Geschiedenis Kolonisatie. 5.2 De Europese expansie kenmerkend aspect: Het begin van de Europese overzeese expansie Verre werelddelen

Transcriptie

1 Geschiedenis Kolonisatie 5.2 De Europese expansie kenmerkend aspect: Het begin van de Europese overzeese expansie Verre werelddelen 1494 Paus Alexander VI verdeelt de wereld in tweeën ( Tordesillas ) : Lijn door de Atlantische oceaan Westen Spanje Oosten Portugal Wat bekend was voor de Europeanen: Midden Oosten Noordkust Afrika Stukje westkust Afrika Er waren veel verhalen over de onbekende gebieden Voorheen bestond alleen de zijde route over land eu China duur tussenhandel Ze wilden naar het Oosten voor specerijen zoals: peper kruidnagel nootmuskaat kaneel foelie De specerijen werden gebruikt als: smaakmaker+medisch+conserveermiddel Tot 1453 koopwaar via Constantinopel ingenomen door Turken Handel droogt op. Door tussenhandel + conflicten Arabieren/Turken = goedkoper zelf over zee halen Portugezen naar Azie (specerijen) Hendrik zoon van de Portugese koning financiert Portugezen zijn de eersten die ver buiten Europa varen Ook was er een zeevaardersschool, ze leerden hier: navigatie astronomie cartografie Door deze kaarten kwamen de Portugezen steeds verder handelsposten aan de West Afrikaanse kust 1488 Bartholomeo Diaz rondt kaap de goede hoop 1498 Vasco da Gama India 1510 Portugezen bereiken Molukken

2 Spanjaarden naar Amerika (goud) 1492 Columbus ontdekt Amerika (denkt India) Amerigo Vespucci verkent de Amerikaanse kust uitgebreid 1507 Amerika wordt vernoemd naar Amerigo De Spaanse veroveraars (conquistadores) veroveren Midden Europa 1519 Hernando Cortes verovert Mexico van de Azteken 1530 Francisco Pizarro verovert Peru van de Inca s Andere Europeanen op weg de Portugezen en de Spanjaarden gebruiken geweld om hun zeeroutes te beschermen. Nederlanders+Britten gaan opzoek naar alternatieven routes via noorden. ( ) Willem Barentsz overwintert op Nova Zembla. ( ) Cornelis Houtman bereikt via het zuiden Java Columbus Christoffel Columbus ( ) wilde geld van de Portugese koning voor een zeereis. Toen dit niet lukte probeerde hij het bij de Spaanse koning. Na dreiging over de Britten en Fransen lukte dit. 6.1 Een wereldeconomie kenmerkend aspect: de ontwikkeling van handelskapitalisme en wereldeconomie de ontdekking van Indië door spionage bij de Portugezen wisten de Nederlanders enig zins de route begint de reis naar Indië na 14 maanden bereiken ze Java 1597 terug in Amsterdam Zeeweg naar Azie was gevonden VOC Tot 1602 was er moordende concurrentie 1602 Staten Generaal stelt voor VOC (Oost Indische compagnie) op te richten

3 VOC kreeg bevoegdheden: Andere Nederlanders mochten er niet handeldrijven verdragen sluiten met vorsten soldaten in dienst nemen forten bouwen oorlog voeren besturen over gebieden bestuur VOC: Heren XVII Amsterdam 8 Rotterdam 1 Zeeland 4 Hooren 1 Delft 1 Enkhuizen 1 Staten Generaal 1 VOC was een multinational die typerend was voor het opkomend handelskapitalisme. Een deel van de winst werd geïnvesteerd in de onderneming Startkapitaal = uitgifte aandelen In Azie stelden ze een gouverneur generaal aan als hoogste bestuurder Batavia en Banda 1618 Jan Pieterszoon Coen kreeg de opdracht een hoofdkwartier voor Zuid Oost Indie sinds 1610 had De VOC een kleine vestiging bij Jakarta Vorst probeert samen met de Britten Nederland te verdrijven. Coen brandt Jakarta plat en sticht Batavia = verzamelplek schepen De Molukken hielden zich niet aan de afspraken met de VOC 1621 Coen valt Banda eilanden aan en vermoord bevolking= slaven nemen plaats in Het handelsnetwerk van de VOC De VOC bouwde in Azie een handelsnetwerk op met factorijen en handelsposten handel tussen de verschillende delen van Azie De meeste winst kwam van de peper en fijne specerijen. Ook brachten ze textiel en kaneel. In de 18e eeuw werden ook koffie en thee belangrijk. China Thee Arabie + Java Koffie VOC werkt met toestemming van Aziatische vorsten ook stichten ze een kolonie bij kaap de goede hoop In de 18e eeuw werd de VOC overkoepeld door de Britse East Indie Company =thee West-Indie Er bestond een wereldeconomie in de tijd van regenten en vorsten Ook in Amerika en aan de Afrikaanse westkust werden de Europeanen steeds actiever. Afrika= handelsposten Amerika = koloniën Spanje en Portugal Engelse+Franse stichten kolonies in N Amerika+ Caribisch gebied West Indië = Amerika

