Vlaanderen in Actie. Flanders Port Area Inspiratiedag Verslag panelgesprek. 11 oktober Jim Baeten en Lieve Maes

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Vlaanderen in Actie. Flanders Port Area Inspiratiedag Verslag panelgesprek. 11 oktober 2011. Jim Baeten en Lieve Maes"

Transcriptie

1 Vlaanderen in Actie Flanders Port Area Inspiratiedag Verslag panelgesprek 11 oktober 2011 Jim Baeten en Lieve Maes Voorteinde 21, 2260 Westerlo tri.zone Comm.V BTW BE triodosbank

2 VERSLAG PANELGESPREK EXPERTEN Cathy Berx, gouverneur van de provincie Antwerpen, docent UA (CB) Toon Colpaert, havencommissaris, bestuurder Infrabel (TC) Eric Lancksweerdt, 1 ste auditeur Raad van State, gastprofessor UA (EL) Ir. Tom Roelants, administrateur-generaal, Agentschap Wegen en Verkeer (TR) Moderator: Johny Vansevenant, VRT-journalist (JV) JV vraagt de panelleden wat hun link is met het thema van de dag Havens en omwonenden, samen werkt beter. CB: Ik werd eind 2009 gevraagd door de Vlaamse regering om een rapport te maken over de volgende vraag: hoe kunnen we grote infrastructuurwerken sneller laten uitvoeren? Dit was de start van de commissie Berx. In februari 2010 presenteerde die een rapport aan het Vlaams parlement. Daarna kwam er een opdracht van minister Crevits om dit te toetsen aan de praktijk. TC: Ik ben als havencommissaris een geïnteresseerde observator: wat brengen onze havens ervan terecht? En als bestuurder van Infrabel draag ik mee de verantwoordelijkheid om grote werken tot een goed einde te brengen. De dialoog met de omwonenden wordt daarbij meer en meer belangrijk. EL: Ik was betrokken door de vele gevallen van rechtszaken in deze context voor de Raad van State (RvS); ik wilde nadenken over een andere aanpak en zag daarbij twee sporen nl. het spoor van bemiddeling en het spoor van burgerparticipatie. TR: Wat werkt op kleinschalig niveau, daarvan kan je ook leren voor grootschalige projecten maar zeker ook bij die grote projecten is maatwerk nodig. 1

3 JV: de Commissie Berx gaf aanbevelingen: welke waren dat? CB: Zeer belangrijk is het inzetten op de voorfase van een project met name over de vraag: wat is precies het probleem? Ook in deze fase moeten we al participatie inzetten; indien hier betrokkenheid gecreëerd wordt, wordt een groter draagvlak gecreëerd voor oplossingen. Niemand heeft immers een monopolie op inzet, kennis en ervaring; men kan van iedereen leren, ook van de betrokken burger. De overheid moet van ieders inzichten gebruik maken. Ze moet een project goed opstarten met een open communicatie en in grote transparantie. Projecten die een samenhang vertonen, moet je samen presenteren. Je moet volhouden en voortdurend correct blijven informeren over de verschillende stappen. Dan moet je in de verkenningsfase een goede analyse maken en op het einde van die fase een keuze maken (voorkeursbesluit). Dit is dan the point of no return! Hier kan dan eventueel een referendum worden gehouden of mogelijk wordt hier iets aangevochten bij de RvS. In een latere fase heeft dat immers veel meer gevolgen! Dus getrapte besluitvorming is zeer belangrijk. Daarna moeten we gaan richting uitvoering en moet er ook nog oog zijn voor individuele rechten. Uiteindelijk moet er plaats zijn voor nazorg: engagement van de overheid om tussen te komen na de werken, in de hypothese dat er achteraf nog bovenmatige hinder zou zijn. We werken best met verschillende groepen: een stuurgroep, een reflectiegroep, een technische groep om alle technici vanuit verschillende perspectieven aan bod te laten komen; daarnaast nog een klankbordgroep. In de voorbereidende fase moeten we dit permanent blijven doen. In de uitvoeringsfase werken we via de formele richtlijnen van het MER. In de uitvoeringsfase is er ook nog een openbaar onderzoek (Europese verplichting). Goede randvoorwaarden zijn belangrijk: alle diensten moeten oplossingsgericht samenwerken; het kan bv. niet dat de ene dienst positief adviseert en de andere negatief dit moeten we absoluut vermijden. TR: Inspraak zo vroeg mogelijk in het proces is zeer belangrijk. Een gemeenschappelijk draagvlak zoeken vraagt tijd. Er ontstaat al snel een spanningsveld met het gevoel het duurt allemaal wel lang! Versnellen gebeurt niet door in het begin te snel te werken; we moeten eerst tijd nemen voor de eerste fase! Dit levert achteraf tijdswinst op. Het zou handig zijn, mocht er een kader zijn hiervoor dat dan project per project verder ingevuld kan worden. Op die manier kunnen we vertragingen vermijden. 2

4 De globale visie moet scherp gesteld worden en als er eenmaal een draagvlak voor is, moet er afgeklopt worden zodat ook de volgende stappen zonder problemen gezet kunnen worden. JV : Het is blijkbaar geen goed idee om bij een participatief proces eerst een presentatie te geven en dan daarna het publiek vragen te laten stellen. Zo creëer je geen gedragenheid. TR: Misschien hebben we in het verleden te veel de indruk gegeven dat we na een infoavond gewoon verder deden met het project. We tonen nu met het project R11 dat we het anders willen aanpakken. CB: Eerst moeten we vertrekken van een relatief open brainstorm. De voorstellen die hieruit groeien, kunnen en cours de route bijgesteld worden; technici zijn trouwens vaak blij met de soms zeer goede voorstellen die gedaan worden door betrokken burgers. De expertise zit niet alleen bij de technici! TC: Participatie als windowdressing: dat lukt niet meer. De focus moet liggen op kwaliteit. Sneller is niet per definitie beter. Beter kan het wel sneller doen gaan. Men komt best tot een gemeenschappelijke probleemstelling in het begin. Zijn we het eens voor welke uitdaging we staan? Dit vergemakkelijkt het vervolg (cfr de aanpak in de kanaalzone in Gent. Respect is daarbij het sleutelwoord: als je mensen hun mening vraagt, moet je ze ook au sérieux nemen. Je moet daarbij zoeken hoe je het overzicht, de samenhang aan de burger kunt presenteren: één aanspreekpunt voor het hele project is daarbij nodig. De cultuuromslag die nodig is voor deze manier van werken, is er nog niet in alle gevallen: niet bij bestuurders, projectleiders, politici; maar ook niet bij omwonenden (vaardigheden zoals luisteren, conflicten beheersen, agree to disagree etc.). Om dit waar te maken moeten we extra menskracht en budgetten vrij maken. EL: De voorbeelden van inspraak in een vroege fase die we nu hebben, zijn zeer belangrijk. Inspraak in een vroege fase kost tijd maar doet achteraf tijd winnen, bv. door het vermijden van rechtszaken. We moeten wel een onderscheid maken tussen politieke participatie en participatie als het om rechtsbescherming gaat. In het eerste geval gaat het om samen projecten realiseren met verschillende actoren: wat zijn de issues? De belangen? Dit is een nieuwe vorm van politiek bedrijven rond concrete projecten op een kleinschalige manier met bv. lokale actiegroepen. Dit zou dan uitmonden in een princiepsbeslissing waarin iedereen 3

