naam datum Op OnderZoek in het Verzetsmuseum Leven in bezet Nederland

Transcriptie

1 naam datum Op OnderZoek in het Verzetsmuseum Leven in Nederland

2 Voor de Tweede Wereldoorlog NEDERLAND IN DE JAREN 30 1 Armoede Voor de Tweede Wereldoorlog wonen er 9 miljoen mensen in Nederland. Kijk naar de filmbeelden op de wand. Lees de tekst naast de hand. Wat is juist? In Nederland is er gelukkig geen armoede. Veel mensen zijn arm, werkloos en ontevreden. Nederland in de jaren dertig De Nederlandse samenleving in de jaren voorafgaand aan de Duitse inval op 10 mei 1940 wordt geteisterd door een economische crisis; kent grote verschillen tussen arm en rijk; is opgedeeld in verschillende politieke en religieuze zuilen die ieder hun eigen politieke partij hebben, hun eigen kranten, verenigingen en zelfs scholen; ontleent trots aan nationale symbolen die boven de politiek staan: de KLM, de Zuiderzeewerken, het Concertgebouw, het Nederlandse voetbalelftal; gelooft in de kracht van een leger dat na 1900 nauwelijks is gemoderniseerd; wordt via tientallen kranten geïnformeerd over de toenemende oorlogsdreiging; en vertrouwt erop dat het wel zal loslopen. The Netherlands during the thirties Dutch society during the years prior to the German invasion of May 10th 1940 is in the grips of an economic crisis; sees big discrepancies between the poor and the rich; is divided into different political and religious pillars, each with its own political party, newspapers, clubs and even schools; takes pride in national symbols that transcend politics: the KLM [Royal Dutch Airlines], the Zuiderzeewerken [damming and draining project], the Concertgebouw Orchestra, the Dutch football team; has faith in the strength of an army that has undergone little modernization since 1900; is informed by dozens of newspapers about the growing threat of war; trusts that things will sort themselves out. 2 Komt er oorlog? In de krant staan dreigende berichten. Schrijf drie landen op die in de kranten - koppen staan: Maak deze krantenkoppen af: Het verschrikkelijke lot der Duitsche leger rukt binnen. in Duitschland 3 De inval Loop door naar de rode vitrine met filmbeelden. De Duitsers willen dat Nederland zich overgeeft. Ze bombarderen een van de grootste steden van Nederland. Zo heet die stad: 4 In de krant ALGEMEEN HANDELSBLAD Wat is het grote nieuws? Nederland Op de foto staat Koningin. DE NIEUWE DAG Onze soldaten hebben gestreden met een moed, die zal blijven. DE STANDAARD De koninklijke familie en de regering verlaten Nederland. Ze zijn naar deze stad gegaan: Wist jij Dat? In 1933 wordt Hitler de baas van Duitsland. Er worden meteen concentratie kampen gebouwd om mensen in op te sluiten die het niet met hem eens zijn. 2

