Macht & Pracht. Zaterdag 14 september 2013 Middelburg Veere Vlissingen

Transcriptie

1 Macht & Pracht Zaterdag 14 september 2013 Middelburg Veere Vlissingen

2 Zaterdag 14 september 2013 Middelburg, Veere en Vlissingen doen samen mee aan de Nationale Open Monumentendag. Deze dag inmiddels uitgegroeid tot het grootste eendaagse culturele evenement van Nederland en trekt ca bezoekers. De Monumentendag is een manier om mensen intensiever in contact te brengen met hun historisch gebouwde omgeving en zo de belangstelling voor monumenten en monumentenzorg te vergroten. Op Open Monumentendag zijn landelijk, duizenden monumenten gratis geopend voor publiek. Ook de deuren van een groot aantal monumenten op Walcheren zijn tussen uur en uur geopend. Iedereen kan op deze dag een kijkje nemen in de opengestelde monumenten en vaak wordt er ook nog iets extra s georganiseerd: een tentoonstelling, muziekuitvoering of een rondleiding. Macht & Pracht Open Monumentendag staat dit jaar in het teken van Macht & Pracht. Er is aandacht voor verschillende soorten macht, en pracht die daaruit voortkwam en ons nog steeds omringt. Politieke macht, economische macht, rechterlijke macht of kerkelijke macht. De rijkdom, schoonheid en grootsheid die macht kon voortbrengen is overal om ons heen in gebouwen terug te vinden: kastelen en paleizen, grachtenpanden en patriciërshuizen of buitenplaatsen en landgoederen. Maar denk ook aan de grootsheid en luister van de gebouwen die de verschillende kerkgenootschappen voortbrachten, of de rijk gedecoreerde handelsen kantoorgebouwen en de gebouwen van rechtspraak en openbaar bestuur. Aanleiding om dit jaar voor het thema Macht & Pracht te kiezen is het feit dat in 2013 de Vrede van Utrecht herdacht wordt en de viering van 200 jaar Koninkrijk der Nederlanden. Foto s omslag: Boven: Kloveniersdoelen, Middelburg. Linksonder: Schotse Huizen, Veere. Rechtsonder: Beursgebouw, Vlissingen Informatie Deze brochure geeft u meer informatie over de opengestelde monumenten op Walcheren. Bij de Tourist Shop in Middelburg, het gemeentearchief van Vlissingen en de VVV-kantoren in Veere kunt u aanvullende informatie krijgen. Ook op de gemeentelijke websites is informatie te vinden over deze Monumentendag. Tourist Shop, Markt 51, Middelburg, Tel Gemeentearchief Vlissingen, Hellebardierstraat 2, Vlissingen, Tel VVV Walcheren en Noord-Beveland, Tel VVV Domburg, Schuitvlotstraat 31 VVV Oostkapelle, Lantheerstraat 1 VVV Veere, Oudestraat 28 VVV Westkapelle (uitgiftepunt Poldernuis), Zuidstraat VVV Zoutelande, Bosweg 2 Vervoer De provincie Zeeland wil dat iedereen het Zeeuws cultureel erfgoed kan bewonderen en daarom zijn het busvervoer en de Fast Ferries in Zeeland gratis op zaterdag 14 september. Op In 14 het tweede en 15 weekend september van september vinden vinden Open de Open Monumentendagen plaats. plaats. In Zeeland worden tijdens deze dagen zo'n 125 monumenten opengesteld voor het publiek: van kerken tot In Zeeland worden tijdens deze dagen zo'n 125 monumenten bunkers en van woningen tot buitenplaatsen. opengesteld voor het publiek: van Om kerken iedereen tot het Zeeuws bunkers cultureel en van erfgoed te woningen laten bewonderen, tot buitenplaatsen. maakt de Provincie Zeeland het openbaar busvervoer en de Fast Ferries in Om Zeeland iedereen gratis op het zaterdag Zeeuws 10 september. cultureel erfgoed te laten bewonderen, maakt 14/09/13 GRATIS bus en boot Kijk de Provincie voor de gratis Zeeland vervoerbon het op openbaar busvervoer en of Fast in uw Ferries huis-aan-huisblad van week 35. Zeeland gratis op zaterdag 14. in Let op: gratis vervoer alleen mogelijk op vertoon van Kijk de voor vervoerbon. de gratis vervoerbon op of in uw Wilt huis-aan-huis-blad u weten welke monumenten van week te bezichtigen 36. zijn in Zeeland? Kijk dan op: Let op: gratis vervoer alleen mogelijk op vertoon van de vervoerbon. 2

3 Open Monumentendag in de gemeente Middelburg Thema: Macht & Pracht Bij dit thema valt te denken aan diverse soorten macht, zoals politieke macht, economische macht, rechterlijke macht en kerkelijke macht. Van al deze soorten macht zijn in Middelburg voorbeelden te vinden. Voorbeelden van politieke macht zijn de Abdij in het hart van Middelburg, sinds 1574 het bestuurscentrum van het provinciaal bestuur (saillant detail: vóór 1574 was de Abdij als onderkomen van de Norbertijnen of Premonstratenzers een geestelijk gebouw) en het oude stadhuis aan de Markt. Bijzonder zijn de Middel - burgse schuttershoven: de onderkomens van de stedelijke schutterijen en als zodanig eveneens voorbeelden van macht. De Kloveniersdoelen heeft na jarenlange leegstand dit jaar een nieuwe bestemming gekregen. Voor wat betreft economische macht komen de handelscompagnieën uit de zeventiende en achttiende eeuw in aanmerking; van zowel de VOC als de WIC zijn diverse pakhuizen in de stad te vinden, als ook fraaie patri - ciërs huizen van de bestuurders van deze compagnieën (die vaak tevens stadsbestuurder waren). Zo n patriciërshuis is het Van de Perrehuis (thans onderdeel van het Zeeuws Archief), een prachtig stadspaleis dat van als onderkomen van het provinciaal gerechtshof (de arrondissementsrechtbank) dienst deed. Een andere uiting van de rechterlijke macht was het kantongerecht, gehuisvest in een voormalig zeventiende-eeuws woonhuis aan de Balans. Ook van de kerkelijke macht zijn veel voorbeelden in Middelburg te vinden. De stad telde en telt nogal wat kerkgebouwen. Het meest imposante Godshuis is wel de zeventiende-eeuwse Oostkerk. 3