5 zich kan terugvinden. Dit is uiterst belangrijk want er gaat een engagement van uit. Als mensen betrokken zijn geweest, dan ontstaat er een draagvlak. Mensen zijn immers deskundig vanuit hun ervaring en hebben een zeer belangrijke inbreng. Daarna is er nog een verplicht traject; ook daarin moeten de rechten van individuen beschermd worden. CB: Ik kan alleen hopen dat de RvS zich meer zal profileren met oplossingsgerichte rechtspraak en evenwichtiger zal omgaan met de sancties die opgelegd worden. Ik hoop ook dat ze in de toekomst rekening zal houden met de voorfase zoals ze is uitgevoerd, met de betrokkenheid en interactie die in die fase gecreëerd zijn. Als die voorfase georganiseerd werd volgens de regels van de kunst, dan hoop ik dat de RvS niet zal schorsen omwille van een klein vormgebrek achteraf. EL: Ik kan u begrijpen maar de RvS moet werken binnen een vrij eng kader. Men wil dat dit minder eng wordt zoals bijvoorbeeld in Nederland waar men werkt met bestuurlijke lussen (iets kan teruggestuurd worden naar een bestuur) of men wil nadenken of de mogelijkheid bestaat om kleine vormfouten over het hoofd te zien. Er is een evolutie aan de gang bijvoorbeeld rond de vraag wie een rechtszaak mag aanspannen: moet men rechtstreeks belang hebben bij de onwettigheid die wordt ingeroepen? Het zou naar mijn mening goed zijn mocht de RvS meer armslag krijgen. CB: Men past het carcan van de RvS strenger toe dan eigenlijk zou moeten. Men kan nu ook al veel meer dan wat er nu gebeurt! EL: Mensen komen ook met allerlei formele elementen aan; waar leg je de grens? Het basisprincipe is toch dat overheden de wet moeten toepassen en dat, indien dit niet gebeurt, er een sanctie volgt. JV aan TR: het belang van een goede communicatie wordt hier vaak onderstreept. Hebt u de geschikte mensen in dienst om de boodschap goed door te geven aan het publiek? TR: In het verleden was er in ons agentschap een beperkt segment van profielen. Dat is de laatste tijd enorm veranderd. Nu hebben we ook mensen in dienst die specifiek met communicatie bezig zijn, bijvoorbeeld in het kader van het project minder hinder. De manier waarop we dit project aanpakken, kan inspiratie geven voor andere projecten. Bij grote projecten gaan we, nog voor er een lastenboek buiten gaat, met een aantal actoren samen zitten rond het thema: hoe minder hinder creëren bij de uitvoering van dit project. We vragen hun naar hun ideeën hierover. Het gaat dan om bv. werkgeversorganisaties, transportorganisaties enz. Soms komen hieruit zeer interessante zaken die we dan meenemen naar de aannemer. 4

6 We proberen ons ook te hoeden voor de salami-techniek. Grote projecten pakken we samen aan: we proberen op een open manier te communiceren over het globale verhaal (in één keer). We definiëren de stakeholders voor dit project en communiceren rechtstreeks met hen. We plannen ook acties (dus niet alleen communicatie): bijvoorbeeld een nieuwe pendelbus naar de luchthaven tijdens de werken. Openheid is cruciaal. Achteraf is er dan nog de nazorg: alle belangengroepen worden opnieuw bevraagd en we proberen te leren uit de ervaring. JV aan TC: Is er voor grote havenwerken ook overtuigingskracht nodig? TC: Meer dan ooit. Bij dergelijke projecten is het belangrijk om niet alleen af te komen met de eigen behoeften en belangen, maar ook de belangen van anderen mee te nemen: bijvoorbeeld mensen die niet alleen bekommerd zijn om hun werkgelegenheid, maar ook om gezondheidsrisico s of lawaaihinder. Iedereen die een dergelijk project opstart, moet ter plekke gaan kijken en voelen wat daar leeft. De laatste jaren is er een zeer positieve evolutie: er zijn niet alleen formele inspraakmomenten maar ingenieurs gaan ook ter plekke. Men gaat het informele gesprek aan en dat is zeer belangrijk. Het gaat hier echt om een cultuuromslag. JV: Is het voordeel van de werkgelegenheid dan een belangrijk argument? TC: Dit is inderdaad zeer belangrijk, maar ik wil toch pleiten voor enige behoedzaamheid. In elke fase van ons leven spelen we immers verschillende rollen (als werknemer, maar ook als vader, lid van een vereniging, buurman enz.). We moeten niet alles op een hoopje gooien. Je mag bijvoorbeeld niet verwachten van een werknemer op een infoavond voor bewoners dat hij/zij per definitie een grote verdediger van het project wordt! Je moet die verschillende rollen respecteren. Ook werknemers kunnen vragen hebben als het bv. gaat om onteigeningen of om hun veiligheid als fietsers. Werknemers kunnen niet zomaar ingezet worden als stoottroepen voor de havenprojecten. Zij worstelen ook vaak zelf met die verschillende rollen: als omwonende, als werknemer enz. Vakbonden, werkgevers e.d. komen vaak naar voor als verdedigers van grote projecten, omdat het daarbij vaak gaat om werkgelegenheid. Belangrijk is ook via hen een dialoog te creëren met bewonersgroepen. Contacten leggen en luisteren naar mensen kan ook op een informele manier gebeuren (ook op café bv.). Het hoeft niet persé op een formele infovergadering te gebeuren. CB: De provincie zet al jarenlang in op het versterken van het draagvlak voor de haven. We beseffen onvoldoende dat alles wat we eten, de kleren die we dragen, de producten die we gebruiken enz., te maken hebben met de haven. Informatie en sensibilisering hierover is niet overbodig. Daarnaast moet de haven ook oog hebben voor de leefomgeving en voor de natuur. We moeten via win win-strategieën zoeken naar mogelijke oplossingen. In Kopenhagen of Hamburg is de haven een intrinsiek deel van de gemeenschap. Ook in Antwerpen moeten we zoeken naar een manier om de haven dichter bij de leefgemeenschap te betrekken; dit is voor alle partijen interessant. 5

7 JV: Als je onderhandelt met omwonenden, in welke mate moet je dan open kaart spelen? EL: Je hebt er alle belang bij om open in dialoog te treden; het probleem op tafel te leggen en de betrokkenen uit te nodigen om samen te kijken hoe we eruit geraken. Er is een groot verschil hier tussen een debat waarbij het vaak gaat om gelijk krijgen en waarbij men tegenover elkaar zit, en een dialoog waarbij iedereen aan één kant van de tafel zit en samen het probleem gaat verkennen. Juridisch is dit ook geen probleem; pas in een volgende fase kom je immers in een strak juridisch kader. In eerste instantie is er marge voor een open dialoog. TR: Het is ook belangrijk om actiegroepen niet in hokjes stoppen (bv. vanuit politieke hoek of vanuit een andere hoek). Het is wel essentieel het belang van de actiegroepen in kaart te brengen. Eenmaal dat in kaart gebracht, dan kun je gaan werken aan een oplossing, rekening houdend met die belangen. Dit is een belangrijke les van vandaag. CB: Als men constateert dat er foute informatie verspreid wordt door bv. een actiegroep, moeten we dit duidelijk zeggen. We moeten mensen ook uitnodigen om voorbij het individuele belang te kijken en ook rekening te houden met het algemene belang vanuit de houding dat er nu misschien op tafel ligt wat het best mogelijke is. We moeten zelf zo intellectueel eerlijk mogelijk zijn. Wederzijds respect is hierbij een sleutelwoord. Het kan niet zo zijn dat men blijft steken in de houding: als ik niet op alle punten gelijk krijg, is het een slecht akkoord. TC: Het is belangrijk om van alle stakeholders een sterkte-zwakte analyse te maken. Actievoerders zijn zeer verscheiden: sommige zijn zeer degelijk; andere worden chagrijnig en worden op den duur alleen nog stoorzenders. De vraag is hoeveel energie je in elk van hen wil steken. De 80/20 regel kan daarbij als leidraad dienen. Je moet niet alle actievoerders over dezelfde kam scheren. Representativiteit is een factor, maar de macht van het getal is niet alles. Ook kleine groepen verdienen respect. Maar vooral, steek niet alle energie in de tegenstanders die altijd de grootste mond opzetten. Gebruik je energie vooral om te luisteren naar zij die met twijfels zitten en openstaan voor dialoog. CB: De representativiteit van actiegroepen is van ondergeschikt belang. De waarde van de argumenten is des te belangrijker! Wij willen mensen ook uitnodigen om te zeggen waar ze het al wel mee eens zijn, niet alleen kritiek te leveren. Bij een debat op tv bv. kunnen zowel critici als verdedigers hun standpunt toelichten. TR: Wij opteren voor een duidelijk mediabeleid: bij grote projecten is iedereen belanghebbende (bv. iedereen stond deze zomer in de file ). Voor grote projecten willen we dan ook zeer breedschalig communiceren. Hierop hebben we dit jaar heel veel positieve reacties gekregen. Wat ook meespeelt: we hebben waar gemaakt wat we beloofd hebben: de hinder zou beperkt zijn en ook beperkt in de tijd en dat klopte! Correcte informatie is essentieel. 6

