ArcheoPro Archeologisch rapport Nr 823

Transcriptie

1 ArcheoPro Archeologisch rapport Nr 823 Kleinwesterwijksestraat, Biest-Houtakker Gemeente Hilvarenbeek Inventariserend Veldonderzoek (IVO-O); Bureauonderzoek, oppervlaktekartering en karterend booronderzoek Richard Exaltus Joep Orbons april 2008 ArcheoPro

2 Archeologische onderzoek Kleinwesterwijksestraat, Biest-Houtakker,, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport 823, Pagina 2 ArcheoPro Archeologisch rapport Nr 823 Kleinwesterwijksestraat, Biest-Houtakker Gemeente Hilvarenbeek Inventariserend Veldonderzoek (IVO-O); Bureauonderzoek, oppervlaktekartering en karterend booronderzoek Colofon Opdrachtgever: Dhr. Van Dijk, Kleinwesterwijksestraat 17, Biest-Houtakker Status: Eindversie Datum: 29 april 2008 Projectcode : S Kleinwesterwijksestraat, Biest-Houtakker Bestandsnaam : ArcheoPro, Kleinwesterwijksestraat, Biest-Houtakker, Opgesteld conform KNA 3.1 Archis CIS-nummer: Bevoegd gezag: Gemeente Hilvarenbeek Opslagplaats documentatie: Provincie Noord-Brabant Auteur: Richard Exaltus, Joep Orbons Projectleider : Richard Exaltus, Joep Orbons Projectmedewerkers: Ton Breuls, Hon Rik Onderaannemers: nvt Autorisatie: Richard Exaltus ISSN : Uitgegeven door Souterrains, Partner of ArcheoPro Copyright 2008 Souterrains, Maastricht Souterrains, Partner of ArcheoPro Holdaal 6 Tel : 0(0 31) BTW: NL B01 Kamer van Koophandel Zuid Limburg: NL 6228 GH Maastricht Fax: 0(0 31) j.orbons@souterrains.nl Postbank: Nederland Mobiel: 0(0-31) IBAN: NL29PSTB BIC/ Swift: PSTBN L21

3 Archeologische onderzoek Kleinwesterwijksestraat, Biest-Houtakker,, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport 823, Pagina 3 Inhoudsopgave: Samenvatting Inleiding Algemeen Locatiegegevens: Onderzoek Bureauonderzoek Methode Geo(morfo)logie, aardkunde en bodem Referentieprofiel Archeologie Historie Gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel Onderzoeksstrategie Veldonderzoek Verrichte werkzaamheden Resultaten oppervlaktekartering Resultaten booronderzoek Interpretatie Conclusies en aanbevelingen Literatuur Bijlage 1: Boorbeschrijving... 24

4 Archeologische onderzoek Kleinwesterwijksestraat, Biest-Houtakker,, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport 823, Pagina 4 Samenvatting Op 27 maart 2008 is door ArcheoPro een Inventariserend VeldOnderzoek (IVO-O) uitgevoerd op een terrein aan de Kleinwesterwijksestraat te Biest-Houtakker. Het onderzoek had als doel eventueel aanwezige archeologische waarden in kaart te brengen. Het archeologisch onderzoek betrof een Inventariserend VeldOnderzoek (IVO-O) met bureaustudie. Bureauonderzoek heeft tot doel om op basis van beschikbare informatie te komen tot een gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel. Het Inventariserend Veldonderzoek heeft vervolgens tot doel om het gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel te toetsen door middel van veldwaarnemingen. Hiermee kan de vraagstelling beantwoord worden of binnen het plangebied archeologische waarden aanwezig (kunnen) zijn en of deze vervolgonderzoek en/of planaanpassing vereisen. Volgens het gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel komen binnen het onderzoeksgebied archeologische resten voor vanaf het Neolithicum. Deze liggen echter zonder uitzondering op relatief hoog gelegen terreindelen. Het plangebied ligt binnen een relatief laag gelegen deel van het onderzoeksgebied. Doordat het plangebied ten tijde van het veldonderzoek een braakliggende akker vormde, kon een vlakdekkende oppervlaktekartering worden uitgevoerd. Hierbij zijn slechts moderne materialen aangetroffen Binnen het bijna 1,4 hectare grote plangebied zijn 28 boringen gezet. Hierdoor is een boordichtheid bereikt van twintig boringen per hectare. De dikte van de bouwvoor komt ongeveer overeen met die op een gemiddelde akker en is op veruit de meeste plaatsen van het plangebied onvoldoende om de bodem als een enkeerdgrond te kwalificeren. Door het gebruik als akker en de relatief geringe dikte van de bouwvoor, vindt regelmatig vermenging plaats van de bouwvoor met de onderliggende C-horizont. Eventuele resten van podzolvorming lijken hierbij verloren te zijn gegaan. Nergens zijn archeologische indicatoren aangetroffen. In verband met het volledig ontbreken van archeologische indicatoren binnen het plangebied, zijn de KNA-onderdelen Waardestelling en Selectieadvies, in dit rapport niet nader uitgewerkt. De resultaten van het onderzoek geven geen aanleiding om archeologisch vervolgonderzoek te adviseren. Evenmin zijn tijdens het onderzoek archeologische resten aangetroffen waarmee tijdens de verdere planvorming of bij de uitvoering van de geplande werkzaamheden rekening zou moeten worden gehouden.