4 wederom in ere te herstellen. De inmiddels achtste huisnamenwandeling op rij start dit keer vanaf de Vismarkt. Aanvang stadswandelingen: uur en uur. Duur: max. 90 minuten. Reservering gewenst: Van de Perrehuis, Hofplein 16 (C) Op ieder half en heel uur start een rondleiding in de hal bij de receptiebalie. De laatste rondleiding start om uur. U wordt rondgeleid door alle vertrekken van dit voormalig stadspaleis. Nieuwe deelnemers Damplein 12. Dit pand heette De Dry Morianen, later Den Berg Etna. Achter dit grote woonhuis en de panden ernaast lagen bedrijfsgebouwen en pakhuizen. (4) In de Molstraat op huisnummer 16 staat een groot pand dat van origine uit de 16 e eeuw zal dateren. In de loop der eeuwen is er veel aan verbouwd en heeft het tal van bestemmingen gehad. Het gebouw heeft een nieuwe eigenaar, die graag voor u als bezoeker van deze Open Monumentendag de deur van zijn pand voor u opent. (16) Het Anker, Korendijk 28 is een 17 e eeuws pakhuis. (22) Aan de Kousteensedijk 2 is de rechtbank gevestigd. Het is wel geen monument, maar wel de moeite waard om er eens een kijkje te nemen. Op deze Open Monumentendag zijn er diverse activiteiten over de rechtspraak. Zo kunt u meekijken met (nagespeelde) rechtszaken, waarin zij u ook laten meedenken op beslissende momenten in de zaak. (23) Stadswandelingen/Rondleidingen/ Activiteiten Een wandeling langs fraaie monumentenpanden (A) Op de Open Monumentendag worden er gratis rondleidingen door het centrum van Middelburg gegeven. De gids neemt u mee langs fraaie monumentenpanden en door smalle straatjes. Vanaf uur zullen er regelmatig rondleidingen vanaf het stadhuis aan de Markt vertrekken. De laatste om uur. Civiliën Een informatieve wandeling langs Middelburgs historische huisnamen (B) De Middelburgse binnenstad kenmerkt zich door een hoge huisnaamdichtheid. De compacte historische kern omvat niet minder dan negenhonderd authentieke huisnamen. Tijdens de Open Monumentendag verzorgt Ed de Graaf een stadswandeling. Een nadere kennismaking gericht op gebruik en betekenis, tevens met aandacht voor aan huisnaamgebruik gerelateerde gevelstenen. De gids is onder meer auteur van de publicatie: d Guld Waerrelt - De wondere huisnaamwereld van Middelburg. Aan de hand van publicaties, rondleidingen, lezingen en adviezen stelt hij zich ten doel het particulier en bestuurlijk initiatief te bevorderen om verdwenen huisnamen Geopende monumenten Op Open Monumentendag zijn de meeste deelnemende gebouwen in Middelburg tussen uur en uur geopend. U wordt in elk gebouw op eigen wijze gastvrij ontvangen. Hieronder een overzicht van de opengestelde monumenten in Middelburg met een korte uitleg over de historie van ieder gebouw. Bij de meeste deelnemers wappert een vlag met daarop het logo van de Open Monumentendag. 1. Abdijcomplex De Middelburgse Abdij vindt haar oorsprong in een bescheiden klooster gelegen nabij de kreek de Arne. Omstreeks 1127 vestigden zich hier Praemonstratensers uit de Abdij van St. Michiel te Antwerpen. In 1574 moesten zij de Abdij verlaten en Abdijplein Zeeuws Museum 4

5 sindsdien zetelt hier het provinciaal bestuur. Het Abdijcomplex bestaat uit de Nieuwe Kerk, de Wandelkerk, de Koorkerk, het Zeeuws Museum en de Abdijtoren: de Lange Jan. Ooit kende de Middelburgse Abdij één kerkgebouw. Later kwamen er twee, of eigenlijk drie, kerken voor in de plaats. In de eerste helft van de veertiende eeuw verving men de oudste kerk door de Koorkerk. Ook de Abdijtoren, de Lange Jan, dateert in oorsprong uit de veertiende eeuw. De Nieuwe Kerk stamt in haar huidige vorm en omvang uit het einde van de zestiende eeuw. De ruimte tussen de twee kerken, aan de voet van de Lange Jan, heet de Middenkerk of Wandelkerk. Gedurende de gehele dag zijn ook de kloostergangen en de kruidentuin voor het publiek geopend. 2. Zeeuws museum Abdij In de vroegere kanunnikenwoningen is sinds 1972 het Zeeuws Museum gevestigd. Het museum beheert de grootste verzameling Zeeuws erfgoed ter wereld. Te zien zijn de wereldberoemde serie 16 e -eeuwse wandtapijten, prachtig porselein- en schilderijenverzamelingen, verassende mode en streekdrachtenzalen en kabinetten met kunst uit de Oost en West. Voor meer informatie over de lopende tentoonstellingen: Het Zeeuws museum is op 14 september van tot uur gratis toegankelijk. Lange Jan 3. Lange Jan Met zijn 85 meter domineert de Abdijtoren, bijgenaamd de Lange Jan, het voormalige eiland Walcheren. De toren is diverse malen door brand verwoest, onder meer in 1476, 1512, 1568, 1712 en De achtkantige stenen onderbouw is altijd gehandhaafd gebleven. De bovenzijde van de van een keizerskroon voorziene toren, heeft in de loop der eeuwen echter diverse wijzigingen ondergaan. De toren is op Open Monumentendag gratis te beklimmen. 4. Damplein 12a, 12b en 12d Middelburg is een stad van statige voorkanten en onverwachte achterkanten. Er zijn talloze steegjes, poortjes en binnentuinen in het oude centrum te vinden. Zo ook aan het Damplein. Dit plein is van tamelijk recente datum. Het ontstond in 1970 door afbraak van een groot aantal historische gebouwen, waaronder de 19 e -eeuwse Korenbeurs. Damplein 12 was voorheen Korte Delft 12 (vóór 1938 G 7). Dit pand heette De Dry Morianen, later Den Berg Etna. Achter dit grote woonhuis en de panden ernaast lagen bedrijfsgebouwen en pakhuizen. Dat zijn onder andere de huidige panden Damplein 12a, 12b en 12d. In 1893 is sprake van een pakhuis in de poort Korte Delft G 6 dat door Karel Meertens wordt nagelaten aan zijn vrouw en kinderen. Op Damplein 12a (Het Lab) is op deze Open Monumentendag ook het werk van enige kunstenaars te zien, waaronder Liesbeth Labeur Damplein 12b 5. Gasthuiskerk Lange Delft 94 De Gasthuiskerk aan de Lange Delft 94 werd gebouwd in als kapel van het Sint Barbaragasthuis. Voordat het gebouw na de Reformatie bestemd werd tot Nederlands Hervormde Kerk ( ) was het 10 jaar in gebruik bij Engelse kooplieden. Van 1798 tot 1846 kerkten roomskatholieken in deze kerk. Sinds 1846 is het kerkgebouw in gebruik bij de Christelijk Gereformeerden. De kerk lag aanvankelijk verscholen. Nadat ongeveer veertig jaar geleden een aantal ervoor gelegen panden werden afgebroken, kwam de laatmiddeleeuwse kapel duidelijk in het zicht. In de middenstijl van de toegangsdeur bevindt zich een nog grotendeels authentiek 16 e - eeuws Madonnabeeldje. Het orgel in de Gasthuiskerk is in 1874 gekocht van de orgelbouwer J. van Haspel uit Rotterdam. De kleur van het orgel en de preekstoel zijn aangepast aan de oorspronkelijke kleur. In juni 2010 is het orgel met bijna 900 pijpen na een uitgebreide intonatie opgeleverd en weer in gebruik genomen door de Gasthuiskerkgemeente. 6. Baron Chassé Gortstraat 30 Dit mooie patriciërshuis werd rond 1750 gerealiseerd door Pieter van Visvliet door een samenvoeging en verbouwing, inclusief de gevel, van twee reeds veel langer bestaande panden. Na een kleine honderd jaar in het bezit van deze familie te zijn geweest, ging het huis in eigendom over 5