8 JV: Kunnen havens hier ook van leren? TC: Er zijn al veel voorbeelden van een open dialoog met de omwonenden maar we staan nog voor uitdagingen. Een cultuuromslag is nodig. De vraag is wie dat in de hand moet nemen. Ik stel vast dat de provincies hierin een actieve rol spelen. Ook havenbesturen kunnen hierin nog een meer actieve rol spelen. Een tweede punt is dat de middelen nu nog te versnipperd zijn. We moeten nadenken over constructieve vormen van medefinanciering door alle betrokken stakeholders voor een betere communicatiie met de omwonenden en een betere leefbaarheid van de omwonenden. CB: Je kunt niet alle nadelen wég communiceren; je kunt geen omelet maken zonder eieren te breken. Wel moet je zo correct en transparant mogelijk communiceren. Met zijn allen moeten we streven naar meer duurzaam ondernemen, meer duurzame manieren om ons te verplaatsen enz. Iedereen zal daar zijn rol in moeten spelen. Samen moeten we zoeken naar zo goed mogelijke oplossingen. Ik vind het daarbij ook niet nodig dat er voor elke vergadering een geldelijke vergoeding voorzien wordt: het gaat om een engagement. TC: Ik vind ook niet dat de huidige inzet van mensen speciaal moet vergoed worden. Soms zijn er wel extra financiële middelen nodig bv. voor het aanleggen van een buffer, het verbeteren van een verkeerssituatie enz. Sommige actiegroepen gesteund door lokale besturen - vragen soms zeer grote ingrepen die ook grote financiële gevolgen hebben. Ik wil toch de vraag stellen in hoeverre medefinanciering door die lokale besturen wenselijk en mogelijk is. EL: Een plan voorleggen, waarna je dan mag vragen stellen, is voor mij geen participatie, wel een vorm van communicatie. Vragen vanuit het publiek EL: Als je in een voorfase de kans hebt gehad je mening te geven, gaat het niet op om het einde nog alles opnieuw in vraag te stellen; een goed voortraject zorgt er ook voor dat er minder kans is op rechtszaken achteraf. In Nederland kun je enkel een rechtszaak aangaan als je zelf ook een functioneel belang hebt (bv. je kunt geen rechtszaak aangaan over de brandveiligheid van een bejaardenhuis waar je zelf niet in woont). Het denken daarover is in evolutie. 7

9 BOVENDRIJVERS UIT HET PANELGESPREK 1. Iedereen is het eens over het grote belang van een goed georganiseerde voorfase van een nieuw project. In die voorfase moet men het eens worden over wat precies het probleem of de issue is; een dialoog aangaan (d.w.z. samen kijken naar het probleem, een open brainstorm organiseren, verschillende oplossingen verkennen enz.) en niet een debat opstarten (waarbij mensen tegenover elkaar staan); zorgen voor open en transparante communicatie over het hele project; de belangen van de verschillende stakeholders in kaart brengen en de waarde van hun argumenten beoordelen; respect betonen voor de stakeholders (hun inbreng au sérieux nemen en duidelijk maken wat men ermee doet); gebruik maken van hun ideeën naast die van de experten; respect vragen van alle partijen, ook van bv. actiegroepen, met de vraag om ook naast het individuele belang het algemene belang in rekening te brengen. 2. Na deze voorfase moet er op een bepaald ogenblik een globaal plan voorgelegd worden en een duidelijk besluit genomen worden. Dit is dan een point of no return, waarna men aan de volgende fase kan beginnen (met alle formele en juridische vereisten). Deze manier van werken werkt in het begin trager, maar zorgt op termijn voor tijdswinst, o.m. omdat het draagvlak groter is en men achteraf minder snel naar de rechter zal stappen (men voelt zich gehoord). Een getrapt systeem van besluitvorming is dus aangewezen. 3. Ook in de volgende fasen moet het nog mogelijk zijn aandacht te hebben voor de individuele rechten, maar dan is het niet meer de bedoeling het hele project nog in vraag te stellen. De RvS zou dan in haar rechtspraak rekening kunnen houden met de kwaliteit van het voortraject bij de beoordeling van individuele zaken. 4. Door iedereen werd ook gewezen op de noodzaak van een goede communicatie: duidelijke, open informatie over het geheel van het project (niet de salamitechniek); het overzicht en de samenhang zijn daarbij zeer belangrijk; ook de stijl van communiceren speelt een grote rol; correcte informatie: wat men belooft, moet men ook doen (bv. correcte informatie over de aard en de tijd van de hinder); 8

10 voor grote projecten is vaak een mediacampagne nodig, omdat daar zoveel stakeholders in betrokken zijn; volhouden is ook erg belangrijk: permanent correcte informatie blijven aanbieden. 4. Proactief werken kan inhouden dat men vooraf al met een aantal actoren gaat samen zitten om hun suggesties te horen over het verminderen van de hinder bijvoorbeeld. Men kan ook actie ondernemen, bv. een bus inleggen naar de luchthaven tijdens de werken. 5. Ook het belang van de nazorg kwam ter sprake: De overheid kan zich bijvoorbeeld engageren om tussen te komen achteraf, mocht er toch nog overmatige hinder zijn. Men kan overleg plegen met de actoren achteraf om te leren uit het project dat afgelopen is, voor volgende projecten. 6. Tenslotte was er nog sprake van het belang van een cultuuromslag, zowel bij de overheden als bij de burger: De overheid moet voldoende aandacht besteden aan de communicatieve vaardigheden van haar personeel; het personeel moet leren voelen wat er leeft op het terrein, niet alleen in formele ontmoetingen, maar ook informeel, in gewone contacten met de burger; er moeten naast technische experts ook andere profielen aangeworven worden om die cultuuromslag te realiseren; De burger moet ook leren luisteren, met conflicten leren omgaan, de dialoog echt aangaan, ook het perspectief van het algemeen belang willen meenemen. Slechts op die manier kan er ook echte dialoog ontstaan. 9

Hoe kan het versnellen van investeringsprojecten bijdragen tot een breder maatschappelijk draagvlak?

Hoe kan het versnellen van investeringsprojecten bijdragen tot een breder maatschappelijk draagvlak? Hoe kan het versnellen van investeringsprojecten bijdragen tot een breder maatschappelijk draagvlak? Havens en omwonenden Inspiratiedag 11 oktober 2011 Vaststellingen Commissies Berx en Sauwens Lange duurtijd

Nadere informatie

Vlaanderen. is samenwerking COMPLEXE PROJECTEN. Een nieuwe procesaanpak. www.complexeprojecten.be

Vlaanderen. is samenwerking COMPLEXE PROJECTEN. Een nieuwe procesaanpak. www.complexeprojecten.be Vlaanderen is samenwerking COMPLEXE PROJECTEN Een nieuwe procesaanpak www.complexeprojecten.be U heeft het als bestuur of als private initiatiefnemer wellicht reeds meegemaakt. De opstart en uitvoering

Nadere informatie

participatie: van hoorzitting naar bewonersatelier

participatie: van hoorzitting naar bewonersatelier participatie participatie: van hoorzitting naar bewonersatelier ruimtelijke planning²: vallen en opstaan De samenleving verandert. Burgers en andere spelers worden mondiger en laten zich horen. Zeker als

Nadere informatie

Een nieuwe toekomst voor de bewoners van Klein-Rusland 7 oktober 2015

Een nieuwe toekomst voor de bewoners van Klein-Rusland 7 oktober 2015 Een nieuwe toekomst voor de bewoners van Klein-Rusland 7 oktober 2015 verloop infoavond. inleiding door de gouverneur. naar een nieuwe toekomst voor de bewoners van Klein-Rusland. vragen? aanleiding Project

Nadere informatie

Coachingstraject Participatie. Mechelen, 20 juni 2017

Coachingstraject Participatie. Mechelen, 20 juni 2017 Coachingstraject Participatie Mechelen, 20 juni 2017 Klimaatbeleid en participatie Veel gemeenten ondertekenden het Burgemeestersconvenant en stelden een klimaatactieplan op. Maar hoe zorgt u ervoor dat