5 Archeologische onderzoek Kleinwesterwijksestraat, Biest-Houtakker,, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport 823, Pagina 5 1 Inleiding 1.1 Algemeen - Opdrachtgever: Dhr. Van Dijk, Kleinwesterwijksestraat 17, Biest-Houtakker - Geplande ingrepen: De bouw van stallen - Datum uitvoering veldwerk: 27 maart Archis CIS nummer: Bevoegd gezag: Gemeente Hilvarenbeek - Bewaarplaats vondsten: Provincie Noord-Brabant - Bewaarplaats documentatie: Provincie Noord-Brabant 1.2 Locatiegegevens: - Provincie: Noord-Brabant - Gemeente: Hilvarenbeek - Plaats: Biest-Houtakker - Toponiem: Kleinwesterwijk - Globale ligging: Halverwege Biest-houtakker en Kleinwesterwijk - Hoekcoördinaten plangebied: o / o / o / o / Oppervlakte plangebied: 1.4 ha - Eigendom: Particulier, dhr van Dijk - Grondgebruik: Akker - Hoogteligging: ± 15 m +NAP - Bepaling locaties: GPS Garmin, meetlinten - Onderzoeksgebied bureauonderzoek: Cirkel met een straal van één kilometer rond het centrum van het plangebied 1.3 Onderzoek Op 27 maart 2008 is door ArcheoPro een Inventariserend VeldOnderzoek (IVO-O) uitgevoerd op een terrein aan de Kleinwesterwijksestraat te Biest-Houtakker. Het archeologisch onderzoek betrof een Inventariserend VeldOnderzoek (IVO-O) met bureaustudie. Bureauonderzoek heeft tot doel om op basis van beschikbare informatie te komen tot een gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel. Het Inventariserend Veldonderzoek heeft vervolgens tot doel om het gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel te toetsen door middel van veldwaarnemingen. Hiermee kan de vraagstelling beantwoord worden of binnen het plangebied archeologische waarden aanwezig (kunnen) zijn en of deze vervolgonderzoek en/of planaanpassing vereisen. ArcheoPro voert haar onderzoeken uit conform de hiervoor vastgelegde normen en richtlijnen en is door de Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten (RACM) vergunning verleend tot het verrichten van bepaalde archeologische werkzaamheden in het kader van het doen van opgravingen, bestaande uit prospectie door middel van booronderzoek. Het onderzoek is uitgevoerd door drs. R.P. Exaltus (senior-archeoloog), ing. P.J. Orbons (senior vakspecialist) en T. Breuls (veld-technicus).

6 Archeologische onderzoek Kleinwesterwijksestraat, Biest-Houtakker,, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport 823, Pagina 6 Figuur 1: De ligging van het plangebied (rood omlijnd) met daaromheen de cirkel die de buitengrens van het onderzoeksgebied aangeeft. Topografische Dienst Kadaster, Emmen, 2008

7 Archeologische onderzoek Kleinwesterwijksestraat, Biest-Houtakker,, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport 823, Pagina 7 2 Bureauonderzoek 2.1 Methode Tijdens het bureauonderzoek wordt door de bestudering van beschikbare bronnen, kennis vergaard omtrent de bodem en geologie van het onderzoeksgebied en de hierin bekende en te verwachten archeologische waarden. Aan de hand van de resultaten van het bureauonderzoek kan de beste aanpak voor het veldonderzoek worden bepaald. Hierbij zijn de volgende bronnen geraadpleegd: -Indicatieve Kaart Archeologische Waarden (IKAW) -Archeologische MonumentenKaart (AMK) -ARCHeologisch Informatie Systeem (ARCHIS) -Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) -Atlas van topografische kaarten Nederland Bodemkaart 1: Geomorfologische kaart 1: Grote historische atlas van Nederland 1: (Deel XX) -Grote historische topografische atlas van Nederland 1: Grote topografische atlas van Nederland 1: Provinciale waardekaart provincie Noord-Brabant Figuur 2: Luchtfoto met daarop rood omlijnd het onderzoeksgebied. Bron:

8 Archeologische onderzoek Kleinwesterwijksestraat, Biest-Houtakker,, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport 823, Pagina Geo(morfo)logie, aardkunde en bodem Het plangebied ligt op dekzand dat tot de Formatie van Boxtel wordt gerekend (voorheen Formatie van Twente). Dit dekzand bestaat uit leemarm en lemig fijn zand dat is afgezet gedurende de laatste ijstijd (het Weichseliën). Het plangebied ligt volgens de geomorfologische kaart op de scheidingslijn van twee verschillende geomorfologische eenheden. Het westelijke en het zuidelijke deel liggen in een zone met dekzandruggen met een oud bouwlanddek (Legenda-eenheid 3K14, figuur 4) terwijl het noorden en het oosten op een dekzandrug zonder oud bouwlandddek ligt (Legendaeenheid 3L5, figuur 4). Dit stemt overeen met de gegevens op de bodemkaart die voor het zuiden en het westen van een plangebied de aanwezigheid van een hoge zwarte enkeerdgrond aangeeft terwijl volgens de bodemkaart op het noordelijke en het oostelijke deel van het plangebied veldpodzolgronden aanwezig zijn. De veldpodzolgronden worden gekenmerkt door een uitspoelingslaag (E-horizont) en een inspoelingslaag (B-horizont). De B-horizont gaat veelal via een overgangslaag (de BC-horizont) over in het niet door bodemvorming beïnvloede zand (de C-horizont). Op de uitsnede uit het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN; figuur 5) is goed te zien dat het onderzoeksgebied uiteenvalt in aaneengesloten hoog gelegen terreindelen in het zuiden en het westen en in overwegend laaggelegen gebied in het noorden en het oosten. Het plangebied ligt in dit overwegend laaggelegen gebied. 2.3 Referentieprofiel De enkeerdgronden worden gekenmerkt door een tenminste 50 cm dikke zwarte humeuze bovengrond die is ontstaan ten gevolge van eeuwenlange bemesting met potstalmest. Veelal gaat het esdek geleidelijk aan over in het niet door plaggenbemesting met humus verrijkte zand. Doordat enkeerdgronden vaak zijn aangelegd in gebieden waar oorspronkelijk podzolgronden zijn ontstaan, kunnen resten hiervan onder het esdek aanwezig zijn. (Zie figuur 3 uit Ten Cate et al. 1995) De dikte van een esdek is afhankelijk van de ouderdom en de intensiteit waarmee materiaal is opgebracht. Vaak wordt uitgegaan van een ophoging van gemiddeld ongeveer één millimeter per jaar. Figuur 3: Voorbeeld van een hoge zwarte enkeerdgrond op een podzol profiel. Bron; Ten Cate et al. 1995

9 Archeologische onderzoek Kleinwesterwijksestraat, Biest-Houtakker,, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport 823, Pagina 9 Figuur 4: Uitsnede uit de geomorfologische kaart met daarin rood omlijnd het plangebied met daaromheen de cirkel die de buitengrens van het onderzoeksgebied aangeeft.

10 Archeologische onderzoek Kleinwesterwijksestraat, Biest-Houtakker,, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport 823, Pagina 10 Figuur 5: Uitsnede uit het Actueel Hoogtebestand Nederland met daarin rood omlijnd het plangebied met daaromheen de cirkel die de buitengrens van het onderzoeksgebied aangeeft.

11 Archeologische onderzoek Kleinwesterwijksestraat, Biest-Houtakker,, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport 823, Pagina Archeologie Volgens de Indicatieve Kaart Archeologische Waarden (IKAW) ligt het plangebied in een zone met een middelhoge kans op het aantreffen van archeologische waarden. Binnen het onderzoeksgebied liggen 12 waarnemingen en 1 vondstmelding. Monumenten komen in het onderzoeksgebied niet voor. Ten oosten van het plangebied ligt de vondstmelding in een gebied dat in 2007 door BAAC is onderzocht (Weerden, J. van der, 2007). Op deze locatie zijn Laatmiddeleeuwse greppels aangetroffen. Alle waarnemingen liggen in een gebied waar RAAP in 2002 nader onderzoek heeft gedaan (de Boer & Roymans 2002). De eerste waarneming, 53203, ligt ten zuidoosten van het plangebied en betreft de vondst van Middeleeuws gedraaid aardewerk. Op korte afstand ligt ten zuiden van het plangebied de waarneming Hierin worden de vondsten beschreven van handgevormd aardewerk (o.a. met Kalenderberg/-reliëfversiering) uit de periode Neolithicum tot IJzertijd en een Middeleeuwse kogelpot. Verder naar het zuiden ligt een aantal waarnemingen op korte afstand van elkaar, te weten: 53191, 53193, 53197, 53217, en De waarneming betreft Middeleeuws gedraaid aardewerk en de waarnemingen en betreffen beide handgevormd aardewerk uit de perioden Neolithicum tot IJzertijd en de Middeleeuwen. Op de locatie van de waarnemingen 53197, en is handgevormd aardewerk uit de periode Neolithicum tot IJzertijd aangetroffen. De laatste 4 waarnemingen liggen ten zuidwesten van het plangebied. De waarnemingen en betreffen respectievelijk Laatmiddeleeuws Brunssum-Schinveld geelwit aardewerk en Middeleeuws gedraaid aardewerk. Op de locatie van de waarneming is handgevormd aardewerk uit de periode Neolithicum tot IJzertijd aangetroffen en uit de Middeleeuwen dateert gedraaid aardewerk. Tot slot beschrijft de waarneming de vondst van handgevormd aardewerk uit de periode Neolithicum tot IJzertijd. Monumenten en waarnemingen Nummer Coördinaat Periode Vondsten / Late Middeleeuwen Aardewerk / Middeleeuwen Aardewerk / Middeleeuwen Aardewerk / a) Neolithicum tot IJzertijd b) Middeleeuwen a) Aardewerk b) Aardewerk / Neolithicum tot IJzertijd Aardewerk / a) Neolithicum tot IJzertijd b) Middeleeuwen a) Aardewerk b) Aardewerk / Middeleeuwen Aardewerk / a) Neolithicum tot IJzertijd b) Middeleeuwen a) Aardewerk b) Een kogelpot / Neolithicum tot IJzertijd Aardewerk / a) Neolithicum tot IJzertijd a) Aardewerk b) Middeleeuwen b) Aardewerk / Neolithicum tot IJzertijd Aardewerk / Neolithicum tot IJzertijd Aardewerk / Late Middeleeuwen Greppels