6 Baron Chassé aan luitenant-generaal David Hendrick baron Chassé ( ), zeer populair als verdediger van het fort Antwerpen. Zijn naam draagt het gebouw nog steeds. Sinds 1929 is het gebouw eigendom van de vereniging Hendrick de Keyser. Na een be - stemming als woonhuis en hotel-restaurant is sinds 1985 de Sociëteit de Vergenoeging de huurder. Het interieur is zeer de moeite waard. Zo is er bijzonder rijk Regence stucwerk en zijn er fraaie schouwen, betimmeringen en plafondbeschilderingen. Ook de gevel, de kapconstructies en de achtertuin annex gietijzeren waranda (1870) hebben monumentale waarde. De moerbei(boom) en het beeld Heracles dateren uit de 18 e eeuw. 7. Kloveniersdoelen Achter de Houttuinen 30 De jongste van de drie Middelburgse schutterijen was die van de Kolveniers of Kloveniers. Het schutterskorps werd in 1509 opgericht. Na aanvankelijk een schuttershof op de Dam te hebben gehad, namen de schutters in 1611 de huidige Kloveniersdoelen in bezit. Dit onderkomen van de stedelijke schutterij van de Kloveniers of schutters met den bus (geweerschutters) is een voorbeeld van Hollandse Renaissance. Het werd oorspronkelijk gebouwd in in een rijke maniëristische stijl met spekbanden, middentopgevel, twee dakerkers en een natuurstenen ingangspartij met bordes. De bovenzijde van de traptoren werd na blikseminslag in 1735 afgebroken. De Klove - niers hadden het gebouw van 1611 tot 1787 in gebruik. Daarna was het een rekrutendepot van de VOC ( ). Lange tijd diende het pand als Militair Hospitaal ( ). In de 19 e eeuw raakte het ernstig in verval. Een vrij ingrijpende restauratie en reconstructie vond plaats tussen 1914 en Een nieuwe restauratie volgde van Hierbij werd de in 1735 afgebroken toren opnieuw opgetrokken. Een laatste inpandige verbouwing volgde in In de twintigste eeuw diende de Kloveniersdoelen onder meer als Muziekbibliotheek en onderkomen van het Zeeuws Kunstenaarscentrum en de Stichting Nieuwe Muziek. De zolder is sinds 1969 in gebruik bij de schietvereniging De Kloveniers. Na de laatste verbouwing werd het gebouw in juni 2013 door de Cinema Middelburg en de Drvkkery betrokken. Er zijn nu een grandcafé, met ruimte voor lezingen en andere activiteiten, een buitenterras en een filmhuis in de 17 e - eeuwse Kloveniersdoelen te vinden. 8. Seismolen De Seismolen, welke op een molenberg staat, dateert uit Sinds de laatste restauratie kan de molen weer gebruikt worden. Boven de ingang staat het stadswapen van Middelburg en de wapens van de vier thesauriers van de stad. Zij gaven opdracht en hielden toezicht op de bouw van deze windkorenmolen. Het kleine huisje achter de molen dateert uit Dit Stadhuis gebouwtje werd vroeger als ontsmettingsruimte gebruikt. Textiel, kleding en (bedden)goed werden door middel van stoom ontsmet. 9. Stadhuis Markt Het Middelburgse stadhuis is een voorbeeld van Vlaams-Brabantse gotiek. Het verving een eerder door brand verloren gegaan stedehuis. De voorgevel van het huidige stadhuis aan de Markt werd in de jaren gebouwd. In deze voorgevel bevinden zich 25 beelden van graven en gravinnen die over Zeeland hebben geregeerd. Na het verwoestende Duitse bombardement op 17 mei 1940 stonden slechts de geblakerde muren van het stadhuis nog overeind. De gehele 18 e -eeuwse aanbouw aan de Lange Noordstraat was verwoest. Na een zorgvuldige en langdurige restauratie staat het stadhuis echter weer te pronken als vanouds. In het stadhuis is nu de University College Roosevelt gevestigd. Het stadhuis is uitgeroepen tot één na mooiste bouwwerk van Nederland. 10. De Drvkkerij Markt 51 De Middelburgse Markt was voor de Tweede Wereldoorlog veel groter dan het huidige plein. Bij het Duitse bombardement op 17 mei 1940 werd een groot gedeelte van de bebouwing rondom het marktplein verwoest. Bij de wederopbouw 6