Nadere informatie

De 7 stappen van je participatieproces - handleiding

De 7 stappen van je participatieproces - handleiding De 7 stappen van je participatieproces - handleiding 1 1) Doelstellingen helder krijgen De eerste vraag die we moeten beantwoorden is niet Hoe gaan we dit doen? maar wel vragen zoals: - Waarom doen we

Nadere informatie

Complexe Projecten. Decreet: Toepassingsgebied (25 april 2014)

Complexe Projecten. Decreet: Toepassingsgebied (25 april 2014) Complexe Projecten Naar een kwaliteitsvolle en snelle aanpak van projectgedreven processen David Stevens Team Complexe Projecten Decreet: Toepassingsgebied (25 april 2014) Complexe projecten: - Groot maatschappelijk

Nadere informatie

VERSNELLEN VAN INVESTERINGSPROJECTEN VISIENOTA VAN DE VLAAMSE REGERING VAN 15 OKTOBER 2010

VERSNELLEN VAN INVESTERINGSPROJECTEN VISIENOTA VAN DE VLAAMSE REGERING VAN 15 OKTOBER 2010 VERSNELLEN VAN INVESTERINGSPROJECTEN VISIENOTA VAN DE VLAAMSE REGERING VAN 15 OKTOBER 2010 Peter Cabus Kabinet Financiën, Begroting, Werk, Ruimtelijke Ordening en Sport Inhoud 1. Visienota Vlaamse regering:

Nadere informatie

Evalueren van projecten met externen Kennisdocument Onderzoek & Statistiek

Evalueren van projecten met externen Kennisdocument Onderzoek & Statistiek Evalueren van projecten met externen Kennisdocument Onderzoek & Statistiek Zwaantina van der Veen / Dymphna Meijneken / Marieke Boekenoogen Stad met een hart Inhoud Hoofdstuk 1 Inleiding 3 Hoofdstuk 2

Nadere informatie

> TAALWERKBLAD PARTICIPATIE

> TAALWERKBLAD PARTICIPATIE TAALWERKBLAD PARTICIPATIE aanpak coach cultuur deelnemen doel eigenschappen heden integreren kwaliteiten meedoen mentor nu plan samenleving toekomst vaardigheden verleden verwachtingen wensen DE WERKWOORDSTIJDEN

Nadere informatie

Ideeën presenteren aan sceptische mensen. Inleiding. Enkele begrippen vooraf

Ideeën presenteren aan sceptische mensen. Inleiding. Enkele begrippen vooraf Ideeën presenteren aan sceptische mensen Inleiding Iedereen heeft wel eens meegemaakt dat het moeilijk kan zijn om gehoor te vinden voor informatie of een voorstel. Sommige mensen lijken er uisluitend

Nadere informatie

NAAR EEN VITALE SAMENWERKING tussen KINDEROPVANG en LOKAAL BESTUUR

NAAR EEN VITALE SAMENWERKING tussen KINDEROPVANG en LOKAAL BESTUUR NAAR EEN VITALE SAMENWERKING tussen KINDEROPVANG en LOKAAL BESTUUR Een lokale engagementsverklaring als basis voor een vitale samenwerking tussen kinderopvang en lokaal bestuur Zowel in het decreet van

Nadere informatie

Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen

Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen AC-Kruidtuin - Food Safety Center Kruidtuinlaan 55 1000 Brussel Tel.: 02 211 82 11 www.favv.be Verantwoordelijke uitgever: Herman Diricks Februari

Nadere informatie

Participatie binnen het gemeentelijk mobiliteitsbeleid Specialisatiecursus VSV 28ǀ02ǀ2013. Samenvatting en conclusies

Participatie binnen het gemeentelijk mobiliteitsbeleid Specialisatiecursus VSV 28ǀ02ǀ2013. Samenvatting en conclusies Participatie binnen het gemeentelijk mobiliteitsbeleid Specialisatiecursus VSV 28ǀ02ǀ2013 Samenvatting en conclusies Bart Meert Projectmanager Verkeer en Mobiliteit Imagine the result Inhoudsopgave 1.

Nadere informatie

Een goed leven voor.

Een goed leven voor. Een goed leven voor. Juultje Holla - Perspectief - maart 2013 Als onderdeel van het ZonMW project Zeggenschap en Inclusie Met dank aan Rob, die mij hierbij enorm geholpen heeft. Een goed leven voor. Een

Nadere informatie

Het Wie, Wat en Hoe vanwelzorg in 2012

Het Wie, Wat en Hoe vanwelzorg in 2012 Het Wie, Wat en Hoe vanwelzorg in 2012 En hoe de puzzelstukjes Of hoe de puzzelstukjes precies in elkaar precies passen in elkaar passen Onze Visie Wie we willen zijn in 2012 1 1 Als marktleider in het

Nadere informatie

Beleidsperspectief: Participatie en versnelling van investeringsprojecten

Beleidsperspectief: Participatie en versnelling van investeringsprojecten Beleidsperspectief: Participatie en versnelling van investeringsprojecten VVBB-studiedag - Participatie en complexe besluitvormingsprocessen 16 december 2010 Versnellen van Investeringsprojecten 76 aanbevelingen

Nadere informatie

Mediation. als mogelijke uitweg bij spanningsvolle relaties

Mediation. als mogelijke uitweg bij spanningsvolle relaties Mediation als mogelijke uitweg bij spanningsvolle relaties Inhoud 1. Wat is mediation? 2. Belang van mediation 3. Visie en concept 4. Hoe werkt het? 5. Integreren in de praktijk 2 1. WAT IS MEDIATION?

Nadere informatie

Doel is om voor deelnemers een beeld te schetsen van hoe het pensioen in elkaar steekt en hoe hun eigen pensioen er voorstaat.

Doel is om voor deelnemers een beeld te schetsen van hoe het pensioen in elkaar steekt en hoe hun eigen pensioen er voorstaat. Majesteit, dames en heren. Hartelijk welkom! En, Majesteit, ik weet zeker dat ik hier namens alle aanwezigen spreek als ik zeg dat wij buitengewoon vereerd zijn dat U bij een deel van dit programma aanwezig

Nadere informatie

Adviezen in een hulpverlenend gesprek: zegen of vloek? Door: Johan Clarysse, stafmedewerker Tele-Onthaal West-Vlaanderen

Adviezen in een hulpverlenend gesprek: zegen of vloek? Door: Johan Clarysse, stafmedewerker Tele-Onthaal West-Vlaanderen Adviezen in een hulpverlenend gesprek: zegen of vloek? Door: Johan Clarysse, stafmedewerker Tele-Onthaal West-Vlaanderen Adviezen in een hulpverlenend gesprek: zegen of vloek? 1 Advies is vaak iets anders

Nadere informatie

MANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN

MANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN Blijf kalm; Verzeker je ervan dat je de juiste persoon aan de lijn hebt; Zeg duidelijk wie je bent en wat je functie is; Leg uit waarom je belt; Geef duidelijke en nauwkeurige informatie en vertel hoe

Nadere informatie

Doorbreek je belemmerende overtuigingen!