12 Archeologische onderzoek Kleinwesterwijksestraat, Biest-Houtakker,, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport 823, Pagina 12 Figuur 6: Kaart met Archis-gegevens met daarop een cirkel met een straal van één kilometer rond het plangebied die de buitengrens van het onderzoeksgebied aangeeft.

13 Archeologische onderzoek Kleinwesterwijksestraat, Biest-Houtakker,, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport 823, Pagina Historie Figuur 7 toont achtereenvolgens topografische kaarten van het onderzoeksgebied 1837, 1893, +/-1960 en Op de kaart uit 1837 is te zien dat destijds ten westen van het plangebied nog woeste grond lag. Het noordoostelijke deel van het plangebied lag hier nog deels op. Het centrale deel was begroeid met bos waar doorheen een zandweg liep. Alleen de oostrand vormde op dat moment een lange, smalle akker. In 1893 is deze akker inmiddels aanmerkelijk verbreed. Het oostelijke deel van het plangebied is dan nog steeds bebost. Ook de noordrand is op dat moment bebost. Rond 1960 is het gehele plangebied in gebruik genomen voor de akkerbouw. Door het westelijke deel lopen enkele west oost georiënteerde sloten. Tegenwoordig vormt het plangebied één groot akkerbouwperceel met in de zuidwesthoek een modern landbouwbedrijf. Figuur 7: Uitsneden uit de topografische kaarten uit achtereenvolgens: 1837, 1893, +/-1960 en Topografische Dienst Kadaster, Emmen, 2008

14 Archeologische onderzoek Kleinwesterwijksestraat, Biest-Houtakker,, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport 823, Pagina 14 De cultuurhistorische waardekaart van de provincie Noord-Brabant toont dat het plangebied in een zone ligt met een hoge historisch geografische waarde. De wegen en groenzones rondom het plangebied hebben een hoge historische waarde. Figuur 8: Provinciale waardekaart, uitsnede onderzoeksgebied. (In deze kaart is de archeologische laag uitgezet omdat deze informatie reeds in de Archis figuur van figuur 6 is afgebeeld. Het toevoegen van de archeologische gegevens in deze kaart, zou de kaartnodeloos onleesbaar maken) (