4 1621 W est I ndische C ompagnie wordt opgericht vooral bezig met de kaapvaart 1628 Zilvervloot verovering Piet Hein WIC: handelsposten West Afrika Kolonies in Brazilië en Noord Amerika (nieuw Amsterdam) behield alleen zes Antilliaanse eilanden en Suriname Nooit erg winstgevend door Europese concurrentie Cornelia van Nijenroode Op de handelsposten woonden vrijwel geen vrouwen. Ook de vader van Cornelia deed dit. Na de dood van haar vader werd ze naar Batavia meegenomen. Ze trouwde met Pieter Cnoll. Na zijn dood erfde zij het fortuin, ze trouwde daarna met een Britse jurist die alleen maar haar geld wilde. 7.4 Kolonisatie en slavernij kenmerkend aspect : uitbreiding van de Europese overheersing met plantageslavernij en het abolitionisme. Slaven uit Afrika Bartolome de las Casas zet zich vanaf 1514 in tegen slavernij van indianen 1542 Karel V verbiedt de slavernij van indianen Portugezen en Spanjaarden halen hun slaven nu uit Afrika Trans Atlantische slavenhandel komt op gang 350 jaar maakten 11 miljoen slaven gedwongen de oversteek (60% in de 18e eeuw) De plantages lagen in het Caribische gebied en Zuid en Noord Amerika (vanaf 1660). Nederland verscheepte slaven naar onder meer Suriname

5 Opkopers en kapiteins Sinds de 11e eeuw gingen er miljoenen slaven naar de Arabische wereld Er waren krijgsgevangenen en misdadigers of geroofd De zeereis duurde + twee maanden, 14 procent overleed Slavenarbeid Een deel ging naar de grote plantages, de rest werd geveild. De plantages produceerde voor de Europese markt (suiker,tabak,koffie,katoen) Slaven waren eigendom, merk van plantage werd in huid gebrand+ nieuwe naam Sommige wisten te vluchten= bosnegers zoals marrons Nederland doet mee Na 1630 (verovering Brazilië) ging ook Nederland meedoen met de slavenhandel Hiervoor waren de Nederlanders tegen slavenhandel: 1623 christenen bedrijven geen mensenhandel. tekort aan arbeiders 1637 alsnog aan slavenhandel meedoen slavernij werd goed gepraat door het verhaal van Noah die zijn zoon verloekte Afrikanen = nakomelingen van Cham Abolitionisme vanaf 18e eeuw ontstaat abolitionisme = tegen slavernij geïnspireerd door christendom en verlichting Adam Smith: slavernij economisch ongunstig mensen worden door loon geprikkeld niet door dwang vooral in Engeland was de stroming populair 1787 oprichting Society for the Abolition of the Slave Trade Om aanhangers te winnen: Am I not a man and a brother? 1807 verbod slavenhandel Engeland 1833 verbod slavernij Engeland Slavernij in de VS toevoer van slaven in 1808 verboden aantal slaven breiden zich toch uit slaven werden gefokt vruchtbare vrouwen waren veel waard in het noorden was de slavernij al verboden abolitionisten eisen afschaffing zuiden Uncle Tom s Camin enorm succes 1860 Abraham Lincoln president = tegen slavernij Amerikaanse burgeroorlog 1861 afschaffing slavernij 1865

