UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT DIERGENEESKUNDE. Academiejaar

Transcriptie

1 UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT DIERGENEESKUNDE Academiejaar VERGELIJKENDE STUDIE VAN ALTERNATIEVEN VOOR CHIRURGISCHE CASTRATIE VAN BIGGEN door Maire DULOS Promotoren: Kaat Verplanken Literatuurstudie in het kader Prof. dr. Lynn Vanhaecke van de Masterproef 2016 Maire Dulos

2

3 Universiteit Gent, haar werknemers of studenten bieden geen enkele garantie met betrekking tot de juistheid of volledigheid van de gegevens vervat in deze masterproef, noch dat de inhoud van deze masterproef geen inbreuk uitmaakt op of aanleiding kan geven tot inbreuken op de rechten van derden. Universiteit Gent, haar werknemers of studenten aanvaarden geen aansprakelijkheid of verantwoordelijkheid voor enig gebruik dat door iemand anders wordt gemaakt van de inhoud van de masterproef, noch voor enig vertrouwen dat wordt gesteld in een advies of informatie vervat in de masterproef.

4 UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT DIERGENEESKUNDE Academiejaar VERGELIJKENDE STUDIE VAN ALTERNATIEVEN VOOR CHIRURGISCHE CASTRATIE VAN BIGGEN door Maire DULOS Promotoren: Kaat Verplanken Literatuurstudie in het kader Prof. dr. Lynn Vanhaecke van de Masterproef 2016 Maire Dulos

5 VOORWOORD Mijn allereerste stage voor mijn studie diergeneeskunde, in de derde bachelor voor het vak Omgaan met dieren, liep ik bij een groot varkensbedrijf. Een heel leerzame stage, waarbij we op een bepaald ogenblik ook biggen moesten castreren. Onverdoofd. Dit maakte grote indruk op mij en dit heeft mijn interesse in deze procedure, of beter gezegd: in de mogelijke alternatieven hiervoor, aangewakkerd. Vandaar ook mijn keuze om mijn Masterproef te wijden aan een vergelijkende studie van alternatieven voor chirurgische castratie van biggen. Voorafgaand aan deze literatuurstudie wil ik graag mijn dank betuigen aan iedereen die heeft bijgedragen aan het tot stand komen van dit werk. Hierbij wil ik beginnen bij Kaat Verplanken, mijn promotor, die mij ontzettend goed heeft begeleid, mijn werk grondig heeft nagekeken en mij heeft voorzien van veel bruikbare tips en opmerkingen. Ook gaat mijn dank uit naar mijn copromotor Lynn Vanhaecke, die eveneens mijn literatuurstudie met toewijding heeft doorgenomen en mij hierbij veel nuttige informatie heeft meegegeven. Naast mijn promotoren wil ik mijn vriend, ouders en vrienden bedanken voor het meedenken, hun luisterend oor en vooral voor alle motiverende woorden.

6 INHOUDSOPGAVE SAMENVATTING INLEIDING WAAROM CASTREREN? WAT IS BERENGEUR? WAAROM ALTERNATIEVEN NODIG? MOGELIJKE ALTERNATIEVEN LITERATUURSTUDIE CHIRURGISCHE CASTRATIE Procedure Praktische haalbaarheid Praktische bevindingen en tijdsbesteding Welzijn en gedrag van het varken Welzijn Gedrag Diergezondheid Voederconversie Vleeskwaliteit Berengeur Karkas- en vleeskwaliteit CHIRURGISCHE CASTRATIE MET PIJNBESTRIJDING OF VERDOVING Procedure Pijnbestrijding Lokale anesthesie Algemene anesthesie met gas Praktische en economische haalbaarheid Praktische bevindingen en tijdsbesteding Kostprijs Welzijn van het varken IMMUNOCASTRATIE Principe en procedure Testesontwikkeling en functie Praktische en economische haalbaarheid Praktische bevindingen en tijdsbesteding Kostprijs Welzijn en gedrag van het varken Welzijn Gedrag Diergezondheid... 14

7 2.3.5 Voederconversie Vleeskwaliteit Berengeur Karkas- en vleeskwaliteit AFMESTEN VAN INTACTE BEREN Procedure Praktische en economische haalbaarheid Praktische bevindingen en tijdsbesteding Kostprijs Welzijn en gedrag van het varken Welzijn en gedrag Voederconversie Vleeskwaliteit Berengeur Karkas- en vleeskwaliteit Reductiemaatregelen Methoden voor detectie van berengeur HOUDING VAN DE VARKENSHOUDER TEGENOVER DE ALTERNATIEVEN HOUDING VAN DE CONSUMENT TEGENOVER DE ALTERNATIEVEN BESPREKING REFERENTIELIJST... 26

8 SAMENVATTING Jaarlijks wordt in Europa zo n 83% van de mannelijke varkenspopulatie chirurgisch gecastreerd, waarbij het merendeel van de ingrepen wordt uitgevoerd zonder anesthesie en/of analgesie. De voornaamste reden voor het uitvoeren van deze castratie is het risico op het voorkomen van berengeur in het vlees afkomstig van intacte beren. Dit is een onaangename geur en smaak die vrijkomt bij het verhitten van varkensvlees afkomstig van deze dieren. De componenten verantwoordelijk voor berengeur zijn onder andere androstenon, skatol en indol, welke worden opgeslagen in het vetweefsel van de varkens. Omwille van het gebrek aan dierenwelzijn bij de biggen die deze procedure ondergaan wordt onverdoofd chirurgisch castreren vanaf 2018 afgeschaft en moet de castratie vanaf 2012 worden uitgevoerd met pijnbestrijding. De deadline 2018 benadrukt de urgentie voor onderzoek naar verschillende alternatieven voor chirurgische castratie. Drie alternatieven lijken op dit moment relevant voor de varkenshouderij in de toekomst: chirurgische castratie met verdoving en/of pijnstilling, immunocastratie en het afmesten van intacte beren. Uitgezonderd van chirurgische castratie met pijnstilling, waarbij de extra tijd- en arbeidskosten dit alternatief praktisch moeilijk uitvoerbaar maken, zijn de andere alternatieven praktisch haalbaar. Hiernaast blijken de verschillende alternatieven ook alle drie economisch haalbaar te zijn. Op het gebied van welzijn biedt chirurgische castratie met enkel pijnstilling niet veel meerwaarde, terwijl de andere alternatieven wel een duidelijke verbetering van het dierenwelzijn veroorzaken gezien de stress en pijn van de castratieprocedure hierbij wordt weggenomen. Echter kan wel worden gesteld dat het welzijn van intacte beren op latere leeftijd weer verminderd kan zijn omwille van het mogelijke agressieve en seksuele gedrag van deze dieren. De voorkeur van de varkenshouders lijkt in eerste instantie nog steeds uit te gaan naar onverdoofd chirurgisch castreren van biggen, wegens de efficiënte preventie van berengeur en ongewenst gedrag. De varkenshouders lijken niet bereid extra kosten te maken voor elk van deze alternatieven, maar zijn milder over mogelijke extra kosten als blijkt dat consumenten bereid zijn deze te dragen. Naar de houding van consumenten tegenover de verschillende alternatieven is nog niet veel onderzoek gedaan, wel lijkt er nog veel onwetendheid te heersen onder de consumenten over immunocastratie en het afmesten van intacte beren. Aan elk van de alternatieven kleven dus verschillende voor- en nadelen en deze beïnvloeden de voorkeuren voor de alternatieven van producenten, verwerkers, verkopers en consumenten. TREFWOORDEN: Alternatieven chirurgische castratie Anesthesie Analgesie Immunocastratie Afmesten intacte beren 1