15 Archeologische onderzoek Kleinwesterwijksestraat, Biest-Houtakker,, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport 823, Pagina Gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel Verwachte perioden (datering) Op basis van de bekende gegevens omtrent archeologische waarden in het gebied moet worden geconcludeerd dat binnen het onderzoeksgebied met name kans bestaat op de aanwezigheid van archeologische resten uit de perioden Neolithicum tot en met de IJzertijd en uit de Middeleeuwen. Hoewel binnen het onderzoeksgebied geen vindplaatsen uit het Laat- Paleolithicum, het Mesolithicum en de Romeinse tijd bekend zijn, zijn er geen fysischgeografische redenen waarom uit deze perioden geen vindplaatsen aanwezig zouden kunnen zijn. Complextypen Resten uit het Neolithicum, Bronstijd, IJzertijd, Romeinse tijd of Middeleeuwen in het gebied kunnen zowel bestaan uit nederzettingsresten als uit de hierbij behorende grafvelden en landbouwarealen. Eventueel kunnen uit het Laat Paleolithicum, het Mesolithicum en het Neolithicum, resten van kleine activiteitsplaatsen zoals jachtkampen e.d. aanwezig zijn. Uiterlijke kenmerken Nederzettingsresten uit alle perioden zullen binnen het plangebied uit vondststrooiingen bestaan met eventueel in de ondergrond aanwezige (resten van) spoorvullingen. Eventueel kunnen sporen zichtbaar zijn in recente bodemontsluitingen en geschoonde slootkanten. Specifieke ligging (locatie) Alle binnen het onderzoeksgebied aangetroffen vindplaatsen liggen op relatief hoog gelegen terreindelen op het zuidelijke deel van het onderzoeksgebied en op het noordoostelijke deel daarvan. Het plangebied ligt echter op een lager gelegen terreindeel en lijkt daardoor aanmerkelijk minder kansrijk voor wat betreft de aanwezigheid van archeologische resten. Mogelijke verstoringen Archeologische vondsten in de omgeving van het onderzoeksgebied bestaan overwegend uit oppervlaktevondsten. Dit duidt erop dat archeologische resten dicht onder het oppervlak liggen en door allerlei vormen van grondbewerking in de bouwvoor worden (zijn) opgenomen. Indien ter plaatse van het plangebied een oud bouwlanddek aanwezig is, kunnen archeologische resten hieronder goed bewaard zijn gebleven. De historische kaartgegevens laten echter zien dat het overgrote deel van het plangebied tot rond 1900 in gebruik was als bos en daarna pas als akker in gebruik is genomen. Dit maakt het onwaarschijnlijk dat hier een esdek aanwezig is. Door de bosbouw en de daarop volgende akkerbouw kan aanzienlijke bodemverstoring zijn opgetreden. 2.7 Onderzoeksstrategie Tijdens het veldwerk moet allereerst worden vastgesteld of wel of niet een hoge bruine enkeerdgrond binnen het plangebied aanwezig is en wat de verbreiding hiervan is. Vervolgens moet de intactheid van de bodem worden vastgesteld alsmede de mogelijke aanwezigheid van archeologische indicatoren in de bodem. Indien blijkt dat de huidige grondbewerking tot in de natuurlijke bodem reikt en een goede vondstzichtbaarheid heerst, is een oppervlaktekartering het meest geschikt voor het opsporen van archeologische indicatoren. De meeste van de archeologische vondsten in de omgeving van het plangebied zijn immers gedaan als oppervlaktevondsten. Indien een

16 Archeologische onderzoek Kleinwesterwijksestraat, Biest-Houtakker,, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport 823, Pagina 16 oppervlaktekartering niet of in onvoldoende mate effectief zal zijn, wordt nageboord met een edelmanboor met een diameter van 15 cm. Het hiermee opgeboorde materiaal wordt gezeefd op een zeef met een maaswijdte van vier millimeter. De boringen worden bij voorkeur gezet in een netwerk met telkens 25 meter tussen de boringen en 20 meter tussen de boorraaien. Hierdoor wordt binnen het plangebied een boordichtheid bereikt van ruim 20 boringen per hectare. Een dergelijke boordichtheid voldoet volgens de Leidraad inventariserend veldonderzoek; Deel: karterend booronderzoek (SIKB, 2006), ruimschoots als brede zoekoptie om alle typen vindplaatsen in zand op te sporen. Tevens voldoet deze boordichtheid aan de door de provincie Noord-Brabant verplicht gestelde boordichtheid van 24 boringen per hectare voor de opsporing van vindplaatsen uit het Paleoen Mesolithicum (Onderzoekseisen Provincie Noord-Brabant t.b.v. archeologisch vooronderzoek in de vorm van een inventariserend en waarderend veldonderzoek). Op basis van booronderzoek is nooit te garanderen dat alle typen archeologische resten kunnen worden opgespoord. De kans op het aantreffen van grondsporen is bijvoorbeeld aanmerkelijk groter indien een proefsleuvenonderzoek wordt uitgevoerd. Een dergelijke aanpak zou echter in dit stadium van het onderzoek een te zwaar middel vormen en dient volgens de normen van de provincie Noord-Brabant pas te worden toegepast na vaststelling dat een intact esdek (onverstoord bodemprofiel) aanwezig is (Onderzoekseisen Provincie Noord-Brabant t.b.v. archeologisch vooronderzoek in de vorm van een inventariserend en waarderend veldonderzoek). Van alle boorpunten wordt de NAP-hoogte bepaald. Figuur 9: Oppervlaktekartering op het noordelijke deel van het plangebied.