3 Duitsgezind of door Duitsland In oorlog met Duitsland Duitsgezind of door Duitsland LONDEN AMSTERDAM DUINKERKEN BERLIJN PARIJS in oorlog met Duitsland ROME WARSCHAU MOSKOU belangrijke slag periode 1 mei februari 1941 Duitsland verovert europa 1 Aardig?! In het begin van de ting gedragen de Duitse soldaten zich best netjes. Ze hopen dat de Nederlanders daardoor de kant van Duitsland zullen kiezen. Welk nieuws over de krijgsgevangenen* staat er in de krantenknipsels? * De Nederlandse soldaten die door de Duitsers gevangen zijn genomen. Onze jongens naar! Zouden de Nederlanders dit aardig hebben gevonden van de Duitsers? Ja Nee Ik weet het niet DUITSLAND VEROVERT EUROPA! Mei Februari Veranderingen Aan allerlei dingen kun je zien dat Nederland is door de Duitsers. Een Duitse soldaat wil naar het station (Bahnhof). Welke kant moet hij op? Linksaf Rechtsaf 3 Verzet Al snel is er een beetje verzet tegen de ting. Uit protest wordt bijvoorbeeld O.Z.O op de muren geschilderd. O.Z.O betekent: Oranje* Zal O Duitsland verovert Europa! Mei 1940 februari 1941 In 1940 beginnen Duitse troepen een groot offensief om Europa te veroveren. Op 10 mei vallen ze het Germany overruns Europe! neutrale Nederland binnen. Het Nederlandse leger May February 1941 houdt langer stand dan verwacht. Na vier dagen strijd wordt Rotterdam gebombardeerd. De Duitsers dreigen dat andere steden zullen volgen. Nederland In 1940 German troops begin a major offensive to geeft zich over. De koninklijke familie en de regering overrun Europe. On May 10th they invade the wijken uit naar Engeland. Netherlands, which had declared itself neutral. The Dutch army holds on longer than was expected. De Nederlanders zijn geschokt door de inval. After four days of fighting, Rotterdam is bombed. Maar de ting lijkt mee te vallen. De ters The Germans threaten that other cities will follow. gedragen zich correct. Ze hopen de Nederlanders The Netherlands surrender. The royal family and als Germaans broedervolk te winnen voor het the government go into exile in England. nationaal-socialisme. Als gebaar van goede wil laten zij de Nederlandse krijgsgevangenen vrij. The Dutch are shocked by the invasion, but the occupation doesn t seem all that harsh. The occupiers De opmars van nazi-duitsland lijkt niet te stuiten. behave properly, hoping to win over the Dutch being Na de overgave van Frankrijk in juni 1940 staat part of the Germanic brotherhood to National Engeland alleen in de strijd. Veel Nederlanders Socialism. As a gesture of good will they release the denken dat zij zich moeten neerleggen bij de situatie. Dutch prisoners of war. There appears to be no stopping the advance of Nazi Germany. After the French had surrenderd in June 1940, Great-Britain finds itself alone in the struggle. Many Dutch believe they should reconcile themselves to the situation. * Met Oranje wordt het Nederlandse Koningshuis bedoeld, het Huis van Oranje. Ook met speldjes laat je zien dat je tegen de ting bent. Zou Truus (uit de film) zo n speldje op haar jas durven dragen? Ja Nee Misschien 4 Eens met Hitler Politieke partijen worden verboden. Alleen de NSB, die het eens is met Hitler, mag blijven bestaan. De leider heet Anton 5 Jeugd Kinderen van NSB ers worden lid van de Jeugdstorm, de jeugdafdeling van de NSB. Ze horen veel positiefs over nazi-duitsland en Hitler. Vul de titel van het boek aan: Moeder vertel nog eens wat van Wist jij Dat? In Duitsland is er de Hitlerjugend (Hitlerjeugd). Bijna alle kinderen vanaf 10 jaar worden er lid van. Ze worden opgevoed om Hitler te bewonderen en te gehoorzamen. 3