9 1. INLEIDING 1.1 WAAROM CASTREREN? Jaarlijks worden in Europa ongeveer 100 miljoen varkens chirurgisch gecastreerd. Dit komt neer op zo n 83% van de totale populatie mannelijke varkens. Op dit moment gebeurt deze chirurgische castratie nog voornamelijk zonder anesthesie of pijnstilling (Fredriksen, Johnsen & Skuterud, 2011). Historisch gezien waren er verschillende redenen om mannelijke dieren gehouden voor vleesproductie te castreren. Enkele van deze redenen zijn een hogere vetaanzet bij gecastreerde dieren, betere hanteerbaarheid van castraten (Prunier et al., 2006), preventie van ongewenste voortplanting, het verminderen van vechten en ongewenst gedrag en bij varkens tevens het voorkomen van berengeur (Rault et al., 2011). Vlees met berengeur is niet gewenst bij afnemers van varkensvlees en het is zelfs wettelijk verboden vlees met afwijkende geur te commercialiseren (Vlaamse overheid, Beleidsdomein Landbouw en Visserij, 2012). Ook brengt varkensvlees met berengeur negatieve consumentenreacties met zich mee (Bonneau et al., 1992). Om deze reden worden in de meeste Europese landen, met uitzondering van Ierland, Spanje en het Verenigd Koninkrijk, mannelijke biggen op jonge leeftijd chirurgisch gecastreerd. Op deze manier worden problemen met berengeur voorkomen wanneer hogere slachtgewichten bereikt worden (EFSA, 2004). Uit onderzoek van Fredriksen et al. (2011) is gebleken dat chirurgische castratie uitgevoerd door de boer zonder het gebruik van anesthesie in de meeste landen nog steeds het meest voorkomend is. Op deze vorm van castreren, zonder gebruik te maken van pijnstilling of anesthesie, komt echter steeds meer kritiek omwille van de zorgen omtrent het dierenwelzijn van deze biggen. Om deze redenen wordt chirurgische castratie bij biggen vanaf 2018 dan ook afgeschaft (Europese verklaring, 2010). 1.2 WAT IS BERENGEUR? Berengeur is een onaangename geur die soms wordt ervaren bij het verhitten van varkensvlees afkomstig van niet-gecastreerde, mannelijke varkens. De hoofdcomponenten verantwoordelijk voor berengeur zijn androstenon, skatol en indol, welke opgeslagen worden in het vetweefsel van intacte beren (Fig. 1) (Xue et al., 1997; Jaros et al., 2005; Zamaratskaia et al., 2008). Fig. 1: Productie, opslag en eliminatie van androstenon (Xue et al., 1997) 2

10 Androstenon (Fig. 2) is een steroïd dat geproduceerd wordt door de Leydig cellen in de testes en is verantwoordelijk voor een urine- of zweetachtige geur (Dijksterhuis et al., 2000). Skatol en indol (Fig. 3 en 4) zijn fermentatieproducten afkomstig van de microbiële degradatie van tryptofaan in de dikke darm van de varkens (Zamaratskaia et al., 2008). Beiden zijn verantwoordelijk voor een mest-achtige geur (Dijksterhuis et al., 2000). Fig. 2: Moleculaire structuur van androstenon Fig. 3: Moleculaire structuur van skatol Fig. 4: Moleculaire structuur van indol Naast androstenon en skatol zijn er nog verschillende bijkomende componenten beschreven die in meer of mindere mate bijdragen aan het voorkomen van berengeur. Enkele van deze componenten zijn fenolische componenten (Patterson, 1968), andere Δ-16 steroïden (EFSA, 2004), androstenolen (Brooks & Pearson, 1989), 4-fenyl-3-buten-2-one (Rius & Garcia-Reguerio, 2001), styrene en 1,4- dichlorobenzene (Rius, Hortós & Garcia-Reguerio, 2005). Berengeur wordt door veel consumenten als storend ervaren (Heid & Hamm, 2014). Niet elk karkas afkomstig van niet-gecastreerde mannelijke varkens bevat echter berengeur. Bovendien blijkt de waarneming van berengeur door verschillende individuen zeer variabel te zijn. Bij eenzelfde stuk vlees kan door de ene persoon berengeur worden ervaren, terwijl dit bij een andere persoon niet het geval is (VBLV, 2012). Deze variabiliteit in de detectie van berengeur bleek ook uit een subjectieve sensorische test, uitgevoerd door Xue & Dial (1997). Bekaert et al. (2011) toonden eveneens aan dat de waarneming van en gevoeligheid voor berengeur verschilt naargelang persoon, geslacht en leeftijd. Zo lijken in Vlaanderen 51.1% van de vrouwen en 38.4% van de mannen gevoelig te zijn voor de berengeurcomponent androstenon en lijkt de gevoeligheid af te nemen met de leeftijd. 1.3 WAAROM ALTERNATIEVEN NODIG? De afgelopen jaren is er steeds meer kritiek op het proces van onverdoofde chirurgische castratie van biggen. Dit vanwege het gebrek aan welzijn bij de biggen die de ingreep ondergaan en omdat het steeds duidelijker wordt dat de prevalentie van berengeur lager is dan vaak werd gedacht (VBLV, 2012). Volgens de EFSA (2004) komt berengeur voor bij slechts 2 tot 3% van de intacte beren en ook uit een onderzoek uitgevoerd door Aluwé et al. (2015) blijkt de gemiddelde prevalentie van berengeur bij intacte beren 3% te zijn. Vroeger werd er vanuit gegaan dat zeer jonge biggen minder pijn zouden voelen, omdat het zenuwstelsel van deze dieren nog niet volledig ontwikkeld zou zijn (VBLV, 2012). Verschillende onderzoeken hebben echter aangetoond dat dit niet het geval is. Zo zijn de testes en de huid van het 3