Doorbreek je belemmerende overtuigingen! Doorbreek je belemmerende overtuigingen! Herken je het dat je soms dingen toch op dezelfde manier blijft doen, terwijl je het eigenlijk anders wilde? Dat het je niet lukt om de verandering te maken? Als

Nadere informatie

Het erkenningsbesluit sociale huisvesting: stimulans voor bewonersparticipatie

Het erkenningsbesluit sociale huisvesting: stimulans voor bewonersparticipatie Het erkenningsbesluit sociale huisvesting: stimulans voor bewonersparticipatie Voorstel tot aanbevelingen van VIVAS I. Inleiding...2 II. Het erkenningsbesluit en bewonersparticipatie...2 1 Prestatiebeoordeling

Nadere informatie

Acteren in het krachtenveld

Acteren in het krachtenveld Acteren in het krachtenveld Het uitvoeren van een krachtenveldanalyse is een methode die veel in projectmanagement wordt toegepast. Door het uitvoeren van een krachtenveldanalyse kijk je met andere ogen

Nadere informatie

Zelfreflectie meetinstrument Ondernemende houding studenten Z&W

Zelfreflectie meetinstrument Ondernemende houding studenten Z&W Zelfreflectie meetinstrument Ondernemende houding studenten Z&W 1 Naam student: Studentnummer: Datum: Naam leercoach: Inleiding Voor jou ligt het meetinstrument ondernemende houding. Met dit meetinstrument

Nadere informatie

Workshop Health Impact Assessment

Workshop Health Impact Assessment Workshop Health Impact Assessment Loes Geelen, Lea den Broeder SCHAKELDAG 2014 ALLES ONDER ÉÉN DAK Wat komt vandaag aan bod? Opwarmer Wat is HIA? Theorie naar praktijk: een voorbeeld Vergeet niet na afloop

Nadere informatie

In dialoog met je ondernemers: Waarom en hoe? Regionale overlegtafel economie VVSG

In dialoog met je ondernemers: Waarom en hoe? Regionale overlegtafel economie VVSG In dialoog met je ondernemers: Waarom en hoe? Regionale overlegtafel economie VVSG Vaststellingen Nood aan een vernieuwd perspectief; De klassieke adviesraad heeft aan betekenis ingeboet. In vele gemeenten

Nadere informatie

Een participatieve en klimaatneutrale gemeente Trefdag Lokale besturen Bernard Govaert (BBL) Tina Baert (Ecolife)

Een participatieve en klimaatneutrale gemeente Trefdag Lokale besturen Bernard Govaert (BBL) Tina Baert (Ecolife) Een participatieve en klimaatneutrale gemeente 241116 Trefdag Lokale besturen Bernard Govaert (BBL) Tina Baert (Ecolife) 1 Programma 1. 2. 3. 4. 5. Inleiding en voorstelling BBL en Ecolife. Wie heeft ervaring

Nadere informatie

Inhoud. Inleiding. Wegwezen hier 7. Wat is een kerk? 10. Maar die schandalen dan? 17. In je eentje geloven? 24. Wat doet een kerk?

Inhoud. Inleiding. Wegwezen hier 7. Wat is een kerk? 10. Maar die schandalen dan? 17. In je eentje geloven? 24. Wat doet een kerk? Inhoud Inleiding. Wegwezen hier 7 Wat is een kerk? 10 Maar die schandalen dan? 17 In je eentje geloven? 24 Wat doet een kerk? 30 Is het niet saai daar? 37 Hoe vind je een geschikte kerk? 45 Bijlage. Om

Nadere informatie

Oproep: ondertekening Europees charter participatieve democratie in ruimtelijke planningsprocessen

Oproep: ondertekening Europees charter participatieve democratie in ruimtelijke planningsprocessen Oproep: ondertekening Europees charter participatieve democratie in ruimtelijke planningsprocessen Yves Fauvel Onderteken mee en volg het voorbeeld van de Provincie Oost-Vlaanderen #planningkwadraat 2

Nadere informatie

Voordelen. Waarom gebruiken? Context

Voordelen. Waarom gebruiken? Context Standpunt en invloed van de stakeholders Standpunt en invloed van de stakeholders Samengevat De analyse van de stakeholders geef je een beter beeld van de spelers die bij het project betrokken zijn en

Nadere informatie

De omgevingsvergunning komt eraan!

De omgevingsvergunning komt eraan! De omgevingsvergunning komt eraan! Sessie : vergunning Werner Van Hoof teammanager gebiedsontwikkeling VVSG studiedag : 23 november 2011 Dienstverlenende vereniging Opgericht in 1973, sinds 2003 intercommunale

Nadere informatie

Inspiratie gebaseerd op ideeën van kinderen voor de toekomst van Eindhoven Airport. Donderdag 28 februari 2019

Inspiratie gebaseerd op ideeën van kinderen voor de toekomst van Eindhoven Airport. Donderdag 28 februari 2019 Inspiratie gebaseerd op ideeën van kinderen voor de toekomst van Eindhoven Airport Donderdag 28 februari 2019 www.consultingkids.nl Agenda 1. Wat hebben we gedaan? 2. Wat zijn de resultaten? 3. Snuffelen

Nadere informatie

Onderhandelen en afspraken maken

Onderhandelen en afspraken maken OPDRACHTFORMULIER Onderhandelen en afspraken maken Naam student: Datum: 1 Lees het handelingsformulier van deze vaardigheid en noteer vragen en opmerkingen. Bespreek deze met medestudenten of je docent.

Nadere informatie

Aandacht, affectie, waardering, respect en ondersteuning.

Aandacht, affectie, waardering, respect en ondersteuning. Het Pedagogisch Klimaat Schooljaar 2007 / 2008 Wat is een pedagogisch klimaat? Als we praten over een pedagogisch klimaat binnen Breedwijs Zuid Berghuizen gaat het over de sfeer die de partners willen

Nadere informatie

Verslag sessie geïntegreerde integriteit door Gerda Serbuyns

Verslag sessie geïntegreerde integriteit door Gerda Serbuyns Verslag sessie geïntegreerde integriteit door Gerda Serbuyns Sessie gaat over geïntegreerde integriteit en de vraag hoe in de praktijk uit te voeren? Inhoud 1. Hoe integriteitsbeleid uitrollen en integreren?

Nadere informatie

Light up your fire voordat burnout toeslaat. Muriël Van Langenhove Psycholoog Coach Dienst Welzijn Personeel UZ Gent

Light up your fire voordat burnout toeslaat. Muriël Van Langenhove Psycholoog Coach Dienst Welzijn Personeel UZ Gent Light up your fire voordat burnout toeslaat Muriël Van Langenhove Psycholoog Coach Dienst Welzijn Personeel UZ Gent Wat is jouw droom? Vuur - energie Waarden, zaken die voor jou belangrijk zijn in je leven

Nadere informatie

Effectieve samenwerking: werken in driehoeken

Effectieve samenwerking: werken in driehoeken Effectieve samenwerking: werken in driehoeken Werken in driehoeken is een wijze van samenwerking die in elke organisatie, projectteam en netwerk mogelijk is. Het maakt dat we kunnen werken vanuit een heldere

Nadere informatie

Kwaliteitszorg. Test jezelf.

Kwaliteitszorg. Test jezelf. Kwaliteitszorg. Test jezelf. Pagina 1 Weet jij hoe je je deskundigheid of die van je collega s kunt bevorderen of professionaliseren? Kun je goed samenwerken? Kun je kwaliteitszorg leveren? Doe de testjes

Nadere informatie

Kinderfolder ALS JE EEN GELEIDEHOND TEGENKOMT

Kinderfolder ALS JE EEN GELEIDEHOND TEGENKOMT Kinderfolder ALS JE EEN GELEIDEHOND TEGENKOMT ROOS Roos (27) is zeer slechtziend. Ze heeft een geleidehond, Noah, een leuke, zwarte labrador. Roos legt uit hoe je het beste met geleidehond en zijn baas

Nadere informatie

Voorstelling project Bemiddeling op School. Antwerpse Dienst Alternatieve Maatregelen (ADAM) PIVA Antwerpen

Voorstelling project Bemiddeling op School. Antwerpse Dienst Alternatieve Maatregelen (ADAM) PIVA Antwerpen Voorstelling project Bemiddeling op School Antwerpse Dienst Alternatieve Maatregelen (ADAM) PIVA Antwerpen 1. Inleiding: het verhaal van PIVA 2. De werking van ADAM algemeen 3. Het project Bemiddeling

Nadere informatie

DE WERKING VAN ONZE RAAD VAN BESTUUR: EEN GEDEELDE DIAGNOSE

DE WERKING VAN ONZE RAAD VAN BESTUUR: EEN GEDEELDE DIAGNOSE 57140513.JV-C1 DE WERKING VAN ONZE RAAD VAN BESTUUR: EEN GEDEELDE DIAGNOSE VRAGENLIJST VOOR BESTUURSLEDEN Wij verzoeken u de vragenlijst individueel in te vullen. Het is niet de bedoeling uw kennis te

Nadere informatie

10 onmisbare vaardigheden voor. de ambtenaar van de toekomst. 10 vaardigheden. Netwerken. Presenteren. Argumenteren 10. Verbinden.