4 Duitsgezind of door Duitsland In oorlog met Duitsland Duitsgezind of door Duitsland LONDEN AMSTERDAM BERLIJN PARIJS in oorlog met Duitsland ROME WARSCHAU LENINGRAD belangrijke slag EL ALAMEIN MOSKOU Vichy-Frankrijk/ onder Duitse invloed STALINGRAD frontlijn november 1942 periode 2 maart april 1943 duitse opmars stagneert DUITSE OPMARS STAGNEERT! 1 Bewijs Iedereen vanaf 15 jaar moet een bewijs bij zich hebben. Zo kunnen de Duitsers de mensen beter in de gaten houden. Maart April Verboden voor Joden worden door de Duitse ters gedis crimi neerd en buitengesloten. Kijk op de tijdbalk. 14 september 1941 Joden mogen niet meer op komen. Duitse opmars stagneert! Maart april 1943 In juni 1941 vallen de Duitsers de Sovjet-Unie binnen. In december verklaren ze de oorlog aan de Verenigde Staten. Engeland krijgt er daardoor twee machtige bondgenoten bij. In West-Europa wordt niet meer gevochten. De strijd in Noord-Afrika verloopt wisselend, maar eindigt met een Duitse nederlaag in september In Rusland wordt de Duitse opmars in januari 1943 bij Stalingrad gestuit. Nederland wacht met spanning op een geallieerde invasie. Ter verdediging bouwen de ters vanaf mei 1942 verdedigingswerken langs de kust: de Atlantik-Wall. De hele Nederlandse kuststrook wordt hiervoor ontruimd. Tegelijkertijd blijven de ters verwoede pogingen doen om Nederland tot een nationaal-socialistische samenleving om te vormen. Steeds meer Nederlandse instellingen worden onder nationaalsocialistische leiding gebracht. German advance stagnates! March April 1943 In June 1941 the Germans invade the Soviet Union. In December they declare war on the United States. This gives England two powerful allies. Fighting ceases in Western Europe. The conflict in Northern Africa has its ups and downs, but it ends with a German defeat in September The German advance in Russia is halted at Stalingrad in January Holland anxiously awaits an Allied invasion. In May 1942 the occupiers begin building defensive works along the coast the Atlantik-Wall. The entire Dutch coastal region is evacuated. At the same time, the occupiers continue to make frantic efforts to turn the Netherlands into a National Socialist society. More and more Dutch institutions are brought under National Socialist leadership. 1 oktober 1941 Joodse kinderen moeten naar aparte. 3 mei 1942 Joden moeten een op hun kleding dragen. Stel je voor Welke van de drie bovenstaande dingen zou jij het ergste vinden? Zet daar een kruisje voor. 3 Vervalst De joodse Simon Wallach krijgt van het verzet een vals persoonsbewijs. Vergelijk het echte en valse persoonsbewijs. Kruis de verschillen aan: J Naam Geboortedatum Stempel van de gemeente Handtekening Wat denk je, draagt hij nog een ster op zijn kleren? Nee, natuurlijk niet. Ja, dat is verplicht. 4 Deportatie Ruim twee jaar na het begin van de ting begint de deportatie*. 93 keer rijdt er een trein met ongeveer 1000 joden van kamp Westerbork (Drenthe) naar vernietigingskampen in het oosten, zoals * deportatie: het wegvoeren van de joden en Sobibor (Polen). 4

5 5 Op de bon Als je een brood wilt kopen heb je een bon nodig. Zo wordt het weinige brood eerlijk verdeeld. Naast een bon heb je ook geld nodig om te betalen. Noem drie dingen die ook op de bon zijn: Er is te weinig rubber. De achterband is daarom gemaakt van. 6 Propaganda De nazi s maken reclame voor hun ideeën. Bijvoorbeeld: A. De NSB* is een goede partij. B. De joden worden vernietigd. C. Je bent dapper als je bij de Jeugdstorm** gaat. Bekijk de posters en zet de juiste letter bij de plaatjes. * NSB: De Nederlandse partij die voor Hitler is. ** Jeugdstorm: jeugdafdeling van de NSB Wist jij Dat? De nazi s hebben 6 miljoen joden vermoord. In Nederland leefden voor de oorlog joden. Daarvan zijn er vermoord. 5