11 scrotum geïnnerveerd door nociceptoren, waardoor onverdoofde castratie zeer waarschijnlijk pijnlijk en stressvol is (Prunier et al., 2006). Bovendien zorgen pijn en discomfort tijdens de procedure voor gedragsveranderingen die duidelijk zijn in de dagen na de chirurgische castratie (Llamas Moya et al., 2008). Er is dus sprake van acute pijn geïnduceerd door de procedures en chronische pijn durend van enkele uren tot dagen of weken (Rault et al., 2011). Er kan daarom gesteld worden dat hoe moeilijk pijnmeting bij dieren ook is, men niet om de bewijslast heen kan dat castreren zonder verdoving en zonder pijnbestrijding voor biggen een pijnlijke en stressvolle ingreep is (VBLV, 2012). Om deze redenen is er een Europese verklaring opgesteld die aangeeft om vanaf 2018 te stoppen met chirurgische castratie bij biggen (Europese verklaring, 2010). Tevens dienen tegen 2018 alternatieven onderzocht te worden om de huidige vorm van castratie te vervangen en moet de castratie sinds 2012 worden uitgevoerd met pijnbestrijding (Aluwé et al., 2012). 1.4 MOGELIJKE ALTERNATIEVEN Druk vanuit dierenwelzijns-, consumentenorganisaties en de wetgeving heeft ervoor gezorgd dat er de laatste jaren steeds meer studies zijn uitgevoerd naar de alternatieven voor chirurgische castratie van biggen (Pauly et al., 2012). Deze alternatieve methodes moeten zorgen voor een verbetering van het dierenwelzijn en moeten tevens een oplossing bieden voor de berengeurproblematiek. Drie alternatieven lijken relevant te zijn voor de varkensproductie in de toekomst. Ten eerste kan de chirurgische castratie uitgevoerd worden onder anesthesie en/of analgesie (Prunier et al., 2006), echter wordt chirurgische castratie vanaf 2018 afgeschaft, waardoor dit enkel een tijdelijke oplossing biedt (Europese Verklaring, 2010). Ten tweede is het mogelijk de biggen te vaccineren tegen het gonadotropine vrijstellingshormoon (GnRH). Dit wordt ook wel immunocastratie genoemd. Deze vaccinatie zorgt voor een tijdelijke suppressie van de testiculaire functie van de mannelijke varkens en daardoor voor een preventie van de ontwikkeling van berengeur (Bonneau et al., 1994; Bonneau & Enright., 1995). Ten derde kunnen intacte beren worden afgemest, in combinatie met methodes voor de reductie en snelle detectie van berengeur in het varkensvlees (Giersing, Ladewig & Forkman, 2006). Het fokken van intacte beren heeft een aantal voordelen, zoals een hogere voedselefficiëntie, een lager vetgehalte van de karkassen en een lager fecale en urinaire stikstofexcretie (Pauly et al., 2012). Naast chirurgische castratie met verdoving, immunocastratie en het afmesten van intacte beren zijn er ook nog andere alternatieven voorhanden die in de toekomst, na bijkomend onderzoek, erg interessant kunnen zijn. Een voorbeeld hiervan is het seksen van sperma, waardoor er enkel vrouwelijk nageslacht kan worden geproduceerd. Elk van de alternatieven heeft verschillende voor- en nadelen voor producenten, verwerkers, verkopers en consumenten en deze beïnvloeden hun voorkeuren voor de alternatieven (Heid & Hamm, 2013). 4

12 2. LITERATUURSTUDIE 2.1 CHIRURGISCHE CASTRATIE Procedure Bij onverdoofd chirurgisch castreren worden mannelijke biggen tussen de drie en zeven dagen oud gecastreerd. Vroeg castreren heeft als voordeel dat de biggen gemakkelijk te hanteren zijn en snel genezen, maar de ingreep is ook voor jonge biggen pijnlijk. Castreren tijdens de eerste (drie) levensdagen wordt afgeraden omwille van het mogelijks verhinderen van biestopname resulterend in een groeiachterstand (VBLV, 2012). Richtlijnen van de Europese Commissie (2001/93/EC) bepalen dat castratie na de zevende levensdag uitgevoerd moet worden door een dierenarts en dit onder anesthesie en met bijkomende analgesie (Prunier et al., 2006); castreren zonder verdoving mag dus enkel vóór een leeftijd van zeven dagen (EFSA, 2004). De biggen worden gevangen en daarna gefixeerd om bewegingen tijdens de procedure zoveel mogelijk te voorkomen. Het ophangen van de biggen tussen de benen is de meest voorkomende fixatiemethode (Fig. 5) (Fredriksen et al., 2009), maar ook het gebruik van een klem is mogelijk (Fig. 6). Dit laatste biedt het voordeel dat beide handen vrij zijn voor het castreren (VBLV, 2012). Fig. 5. Biggen tussen benen gefixeerd ( Fig. 6. Biggen gefixeerd in een klem ( Na desinfectie wordt het scrotum ingesneden met een scherpe, steriele scalpel. Meest voorkomend is het maken van twee verticale incisies (78%), maar soms wordt ook één enkele horizontale incisie (22%) gemaakt (Fredriksen et al., 2009; Rault et al., 2011). De incisies zijn ongeveer 2 cm lang, afhankelijk van de grootte van de testes. Het is aangeraden de incisies zo laag mogelijk te maken om drainage te bevorderen en het risico op wondinfecties te verminderen (Prunier et al., 2006). Ook wordt aangenomen dat een verticale snede de afvoer van wondvocht bevordert (VBLV, 2012). Na het insnijden worden de testes geëxtraheerd en verwijderd door snijden of trekken aan de zaadstreng zodat deze breekt. De Europese Richtlijn 2001/93/EC bepaalt dat castratie moet gebeuren op andere manieren dan het scheuren van weefsel (Prunier et al., 2006). Tenslotte wordt de open wonde nog na behandeld tegen infecties met een antiseptisch middel zoals jodium (Rault et al., 2011). Tijdens deze behandeling wordt vaak ook de staart gecoupeerd, worden de biggen geoormerkt en krijgen de biggen een ijzerinjectie en eventueel de eerste vaccinaties tegen enzoötische pneumonie (Mycoplasma hyopneumoniae), slingerziekte (Shiga toxine-producerende Escherichia coli (STEC)) en/of porcien circovirus type 2 (IPVS). Na afloop worden de biggen onmiddellijk tegen bij de zeug geplaatst. Zonder complicaties is de wond gewoonlijk na vier dagen goed geheeld (VBLV, 2012). 5