10 onmisbare vaardigheden voor. de ambtenaar van de toekomst. 10 vaardigheden. Netwerken. Presenteren. Argumenteren 10. Verbinden. 10 vaardigheden 3 Netwerken 7 Presenteren 1 Argumenteren 10 Verbinden Beïnvloeden 4 Onderhandelen Onderzoeken Oplossingen zoeken voor partijen wil betrekken bij het dat u over de juiste capaciteiten beschikt

Nadere informatie

ogen en oren open! Luister je wel?

ogen en oren open! Luister je wel? ogen en oren open! Luister je wel? 1 Verbale communicatie met jonge spelers Communiceren met jonge spelers is een vaardigheid die je van nature moet hebben. Je kunt het of je kunt het niet. Die uitspraak

Nadere informatie

i-scan+ Ondersteuning van lokale besturen bij samenwerking op het vlak van e-government

i-scan+ Ondersteuning van lokale besturen bij samenwerking op het vlak van e-government Ondersteuning van lokale besturen bij samenwerking op het vlak van e-government Ook de manier waarop de samenwerking tot stand komt, kan sterk verschillen. Sommige besturen kiezen voor een sprong vooruit

Nadere informatie

CREATIEF CONCEPTEN OP BASIS VAN CREATIVITEIT HOE? ZO!

CREATIEF CONCEPTEN OP BASIS VAN CREATIVITEIT HOE? ZO! CREATIEF CONCEPTEN OP BASIS VAN CREATIVITEIT HOE? ZO! INHOUDSOPGAVE STARTFASE VOORAF - IS HET EEN ONDERWERP VOOR CREATIVITEIT? - ANALYSEVRAGEN - BRIEFING MET PROBLEEMEIGENAAR DE CREATIEVE SESSIE - SPELREGELS

Nadere informatie

Pubers opvoeden. Veranderingen in de puberteit

Pubers opvoeden. Veranderingen in de puberteit Pubers opvoeden Pubers opvoeden De puberteit is de ontwikkelingsfase tussen 10 en 18 jaar. Maar die puberteit is er natuurlijk niet opeens. Vanaf ongeveer 9 jaar kan je al merken dat kinderen beginnen

Nadere informatie

Bijlage 20 Zelfassessment adequaat samenwerken met ouders

Bijlage 20 Zelfassessment adequaat samenwerken met ouders Bijlage 20 Zelfassessment adequaat samenwerken met ouders Deze bijlage hoort bij hoofdstuk 4.9 en 4.11. Dit zelfassessment is ontwikkeld door Barbara de Boer, adviseur bij CPS. Zij maakte daarbij gebruik

Nadere informatie

praktijkseminarie de operationele aanpak valorisatieproblematiek

praktijkseminarie de operationele aanpak valorisatieproblematiek praktijkseminarie de operationele aanpak valorisatieproblematiek SBO maatschappelijke finaliteit Prof. Dr. Ann Jorissen (UA) IWT, 11 januari 2010 1 Effective Governance of Private Enterprises: the influence

Nadere informatie

GBS 'Alt-Hoeselt' schoolwerkplan deel 3 : pedagogisch - didactische aspecten 1

GBS 'Alt-Hoeselt' schoolwerkplan deel 3 : pedagogisch - didactische aspecten 1 GBS 'Alt-Hoeselt' schoolwerkplan deel 3 : pedagogisch - didactische aspecten 1 Hoofdstuk 9. Pesten Pesten, wij willen er SAMEN iets aan doen! Inleiding In onze school zijn we reeds verschillende jaren

Nadere informatie

Rol van de cliënt en de raad in verbetering digitale dienstverlening

Rol van de cliënt en de raad in verbetering digitale dienstverlening Rol van de cliënt en de raad in verbetering digitale dienstverlening 11 april 2013 Peter Keur (p.keur@pblq.nl) Yvette Bommeljé (y.bommelje@pblq.nl) 24-04- 13 Onderwerpen 1. Wat is digitale dienstverlening?

Nadere informatie

Zuurstof voor de Brugse Poort

Zuurstof voor de Brugse Poort Zuurstof voor de Brugse Poort p. 1 De inhoud 1. Inleiding Zuurstof voor de Brugse Poort 2. Informatie inspraak participatie 3. Cultuur in de stadsvernieuwing 4. De parken 5. Duurzamere (cultuur-)participatie

Nadere informatie

Definitief Mobiliteitsplan Gent - Strategische mobiliteitsvisie

Definitief Mobiliteitsplan Gent - Strategische mobiliteitsvisie Definitief Mobiliteitsplan Gent - Strategische mobiliteitsvisie Mijnheer de burgemeester, Collega s, Het is niet de eerste keer dat we het nieuwe mobiliteitsplan voor onze stad hier in deze raad bespreken.

Nadere informatie

Bij de voorstelling van het Jaarverslag van het Kinderrechtencommissariaat

Bij de voorstelling van het Jaarverslag van het Kinderrechtencommissariaat Toespraak van Sven Gatz Minister van Cultuur, Jeugd, Media en Brussel Bij de voorstelling van het Jaarverslag van het Kinderrechtencommissariaat Brussel, Vlaams Parlement, 19 november 2014 Geachte voorzitter,

Nadere informatie

Wat is co-ouderschap? 1. Wat is co-ouderschap wettelijk gezien. 2. Wat is belangrijk voor een goed co-ouderschap. 3. Co-ouderschap in de praktijk

Wat is co-ouderschap? 1. Wat is co-ouderschap wettelijk gezien. 2. Wat is belangrijk voor een goed co-ouderschap. 3. Co-ouderschap in de praktijk Wat is co-ouderschap? 1. Wat is co-ouderschap wettelijk gezien 2. Wat is belangrijk voor een goed co-ouderschap 3. Co-ouderschap in de praktijk 4. Voordelen bij co-ouderschap 5. Nadelen bij co-ouderschap

Nadere informatie

PARTICIPATIE VOLGENS FONTYS

PARTICIPATIE VOLGENS FONTYS PARTICIPATIE VOLGENS FONTYS BELANG VAN PARTICIPATIE Wie studeert of werkt bij Fontys, weet: wij hechten veel waarde aan de mening van onze studenten en medewerkers. Bij het maken van beleid en bij het

Nadere informatie

Communiceren over wetenschap. Geert Vanpaemel KU Leuven

Communiceren over wetenschap. Geert Vanpaemel KU Leuven Communiceren over wetenschap Geert Vanpaemel KU Leuven 1. Inleiding 2. Algemene aanpak 3. Tips & Tricks Negatieve berichtgeving Naamgeving pesticiden, herbiciden, insecticiden, biociden Onvoorziene ecologische

Nadere informatie

MEDEDELING AAN DE VLAAMSE REGERING

MEDEDELING AAN DE VLAAMSE REGERING De minister president van de Vlaamse Regering Vlaams minister van Buitenlands Beleid en Onroerend Erfgoed en Vlaams minister van Binnenlands Bestuur, Inburgering, Wonen, Gelijke Kansen en armoedebestrijding

Nadere informatie

Zo kijkt VVJ naar participatie 1

Zo kijkt VVJ naar participatie 1 Zo kijkt VVJ naar participatie Groeien naar meer participatief besturen Groeien naar, want kun je niet snel snel, en niet in je eentje Participatief besturen : is voor VVJ een voorwaarde voor goed beleid

Nadere informatie

Je plaats op de weg SECUNDAIR ONDERWIJS. Doelgroep. VOET'en. Lesfiche verkeers- en mobiliteitseducatie. Leerlingen van alle graden

Je plaats op de weg SECUNDAIR ONDERWIJS. Doelgroep. VOET'en. Lesfiche verkeers- en mobiliteitseducatie. Leerlingen van alle graden David Legreve Lesfiche verkeers- en mobiliteitseducatie SECUNDAIR ONDERWIJS Je plaats op de weg Doelgroep Leerlingen van alle graden VOET'en Gemeenschappelijke stam: 12, 13 Context 1: 13, 14 Lesthema De

Nadere informatie

VRAGENBOOM INTERACTIEF WERKEN [IBO-protocol]