6 Duitsgezind of door Duitsland In oorlog met Duitsland Duitsgezind of door Duitsland LONDEN AMSTERDAM BERLIJN PARIJS in oorlog met Duitsland ROME WARSCHAU LENINGRAD MOSKOU KOERSK belangrijke slag frontlijn juni 1944 periode 3 mei mei 1944 de oorlogskansen keren OORLOGS KANSEN 1 Staken De oorlogskansen keren. Duitsland lijkt de oorlog te verliezen. KEREN! Steeds meer Duitse mannen moeten het leger in. Er zijn steeds meer mannen uit de te landen nodig om te werken in Duitsland. Ook Nederlandse mannen moeten zich melden. Wat gebeurt er dan? Mei Mei 1944 Bekijk de landkaart bij A. a Veel mensen gaan staken (stoppen met werken), want ze zijn het er niet mee eens. Ze vinden het niet leuk, maar niemand protesteert. B Bekijk de posters bij B. De Duitsers treden hard op; er vallen veel doden. De oorlogskansen keren! Mei mei 1944 Waar Niet waar Na hun overwinning bij Stalingrad dringen Russische troepen de Duitsers terug. De Engelsen veroveren de heerschappij in de lucht. Duitse steden ondergaan zware bombardementen. Hitler zweept de bevolking op om zich in de Totalkrieg tot het uiterste in te spannen. De Duitse mannen trekken massaal naar het Oostfront. Arbeidskrachten uit de te landen moeten de Duitse oorlogsindustrie draaiende houden. In Nederland wordt de bevrijding snel verwacht. De weerspannigheid neemt toe. Nederlandse mannen die in Duitsland moeten werken, duiken op grote schaal onder. De Duitsers geven hun pogingen op om Nederland voor zich te winnen. Zij gaan over tot intimidatie en geweld. War tide is turning! May May 1944 After their victory at Stalingrad, Russian troops drive the Germans back. The English gain supremacy of the air, and German cities are subjected to heavy bombing. Hitler stirs the population on to an all-out effort in Totalkrieg [Total War]. There is a massive move of German soldiers to the Eastern Front. Labour forces from occupied countries are put to work to keep the German war industry going. People in the Netherlands expect the liberation to happen soon. Defiance increases. Dutch men forced to work in Germany go into hiding on a grand scale. The Germans abandon their attempts to win the Netherlands over. They switch to intimidation and violence. 2 Werken in Duitsland Mannen tussen de 18 en 40 jaar moeten zich melden voor werk in Duitsland. Wat vindt het verzet? Meld je maar. Melden? Dat nooit! Wat zou jij doen? Ik zou onderduiken* en niet in Duitsland gaan werken. Ik zou naar Duitsland gaan. Als je niet gaat en wordt opgepakt, heb je een veel groter probleem. Ik weet niet wat ik zou doen. * onderduiken: je verstoppen voor de Duitsers 3 Hulp aan onderduikers Veel mensen moeten onderduiken: joden, verzetsmensen en heel veel mannen die niet in Duitsland willen werken. Er zijn veel onderduikplekken nodig. Aantal onderduikers in 1944: (tekstbord 3.7, links naast de voordeur). Bel aan en luister. Is er iemand die wil helpen? Ja Nee Zou jij iemand helpen? Ja, natuurlijk! Ja, maar alleen iemand die ik ken. Nee, veel te gevaarlijk. Dat weet ik niet. 6

7 4 Verzet Bekijk hier wat verzetsmensen doen. Bijvoorbeeld: A. Verraders doodschieten B. Valse persoonsbewijzen maken C. Gebouwen in brand steken D. Onderduikers helpen Zet de juiste letter bij de foto. 5 vrouwen Vrouwen vervoeren spullen voor het verzet. In de kinderwagen: In het zwangerschapskorset: 6 Verzetskranten Er worden veel verzetskranten gedrukt. Het goede nieuws in de verzetskrant Het Parool van 1 mei 1945: Nazi- stort roemloos ineen Bevrijding van West- nabij. Verzetskranten zijn verboden door de Duitsers. Veel mensen willen de kranten tóch lezen. Waarom, denk je? Wat vind je de beste naam voor een verzetskrant? De Waarheid Trouw Vrij Nederland (vul zelf in) Wist jij Dat? Voor het drukken van deze kranten is veel moed nodig. Op het drukken van verzetskranten staat de doodstraf. 7