13 2.1.2 Praktische haalbaarheid Praktische bevindingen en tijdsbesteding In België worden 89% van de castraties uitgevoerd door de boer zelf (Aluwé et al., 2012). In sommige van de gevallen voert de boer de castratie alleen uit, in andere gevallen is er sprake van minstens één helper (Fredriksen, et al., 2009). In vergelijking met de hierna besproken alternatieven is er bij chirurgische castratie geen bijkomend materiaal nodig en is er slechts weinig interventie van een dierenarts (Aluwé et al., 2012). Chirurgische castratie van biggen is een zeer snel proces, waarvan de tijdsduur door Prunier et al. (2006) en Fredriksen et al. (2009) gesteld wordt tussen de 21 en 71 seconden. Het totale castratieproces van 120 beertjes bedraagt volgens Aluwé et al. (2012), gemeten tijdens een vergelijkende studie van alternatieven voor onverdoofde castratie van biggen, 120 minuten. Bij de hierop volgende vergelijking van de verschillende alternatieven wordt de tijdsbesteding van deze alternatieven vergeleken met de tijdsbesteding van onverdoofde chirurgische castratie Welzijn en gedrag van het varken Welzijn Omwille van het gebrek aan welzijn bij de biggen die chirurgische castratie ondergaan, is deze procedure vanaf 2018 wettelijk verboden (Europese verklaring, 2010). Tevens dient de castratie vanaf 2012 uitgevoerd te worden met pijnbestrijding (Aluwé et al., 2012). Deze besluiten berusten op het feit dat is geconcludeerd dat ook jonge biggen pijn en stress ervaren. Zo is uit de directe observatie van het gedrag van biggen gebleken dat chirurgische castratie pijn veroorzaakt (Llamas Moya et al (2008). Pijn-specifieke gedragingen omvatten onder andere bij elkaar kruipen, beven en spasmen en tevens zijn er wijzigingen te zien in gedragingen die normaal worden gezien bij biggen. Verder bleek uit de studie van Llamas Moya et al. (2008) dat gecastreerde biggen minder speels zijn, wat volgens Fagen (1981) duidt op slecht welzijn. Ook Hay et al. (2003) besloten uit de observatie van het gedrag van gecastreerde biggen dat castratie pijn en ongemak veroorzaakt. Zij observeerden het eerste uur na de castratie voornamelijk zuigen, uitputting, beven en isolatie, terwijl andere gedragingen, zoals krabben en kwispelen met de staart, vooral gezien werden de dag na de castratie tot zelfs dagen later. Doordat enkele van de gedragingen indicatief voor pijn meerdere dagen na de castratie aanhielden, kan besloten worden dat castratie niet alleen pijnlijk is tijdens de ingreep zelf, maar dat er ook sprake is van chronische pijn durend van enkele uren tot dagen na de castratie (Hay et al., 2003; Rault et al., 2011) Gedrag Castreren van mannelijk varkens heeft naast de preventie van berengeur ook het resultaat dat ongewenst gedrag en vechten (deels) voorkomen wordt (Rault et al., 2011). Tevens zorgt castratie ervoor dat de varkens beter handelbaar zijn (Prunier et al., 2006). Bargen vertonen eveneens minder seksueel- en bestijgingsgedrag dan niet-gecastreerde varkens (Von Borrel et al., 2009). Tijdens de vergelijkende studie van alternatieven voor onverdoofde castratie van biggen uitgevoerd door het Instituut voor Landbouw- en Visserijonderzoek (ILVO) werd tijdens de afmestperiode minder actief 6

14 gedrag gesignaleerd bij gecastreerde varkens in vergelijking met gevaccineerde of intacte varkens. Aan het eind van de afmestperiode vertoonden gecastreerde varkens minder actief gedrag dan intacte varkens (Aluwé et al., 2012) Diergezondheid Er zijn indicaties dat chirurgische castratie, naast het veroorzaken van pijn en stress tijdens en na de procedure, ook invloed heeft op de gezondheid van de varkens op lange termijn (Prunier et al., 2006). Zo wordt er bij gecastreerde varkens vaker pneumonie, chronische pleuritis en chronische pericarditis geobserveerd in vergelijking met niet-gecastreerde varkens (Prunier et al., 2006). Tevens komen er bij gecastreerde varkens frequenter pneumonie en chronische inflammatie voor ten opzichte van zeugen (Tielen, 1974; Prunier et al., 2006). Ook poot- en staartonstekingen worden vaker gezien bij bargen, welke een intredepoort kunnen zijn voor allerlei infecties (Beirendonck, Driessen & Geers, 2009). Een verklaring voor de verhoogde prevalentie van chronische inflammatoire ziekten bij castraten zou kunnen liggen in de afwezigheid van androgenen. Deze hormonen zorgen namelijk voor een suppressie van de T- en B-cel immuunresponsen, wat op zijn beurt weer leidt tot een verminderde expressie van ziekten (da Silva, 1999) Voederconversie Castratie leidt tot een sterke vermindering van de synthese van androgenen en oestrogenen, waardoor de anabole potentie van het varken wordt gewijzigd. Dit resulteert in veranderingen in de groeiprestaties, de karkassamenstelling en de vleeskwaliteit (Pauly et al., 2009). Uit het CASPRAK-onderzoek (Aluwé et al., 2012) bleek dat de dagelijkse voederopname het hoogst is voor gecastreerde varkens in vergelijking met varkens die één van de alternatieve behandelingen ondergingen. De gemiddelde dagelijkse groei van gecastreerde varkens bedroeg 782 gram, waardoor de voederconversie (kg/kg) voor deze groep varkens 2,55 bedroeg. De voederconversie bleek hiermee het hoogst te zijn voor de gecastreerde varkens in vergelijking met intacte beren en varkens die immunocastratie ondergingen. Ook uit het onderzoek van Pauly et al. (2009) is gebleken dat gecastreerde varkens de neiging hebben sneller te groeien dan intacte beren en tevens meer voeder opnemen en minder voederefficiënt zijn dan immunocastraten en intacte varkens. Door deze hogere voederopname bleek de voederconversie van gecastreerde varkens significant hoger te zijn (Pauly et al., 2009) Vleeskwaliteit Berengeur Chirurgische castratie van biggen is de standaardmethode om de aanwezigheid van berengeur te voorkomen (Heid & Hamm, 2013). Deze methode berust op het gegeven dat androstenon de hoofdcomponent is van de berengeur (Oonk et al., 1998). Het castreren van de biggen, waardoor de bron van de androstenonproductie wordt weggenomen, leidt tot een preventie van berengeur (Jaros et al., 2005; Zamaratskaia et al., 2008). Het CASPRAK-onderzoek (Aluwé et al., 2012) toonde aan dat 7