6 Suriname en de Nederlandse Antillen 1814 slavenhandel verboden Nederland 1 juli 1863 afschaffing slavernij Nederland nog 10 jaar in loondienst Hindoestaanse contractarbeiders Javaanse contractarbeiders 1975 onafhankelijkheid Suriname Surinaamse opbouw bevolking anno 2015: Indianen Hindoestanen Javanen Nederlanders Geolen = vrije slaven Marrons/bosnegers = gevlucht tijdens slavernij Chinezen Equiano Olaudah Equiano overleeft zeereis en schrijft later zijn autobiografie. Hij vertelt over de zeereis,geboorteland,ontvoering,omzwervingen als slaaf. Hij reisde met zijn Britse meester mee naar Londen. Hier leerde hij lezen en schrijven. Omdat hij mocht werken in Londen kon hij zich in 1766 vrijkopen. Zijn autobiografie werd een bestseller en een impuls voor het abolitionisme. Historici denken dat hij ook in de Vs geboren zou kunnen zijn. 8.6 Het moderne imperialisme kenmerkend aspect: Het moderne imperialisme en de industrialisatie De wedloop om Afrika tot 19e eeuw alleen forten en handelsplaatsen in Afrika door Europeanen gebied nog onbekend modern imperialisme veranderde dat wedloop om onbekende gebieden in bezit te nemen Bismarck roept Europa + VS bijeen om afspraken te maken conferentie Berlijn: België kreeg Congo de rest verdeeld in invloedssferen = mag koloniseren in 20 jaar werd heel Afrika onderworpen 1902 alleen Liberia en Ethiopië nog onafhankelijk

7 Brits- en Nederlands Indië Ook in Azië breidden Europeanen hun invloed uit. Engeland Brits Indië: India+Pakistan Nederland Nederlands Indië: Molukken, Java, delen Sumatra. In grote delen van de kolonie was nooit een Nederlander geweest Inheemse vorsten konden hun gang gaan zolang ze de Nederlanders niet stoorden Nederland was voornamelijk gedesinteresseerd in de koffie+ suiker 1830 : Invoer cultuurstelsel: Inheemse vorsten zorgden ervoor dat boeren de afgesproken hoeveelheden verbouwden en deze voor vaste prijzen verkochten Na 1870 stelsel afgeschaft ondernemers alle ruimte liberalisering plantageeconomie Nederland prominente positie wereldmarkt voor tabak+rubber+aardolie (industrialisatie) K oninklijke B ataafse (/ N ederlandse) P etroleum M aatschappij 1907 Nederlands Britse Shell Nederlands bestuur wordt uitgebreid alle eilanden volledig onderworpen

8 Opbouw Indische samenleving: Nederlanders+Indo s Inheemse bevolking handelaren: Chinezen+Arabieren Atjeh oorlog = guerrillaoorlog KNIL vecht in Atjeh = Molukse soldaten o.l.v. Van Heutz (g.g) contraguerrilla De rest van Azië Indochina : Vietnam,Laos,Cambodja Birma+ Maleisië China Frankrijk Britten Chinese keizerrijk te sterk 1842 Engeland dwingt China tot opiumhandel door korte oorlog Britten halen opium uit Afghanistan ruilen voor thee in China eind 19e eeuw dwongen ook Frankrijk,Duitsland, Rusland rechten af eigen havensteden+wijken+vloot+legerbasis+open markt + lage invoerrechten Japan industrialiseert snel voorkomt kolonisatie door Europa onderwerpt zelf Korea en delen van China Oorzaken van het moderne imperialisme sterk nationalisme in Europa concurrentie tussen Europese mogendheden blank superioriteitsgevoel helpen van onderontwikkelde volken (the white man s burden) hebzucht industriële revolutie afzetmarkt eind 19e eeuw India grootste afnemer textielindustrie Britten levert alleen nog maar katoen, eigen nijverheid weg Stoomschepen, vuurwapens en medicijnen koloniale expansie werd versterkt door de transportrevolutie 1869 opening Suezkanaal stoomschip+ (later) motorschip verdringen zeilschip transport over land door aanleggen spoor industrialisatie levert ook militair overwicht op snellere troepenverplaatsing door transportrevolutie wapenindustrie produceert betere wapens ontwikkeling medicijnen teruglopen sterfte door ziekten