8 In oorlog met Duitsland Duitsgezind of door Duitsland LONDEN AMSTERDAM ARNHEM WARSCHAU BERLIJN NORMANDIE ARDENNEN PARIJS BOEDAPEST in oorlog met Duitsland ROME LENINGRAD belangrijke slag MOSKOU op 5 mei 1945 nog in Duitse handen periode 4 juni mei 1945 duitsers teruggedreven DUITSERS TERUG GEDREVEN! 1 Invasie Deze mensen zijn al bevrijd. Waar wonen ze? Noord-Nederland Zuid-Nederland JUNI MEI 1945 Duitsers teruggedreven! Juni mei 1945 Op 6 juni 1944 begint eindelijk de langverwachte invasie. Amerikaanse en Britse troepen komen in Normandië aan land. Op 4 augustus bereiken ze Parijs, op 3 september Brussel. De bevrijding van Nederland lijkt nabij. Maar na mislukte luchtlandingen bij Arnhem stokt de geallieerde opmars bij de Rijn. Het grootste deel van Nederland moet nog tot mei 1945 op de bevrijding wachten, tijdens een winter vol ontberingen. De omgeving van Arnhem wordt na de luchtlandingen geëvacueerd. In West-Nederland heerst hongersnood. De Duitsers treden steeds harder op. Ze dwingen Nederlandse mannen om Duitse verdedigingslinies aan te leggen. Op verzetsacties volgen harde vergeldingsmaatregelen. Germans driven back! June May 1945 On June 6th 1944 the long-awaited invasion finally begins. American and British troops come ashore in Normandy. On August 4th they reach Paris, and on September 3rd Brussels. The liberation of the Netherlands seems to be close. But after failed airborne landings near Arnhem, the Allied advance comes to a halt at the Rhine. The bulk of the Netherlands will have to wait until May 1945 to be liberated, in a winter of hardship. After the airborne landings, the area around Arnhem is evacuated. Dire food shortages afflict the western part of the Netherlands. The Germans become increasingly ruthless. They force Dutch men to lay German defence lines. Resistance actions are followed by harsh reprisals. 2 Hongerwinter In de laatste winter hebben vooral de mensen in het westen van het land het zwaar. Bijna alles is op: voedsel, gas, elektriciteit, water, kolen voor de kachel. Zoek in de keuken twee dingen die in de hongerwinter worden gegeten. 1. bollen 2. bieten Druk op de 2 e knop van boven. Bekijk het filmpje (45 sec). Ook kinderen verzamelen brandstof: van de trein gevallen kolen en. 3 Droppen Het verzet wil meehelpen met de bevrijding. De Britse luchtmacht dropt wapens. In de vitrine zie je: 1. parachute 2. lamp 3. Wist jij Dat? Tijdens de hongerwinter maken mensen uit de steden hongertochten naar het platteland. Ze proberen geld of spullen te ruilen voor voedsel. 4 Verzet Deze sleutels heeft Gerrit van der Veen (uit de film) gebruikt om: zijn vrienden uit de gevangenis te bevrijden. bonkaarten voor onderduikers te stelen. Dit is wel / niet gelukt. 8