15 de laagste prevalentie van berengeur wordt teruggevonden bij gecastreerde en gevaccineerde varkens Karkas- en vleeskwaliteit Gispert et al. (2010) concludeerden dat het karkasgewicht van gecastreerde dieren hoger is dan dat van intacte beren. Uit het CASPRAK-onderzoek bleek dat het warm karkasgewicht niet significant beïnvloed wordt door een behandeling (castratie of immunocastratie), wel ligt het vleespercentage bij gecastreerde varkens lager in vergelijking met intacte beren en gevaccineerde varkens. De vleesdikte ligt significant hoger bij gecastreerde varkens in vergelijking met intacte dieren, en ook de vetdikte ligt bij deze dieren hoger (Aluwé et al., 2012). Uit het onderzoek van Gispert et al. (2010) is ook gebleken dat bij castraten de vetdiepte over de gluteus medius spier het diepste is en dat ook de rugvetdikte en het rugvetdikte gemeten over de lendenen bij gecastreerde dieren het hoogst is. Tevens is de subcutane vetdikte bij castraten het hoogst en hebben deze dieren het hoogste percentage niervet. De proportie van de ham ingenomen door subcutaan vet is wederom het hoogst bij castraten en tevens hebben castraten meer intramusculair vet. De spier-been ratio in de ham is bij castraten intermediair (laagste bij intacte beren, intermediair bij gevaccineerde dieren). Ook Pauly et al. (2009) concludeerden dat het karkas van gecastreerde varkens vetter is dan dat van immunogecastreerde en intacte varkens. Tevens is het percentage ham en schouder lager, en het percentage buik groter bij gecastreerde dieren. Het percentage lendenen bij deze dieren verschilt niet ten opzichte van het percentage bij gevaccineerde dieren, maar is bij beiden lager dan bij intacte varkens (Pauly et al., 2009). De ph van het vlees bij gecastreerde varkens ligt lager, het vlees is lichter van kleur en minder rood. Zowel het dripverlies als het kookverlies is lager voor de gecastreerde dieren (Aluwé et al., 2012), wat ook een bevinding was in het onderzoek uitgevoerd door Pauly et al. (2009). Gispert et al. (2010) trokken in hun studie dezelfde conclusie betreffende de kleur van het vlees. Wel concludeerden zij dat, hoewel significant, deze kleurverschillen niet relevant zijn, aangezien de vleeskleur in alle gevallen goed is. Volgens Gispert et al. (2010) was er geen significant verschil in ph van het vlees tussen de verschillende behandelingen. De graad van verzadiging van het vetweefsel is het hoogst bij gecastreerde dieren (Pauly et al., 2009), maar er is geen verschil in het weefselniveau van enkelvoudige onverzadigde vetzuren CHIRURGISCHE CASTRATIE MET PIJNBESTRIJDING OF VERDOVING Procedure Pijnbestrijding Voor de castratie van biggen met pijnbestrijding zijn verschillende niet-steroïdale anti-inflammatoire medicijnen (NSAID s) beschikbaar, waaronder flunixine (wachttijd van 24 dagen), tolfenaminezuur (wachttijd van 3 dagen) en meloxicam (wachttijd van 5 dagen) (Beirendonck, Driessen & Geers, 2009). De actieve stof meloxicam wordt momenteel veel gebruikt en dit middel heeft eveneens een ontstekingsremmende werking. Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat voor een goede 8

16 werking de pijnstiller het best minstens 10 minuten voor de castratie kan worden toegediend (Aluwé et al., 2012). De werkingsduur van meloxicam bedraagt ongeveer 24 uur. De correcte dosis voor meloxicam bedraagt 0,4 mg actieve stof (meloxicam) of 0,08 ml product per kg lichaamsgewicht (VBLD, 2012). De biggen moeten op de juiste manier worden geïnjecteerd met de pijnstiller. De injectie gebeurt intramusculair, achteraan in de nek. De geïnjecteerde biggen moeten gemerkt worden of apart worden gezet. Minstens 10 minuten na de injectie kunnen de biggen op de klassieke manier worden gecastreerd (Aluwé et al., 2012) Lokale anesthesie Voor lokale anesthesie tijdens de castratie wordt meestal lidocaïne gebruikt. De verdere benodigdheden zijn hetzelfde als bij het injecteren van een pijnstiller. Lidocaïne kan in de testikels en/of in de funiculus (zaadstreng) worden geïnjecteerd. Het inspuiten in de zaadstreng is technisch moeilijker (Beirendonck et al., 2009). Tevens kan subcutane en intratesticulaire of intrafuniculaire toediening worden gecombineerd (Fredriksen & Nafstad, 2006a; Haga & Ranheim, 2005). Na toediening in de testikels diffundeert lidocaïne in ongeveer 10 minuten tot in de zaadstreng (Beirendonck et al., 2009). Ranheim et al (2005) ontdekten met behulp van radioactieve merkers dat de concentratie van lidocaïne in de testes en zaadleider het hoogst was 3 minuten na een intratesticulaire injectie. Om deze reden wordt dan ook een inwerkingstijd van 3 minuten aangeraden. Na de inwerkingstijd kunnen de biggen wederom chirurgisch worden gecastreerd Algemene anesthesie met gas Verschillende gassen, zoals isofluraan, halothaan en koolstofdioxide (CO 2 ), zijn getest bij varkens. Halothaan en isofluraan blijken gevaarlijk te zijn voor de gebruiker zonder een gasevacuatiesysteem. Bovendien kunnen deze anesthetica maligne hyperthermie induceren bij bepaalde varkensrassen waardoor deze gassen in de praktijk niet worden gebruikt (Prunier et al., 2006). Een veiliger, goedkoper en goedwerkend alternatief voor anesthesie bij biggen is CO 2 (VBLV, 2012). Uit een onderzoek uitgevoerd door Kluivers-Poodt et al. in 2007 bleek een combinatie van 70% CO 2 en 30% O 2 het meest effectief. De biggen met een leeftijd van drie tot acht dagen oud konden gedurende twee minuten veilig worden blootgesteld aan dit gasmengsel. Tevens bleek de concentratie voor de gebruiker onder de wettelijk toegestane norm te blijven wanneer het verdovingsapparaat gebruikt werd in een goed geventileerde ruimte (Kluivers-Poodt et al., 2008). Voor castratie met gasverdoving is een speciale behandelkar met een gasfles en doseerapparaat nodig (Fig. 7). Hierin worden drie beertjes in ruglig in de klemmen geplaats (Fig. 8). Na het drukken op de startknop gaat het rode lampje branden. Wanneer het groene lampje aangaat kan het castreren beginnen (VBLV, 2012). Afhankelijk van het type verdovingstoestel blijven de biggen tijdens de castratie blootgesteld aan het gas of worden de biggen na verdoving uit het toestel gehaald om te castreren. Alle toestellen hebben een beveiliging waarbij na 2 minuten blootstelling aan 70% CO 2 en 30% O 2 verse lucht uit de omgeving aan de biggen wordt toegediend (PVE, 2008; Beirendonck et al., 2009). Deze ingebouwde beveiliging is nodig omdat gebleken is dat de blootstellingstijd die veilig 9

17 doorstaan kan worden beperkt is. Na een blootstellingsduur van meer dan 2 minuten in de CO 2 kamer stierf namelijk één op de vier biggen (Kluivers-Poodt et al., 2008; von Borrel et al., 2009). Fig. 7: Verdovingstoestel ( Fig. 8: Biggen in verdovingstoestel ( Praktische en economische haalbaarheid Praktische bevindingen en tijdsbesteding Omdat de pijnstiller het best minstens 10 minuten voor de castratie kan worden toegediend (Aluwé et al., 2012), is er bij het chirurgisch castreren met pijnstilling een extra handeling nodig: het apart houden van de nog niet behandelde biggen tot dat de pijnstiller werkzaam is (VBLV, 2012). Voor de castratie met pijnstilling is gemiddeld genomen geen extra helper nodig in vergelijking met castratie zonder pijnstilling (Aluwé et al., 2012). Ook castratie met lokale anesthesie kost extra arbeid (Beirendonck, Driessen & Geers, 2009). Verdoving van biggen mag officieel niet worden uitgevoerd door de boer zelf, maar moet worden uitgevoerd door een dierenarts. Aangezien CO 2 geen gereguleerd farmaceutisch anestheticum is, mag dit ook worden toegediend door niet-dierenartsen. Na training en het behalen van bewijzen kunnen boeren deze vorm van anesthesie dus zelf toepassen (Svendsen, 2006). Wel is CO 2 -gas nog niet geregistreerd als geschikt anestheticum voor chirurgische castratie (Aluwé et al., 2012). Voor deze procedure moet er een speciaal verdovingstoestel worden aangeschaft (Beirendonck, Driessen & Geers, 2009) waar de boer mee moet leren omgaan. Tevens wordt er bij deze procedure gemiddeld gebruik gemaakt van 1,5 extra helper (Aluwé et al., 2012). Uit het CASPRAK-onderzoek naar de tijdsbesteding van de verschillende alternatieven bleek dat de extra tijd nodig voor de castratie met pijnbestrijding (Metacam) ongeveer 50 minuten bedraagt (bovenop de gemiddelde tijd van 120 minuten nodig voor de onverdoofde chirurgische castratie van 120 beertjes). Door deze extra tijd- en arbeidskosten is dit alternatief in de praktijk lastig haalbaar (Aluwé et al., 2012) Roelofs en Baltussen (2007) berekenden dat castratie met lokale anesthesie (met of zonder bijkomende pijnstilling) gemiddeld 0,28 tot 0,58 minuten per big extra in beslag neemt. Wanneer er gebruik wordt gemaakt van 1,5 extra helper neemt de castratie met CO 2 -verdoving geen extra tijd in beslag in vergelijking met chirurgische castratie zonder verdoving (Aluwé et al., 2012). 10