7 Van de Perrehuis van de stad werd een nieuwe, kleinere Markt aangelegd en ontstond een nieuw plein (Plein 1940) De Provinciale Zeeuwse Courant (PZC) betrok begin 1950 een nieuw drukkerijgebouw aan de Zusterstraat. Aan de marktzijde verrees een kantoorgebouw van de krant. In 1998 werd het pand, een ontwerp van architect Arend Rothuizen, in gebruik genomen door de Drvkkerij. Sindsdien is de voorgevel voorzien van een extra transparante gevel, een glazen vlies, een kunstwerk van Piet Dieleman. In de Drvkkerij zijn nog sporen te zien van de oude drukkerij. De Tourist-shop is ook in dit pand gevestigd. 11. Petrus- en Pauluskerk Lombardstraat 1 De Rooms-katholieke kerk uit 1846 in de Lange Noordstraat werd bij het bombardement in 1940 volledig verwoest. Deze kerk werd niet herbouwd, maar in de nabijheid verrees een nieuw kerkgebouw, naar een ontwerp van de Haagse architect C.M. van Moorsel. Het robuuste bakstenen gebouw, gebouwd in de trant van de Bossche School, gaat terug op de basilica uit de vroegchristelijke periode. De kerk werd op 5 juli 1951 plechtig ingewijd. Er is een speciale kapel in het kerkgebouw, gewijd aan Onze Lieve Vrouw van den Polder, waarin zich een 16 e -eeuws paneeltje met een afbeelding van Maria bevindt. 12. Doopsgezinde Kerk Lange Noordstraat 62 Op de plaats van de huidige Doopsgezinde Kerk bevond zich in de 18 e eeuw het huis van de patriotgezinde dokter Lucas van Steveninck. In 1787 werd het door het Oranjegezinde volk met de grond gelijkgemaakt, waarbij zelfs een kanon van een VOC-jacht werd gebruikt! Honderd jaar later verrees er een kerkgebouw in eclectische stijl, met neorenaissance invloeden, ontworpen door de Haagse architect K. Stoffels. De Menno - nieten of Doopsgezinden die sinds 1630 aan de Hoogstraat kerkten namen het gebouw in 1889 in gebruik. De voorgevel is in baksteen met natuurstenen banden uitgevoerd en kent een vooruitstekende middenpartij, die door een opvallende topgevel wordt bekroond. Het interieur wordt bepaald door de hoge kerkruimte, die een classicistische afwerking kent. Aan de achterzijde werd in 1908 een consistorie aangebouwd. Het thema van de Monumenten - dag Macht en Pracht kan onmogelijk van toepassing zijn op dit gebouw en de doops gezinden. Vandaar dat met een variant hierop bescheiden Pracht zonder Macht zal worden stilgestaan bij het gereedkomen van de restauratie van de bijzondere en kleurrijke glas-in-loodramen uit 1889: een tienjarig project met financiële steun van het Nationale Restauratiefonds. Om uur zal er een korte toelichting voor geïnteresseerden zijn op deze zeer arbeidsdintensieve restauratie. Verder is het prachtige zilveren doopbekken uit ca van de hand van de Middel burgse zilversmid M. van de Pol ( ) te bezichtigen. Het prachtige Bakker & Timmenga-orgel zal voor halfuursconcerten te beluisteren zijn aanvang en uur. 13. Van de Perrehuis Hofplein 16 Dit schitterende monument staat bekend als het Van de Perrehuis. Het 18 e -eeuwse Van de Perrehuis is gebouwd op de kelders van een middeleeuws klooster: de Com - man derij der Duitse Orde. Dit was een ridderorde, waarvan de leden het roomskatholieke geloof in het oosten moesten verspreiden. Deze ridderorde stond in hoog aanzien, zelfs nog na drie eeuwen na hun vertrek uit Middelburg: het stadspaleis dat mr. Johan Adriaen van de Perre, die met de schatrijke Jacoba van den Brande getrouwd was, omstreeks 1765 liet bouwen op de plek van het klooster noemde hij de Commanderij. Tegenwoordig staat het stadspaleis bekend als het Van de Perrehuis. Het Van de Perrehuis werd gebouwd door de Antwerpse architect Johan Peter van Baurscheit de Jonge en zijn neef Engelbertus Baets. Van 1838 tot 1995 was het gebouw in gebruik als rechtbank. In de jaren vijftig van de twintigste eeuw is er aan de rechterachterzijde een vleugel aangebouwd. De afgelopen jaren is het huis zorgvuldig gerestaureerd, waarbij alle vertrekken een geheel eigen karakter en uitstraling hebben gekregen. Tegen het 18 e -eeuwse huis verrees een moderne glazen nieuwbouwvleugel. In deze unieke combinatie van oud en nieuw is sinds 1 januari 2000 het Zeeuws Archief gevestigd. De stijlkamers zijn bijzonder goed bewaard gebleven en zijn alleen op Open Monumen - tendag toegankelijk voor het publiek. Het Van de Perrehuis is vanaf uur beperkt opengesteld en uitsluitend via rondleidingen o.l.v. een gids te bezichtigen. Op ieder half en heel uur start een rondleiding in de hal bij de receptiebalie. De laatste rondleiding start om uur. 14. Notariskantoor Wagenaarstraat 1 Dit monumentale huis dateert uit de 18 e eeuw. Mr. C. van Citters, raadpensionaris van Zeeland, kocht in 1720 het perceel. Het pand zal voor hem of voor zijn dochter zijn gebouwd. Het gebouw heeft een brede en tamelijk sobere voorgevel met een grote hardstenen bordesstoep. Hoewel het inte - rieur zeker nog enige interessante details kent, zoals stucwerkplafonds, moet het vroeger toch rijker zijn geweest. Het gebouw diende van 1888 tot 1972 als onderkomen van het Zeeuws Museum. Aan de zijgevel van Wagenaarstraat 1 is een unieke laatmiddeleeuwse houten gevel aangebracht die oorspronkelijk afkomstig is uit de Lange Delft. Wagenaarstraat 1 7