9 De bevrijding! 1 Bevrijd Vanaf maart 1945 wordt de rest van Nederland bevrijd. Er wordt hard gevochten. Op 5 mei geven de Duitsers zich over. Iedereen is blij met de komst van de bevrijders. Van welke twee landen zie je de vlaggen vooraan op de poster? Feest? Niet iedereen viert feest. Bekijk de foto s en zet de juiste letter erbij. A. Joden die terugkeren uit de kampen hebben vaak niets meer en veel familieleden zijn vermoord. B. NSB ers, zoals de ouders van Wim (uit de film), worden opgepakt en gevangen gezet. C. Sommige verzetsmensen hebben zoveel ergs meegemaakt dat ze geen zin hebben in feest. NEDERLAND BEVRIJD! Nederland bevrijd! Vanaf maart 1945 veroveren geallieerde troepen het nog te deel van Nederland. Daarbij wordt zwaar gevochten en veel schade aangericht. Pas op Liberation comes to 5 mei geven de Duitse troepen zich over. Er volgen the Netherlands! chaotische dagen, waarin nog doden vallen. Tegelijk wordt overal de herwonnen vrijheid From March 1945 onwards Allied troops begin uitbundig gevierd. De hele zomer zijn er feesten. capturing those parts of the Netherlands still under occupation, with heavy fighting and much damage Duizenden Nederlanders melden zich aan voor de inflicted. Only on May 5th do the German troops strijd tegen Japan in Nederlands-Indië. De Tweede surrender. Chaotic days follow in which people are Wereldoorlog is pas voorbij als Japan in augustus still killed. At the same time, the recovered freedom capituleert. is celebrated with exuberant festivities that go on throughout the Summer. Ongeveer foute Nederlanders worden gevangengezet. Hun berechting duurt enkele jaren. Thousands of Dutchmen sign up to fight against Ten slotte worden 34 Nederlanders geëxecuteerd, Japan in the Netherlands East Indies. The Second onder wie NSB-leider Mussert. World War is only over when Japan capitulates in August. Honderdduizenden politieke gevangenen, vervolgden en tewerkgestelden keren terug naar Nederland. Approximately 120,000 Dutch collaborators are put Opvang is er nauwelijks. Er is weinig begip voor de in prison. Their trials continue for several years. traumatische ervaringen van de joodse overlevenden. In the end, 34 Dutch people are executed, including Veel verzetsmensen raken teleurgesteld in de NSB leader Mussert. naoorlogse politiek. Eind jaren veertig vermindert de aandacht voor de oorlogsperiode. Nederland richt Hundreds of thousands of political prisoners, victims zich op de wederopbouw van het verwoeste land. of persecution and forced labourers return to the Netherlands. There are very few repatriation facilities set up to receive them and there is very little understanding for the traumatic experiences of Jewish survivors. Many members of the resistance become disappointed with post-war politics. Interest in the war dwindles as the forties draw to a close and the ravaged Netherlands concentrates on reconstruction. 3 Weer terug Lees het verhaal van Lien Lisser. Ze is als achtjarig joods meisje teruggekeerd uit een concentratiekamp. Hoe wordt ze in Nederland ontvangen? Iedereen is blij dat ze nog leeft. Sommige kinderen zijn erg bot tegen haar. Het maakt de mensen niets uit. Wat vind jij van deze reactie? 4 Verzet Jezelf een vraag stellen Daarmee begint verzet En dan die vraag Aan een ander stellen Remco Campert, dichter Tegen welk onrecht van nu zou jij je willen verzetten? Wist jij Dat? Elk jaar op 4 mei om acht uur s avonds is heel Nederland twee minuten stil om de doden te herdenken. Op 5 mei is het feest. 9