18 Kostprijs De kostprijs per varken voor de castratie met pijnbestrijding (0,2 ml Metacam) bedraagt gemiddeld 0,22 euro, met een minimum van 0,18 euro en een maximum van 0,30 euro per varken (Aluwé et al., 2012). Castratie met lokale anesthesie kost per big gemiddeld 1,28 euro extra indien de lokale verdoving door de dierenarts wordt toegediend. Wanneer de varkenshouder de verdoving zelf uitvoert bedragen de extra kosten 0,28 euro per big (Kluivers-Poodt et al., 2007). De kostprijs voor castratie met CO 2 -gas wordt geschat op ongeveer 0,07 euro per varken. Tevens zal voor deze procedure een speciaal verdovingstoestel aangekocht moeten worden. De kosten hiervoor bedragen zo n 1500 euro. Ook moet er gerekend worden op gemiddeld 12,80 euro staangeld per maand voor de gasfles (Aluwé et al., 2012) Welzijn van het varken De studie van Hansson et al. (2011) toonde aan dat lokale anesthesie door middel van intratesticulaire lidocaïne injectie zorgt voor een reductie van de pijnresponsen tijdens de castratie. Kluivers-Poodt et al. (2007) concludeerden dat pijnstilling met meloxicam (Metacam) weinig effectief is tijdens de castratie zelf, maar dat dieren behandeld met meloxicam de eerste dagen na de castratie minder pijngerelateerd gedrag vertonen. Ook Hansson et al. (2011) trokken de conclusie dat meloxicam effectief is voor pijnbestrijding tijdens de dagen na de castratie. Hierdoor raden zij aan zowel een lokaal anestheticum als analgeticum toe te dienen aan de biggen. CO 2 -anesthesie brengt biggen in staat van bewusteloosheid en de pijnperceptie tijdens de castratie wordt compleet weggenomen. Deze vorm van anesthesie zorgt er voor dat de biggen snel bewusteloos zijn en er is tevens sprake van een snel herstel (Svendsen, 2006). Echter kan niet worden ontkend dat de inhalatie en inductie van anesthesie met CO 2 discomfort en stress met zich meebrengt (Gerritzen et al., 2008). Ook Svendsen (2006) stelde stress vast bij de biggen voordat deze totaal bewusteloos zijn, dit werd echter gecompenseerd door het feit dat de biggen volledig onder anesthesie zijn tijdens het castratieproces. Gerritzen et al. (2008) besloten als gevolg dat castratie zonder anesthesie of met lokale intertesticulaire anesthesie meer stress en pijn oplevert dan de inductie van algemene CO 2 -anesthesie IMMUNOCASTRATIE Principe en procedure De productie van androstenon kan worden tegengaan door de varkens te immuniseren tegen het gonadotropin-releasing hormoon (GnRH), ook wel immunocastratie genoemd. GnRH wordt geproduceerd door de hypothalamus en werkt in op de hypofyse, waar het de productie en vrijstelling van het luteïniserend hormoon (LH) en het follikelstimulerend hormoon (FSH) bewerkstelligt. LH werkt vervolgens in op de gonaden en zorgt zo voor een groei van de testes en de productie van testiculaire steroïden, waaronder androstenon (Jaros et al., 2005; Zamaratskaia et al., 2008). Dit wordt ook wel de hypothalamus-hypofyse-gonaden as genoemd (Fig. 9). GnRH is een zeer klein peptide dat op zichzelf niet immunogeen is. Om deze reden moet GnRH gekoppeld worden aan een dragerproteïne en moet er gebruik worden gemaakt van een adjuvans (Jaros et al., 2005). Bij immunocastratie worden de 11

19 varkens ingespoten met deze gemodificeerde vorm van GnRH, waardoor de vorming van antistoffen tegen het endogene GnRH wordt geïnduceerd. Hierdoor kan GnRH geen aanleiding meer geven tot een stimulatie van de synthese en secretie van LH en FSH. Er wordt dus geen LH en FSH meer vrijgesteld, wat leidt tot een inhibitie van de groei van de testes en de productie van steroïdhormonen, zoals androstenon (Oonk et al., 1998, Zamaratskaia et al., 2008, Rault et al., 2011). Naast androstenon dragen ook skatol en indol bij aan het ontstaan van berengeur. Skatol en indol worden geproduceerd door microbiële degradatie van tryptofaan in de dikke darm van de varkens. De hypothese bestaat dat een verlaagde secretie van testiculaire steroïden in geïmmuniseerde varkens de metabolische klaring van indolische componenten versnelt. Hierdoor zouden de concentraties skatol en indol bij deze varkens lager zijn, wat eveneens zou bijdragen aan het verminderen van berengeur (Zamaratskaia et al., 2008). Fig. 9: De hypothalamus-hypofyse-gonaden as. Door de immunisatie tegen GnRH is er geen secretie meer van LH en FSH, wat zorgt voor een inhibitie van de groei van de testis en de productie van steroïdhormonen, zoals androstenon (naar Improvac ). Er is een commercieel vaccin beschikbaar (Improvac ) dat kan worden gebruikt voor de immunocastratie van mannelijke varkens. Het immunisatieproces omvat twee subcutane injecties in de nek van het varken, die minstens 4 weken van elkaar moeten worden gegeven (Von Borrel et al., 2009). De eerste vaccinatie mag gegeven worden vanaf een leeftijd van 8 weken (VBLV, 2012) en deze zorgt enkel voor een inductie van het immuunsysteem van de big. De tweede vaccinatie, gegeven 4 tot 6 weken voor de slacht, zorgt voor hoge levels GnRH antistoffen die de natuurlijke GnRH van het varken neutraliseren en zo de testiculaire functie inhiberen (Fig. 9) (Von Borrel et al., 2009; Rault et al., 2011). Deze vaccinatie mag niet later dan 4 weken voor de slacht worden gegeven om volledige metabolisatie en eliminatie van de reeds aanwezige berengeur toe te laten (Baumgartner et al., 2010). Vaccinatie vindt plaats in de hokken van de varkens en na injectie moeten de varkens worden gemerkt om te zien welke dieren al zijn gevaccineerd (VBLV, 2012). Improvac goedgekeurd voor gebruik in 55 landen over de hele wereld (Rault et al., 2011). is nu Testesontwikkeling en functie Uit onderzoek van Jaros et al. (2005) is gebleken dat het effect van de vaccinatie met Improvac zichtbaar is na de tweede vaccinatie; het gewicht van de testes neemt na deze tweede injectie namelijk beduidend af. Bij gevaccineerde dieren is er een afname in het testesgewicht in de 4 tot 7 weken volgend op de tweede vaccinatie tot een gemiddeld gewicht van 230,88 gram. Bij intacte beren is het gemiddelde testesgewicht daarentegen 761,89 gram (Jaros et al., 2005). Ook uit het CASPRAKonderzoek bleek dat het gewicht van de testes bij immunocastraten duidelijk lager ligt dan bij intacte beren (Aluwé et al., 2012). Tevens duiden de lage concentraties van testosteron en estronesulfaat in 12