9 Inheemse steun succes van de Europeanen was ook te danken aan de inheemse volkeren. Leopold II De Belgische koning Leopold II was jaloers op kolonisatie door Nederland Wil Congo laat Stanley verdragen sluiten met stamhoofden hij krijgt Congo 1885 perst Congo uit hij behandelde Congo heel slecht 1908 onder internationale druk moest hij het in orde brengen Congo werd afgenomen 9.5 Verzet tegen het imperialisme kenmerkend aspect: verzet tegen het West Europees imperialisme Rust en orde In de kolonie was er rust en orde, g.g. De jonge nam dan ook met gerust hart afscheid In de 20e eeuw groeide het gevoel van nationalisme nationalistische beweging ontstaat in Nederlands, Brits en Frans Indië (Indochina) Aziatisch nationalisme Het nationalisme werd opgewekt door het moderne imperialisme Europees bestuur en onderwijs tot in de verste uithoeken bevolking kwam in contact met westerse waarden: vrijheid, gelijkheid Deze waarden kregen zij als kolonie niet opstandigheid opstandigheid + nationalisme idee: alleen vrijheid wanneer er onafhankelijkheid is WOI geeft impuls aan nationalisme: vechten voor Europa belofte zelfbestuur WOI zorgt voor verzwakking Europa + Sovjet Unie Lenin roept koloniën tot opstand VS+Sovjet Unie+Japan = opkomende mogendheden Japan levert blanke superioriteit een klap door Rusland in Oorlog te verslaan Amerikaanse president Wilson = alle volkeren recht op zelfbeschikking 1919 Brits Indische bevolking krijgt meer rechten = niet genoeg voor nationalisten gewelddadige opstanden in Indië + geweldloos verzet Gandhi= non coöperatie 1947 Britse regering gaat in onderhandeling met Gandhi geeft India meer autonomie + onafhankelijkheid Indonesië 1899 van Deventer ereschuld 1904 ethische politiek onderwijs gezondheidszorg migratie verzet 1926 gewapende opstand communisten op Java + Sumatra

10 oprichting PNI = opgericht door Soekarno+Hatta Door hun opleiding in aanraking gekomen met racisme + blank superioriteitsgevoel PNI: alle Indonesiërs één volk onmiddellijke onafhankelijkheid non coöperatie Soekarno trok enthousiaste menigtes 1933 Ingreep Nederland strenge censuur + leiders naar kampen 1942 Japan verovert Indonesië Afrika ten zuiden van de Sahara was er nog geen sprake van nationalisme Afrika is dun bevolkt De grenzen waren willekeurig getrokken Europeanen hadden hier nauwelijks onderwijs gebracht geen inheemse elite met de Europese ideeën in aanmerking gekomen Gandhi Mohandas Gandhi heeft rechten gestudeerd in Londen. In 1915 keerde hij terug naar India. leider van congrespartij = helft radicaal, helft gematigd Gandhi koos voor onafhankelijkheid afdwingen zonder geweld (niet voldoen aan je plichten) Gandhi wilde een modern India maar was zelf traditioneel hindoe. nationalisme werd een massabeweging, 1947 India onafhankelijk, kort daarna doodgeschoten, nog steeds inspiratiebron 10.1 Dekolonisatie kenmerkend aspect: de dekolonisatie India en Pakistan In Brits Indië: haat tussen moslims en hindoes de Labourregering vond kolonie te duur VS dringt aan tot dekolonisatie 1949 Brits Indië wil van Brits Indië af 1947 verdeling Brits Indie: Moslims Hindoeïstisch Pakistan, Bangladesh India Miljoenen mensen vluchten tijdens geweldsuitbarsting de grenzen over

11 Britten de soevereiniteit over Indonesië en Vietnam De machtspositie van Nederland+Frankrijk was verslechterd door de WOII en de antikoloniale houding van de VS en de SU 1942 Japan overmeesterd Zuidoost Azië koloniale bestuur valt weg 17 augustus 1945 capitulatie Japan Soekarno roept onafhankelijk Republiek uit twee weken later roept Ho Chi Minh de onafhankelijkheid uit in Vietnam Chaos in Indonesië diplomatiek overleg Nederland mislukt onafhankelijk federatie unie van Nederland britten herstellen orde in Nederlands Indie 1947 Nederland verovert in twee politionele acties delen van Java+Sumatra militair succes maar politieke afgang guerrillaoorlog + dwang VS en VN 1949 Nederland geeft Indonesië op 26 december 1949 soevereiniteitsoverdracht Frankrijk krijgt steun VS: want is tegen communisme (Ho Chi Minh) 1950 communisten krijgen steun 1954 Frankrijk verlaat Vietnam Afrika Frankrijk krijgt te maken met onafhankelijkheidsoorlog Algerije moeilijk: wonen 1 milj Franse kolonisten 1956 Marokko+Tunesië onafhankelijk GB+B+FR geven zonder geweld hun kolonies af 1975 Suriname onafhankelijk Einde van het westerse overwicht Dekolonisatie maakt eind aan westerse hegemonie (overwicht). Westerse wereld houdt wel invloed op de derde wereld Ho Chi Minh beschaafd bescheiden (leeft in jungle) communist oprichter communistische partij Vietnam