VRAGENBOOM INTERACTIEF WERKEN [IBO-protocol] VRAGENBOOM INTERACTIEF WERKEN [IBO-protocol] Inleiding De vragenboom is een hulpmiddel om weloverwogen te bepalen of en in welke vorm interactief wordt gewerkt. Bij het aanbieden van de ingevulde vragenboom

Nadere informatie

Projectvoorstellen maken

Projectvoorstellen maken Projectvoorstellen maken 1. Kader 1.1. Gebruiksaanwijzing 1.2. Wat zijn de eisen aan een projectvoorstel? 2. Inleiding 2.1 Signalering 2.2 Vooronderzoek 2.3 Probleemsituatie 3. Doelstellingen en randvoorwaarden

Nadere informatie

Leidraad leerkracht 5 de en 6 de leerjaar

Leidraad leerkracht 5 de en 6 de leerjaar Leidraad leerkracht 5 de en 6 de leerjaar INLEIDING 2 Beste leerkracht U plant een buurtboostactie met de kinderen van uw klas. Deze actie wil: kinderen bewust laten worden van wat er in de buurt speelt

Nadere informatie

4 Zijn heerlijke producten ook eerlijke producten?

4 Zijn heerlijke producten ook eerlijke producten? 4 Zijn heerlijke producten ook eerlijke producten? Deze zomer was ik op familiebezoek in Honduras. Geheel onverwacht liep ik er twee oude bekenden tegen het lijf. Ze stonden pardoes voor mijn neus. Ik

Nadere informatie

ir. Tom Coppens Inkomend voorzitter

ir. Tom Coppens Inkomend voorzitter ir. Tom Coppens Inkomend voorzitter Hoorzitting commissie Vlaams Parlement Versnelling maatschappelijk belangrijke investeringsprojecten 18 januari 2010 VRP vzw (1000 leden) ruimtelijke planners en stedenbouwkundigen

Nadere informatie

Effectief campagne voeren. Actiegroependag Bescherm de kust, Rotterdam, 9 april 2016 Maaike Wermer

Effectief campagne voeren. Actiegroependag Bescherm de kust, Rotterdam, 9 april 2016 Maaike Wermer Effectief campagne voeren Actiegroependag Bescherm de kust, Rotterdam, 9 april 2016 Maaike Wermer Wat ga ik vandaag vertellen Voorstel ronde Naam Actiegroep Ervaring met campagne voeren/omgaan met de media

Nadere informatie

Villa Reynaert DE HAND VAN PIETER PORTERS IN TEKST: ANNEMIE WILLEMSE - FOTOGRAFIE: CLAUDE SMEKENS 56 TIJDLOOS

Villa Reynaert DE HAND VAN PIETER PORTERS IN TEKST: ANNEMIE WILLEMSE - FOTOGRAFIE: CLAUDE SMEKENS 56 TIJDLOOS Villa Reynaert DE HAND VAN PIETER PORTERS IN TEKST: ANNEMIE WILLEMSE - FOTOGRAFIE: CLAUDE SMEKENS 56 TIJDLOOS Of je nu tot rust wilt komen tussen zakelijke beslommeringen door of je wilt met je geliefde

Nadere informatie

Stakeholder en netwerk management

Stakeholder en netwerk management Stakeholder en netwerk management Master Class Duurzame Gebiedsontwikkeling en stimulering Duurzame Energie Dag 5 Kom verder. Saxion. Bauke de Vries Docent / onderzoeker duurzame ontwikkeling b.j.devries@saxion.nl

Nadere informatie

Leidraad communicatie en participatie particuliere (bouw)initiatieven

Leidraad communicatie en participatie particuliere (bouw)initiatieven Leidraad communicatie en participatie particuliere (bouw)initiatieven Versie 1.0 Augustus 2018 Omwonenden en belanghebbenden eerder betrekken De gemeente Dalfsen wil dat inwoners in een vroeg stadium betrokken

Nadere informatie

Weerbaarheidsnieuws. Thema: duurzame inzetbaarheid. Nr. 17 NIEUWSBRIEF. Inhoudsopgave: Weerbaarheidsnieuws

Weerbaarheidsnieuws. Thema: duurzame inzetbaarheid. Nr. 17 NIEUWSBRIEF. Inhoudsopgave: Weerbaarheidsnieuws Programma Versterking Professionele Weerbaarheid NIEUWSBRIEF Nr. 17 juli 2015 Weerbaarheidsnieuws Eind 2015 stopt het programma. De onderzoek-portefeuille gaat over naar de Politieacademie. Tijdens het

Nadere informatie

Aan de slag met de Werk Ster!

Aan de slag met de Werk Ster! Aan de slag met de Werk Ster! Werk Ster Copyright EgberinkDeWinter 2013-2014 Werk Ster Stappen naar werk De Werk Ster helpt je duidelijk te krijgen waar jij op dit moment staat op weg naar werk. Je krijgt

Nadere informatie

Functieprofiel. Wat is het?

Functieprofiel. Wat is het? Functieprofiel Wat is het? Een functieprofiel is een omschrijving van taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden van een functie binnen een organisatie. Het zorgt ervoor dat discussies worden vermeden

Nadere informatie

Managers en REC-vorming ----- GEEN VOORUITGANG ZONDER VOORTREKKERS

Managers en REC-vorming ----- GEEN VOORUITGANG ZONDER VOORTREKKERS @ ----- Managers en REC-vorming ----- AB ZONDER VOORTREKKERS GEEN VOORUITGANG De wereld van de REC-vorming is volop beweging. In 1995 werden de eerste voorstellen gedaan en binnenkort moeten 350 scholen

Nadere informatie

Customer Intimacy @ KBC Securities. Rudy Begas rudy@cameleontraining.be

Customer Intimacy @ KBC Securities. Rudy Begas rudy@cameleontraining.be Customer Intimacy @ KBC Securities Rudy Begas rudy@cameleontraining.be Programma 1. Waarom deze opleiding? 2. Wat is + Zes principes van Customer Intimacy 3. Reactief 1. Professioneel gespreksmodel 2.

Nadere informatie

Charter over goed patiëntschap

Charter over goed patiëntschap Charter over goed patiëntschap 26 september 2015 Symposium Koninklijke Academie voor Geneeskunde van België Ilse Weeghmans De wet op de rechten van de patiënt door de ogen van het Vlaams Patiëntenplatform

Nadere informatie

Spannend: Participatieprocessen in de Bijzondere Jeugdzorg.

Spannend: Participatieprocessen in de Bijzondere Jeugdzorg. Vzw Ondersteuningsstructuur Bijzondere Jeugdzorg info@osbj.be - www.osbj.be Spannend: Participatieprocessen in de Bijzondere Jeugdzorg. Deel 2: aandachtspunten voor organisaties Naar aanleiding van het

Nadere informatie

Kaders voor burgerparticipatie

Kaders voor burgerparticipatie voor burgerparticipatie 1 Inhoud Pagina Hoofdstuk 3 1. Inleiding 1.1 Doel van deze notitie 1.2 Opbouw van deze notitie 4 2. Algemeen 2.1 Twee niveaus: uitvoering en meedenken over beleid 2.2 Tweerichtingsverkeer

Nadere informatie

Aanjagers 1 december 2015 Ctylab

Aanjagers 1 december 2015 Ctylab Ctylab zoekt aanjager(s) Je hebt misschien al eens van ons gehoord. Een online platform voor klein nieuws en frisse ideeën uit je eigen omgeving. Nu doen we dat nog op Facebook met een kleine groep. Maar

Nadere informatie

18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid

18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid 18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid Goed, gezond en gemotiveerd aan het werk tot je pensioen? Dat bereik je door kansen te pakken op het werk. Leer aan de hand van onderstaande punten hoe je

Nadere informatie

Verslag focusgroep ouders met jongeren in secundaire scholen

Verslag focusgroep ouders met jongeren in secundaire scholen Verslag focusgroep ouders met jongeren in secundaire scholen Doelgroep Methodiek Thema s 11 ouders van jongeren in secundaire scholen (2014) Waarderende benadering Ouderbetrokkenheid- Communicatie Ondersteuning

Nadere informatie

Communiceren met de achterban

Communiceren met de achterban 1 Communiceren met de achterban Je wilt weten hoe je het beste communiceert met de achterban. Je wilt direct aan de slag en snel resultaten. Je hebt een hoe-vraag. Zoals iedereen. Maar als je werkelijk

Nadere informatie

Allereerst wil ik de organisatoren van deze dag, de Stichting Lezen en Schrijven

Allereerst wil ik de organisatoren van deze dag, de Stichting Lezen en Schrijven Toespraak staatssecretaris Klijnsma van Sociale Zaken en Werkgelegenheid tijdens het bedrijvencongres Samen scholen, pure winst! op 11 september 2009 in Eindhoven. Dames en heren, Allereerst wil ik de

Nadere informatie

Vrijwilliger gezocht M/V. Mechelen, 21 april 2015 Marc Mees Elke Verhoeven

Vrijwilliger gezocht M/V. Mechelen, 21 april 2015 Marc Mees Elke Verhoeven Vrijwilliger gezocht M/V Mechelen, 21 april 2015 Marc Mees Elke Verhoeven 1-24/04/2015 2-4/24/2015 Inleiding Waarom vrijwilligers? 1. Kerkfabrieken hebben vaak niet de nodige competentie, tijd, geschikte

Nadere informatie

Conflicten zijn een natuurlijk verschijnsel binnen een groep, binnen een organisatie, omdat de leden verschillende doelstellingen hebben.