17 Archeologische onderzoek Kleinwesterwijksestraat, Biest-Houtakker,, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport 823, Pagina 17 3 Veldonderzoek 3.1 Verrichte werkzaamheden - Positie boringen: regelmatige verdeling over het plangebied, zie figuur 13 en Gebruikt boormateriaal: guts met diameter van 2 cm / edelmanboor met diameter van 15 cm. - Totaal aantal boringen: 28 - Boorgrid: 20x25 m - Boordichtheid: 20 boringen per hectare - Geboorde diepte: 0,6 1,0 m -Mv - Inmeten boorlocaties: GPS, meetlint en waterpas - Boorbeschrijving: Archeologische Standaard Boorbeschrijving (ASB 5.1) - Inspectie bodemontsluitingen en/of oppervlaktekartering: Het plangebied vormde ten tijde van het veldonderzoek een braakliggende akker. De vondstzichtbaarheid was over het geheel genomen goed. In verband hiermee is een vlakdekkende oppervlaktekartering uitgevoerd. 3.2 Resultaten oppervlaktekartering Ondanks de goede vondstzichtbaarheid (zie figuur 10) zijn tijdens de oppervlaktekartering geen vondsten gedaan die van voor de achttiende/negentiende eeuw dateren. Verspreid over het plangebied zijn slechts relatief moderne puin- en aardewerkresten aangetroffen. Figuur 10: Vondstzichtbaarheid

18 Archeologische onderzoek Kleinwesterwijksestraat, Biest-Houtakker,, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport 823, Pagina Resultaten booronderzoek De ligging van de boorpunten is weergegeven op de boorpuntenkaart. De resultaten van het booronderzoek zijn opgesomd in Bijlage 1. Tijdens het veldonderzoek zijn 28 boringen gezet. De boringen vertonen een tamelijk uniforme opbouw. In vrijwel alle boringen wordt de toplaag gevormd door een ongeveer veertig centimeter dikke laag humusrijk zand. Hieronder is in veel gevallen een sterk geroerde zandlaag aanwezig die bestaat uit schoon geel zand dat is vermengd met talloze brokjes humusrijk zand (zie figuur 12). Deze laag loopt in dikte uiteen van enkele centimeters tot enkele decimeters en lijkt uit de aangeploegde top van de C- horizont te bestaan. Figuur 11: Boorprofielen

19 Archeologische onderzoek Kleinwesterwijksestraat, Biest-Houtakker,, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport 823, Pagina 19 In alle boringen is onder de aangeploegde top van de C-horizont, of direct onder de humusrijke toplaag, schoon geel zand aanwezig dat niet is beïnvloed door bodemvorming. Deze C-horizont is matig lemig en zeer compact. Nergens zijn restanten van podzolvorming aangetroffen. Archeologische indicatoren ontbreken eveneens volledig. Figuur 12: Boorkern van boring 5 met links het humusrijke zand van de bouwvoor, daaronder de laag met talrijke humusrijke brokjes vermengd, geel zand en helemaal rechts, de top van de onaangetaste C-horizont. 3.4 Interpretatie Doordat de dikte van de bouwvoor zelden meer dan vijftig centimeter bedraagt, kwalificeert deze vrijwel nergens als enkeerdgrond. In figuur 13 is de dikte van de bouwvoor weergegeven. Op deze figuur is te zien dat alleen de bouwvoor ter plaatse van de boorpunten: 9, 14, 16 en 24, de minimale dikte van vijftig centimeter haalt. In het geval van de boringen 14, 16 en 24 bedraagt de dikte van de bouwvoor achtereenvolgens 50, 50 en 55 cm. Deze dikte is slechts net voldoende voor een esdek en valt niet uit de toon voor de dikte van een doorsnee akkerlaag. Vergelijking van de topografische kaart uit ± 1960 (zie figuur 7) laat zien dat destijds ongeveer ter plaatse van boring 9 een sloot liep. Het ligt voor de hand dat de relatief dikke bouwvoor ter plaatse van boorpunt 9, samenhangt met de vulling van deze, inmiddels gedempte sloot. Tezamen met het verspreide voorkomen van de boringen met een relatief dikke bouwvoor, valt hieruit af te leiden dat binnen het plangebied geen esdek aanwezig is. Dit stemt ook overeen met de historische kaartgegevens die laten zien dat op het overgrote deel van het plangebied tot rond 1900, bos stond. Juist op het deel dat op de historische kaarten altijd als akker staat aangegeven, is de bouwvoor relatief dun. De aangetroffen bouwvoor komt overeen met die van een doorsnee akker. Doordat kennelijk regelmatig de dikte van de bouwvoor wordt overtroffen tijdens het ploegen, is hieronder op de meeste plaatsen een laag ontstaan die bestaat uit geel zand dat is vermengd met brokjes humusrijk zand. Door het ploegen lijken ook alle sporen van podzolvorming verloren te zijn gegaan.