20 het bloed van immunogecastreerde dieren op een onderdrukking van de normale functie van de testes. Dit effect wordt gezien tot 22 weken na de tweede vaccinatie (Zamaratskaia et al, 2008). Ook stelden deze onderzoekers een afname vast in de concentraties androstenon, skatol en indol bij immunogecastreerde varkens, die zelfs na afname van het aantal antistoffen tegen GnRH niet onmiddellijk terug herstelt. Verschillen in testesgewicht bij het slachten van immunogecastreerde dieren zijn op verschillende manieren te verklaren. Zo zou een hoger testesgewicht verklaard kunnen worden door een langer interval tussen de tweede vaccinatie en het slachten. Echter kan dit verschil in grootte ook veroorzaakt worden door het feit dat de testes van deze varkens al groter waren op het moment van de tweede vaccinatie (Jaros et al., 2005). Het ILVO (2012) heeft aangegeven dat het testesgewicht gebruikt kan worden om na te gaan of de immunocastratie al dan niet geslaagd is. Zij stellen hierbij dat wanneer de vaccinatie niet correct is uitgevoerd het aantal varkens met een testesgewicht boven de 600 gram zal toenemen. Het testesgewicht is echter geen betrouwbare parameter om te beoordelen of er sprake is van berengeur op het niveau van het individuele dier (dierniveau) (Aluwé et al., 2012) Praktische en economische haalbaarheid Praktische bevindingen en tijdsbesteding Eén van de belangrijkste aandachtspunten bij dit alternatief is dat de varkenshouders geleerd moet worden hoe ze op een goede manier gebruik moeten maken van Improvac. Hierbij moet ten eerste aandacht besteed worden aan het tijdstip van vaccinatie (Aluwé et al., 2012). Uit de praktijk is gebleken dat de eerste vaccinatie gemiddeld wordt toegediend op een leeftijd van 14 weken (Aluwé et al., 2012). De tweede vaccinatie moet 4 tot maximaal 6 weken voor de slacht worden toegediend (Von Borrel et al., 2009; Rault et al., 2011). Uit onderzoek van Zamaratskaia et al. (2005) bleek dat de effecten van Improvac nog tot 22 weken na de tweede vaccinatie blijven bestaan. Hierdoor wordt het misschien ook mogelijk de tweede vaccinatie eerder dan 6 weken voor de slacht toe te dienen, waardoor er meer flexibiliteit ontstaat rond het toedienen van de vaccinaties bij de varkens. Tevens moet de varkenshouders geleerd worden dat de vaccinatie enkel gegeven mag worden aan gezonde varkens en moeten zij op de hoogte zijn van de juiste injectieplaats. Een belangrijk nadeel van deze vaccinatie-methode is het potentiële gevaar voor de toediener in geval van zelfinjectie, waardoor het van groot belang is dat de varkenshouders goed leren omgaan met het veiligheidspistool. Bij immunocastratie zijn gemiddeld genomen geen extra helpers nodig in vergelijking met chirurgische castratie van biggen (Aluwé et al., 2012). Uit het CASPRAK-onderzoek bleek dat er gemiddeld 100 minuten nodig zijn voor de complete vaccinatie en testescontrole van 120 varkens: 35 minuten voor de eerste vaccinatie, 30 minuten voor de tweede vaccinatie en 35 minuten voor de testescontrole. De testescontrole werd uitgevoerd om te controleren of de vaccinatie goed gegaan is en deze controle kan in praktijk waarschijnlijk eenvoudiger uitgevoerd worden. In vergelijking met chirurgische castratie, waarbij castratie van 120 varkens gemiddeld 120 minuten in beslag neemt, leverde immunocastratie in dit onderzoek een tijdwinst op van gemiddeld 20 minuten (Aluwé et al., 2012). 13

21 Kostprijs Het vaccineren van één varken brengt gemiddeld de kosten van 3,29 euro met zich mee (met variatie tussen de 3,01 euro en 4,82 euro) (Aluwé et al., 2012). Echter levert de immunocastratie een betere voederconversie op (zie lager; 2.3.5), resulterend in verlaging van de voederkost met gemiddeld 2,2 euro. Ook leidt het hogere vleespercentage (zie lager; 2.3.6) bij immunogecastreerde dieren tot een stijging van de karkasprijs met gemiddeld 3,8 euro. Er kan dus meer winst worden behaald uit het afmesten van gevaccineerde varkens in vergelijking met chirurgisch gecastreerde dieren, wel verschillen de resultaten voor de voederconversie en het vleespercentage per bedrijf (Aluwé et al., 2012) Welzijn en gedrag van het varken Welzijn Chirurgische castratie van biggen wordt geassocieerd met pijn en stress, ook als de castratie wordt uitgevoerd onder lokale of algemene anesthesie. Wanneer de varkens worden gevaccineerd wordt deze pijnlijke en stressvolle procedure echter vermeden, waardoor dit gepaard gaat met een verbetering van het dierenwelzijn van deze dieren in vergelijking met dieren die chirurgisch gecastreerd worden (Baumgartner et al., 2010). Ook Jaros et al. (2005) stelden dat vaccinatie wordt gezien als een diervriendelijke methode welke weinig stress en angst veroorzaakt bij de varkens Gedrag Immunogecastreerde varkens vertonen minder seksueel en agressief gedrag dan intacte beren (Zamaratskaia et al., 2008). Baumgatner et al. (2010) concludeerden ook dat het huisvesten van deze varkens niet meer gedragsproblemen met zich meebrengt dan het geval is bij chirurgisch gecastreerde dieren Diergezondheid Doordat er bij immunogecastreerde dieren, net als bij gecastreerde dieren, minder agressief en seksueel gedrag voorkomt dan bij intacte varkens (Zamaratskaia et al., 2008; Baumgartner et al., 2010), leidt dit tot een betere gezondheid van deze dieren. Ook komen er bij immunogecastreerde varkens minder pootproblemen voor (Rydhmer et al., 2006) Voederconversie Fàbrega et al. (2010) toonden aan dat immunogecastreerde dieren een hoger groeipercentage en een hogere dagelijkse voedselopname vertonen in vergelijking met intacte beren, maar dat de voederconversie niet significant verschilt tussen deze groepen dieren. De gestegen dagelijkse gewichtstoename in vergelijking met intacte varkens is enkel significant wanneer de laatste 4 weken van de afmestperiode in beschouwing worden genomen (Jaros et al, 2010; Cronin et al., 2003). Het ILVO (2012) concludeerde tevens dat de voederconversie niet verschilt tussen intacte beren en immunocastraten. Wel blijken immunogecastreerde varkens een betere voederconversie te hebben dan chirurgisch gecastreerde varkens. Dit kan verklaard worden door het feit dat de dagelijkse 14