8 15. Lutherse kerk Zuidsingel 60 De kerk aan de Zuidsingel 70 is een ontwerp van de Middelburgse stadsbouwmeester Jan de Munck ( ), en verving de oudere kerk aan de Suikerpoort die te klein werd. In 1740 werd met de bouw begonnen. Naast de kerk bouwde men een pastorie en een wezenschool. Op 20 mei 1742 werd de nieuwe Lutherse Kerk plechtig ingewijd. De Lutherse Kerk is een eenvoudige bakstenen zaalkerk. Boven de deur ziet men de zwaan, het Luthersymbool. In de kerk bevindt zich een orgel dat ook al in de eerste kerk aan de Suikerpoort heeft gestaan. In dit kerkje werd in 1707 het orgel geplaatst dat nu het hoofdwerk vormt van het orgel. Johannes Duyschot en zijn zoon Andries waren bereid de bouw van het orgel op zich te nemen. Na verplaatsing van het orgel naar de nieuwe kerk aan de Zuidsingel werd het door stadsarchitect Jan de Muynck aan de nieuwe omgeving aangepast. Het grote beeld van koning David dateert uit die tijd. Beeldhouwer Gerard de Grendel heeft dit vervaardigd, evenals het lofwerk en de fraaie consoles onder de torens van het rugpositief. De Munck heeft kans gezien het Duyschotorgel van 1706 met een nieuwe preekstoel en liturgisch centrum tot een fraai geheel te combineren. In 1754 werd het orgel door Johann Müller belangrijk uitgebreid. Het orgel werd onder meer in 1964 en gerestaureerd. 16. Civiliën Molstraat 13 Dit grote pand (voorheen wijk F nr. 89) zal van origine uit de 16 e eeuw dateren. In de loop der eeuwen is er veel aan verbouwd en heeft het tal van bestemmingen gehad. Het heeft een gepleisterde rechte gevel op gotisch geprofileerd voetstuk. De naam is vermoedelijk een verbastering van Sevilla en zou een relatie kunnen hebben met de handel, die al in de middeleeuwen vanuit Middelburg met Spanje werd gedreven. Het huis heeft een band met diverse Zeeuwse patriciërsfamilies. Zo woonden er in de 17 e eeuw onder andere Johanna Radermacher en haar man Lucas Schorer (afkomstig uit Aken en de stamvader van een bekend Zeeuws regentengeslacht, dat in 1814 in de adelstand werd verheven) en hun zoon Steven Radermacher. In 1824 erfde jhr. mr. Marinus Cornelis Paspoort van Grijpskerke, Interieur Koepoortstraat 6 die van burgemeester van Middelburg was, CivilIiën van zijn vader Zacharias Paspoort. Van was de bijzondere school van de gezusters Jonk er gevestigd (dagonderwijs voor meisjes) en van 1912 tot 1984 was het pand in gebruik als Openbare Bibliotheek. In de jaren dertig en zestig van de vorige eeuw werd het verbouwd en gerestaureerd. In de kelder was enige tijd het Zeeuws Kunstenaars Centrum gevestigd. Civiliën was van 1985 tot 2010 in gebruik bij de Stichting Welzijn Middelburg en wordt nu weer particulier bewoond. 17. Koepoortstraat 6 De grote Middelburgse woonhuizen zijn vaak ontstaan door samenvoeging van meerdere panden. In 1775 kocht burgemeester J.G. Schorer het huis Koepoort - straat 6, dat in 1650 uit twee andere huizen was ontstaan. Volgens een akte uit 1679 was het huis vol tapijtseryen en goudleer behangsels. Schorer vernieuwde het huis en bracht tussen 1725 en 1735 de huidige voorgevel, evenals de achtergevel. De oude monumentenlijst noemt het een huis met deftige lijstgevel. Later kwam het huis in handen van de Staat der Nederlanden. Omstreeks 1915 werd het Commandement der Marine erin gevestigd. In mei 1940 was het hoofdkwartier van de Commandant van Zeeland erin ondergebracht. 18. Oostkerkplein 22 Dit rijksmonument is volgens de omschrijving in het monumentenregister een pakhuis met kruisramen, diefijzers, hijsbalk en schuin kelderluik. Het dateert uit de zeventiende eeuw. Het pakhuis, waaraan de huidige bewoners de naam Pakhuis 22 gaven, verkeerde lange tijd in vervallen staat. In 2000 is het door architect Nellie van den Boorn-Huijsman gerestaureerd. Bij die restauratie is het oude zoveel mogelijk gerespecteerd, zo hangt op de zolderverdieping nog een origineel hijsrad. De zolder is ingericht als therapie werkruimte. Op de begane grond is een ruimte voor cursussen en exposities en in de kelder is een beeldhouw - atelier. 19. Oostkerk Oostkerkplein Het heeft lange tijd geduurd voordat de Oostkerk er stond. Het kerkgebouw werd met tussenpozen tussen 1648 en 1667 gebouwd. Het is de eerste kerk die in Middelburg speciaal voor de protestantse eredienst werd gebouwd. De imposante Oostkerk heeft een achtkantig grondplan en vormt een nog gaaf voorbeeld van de classicistische barok uit het midden van de 17 e eeuw. Het interieur, met onder andere een gerestaureerd 18 e -eeuws orgel is eveneens de moeite waard om te bezichtigen en te beluisteren. Oostkerk 8