20 Archeologische onderzoek Kleinwesterwijksestraat, Biest-Houtakker,, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport 823, Pagina 20 Figuur 13: Boorpunten met dikte bouwvoor. Topografische Dienst Kadaster, Emmen, 2008

21 Archeologische onderzoek Kleinwesterwijksestraat, Biest-Houtakker,, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport 823, Pagina 21 Figuur 14: Boorpunten met verstoringsdiepten. Topografische Dienst Kadaster, Emmen, 2008

22 Archeologische onderzoek Kleinwesterwijksestraat, Biest-Houtakker,, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport 823, Pagina 22 4 Conclusies en aanbevelingen (selectieadvies) Volgens het gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel komen binnen het onderzoeksgebied archeologische resten voor vanaf het Neolithicum. Deze liggen echter zonder uitzondering op relatief hoog gelegen terreindelen. Het plangebied ligt binnen een relatief laag gelegen deel van het onderzoeksgebied. Doordat het plangebied ten tijde van het veldonderzoek een braakliggende akker vormde, kon een vlakdekkende oppervlaktekartering worden uitgevoerd. Hierbij zijn slechts moderne materialen aangetroffen Binnen het bijna 1,4 hectare grote plangebied zijn 28 boringen gezet. Hierdoor is een boordichtheid bereikt van twintig boringen per hectare. De dikte van de bouwvoor komt ongeveer overeen met die op een doorsnee akker en is nagenoeg overal binnen het plangebied onvoldoende om de bodem als een enkeerdgrond te kwalificeren. Door bosbouw in het verleden en het gebruik als akker in combinatie met de relatief geringe dikte van de bouwvoor, is regelmatig vermenging opgetreden van de bouwvoor met de onderliggende C-horizont. Eventuele resten van podzolvorming lijken hierbij verloren te zijn gegaan. Nergens zijn archeologische indicatoren aangetroffen. In verband met het volledig ontbreken van archeologische indicatoren binnen het plangebied, zijn de KNA-onderdelen Waardestelling en Selectieadvies, in dit rapport niet nader uitgewerkt. De resultaten van het onderzoek geven geen aanleiding om archeologisch vervolgonderzoek te adviseren. Evenmin zijn tijdens het onderzoek archeologische resten aangetroffen waarmee tijdens de verdere planvorming of bij de uitvoering van de geplande werkzaamheden rekening zou moeten worden gehouden. Indien onverhoopt toch archeologische materialen en/of sporen aangetroffen worden, deze gemeld dienen te worden bij de gemeente Hilvarenbeek, conform Monumentenwet 2007, artikel 53. Drs. R.P. Exaltus Senior-archeoloog Archeologische tijdschaal Periode Datering Midden- en Laat Paleolithicum (oude steentijd) Mesolithicum (midden steentijd) Neoliticum (nieuwe steentijd) Bronstijd IJzertijd v. chr Romeinse tijd 12 v chr n. chr. Vroege middeleeuwen Volle middeleeuwen Late middeleeuwen Nieuwe tijd heden

23 Archeologische onderzoek Kleinwesterwijksestraat, Biest-Houtakker,, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport 823, Pagina 23 Literatuur Boer, G.H. de & Roymans, J.A.M.; Landinrichtingsgebied De Hilver; een archeologische verwachtings- en advieskaart; RAAP-rapport (Regionaal Archeologisch Archiverings Project, Amsterdam); 834; 2002 Es. Van W.A., Sarfatij, H. & P.J. Woltering (red.) Archeologie in Nederland; De rijkdom van het bodemarchief. Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek. Amersfoort. Kuiper, M. 2006/2007. Atlas van topografische kaarten Nederland, Uitgeverij 12 Provinciën, Landsmeer. Rijksdienst voor het oudheidkundig Bodemonderzoek, ARCHIS II (Archeologisch Informatie Systeem), Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek 2000, IKAW 2 (Indicatieve kaart Archeologische Waarden), Amersfoort. Grote historische Provincie Atlas van Nederland; deel 4 Zuid-Nederland : Topografische dienst Wolters Noordhoff Groningen 1990 Grote historische topografische Provincie Atlas Noord-Brabant; : Nieuwland Tilburg 2006 Twaalf provinciën Atlas van topografische kaarten. Nederland Uitgeverij twaalf provinciën. Landsmeer. Grote topografische atlas van Nederland 1: Deel 4 Zuid-Nederland. Topografische dienst. Wolters Noordhoff Groningen 1997 Stichting voor Bodemkartering, Bodemkaart van Nederland 1: Wageningen. Stichting voor Bodemkartering: Geomorfologische kaart van Nederland 1:50.000, Staring Centrum, Wageningen, 1989 Weerden, J. van der; BAAC-rapport; 2007