10 extra opdrachten De antwoorden op de vragen hieronder vind je in de buurt van het bijbehorende groene tekstbord. Het tekstbord heeft een nummer en een titel. Bijvoorbeeld: in periode 1 ga je naar tekstbord 1.6 niet voor publicatie en naar 1.8 staakt, staakt, staakt. Daar kun je de vragen maken. Periode 1 Duitsland verovert Europa! 1.6 Niet voor publicatie Nederlanders mogen alleen naar radioprogramma s luisteren die goedgekeurd zijn door de Duitsers. Andere radiozenders worden gestoord. Het germanenfilter wordt uitgevonden om stiekem toch naar Radio en de te luisteren. 1.8 Staakt, staakt, staakt Lees het groene tekstbord. Na de Februaristaking: denken de Nederlanders nog steeds dat de Duitse ting wel mee zal vallen. wordt voor steeds meer mensen duidelijk dat de ters niet zo vriendelijk en correct zijn. Periode 2 Duitse opmars stagneert 2.5 Moppen tegen de moffen Schrijf de twee leukste spotnamen op voor Adolf Hitler. Taal Spotnaam. Taal Spotnaam. Wat vind jij van zo n vorm van verzet? Bladerboek Lees in het bladerboek het verhaal van Truus van der Zwaag. Zij vertelt dat ze niet zo moedig was. Blader door naar het verhaal van Miep Roestenburg. Was zij moedig? Ja / Nee, want : Periode 3 De oorlogskansen keren 3.2 Radio s onder de vloer De Nederlanders mogen niet meer naar de radio luisteren. Ze moeten hun radio inleveren (zie de wandfoto). Stiekem wordt er wel naar de radio geluisterd. Kijk in de vitrine. Het kleinste radiootje zit verstopt in een. 3.6 De grens over Spionnen sturen geheime informatie naar Engeland. Dat doen ze met een zendkoffertje. Dit zendkoffertje was van. 10

11 3.11 Lezen en doorgeven! Zoek het kastje over Anton de Kom in de ruimte met de drukpersen. Voor welk illegaal blad (verzetskrant) werkte hij? De Waarheid / De Vonk / Het Parool Daaronder zie je het kastje over de krant Trouw. Zou jij hetzelfde hebben besloten als Wim Speelman? Ja / Nee / Weet niet, omdat: Periode 4 Duitsers teruggedreven 4.3 Spoorwegstaking De Nederlandse regering in Londen roept in september 1944 op tot een spoorwegstaking. Het doel is het vervoer van Duitse soldaten te stoppen. Zoek in het bladerboek het verhaal van Henk Das. Vindt hij de spoorwegstaking een succes? Ja / Nee, want 4.5 Verzet in de laatste fase Kijk in het gaatje in de wand. Amsterdammers stierven van honger. Nu de treinen niet meer rijden gaat veel verzetswerk op de fiets. Bekijk de kaart. Welke route wordt het vaakst gereden? Amsterdam Den Haag Amsterdam - Alkmaar De bevrijding Schaarste Ook na de oorlog is er nog een lange tijd gebrek aan van alles. Tweedehands spullen worden opnieuw gebruikt. Zoek het vergiet en de po (om in te plassen!). Ze zijn gemaakt van. 11

12 PUZZEL Jongeren hebben tijdens de ting allerlei spotnamen voor Hitler bedacht in verschillende talen. Los de puzzel op. Welke - zogenaamd Chinese - spotnaam lees je van boven naar beneden? Let op: een IJ bestaat uit twee letters! 1. Deze man is de baas in Duitsland. 2. Plaats die op 14 mei 1940 wordt gebombardeerd. 3. Dit heb je, naast geld, nodig om eten te kopen. 4. Vanuit dit land komen de uitzendingen van Radio Oranje. 5. Uit dit kamp in Drenthe vertrekt elke dinsdag een trein naar kampen in Oost-Europa. 6. Dit moet je vanaf 15 jaar bij je hebben. 7. Het drukken en verspreiden hiervan is streng verboden. 8. Dit moet je doen als je niet in Duitsland wilt werken. 9. Zo wordt de winter van genoemd. 10. In dit Duitse kamp in Polen zijn de meeste Nederlandse joden vermoord. 11. Stoppen met werken om te laten zien dat je het ergens niet mee eens bent. 12. Nederlandse politieke partij die het eens is met Hitler en zijn nazi-partij. 13. Zo wordt 5 mei genoemd. Colofon tekst en samenstelling Verzetsmuseum Amsterdam grafische vormgeving Zwaar Water Jarno Aafjes Concept & Design druk i-drukker fotografie Jeroen de Nijs Verzetsmuseum Amsterdam Plantage Kerklaan CX Amsterdam info@verzetsmuseum.org