9 20. Pakhuis de Kemel Kinderdijk 88 Aan de Kinderdijk werden eind 16 e eeuw de thans nog bestaande pakhuizen gebouwd. Ze dragen heel toepasselijk de namen van lastdieren, te weten: de Kameel, de Oliphant, de Kemel en de Muyl. Er was overigens nog een vijfde pakhuis, het Witte Paart. Dat is echter verdwenen. De pakhuizen kwamen later in het bezit van de in 1602 opgerichte VOC. Waren uit de Oost, zoals kruiden en specerijen, werden toen in deze pakhuizen opgeslagen. De Kemel is in gebruik bij watersportvereniging Arne. 21. Korendijk 56 Dit vlak bij de Middelburgse havens en werven gelegen pand is een goed voorbeeld van een 18 e -eeuws pakhuis. Het heeft een rechte gevel en is in de kroonlijst gedateerd met het jaartal Duidelijk zichtbaar is de hijsbalk boven het door de lijst heengetrokken middenluik. De hijsbalk wordt bekroond met een vergulde bronzen leeuw. Het pakhuis is vermoedelijk in het bezit geweest van de Middelburgsche Commer - cie Compagnie tot het in 1738 werd verkocht. De MCC is opgericht in 1720 en dreef vooral handel in Europa, maar al snel werden ook Afrika en West Indië aangedaan. Na 1730 werd de slavenhandel de belangrijkste pijler. Het pand is in 2001 volledig gerestaureerd. Om het pakhuis bewoonbaar te maken zijn moderne materialen gebruikt in combinatie met de aanwezige oud elementen op een zodanige wijze dat de pakhuissfeer geheel in tact is gebleven. Op de begane grond bevindt zich het atelier van beeldendkunstenaar en bewoner Toos van Holstein. Korendijk 28 Kinderdijk 22. Het Anker Korendijk 28 Volgens de lijst van beschermde rijksmonumenten zou dit pakhuis (voorheen P 69) met hoge puntgevel en muurankers uit de 18 e eeuw dateren. Het pand moet in oorsprong echter een eeuw ouder zijn. Het is in de loop der tijden diverse malen verbouwd. Aan deze zijde van de stad vinden we veel pakhuizen en dat is niet verwonderlijk aangezien hierachter, aan de rand van de oude stad, in de 17 e en 18 e eeuw scheepswerven en bedrijventerreinen waren gelegen. Het Anker en het ernaast gelegen pand zijn lange tijd in gebruik geweest bij Van Wes - ten Bouwmaterialen. Het werd in 2013 verbouwd om onderdak te gaan bieden aan een dependance van het Zeeuws Veiling - huis. 23. Rechtbank Middelburg Kousteensedijk 2 Het Gerechtsgebouw is (nog) geen monument. Architect Hubert Jan Henket ontwierp het in 1995 in opdracht van rijksbouwmeester Kees Rijnbout. Het karakteristieke gebouw heeft aan de kant van de Kousteensedijk een grote overstek, die door ranke pilaren ondersteund wordt. De kop van het gebouw met alle functies die typerend zijn voor de rechtbank, is grijs betegeld, de staart, waarin de kantoren zijn ondergebracht, is geel gestuct. Beide delen worden gescheiden door een grote hal met aan beide zijden een glazen gevel. Tot 1993 stond hier de Middelburgse gevangenis. In 1643 werd het Rasp- en Spinhuis (Tuchthuis) in gebruik genomen. De mannelijke gevangen raspten Brazilhout (als grondstof voor de verfindustrie) en de vrouwen moesten spinnen. Na de Franse Tijd kwam het pand in handen van het rijk als Huis van Justitie en Detentie. Vanaf 1825 heette het Huis van Burgerlijke en militaire Verzekering. Na diverse verbouwingen werd het complex in ingrijpend verbouwd. In 1993 werd dit Huis van Bewaring afgebroken om plaats te maken voor de huidige rechtbank. Tijdens Open Monumentendag opent de rechtbank Zeeland-West-Brabant in Middelburg van tot uur haar deuren. U kunt meekijken met (nagespeelde) rechtszaken, waarin we u ook laten meedenken op beslissende momenten in de zaak. Met behulp van stemkastjes kunt u uw oordeel geven. Uiteraard is er ruimte voor vragen aan de rechter, advocaat en officier van justitie. Voor jong en oud is er een rondleiding door het cellencomplex. Speel het moordspel en test je kennis over justitie. De kinderen kunnen in toga op de foto. Ook kunt u in gesprek gaan met een rechter tijdens Meet the Judge. Er is een informatiemarkt met stands van partijen die bij een rechtsproces betrokken zijn. Alle activiteiten zijn uiteraard gratis en u hoeft zich niet van tevoren aan te melden. Er is gratis koffie, thee, limonade en wat lekkers verkrijgbaar. 24. Molen Buiten Verwachting Molenweg 35, Nieuw- en Sint Joosland Molen Buiten Verwachting in de Mortie - repolder te Nieuw- en Sint Joosland is nog regelmatig in bedrijf. De stenen korenmolen van het type grondzeiler dateert uit Een algehele restauratie van de molen vond in 1983 plaats. De molen is op deze Monumentendag te bezichtigen. Molen Buiten Verwachting 9

10 25. Scheepswerf C.A. Meerman Zuidwal, Arnemuiden De werf bestaat dit jaar 250 jaar. Opgericht met een sleehelling bij een pakhuis door een Pieter Boers uit Sliedrecht in In 1786 kocht Jacob Meerman de werf met loods en toebehoren. De werf bleef meer dan tweehonderd jaar in het bezit van de familie Meerman. In de twee eeuwen werden vele vissersschepen, waaronder een groot aantal hoogaarzen, daar gebouwd. In 1986 werd de scheepswerf gesloten. De gemeente Middelburg kocht het terrein in 2003 voor het symbolische bedrag van één euro. Voorwaarde hierbij was de werf te restaureren en weer in gebruik te stellen. In 2006 is de gemeente Middelburg met de ingrijpende restauratie gestart. De restauratie werd in 2007 voltooid. Uniek is dat de werf nog beschikt over alle oude gereedschappen en werktuigen. De stichting Historische Scheepswerf C.A. Meerman beheert de werf als werkende museumwerf. Het is ook de thuishaven van de Stichting Behoud Hoogaars, waar de vier eigen schepen (drie hoogaarzen en een hengst) onderhouden en gerestaureerd worden. In 2013 is er een échte historische mijlpaal bereikt: 250 jaar bakermat van bijna evenveel hoogaarzen, de karakteristieke visserschepen van de Scheldedelta. Nog steeds wordt er gehellingd, gezaagd, gebrand, getimmerd en gebreeuwd! Vroeger onder toeziend oog van oude vissers op de klapbank en een handjevol kwajongens, die het wel spannend vonden. Nu onder verwondering en bewondering van vele belangstellenden uit binnen- en buitenland, die inmiddels de weg naar Arnemuiden hebben gevonden. 26. Het Oude Toonkamertje Langstraat 37, Arnemuiden Als u toch in de Langstraat bent dan is het leuk om een bezoek te brengen aan een oud winkeltje. De winkel is gevestigd in een oorspronkelijk woonhuis. Het pand werd in 1579 gebouwd en kreeg de naam Het Wapen van Brugge en is herbouwd Scheepswerf C.A. Meerman omstreeks In het pand is een Oud Hollands snoepwinkeltje gevestigd met een huiskamer en een statig kabinet uit Op de bovenverdieping is een museum gevestigd met als thema Even terug in de tijd. Dit betreft de jaren 50. U krijgt een indruk van hoe kinderen vroeger leefden en speelden. 27. Museum Oud Stadhuis Meerman en Uusje van Eine Langstraat 35, Arnemuiden In de Langstraat bevindt zich het uit 1865 daterend voormalig gemeentehuis van Arnemuiden. Het gebouw staat thans bekend als t Stadthuys en biedt onderdak aan het plaatselijk museum. De Stichting Oudheidkundig Museum Arnemuiden exploiteert niet alleen het oude stadhuis, waarin onder meer een fraaie collectie schilderijen en vele voorwerpen over de geschiedenis van de vissersplaats te bewonderen vallen, maar ook het ertegenover gelegen Uusje van Eine. Dit uit de jaren twintig daterende arbeiderswoninkje is ingericht als een vissershuisje en toont hoe de vooroorlogse woonsituatie in Arnemuiden was. 28. Kerk Arnemuiden Markt 10, Arnemuiden In 1505 werd er een kerk te Arnemuiden gebouwd, die in 1545 tot parochiekerk werd verheven. De protestanten namen deze katholieke kerk in 1572 in gebruik. Men nam in 1857 het besluit het laatmiddeleeuwse kerkgebouw wegens bouwval- 10