Conflicten zijn een natuurlijk verschijnsel binnen een groep, binnen een organisatie, omdat de leden verschillende doelstellingen hebben. 3. PROBLEEMOPLOSSING CONFLICTHANTERING 3.0. Inleiding Conflicten zijn een natuurlijk verschijnsel binnen een groep, binnen een organisatie, omdat de leden verschillende doelstellingen hebben. Omdat conflicten

Nadere informatie

SLB eindverslag. Rozemarijn van Dinten HDT.1-d 12053449 11-11-12

SLB eindverslag. Rozemarijn van Dinten HDT.1-d 12053449 11-11-12 SLB eindverslag Rozemarijn van Dinten HDT.1-d 12053449 11-11-12 Eindverslag De afgelopen periode heb ik een aantal lessen SLB gehad. Hierover ga ik een eindverslag schrijven en vertellen hoe ik de lessen

Nadere informatie

Visualisatie Talenten

Visualisatie Talenten Mijn Koning of Koningin: Hoe ziet de Koning(in) eruit Hoe voelt de Koning(in) zich Wat heeft de Koning(in) nodig 1 Talent 1: Hoe ziet dit talent eruit Hoe voelt dit talent zich Wat heeft dit talent nodig

Nadere informatie

9 Communicatie-tools. voor meer liefde, meer verbondenheid, meer intimiteit & betere communicatie

9 Communicatie-tools. voor meer liefde, meer verbondenheid, meer intimiteit & betere communicatie 9 Communicatie-tools voor meer liefde, meer verbondenheid, meer intimiteit & betere communicatie Maar één persoon Je hebt maar een persoon nodig om nieuwe ervaringen te introduceren VOORWOORD Geen enkel

Nadere informatie

Welkom. www.gezondehavenbedrijven.be. De financiële gezondheid van de Vlaamse havenbedrijven doorgelicht

Welkom. www.gezondehavenbedrijven.be. De financiële gezondheid van de Vlaamse havenbedrijven doorgelicht De financiële gezondheid van de Vlaamse havenbedrijven doorgelicht Welkom www.gezondehavenbedrijven.be Waarom financiële cijfers belangrijker worden dan de trafiekcijfers Seminarie GHCT Brussel, 14 juni

Nadere informatie

Wij zijn ING. En wij hebben samen een doel: mensen in staat stellen een stap voor te blijven, in het leven en in zaken.

Wij zijn ING. En wij hebben samen een doel: mensen in staat stellen een stap voor te blijven, in het leven en in zaken. The Orange Code Wij zijn ING. En wij hebben samen een doel: mensen in staat stellen een stap voor te blijven, in het leven en in zaken. De Orange Code is ons manifest waarin we hebben vastgelegd hoe we

Nadere informatie

Charter Flanders Food Faculty

Charter Flanders Food Faculty Charter Flanders Food Faculty Charter Flanders Food Faculty 1 / DE MISSIE VAN DE FLANDERS FOOD FACULTY De missie van de Flanders Food Faculty is het versterken van de associatie tussen Vlaanderen en lekker

Nadere informatie

De Nieuwe Bestuurstafel Burgemeesters

De Nieuwe Bestuurstafel Burgemeesters De Nieuwe Bestuurstafel Burgemeesters Bijeenkomst 1 (in een serie van 3) SAMENVATTING Maandag 19 september 2011 Kasteel de Hooge Vuursche, Baarn Als burgemeester kan je autoriteit een handicap zijn De

Nadere informatie

Laat de jongeren de test conflictstijlen maken (zie bijlage 1). Naar aanleiding van de uitslag ga je in gesprek.

Laat de jongeren de test conflictstijlen maken (zie bijlage 1). Naar aanleiding van de uitslag ga je in gesprek. Conflicten hanteren Tijd: verdelen over twee bijeenkomsten. Bijeenkomst 1 Laat de jongeren de test conflictstijlen maken (zie bijlage 1). Naar aanleiding van de uitslag ga je in gesprek. De uitkomst van

Nadere informatie

Verloop rechtszaak In totaal heb je 30 minuten voor de zitting. Hanteer deze volgorde:

Verloop rechtszaak In totaal heb je 30 minuten voor de zitting. Hanteer deze volgorde: De rechter Jullie rol Jullie zitten de zitting voor. Dit betekent dat jullie de tijd in de gaten houden en zorgen dat iedereen aan het woord komt. Ook stellen jullie de juiste vragen om tot een goede uitspraak

Nadere informatie

dat organisaties als Sharia4Belgium en steekpartijen in metrostations die vooroordelen in de hand werken.

dat organisaties als Sharia4Belgium en steekpartijen in metrostations die vooroordelen in de hand werken. 1 Toespraak door viceminister-president en Vlaams minister van Bestuurszaken, Binnenlands Bestuur, Inburgering, Toerisme en Vlaamse Rand Geert BOURGEOIS Bezoek aan de Al Fath Moskee Gent, 16 juni 2012

Nadere informatie

Werken aan persoonlijke ontwikkeling en sturen van eigen loopbaan

Werken aan persoonlijke ontwikkeling en sturen van eigen loopbaan 08540 LerenLoopbaanBurgerschap 10-04-2008 08:28 Pagina 1 ontwikkelingsproces 1+2 1 2 3 4 5 6 7 Werken aan persoonlijke ontwikkeling en sturen van eigen loopbaan Leren, Loopbaan en Burgerschap Wat laat

Nadere informatie

Studiedag Agentschap Zorg & Gezondheid. Stakeholderanalyse

Studiedag Agentschap Zorg & Gezondheid. Stakeholderanalyse Studiedag Agentschap Zorg & Gezondheid Stakeholderanalyse 2 april 2015 Stakeholderdialoogvanuit MVO een proces waarbij ondernemingen vrijwillig streven naar verbetering op bedrijfs-en maatschappelijk vlak

Nadere informatie

scheiding Ouders blijven ouders Hoorrecht

scheiding Ouders blijven ouders Hoorrecht Het is niet niks als je ouders gaan scheiden. Misschien verschiet je er geweldig van. Misschien vind je de nieuwe duidelijkheid juist wel goed. Hoe dan ook, bij zo n scheiding moet er van alles worden

Nadere informatie

De Ervaring Leert! Programma voor Provinciale Statenleden 2015

De Ervaring Leert! Programma voor Provinciale Statenleden 2015 De Ervaring Leert! Programma voor Provinciale Statenleden 2015 Inhoud De ervaring Leert! 3 Workshops 4 1. Krachtenveld Provincie 2. Simulatie Statenvergadering 3. Rollen en instrumenten 4. Integriteit

Nadere informatie

Hoofdstuk 2. Contact maken, inlichtingen verstrekken en onderhandelen

Hoofdstuk 2. Contact maken, inlichtingen verstrekken en onderhandelen Hoofdstuk 2 Contact maken, inlichtingen verstrekken en onderhandelen 48 Gangbare uitdrukkingen bij contact maken en onderhandelen De meeste zinnen die in dit overzicht staan, zijn formeel. U kunt deze

Nadere informatie