24 Archeologische onderzoek Kleinwesterwijksestraat, Biest-Houtakker,, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport 823, Pagina 24 Bijlage 1: Boorbeschrijving Algemene kopgegevens Soort boring BAR Projectnummer S Projectnaam Kleinwesterwijksestraat, Biest- Houtakker Deelgebied Nvt Organisatie ArcheoPro CIS-code coördinaatsysteem RD2000 Coördinaatsysteemdatum ETRS89 Locatiebepaling GPS en meetlint Referentievlak NAP Bepaling maaiveldhoogte AHN Waterpas Boormethode Guts en edelman Boordiameter 2 cm en 15 cm Opdrachtgever Dhr. Van Dijk, Biest-Houtakker Posities van de boringen (boorlocaties) Boornummer XCO YCO MA, M s tov NAP Boorbeschrijving volgens ASB 5.1 Boor LDO Lithologie Kleur Overige kenmerken Nr GD B K BS BZ B G BH HK TK IK VL K CO PLH VS SST BHN BI GI 1 35 Z 1 3 BR DO BOV 70 Z 1 GE BHC 2 35 Z 1 3 BR DO BOV 50 Z 1 GE BR BHC ROG 80 Z 1 GE BHC 3 40 Z 1 3 BR DO BOV 55 Z 1 GE BR BHC ROG 90 Z 1 GE BHC 4 30 Z 1 3 BR DO BOV 60 Z 1 GE BHC 5 35 Z 1 3 BR DO BOV 50 Z 1 GE BR BHC ROG 80 Z 1 GE BHC 6 45 Z 1 3 BR DO BOV 60 Z 1 GE BR BHC ROG 100 Z 1 GE BHC 7 40 Z 1 3 BR DO BOV 55 Z 1 GE BR BHC ROG 90 Z 1 GE BHC 8 40 Z 1 3 BR DO BOV 60 Z 1 GE BR BHC ROG 90 Z 1 GE BHC 9 70 Z 1 3 BR DO BOV 100 Z 1 GE BHC Z 1 3 BR DO BOV 50 Z 1 GE BR BHC ROG 80 Z 1 GE BHC Z 1 3 BR DO BOV 60 Z 1 GE BR BHC ROG 100 Z 1 GE BHC Z 1 3 BR DO BOV 60 Z 1 GE BR BHC ROG AIS

25 Archeologische onderzoek Kleinwesterwijksestraat, Biest-Houtakker,, Gemeente Hilvarenbeek. ArcheoPro Rapport 823, Pagina Z 1 GE BHC Z 1 3 BR DO BOV 50 Z 1 GE BR BHC ROG 90 Z 1 GE BHC Z 1 3 BR DO BOV 57 Z 1 GE BR BHC ROG 80 Z 1 GE BHC Z 1 3 BR DO BOV 60 Z 1 GE BR BHC ROG 90 Z 1 GE BHC Z 1 3 BR DO BOV 65 Z 1 GE BR BHC ROG 100 Z 1 GE BHC Z 1 3 BR DO BOV 37 Z 1 GE BR BHC ROG 70 Z 1 GE BHC Z 1 3 BR DO BOV 70 Z 1 GE BHC Z 1 3 BR DO BOV 52 Z 1 GE BR BHC ROG 90 Z 1 GE BHC Z 1 3 BR DO BOV 50 Z 1 GE BR BHC ROG 80 Z 1 GE BHC Z 1 3 BR DO BOV 70 Z 1 GE BHC Z 1 3 BR DO BOV 80 Z 1 GE BHC Z 1 3 BR DO BOV 42 Z 1 GE BR BHC ROG 75 Z 1 GE BHC Z 1 3 BR DO BOV 90 Z 1 GE BHC Z 1 3 BR DO BOV 70 Z 1 GE BR BHC ROG 100 Z 1 GE BHC Z 1 3 BR DO BOV 65 Z 1 GE BR BHC ROG 100 Z 1 GE BHC Z 1 3 BR DO BOV 40 Z 1 GE BR BHC ROG 70 Z 1 GE BHC Z 1 3 BR DO BOV 55 Z 1 GE BR BHC ROG 90 Z 1 GE BHC Betekenis van de afkortingen: LDO Onderzijde boortraject Lithologie: GD Onverharde sedimenten: G = grind, K = klei, L = leem, V = veen en Z = zand Bijmengsels: BK = bijmengsel klei, BS = bijmengsel silt, BZ =bijmengsel zand, BG= bijmengsel grind, BH = bijmengsel humus. Betekenis toegevoegde cijfers: 1 = zwak, 2 = matig, 3 = sterk en 4 = uiterst. Kleur: HK = hoofdkleur, BL = blauw, BR = bruin, GE = geel, GN = groen, GR = grijs, OL = olijf, OR =oranje, PA = paars, RO = rood, RZ = roze, WI = wit, ZW = zwart. TK = Tweede kleur (kleurafkortingen als boven). IK = Intensiteit kleur: LI = licht en DO = donker VLK = Vlekken (V): 2 e en 3 e letter is kleurafkorting als boven, 1 = weinig, 2 = matig, 3= veel Overige kenmerken: CO = Consistentie (C ): ZSL-zeer slap, SLA-slap, MSL-matig slap, MST-matig stevig, STV-stevig PLH = plantenresten (PL0 = geen, PL1 = spoor, PL2 = weinig, PL3 = veel) VS = veensoorten SST = Sedimentaire structuren BHN = Bodemhorizont; BHC = C-horizont BI = Bodemkundige interpretaties; BOV = bouwvoor, ROG = rommelig GI = Geologische interpretaties AIS = Archeologische indicatoren