11 ligheid te slopen. Op 31 maart 1858 werd de eerste steen gelegd voor een nieuwe kerk, naar een ontwerp van J. Bourdrez. Het is een recht gesloten zaalkerk, voorzien van een geveltoren met opengewerkte houten lantaarn en naaldspits. Het kerkgebouw heeft sobere, vroeg-neogotische elementen. In het interieur bevinden zich grafstenen uit de oude kerk. Bijzonder is het astronomisch torenuurwerk, dat de opkomst en ondergang van de zon en de maan en de hoog- en laagwaterstand aangeeft. Het is oorspronkelijk in 1589 vervaardigd voor de oude kerk, maar werd in 1858 herplaatst in deze kerk en in 1957 gerestaureerd. 29. Protestantse Kerk Kleverskerke Dorpsstraat 25, Kleverskerke Het gehucht Kleverskerke werd in 1857 bij Arnemuiden gevoegd. De huidige kerk werd in 1862 gebouwd ter vervanging van een eerder kerkgebouw uit Het allereerste kerkje was van voor Er was al bebouwing in 1200 en de eerste vermeldingen vinden we in een oorkonde van 20 september Het is een recht gesloten zaalkerk met rondboogvensters en een houten geveltoren met naaldspits. Het dak is gedekt met zogenaamde Oegstgeester pannen. In het begin van de 20 e eeuw is er een pastorie bij de kerk gebouwd. Deze is later als woonhuis gebruikt door meerdere families en in 1970 is het huis geheel gerenoveerd. Sindsdien is het huis, dat de naam draagt Pastorie, in particulier bezit. Bij de kerk bevindt zich een hardsteen met het wapen van Johan Pieter van den Brande, ambachtsheer van Kleverskerke. Deze steen is afkomstig uit het in 1940 verwoeste woonhuis van Van den Brande in de Lange Delft te Middelburg. De steen werd enkele jaren geleden dankzij de inspanningen van de Historische Vereniging Arnemuiden, in Kleverskerke geplaatst. 30. Nederlandse Hervormde Kerk van Sint Laurens Van Cittersstraat 69, Sint Laurens Het dorp Sint Laurens, genoemd naar een heilige uit de Romeinse tijd, ontstond uit bebouwing rondom het middeleeuwse kasteel Popkensburg. Dit slot werd in 1863 afgebroken. De uit de Middeleeuwen daterende kerk overleefde de strijd op Wal che - ren tijdens de Tachtigjarige oorlog niet. In 1644 besloot men op de fundamenten van de oude kerk een nieuw kerkgebouw neer te zetten. Het werd een eenvoudig rechthoekige zaalkerk, voorzien van een dakruiter, een torentje in het midden van het dak. Het kerkje kon in 1645 in gebruik worden genomen. Het overleefde de eeuwen tamelijk ongeschonden, maar werd in 1944 door het zoute water van het geïnundeerde Walcheren aangetast. In 1952 volgde een restauratie van het gebouw. In het sfeervolle interieur, welke twee jaar geleden werd vernieuwd, vallen de preekstoel, het doophek en enkele wapenborden op. 31. Gemeentehuis Sint Laurens Noordweg 495, Sint Laurens Zoals de naam doet vermoeden, is dit gebouw het voormalig gemeentehuis van Sint Laurens. Dit gebouw is een typerend voorbeeld van de interbellumarchitectuur (dat wil zeggen de bouwstijl tussen Wereld - oorlog I en Wereldoorlog II). Het uit 1931 daterende stadhuis van de toenmalige gemeente St. Laurens, die in 1966 bij Middelburg gevoegd werd, is een ontwerp van architect E.W. Neugebauer. Aannemer M. Walraven voerde het werk uit. Aan de linkerzijde van het gebouw werd een woning voor de vader van de burgemeester in dezelfde stijl gebouwd. De grote beeldbepalende daken van het complex zijn opvallend, evenals de tamelijk ver overstekende gootlijsten. Nadat het gebouw zijn functie had verloren diende het enige jaren als kantoor van het Regionaal Pedagogisch Centrum Zeeland. Tegenwoordig zijn er functies in de zorgsector in onder gebracht (zoals onder meer een fysiotherapiepraktijk). Ook een voorbeeld van herbestemming dus. 32. Verbindingsbunker park Toorenvliedt Toorenvliedt was gedurende de Tweede Wereldoorlog het hoofdkwartier van de Duitse troepen op Walcheren en de beide Bevelanden. Vanuit het commandocentrum werden ca militairen aangevoerd. In 1944 bouwden de Duitsers enkele commandobunkers, een personeelsonderkomen en een verbindingspost op het landgoed. Vanuit de verbindingsbunker werden radio-, telex- en telefoonverbindingen onderhouden met de eenheden op Walcheren en hogere staven in België en Noord-Frankrijk. Het berichtenverkeer vanuit deze bunker verliep voor een deel versleuteld via het legendarische codeerapparaat Enigma. Gemeente Middelburg neemt deel aan het Europese project World War II Heritage. Het park wordt opgeknapt en de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog wordt extra onder de aandacht gebracht. De verbindingsbunker wordt momenteel gerestaureerd en ingericht zoals dat tijdens de oorlog was. Half 2014 wordt het project afgerond en zal de verbindingsbunker regelmatig als klein museum opengesteld zijn. Gemeentehuis Sint Laurens 11