22 gewichtstoename niet significant verschilt tussen deze dieren, maar immunogecastreerde varkens hiervoor minder voeder opnemen (Fàbrega et al., 2010). Het ILVO (2012) toonde ook aan dat de voederconversie bij intacte beren en immunocastraten beter was dan voor chirurgisch gecastreerde varkens. Immunocastraten hebben een hoger lichaamsgewicht en een hoger vetpercentage dan intacte beren. Dit effect wordt vooral duidelijk na de tweede vaccinatie met Improvac, aangezien hierna de voedselopname toeneemt en de dieren minder actief worden (Fàbrega et al., 2010) Vleeskwaliteit Berengeur Het effect van de vaccinatie tegen GnRH op de preventie van berengeur kan het best worden aangetoond met behulp van de androstenongehaltes in het lichaamsvet van de varkens. Bij chirurgisch gecastreerde varkens bedraagt dit gemiddeld 0,042 µg/g vet. Immunogecastreerde varkens hebben een concentratie van androstenon in lichaamsvet van 0,058 µg/g vet, wat mooi onder de drempelwaarde van 0,5 µg/g vet ligt (Jaros et al., 2005). Uit een studie uitgevoerd door Zamaratskaia et al. (2008) is gebleken dat zelfs 22 weken na de tweede vaccinatie berengeur en ongewenst gedrag bij de varkens nog voorkomen wordt Karkas- en vleeskwaliteit Immunogecastreerde varkens hebben een significant hoger percentage mager vlees in vergelijking met chirurgisch gecastreerde varkens (Jaros et al., 2005). In vergelijking met intacte beren hebben deze varkens een lager aandeel mager vlees (Fàbrega et al., 2010). Ook uit de studie van Gispert et al. (2010) bleek dat de karkassen van varkens gevaccineerd met Improvac minder mager waren dan de karkassen van intacte beren. Het karkasrendement van varkens die immunocastratie hebben ondergaan is lager dan dat van chirurgisch gecastreerde varkens, wat verklaard kan worden door het zwaarder maagdarmpakket bij deze dieren (Aluwé et al., 2012). De vleesdikte en de hambreedte liggen qua waarden intermediair tussen de waarden van intacte beren en chirurgisch gecastreerde varkens. De ph van het vlees ligt hoger dan bij intacte dieren. Het vlees van immunogecastreerde dieren is donkerder van kleur dan dat van gecastreerde en intacte varkens, ook heeft het vlees van deze dieren een hogere roodwaarde dan het vlees van gecastreerde varkens. Het dripverlies is hoger bij immunogecastreerde dieren dan bij chirurgisch gecastreerde dieren en ook het kookverlies is het hoogst bij immunocastraten (Aluwé et al., 2012). Gispert et al. (2010) stelden dat het vaccineren van varkens met Improvac leidt tot een vermindering van berengeur zonder dat dit de vleeskwaliteit beïnvloedt. 2.4 AFMESTEN VAN INTACTE BEREN Procedure Een ander alternatief op het castreren van de mannelijk biggen is het afmesten van intacte beren. Hierbij wordt het castreren achterwegen gelaten zonder dit te vervangen door een alternatieve behandeling (VBLV, 2012). Hierbij hoeven dus geen ingrepen te gebeuren tijdens het productieproces, wat wel het geval is bij castratie (al dan niet onder anesthesie of analgesie) of 15

23 immunocastratie. Het grootste probleem hierbij is echter de mogelijke vorming van berengeur. Dit lijkt vooral een probleem te zijn in landen waar varkens op middelmatige tot hoge gewichten worden geslacht. Voorbeelden van deze landen zijn Italië en België. Berengeur wordt minder waargenomen in landen waar varkens worden geslacht op lagere gewichten, zoals in Spanje, Portugal, Griekenland en Denemarken (Tabel 1). In Ierland en het Verenigd Koninkrijk is de castratie van biggen zelfs wettelijk verboden (Beirendonck, Driessen & Geers, 2009). Tabel 1. Karkas- en slachtgewichten in de EU (EFSA, 2004; Beirendonck, Driessen & Geers, 2009) Land Gemiddeld karkasgewicht (kg) Gemiddeld slachtgewicht (kg) Italië Verenigd Koninkrijk Ierland Denemarken Griekenland Portugal België Australië Spanje EU Tevens is het voorkomen van berengeur minder een probleem in landen waar consumenten minder problemen hebben met berengeur (de Roest et al., 2009). Zo bleken consumenten uit Frankrijk, Duitsland, Spanje en Zweden kritisch tegenover varkensvlees afkomstig van intacte beren. Consumenten uit Denemarken en Nederland waren negatief over de geur, maar niet over de smaak en consumenten uit het Verenigd Koninkrijk bleken helemaal niet kritisch te zijn over vlees afkomstige van intacte beren (Lundström, Matthews & Haugen, 2009). Wanneer men overgaat tot het afmesten van intacte beren als alternatief voor chirurgische castratie moeten er dus strategieën voorhanden zijn voor de reductie van berengeur in karkassen en is er nood aan betrouwbare en snelle methoden voor de detectie van berengeur aan de slachtlijn om klachten van consumenten te voorkomen (Lundström, Matthews & Haugen, 2009). Een tweede problematiek is het feit dat intacte beren meer agressief en seksueel gedrag kunnen vertonen, wat eveneens zou kunnen leiden tot welzijnsproblemen en economische consequenties kan hebben voor de varkenshouders wanneer dit gedrag verwondingen of verlaagde groei met zich meebrengt (de Roest et al., 2009) Praktische en economische haalbaarheid Praktische bevindingen en tijdsbesteding Uit onderzoek van Tuyttens et al. (2012) is gebleken dat veel varkenshouders (75%) geen voorstanders zijn van dit alternatief omdat zij bang zijn voor een toename in de agressiviteit en het bestijgingsgedrag bij deze dieren. Zo blijkt dat het afmesten van intacte beren leidt tot een grotere onrust in de hokken en dit vooral vanaf een leeftijd van 20 (VBLV, 2012) of 25 weken (Aluwé et al., 16