BELANGRIJKSTE KLACHTEN Geheugenproblemen Mijn huis hangt vol post-its om me te helpen herinneren waar dingen liggen, wanneer ik afspraken heb, wanneer verjaardagen zijn Het gevoel dat alles meer moeite/inspanning kost Automatische processen vereisen nu volle aandacht

afspraken heb, wanneer verjaardagen zijn Het gevoel dat alles meer

15 VRAAG: Cognitieve klachten komen het meest frequent voor na de diagnose borstkanker en tijdens de behandeling Waar Niet waar

16 LITERATUUR Cognitieve klachten komen in alle fases van de diagnostisch en behandelproces voor 23-90% rapporteert cognitieve klachten (NKI studies: 20-60%) Toename (in ernst) cognitieve klachten na chemotherapie Klachten kunnen tot tientallen jaren na CT aanhouden

klachten (NKI studies: 20-60%) Toename (in ernst) cognitieve

17 LATE GEVOLGEN

18 BORSTKANKER EN WERK

19 CASUS PATIËNTE X 55 jarige vrouw mammacarcinoom, chemotherapie, tamoxifen Verwijzing naar neuroloog Werkzaam als manager in een ziekenhuis Getrouwd, twee kinderen

20 CASUS PATIËNTE X Niet meer op oude cognitieve niveau na behandeling Geeft aan nog wel te kunnen compenseren, maar loopt op haar tenen Patiënte moet meer gestructureerd te werk gaan, wat tijd kost Tevens rapporteert patiënte problemen met de oriëntatie (Ze vindt zich zelf terug op wegen waarvan ze zich afvraagt hoe zij daar is gekomen)

gestructureerd te werk gaan, wat tijd kost Tevens rapporteert patiënte problemen

21 TMT Word fluency TOL Digit span Corsi block-tapping 15 words Visual reaction time Grooved pegboard

22 NEUROPSYCHOLOGISCH ONDERZOEK Geheugenproblemen (inprenten) Aandachtsproblemen (alleen bij complexe taken) Problemen met planning, overzicht verkrijgen, en flexibel switchen Geen verhoogde scores op angst/depressie vragenlijst Wel verhoogde scores op vermoeidheidvragenlijst Passend bij? Advies?

23 NEUROPSYCHOLOGISCHE STUDIES : 80 neuropsychologische studies die gekeken hebben naar de relatie tussen chemotherapie niet gericht op de hersenen en het cognitief functioneren van borstkanker patiënten Wefel & Schagen 2012, 2015

24 BORSTKANKER EN CHEMOTHERAPIE Subgroep laat cognitieve problemen zien na chemotherapie (17%-70%; AvL studies max 30%) Kernproblemen: leren en geheugen, executief functioneren, snelheid van info verwerking Wordt lang na chemotherapie nog waargenomen, maar precieze traject nog onduidelijk

25 VRAAG: Wat zijn risicofactoren voor het ontwikkelen van cognitieve problemen na chemotherapie? Wie is kwetsbaar?

26 RISICOFACTOREN Soort behandeling? Gecombineerd met endocriene behandeling? Leeftijd, cognitieve reserve, opleiding, angst, depressie vermoeidheid, menopause? Maar. kleine aantallen, en dus moeilijk om betrouwbaar uitspraak te doen

27 VRAAG: Cognitieve problemen kunnen door een direct neurotoxisch effect van chemotherapie veroorzaakt worden Waar Niet waar

28 stem cell MECHANISMES Myeline schade Verminderde neurogenesis progenitor lineage restricted progenitor cells Ene mechanisme sluit andere niet uit Invloed van: regime, dosis, timing Individuele verschillen Oligodendrocyte Astrocyte Neuron ER IS NOG HEEL VEEL NIET BEKEND

29 STUDIE VAN DEPREZ EN COLLEGA S

30 LABORATORIUMSTUDIES Veel gebruikelijke chemotherapeutica hebben nadelige effecten op neurobiologie en het gedrag Toxiciteit omvat celdood en onderdrukking van celdeling (hippocampus, SVZ) en schade aan de witte stof banen Interventie mogelijk

31 WAT KAN JE ZELF DOEN?

32 THERAPEUTISCHE MOGELIJKHEDEN 2 niveaus van herstel: - Herstel op neurologisch niveau (plasticiteit brein) - Herstel op psychologisch niveau Hieruit volgend 2 stromingen binnen de revalidatie Herstel op niveau van hersenen restauratieve stroming Herstel op psychologisch niveau compensatoire stroming kan ook leiden tot veranderingen op niveau hersenen

33 RESTAURATIEVE STROMING. KUN JE JE HERENEN TRAINEN? BBC: Bang goes the theory mensen volgden 6 weken lang een braintraining programma bestaande uit spelletjes We found no evidence that the benefits of playing brain training games transfer to other brain skills. In lijn met andere onderzoeken op dit gebied Ook het beschermend effect van een cognitief stimulerende leefstijl (puzzelen, schaken, krant lezen etc) is nog niet duidelijk aangetoond

34 COMPENSATOIRE STROMING. KUN JE JE HERSENEN BETER GEBRUIKEN? Aanleren van externe of interne strategieën is effectief EXTERN: Herinneringsbriefjes Agenda Vaste plek voor spullen INTERN: Concentreren Visualiseren Associëren Dergelijke strategieën beogen: compensatie en hulpmiddelen voor veelvoorkomende alledaagse cognitieve problemen Geen algemene verbetering

35 INTERVENTIES - RE-MIND APP

36 INTERVENTIES - RE-MIND APP

37 INTERVENTIES - RE-MIND APP

38 INTERVENTIES Pharmacotherapie methylphenidaat, Modafinil, Donepezil, Fluoxetine, Memantine Cognitieve en gedragsinterventies Cognitieve revalidatie (psycho-educatie, compensatiestrategieën, cognitieve prostheses) Aanpassingen in werk Slaap, beweging Psychosociale Interventies Identificeren en omgaan met distress (psychotherapie, support groepen)

39 PATIËNTE X - ADVIES Passend bij chemotherapie en het zoeken naar een nieuwe balans na diagnose kanker Individueel begeleidingstraject op basis van cognitieve module

40 ENQUÈTE ARTSEN/VERPLEGING OVER MATE VAN KENNIS EN VOORLICHTING Kennis identiek en voldoende niet optimaal (incidentie, rol npo/verwijzing) Onduidelijk wie wat verteld heeft Verschillende informatie 70% noemt voorafgaand aan behandeling Vaak in context van klachten van psychische aard en/of vermoeidheid

41 TAKE HOME MESSAGE Waarde van chemotherapie overduidelijk Goede voorlichting over bijwerkingen noodzakelijk Cognitieve problemen komen vaak voor Chemotherapie heeft hier een aandeel in Andere factoren kunnen ook een rol spelen Klachten zijn vaak mild maar kunnen interfereren met dagelijks leven en werk Onderzoek is in volle gang naar oorzaak, risicofactoren en behandelmogelijkheden Behandelmogelijkheden moeten beter toegankelijk zijn Moet ook duidelijk worden wanneer hulp ingezet kan worden Inbreng patiënten onmisbaar

Vergelijkbare documenten

COGNITIEVE PROBLEMEN BIJ PATIËNTEN MET BORSTKANKER

COGNITIEVE PROBLEMEN BIJ PATIËNTEN MET BORSTKANKER SANNE SCHAGEN NEUROPSYCHOLOOG ANTONI VAN LEEUWENHOEK JAAP REIJNEVELD NEUROLOOG VUmc ONZE HERSENEN BEVATTEN 50 miljard neuronen (zenuwcellen): voor ontvangen,