12 Open Monumentendag in de gemeente Veere De gemeente Veere heeft ongeveer 250 monumenten. De meeste liggen in de stad Veere. In de 12 e of 13 e eeuw is het gehucht Campveere ontstaan en als stapelplaats van de Schotse wol in de 16 e eeuw tot grote bloei gekomen. In de napoleontische tijd stopte de handel met Schotland, en Veere verarmde snel. Door deze economische neergang was er geen geld voor vernieuwing en mede hier dankt Veere zijn huidige rijkdom aan monumenten aan. Na de bouw van de Veerse Gatdam (1961) is de stad een centrum voor de pleziervaart geworden. Rond Oostkapelle, in het beschermd natuurgebied de Manteling, staat nog een aantal monumentale buitenplaatsen waarvan er in het midden van de 18 e eeuw ruim 200 op Walcheren stonden. De monumenten in Domburg dragen bij aan de herinnering van de grandeur van deze badplaats aan het einde van de 19 e /begin 20 e eeuw. De dorpen in het agrarische middengebied en langs de kust van de gemeente Veere hebben allemaal monumentale kerken en monumenten met een (vroegere) agrarische functie zoals boerderijen en molens. De statige vuurtoren van Westkapelle (oorspronkelijk de toren van een kerk) inspireerde Mondriaan tot het maken van prachtige schilderijen. Kortom, de gemeente Veere heeft een rijke schakering aan monumenten op haar grondgebied. Het Comité Open Monumentendag Veere heeft een flink aantal particuliere monumenten - eigenaren bereid gevonden de deuren te openen. De in deze brochure opgenomen monumenten gaan (gedeeltelijk) open. De nummers van de monumenten zijn op een kaartje aangegeven. Dit jaar is het thema Macht & Pracht. In deze brochure vindt u nog een uitgebreide toelichting op dit thema

13 Molen Domburg 1. Molen Weltevreden Roosjesweg 4, Domburg De ronde bakstenen grondzeiler is uit De molen is in 1970 door de gemeente aangekocht en in 1973 gerestaureerd. Molen Weltevreden was een inspiratiebron voor de in Domburg werkzame schilders zoals Mondriaan en Toorop. De laatste jaren krijgt de molenbiotoop meer aandacht: de wind moet ongehinderd door de wieken kunnen waaien en daarom mag de beplanting niet te hoog worden. De molen is geopend van tot uur. 2. Protestantse kerk en toren Markt 8, Domburg De oorspronkelijke 14 e -eeuwse kerk met de in de 15 e eeuw aangebouwde noordbeuk brandde in 1848 af. Toen is de in de kerk aanwezige collectie Nehalennia-stenen, grotendeels verwoest. De restanten bevinden zich in het Zeeuws Museum in Middel - burg. De bakstenen toren stamt uit het einde van de 14 e eeuw. Dat is te zien aan het formaat van de bakstenen. In de bovenste helft van de toren zijn figuren in geglazuurde steen (bij een bepaalde lichtval) goed te zien. De 38 meter hoge toren is recent gerestaureerd en is nu weer te beklimmen (ingang via het kleine torentje aan de zuidzijde). De kerk is open van tot uur. Het orgel wordt de hele dag bespeeld door bekende organisten. Er is een grote boekenmarkt in De Poort naast de kerk, een fototentoonstelling van diverse restauraties, een rondleiding in de kerk en De Poort en de wereldwinkel staat achter in de kerk met een verkoopstand. Villa de Bruinvis Domburg 3. Villa de Bruinvis Nehalenniaweg 14, Domburg Tot de eerste bouwpakket -huizen behoorden de chalets Strandholm en De Bruin vis. In 1905 werden deze uit Noorwegen geïmporteerd. De Noorse huizen zijn ook te vinden in Het Gooi. Villa de Bruinvis ligt uniek en hoort tot de moderne monumenten. Het huis is alleen aan de buitenzijde te zien. 4. Buitenplaats Duinbeek Duinbeekseweg 19, Oostkapelle De buitenplaats is vermoedelijk ontstaan als versterking tegen de invallen van de Noormannen. Tijdens het beleg van Middelburg in 1574 is het oorspronkelijke kasteel door een rondtrekkende bende Geuzen geplunderd en in brand gestoken. In 1715 is opdracht gegeven voor de aanleg van de huidige buitenplaats. In 1973 is de villa zorgvuldig gerestaureerd. De gebouwen zijn niet opengesteld, maar het mooie park is wel toegankelijk voor het publiek. Duinbeek Oostkapelle 5. Buitenplaats Berkenbosch Duinbeekseweg 25, Oostkapelle De buitenplaats Berkenbosch is ontstaan in de loop van de 17 e en het begin van de 18 e eeuw. Het huidige neo-classicistische herenhuis werd in 1862 gebouwd op de plaats van het oorspronkelijke herenhuis. De gebouwen zijn niet opengesteld. Het in geometrische stijl aangelegde park is wel open. 6. Voormalig koetshuis buitenplaats Berkenbosch Duinbeekseweg 29, Oostkapelle Het vroeg 18 e -eeuwse stalgebouw is onderdeel van de historische buitenplaats Berkenbosch, ten westen van Oostkapel - le. Het stalgebouw is eenvoudig van opzet en heeft een rechthoekige plattegrond onder een schilddak dat met gesmoorde pannen is gedekt. Alleen het erf is toegankelijk voor het publiek. 7. Protestantse kerk en toren Waterstraat 2, Oostkapelle De oorspronkelijk 15 e -eeuwse kerk is in de 17 e eeuw ingrijpend verbouwd. De toren is enkele jaren geleden gerestaureerd en kunt u beklimmen. In de toren is een Oudheidskamer. 8. Molen d Arke Noordweg 4, Oostkapelle Tot 1858 stond er een standaardmolen aan de Grijpskerkseweg die door de te geringe windvang, moest worden afgebroken. Het bovenwiel van die molen is in deze molen verwerkt. In 1984 is de gemeente eigenaar geworden en in 2005 is de molen voor het laatst gerestaureerd. D Arke is in uitstekende staat. Er zijn rondleidingen en bij voldoende wind maalt de molenaar en kunt u de meelproducten kopen. Tuin bij Duinbeek Oostkapelle 13

14 11. Pelgrimskerk Fort den Haakweg 2, Vrouwenpolder Tijdens de opstand tegen Spanje werd deze kerk verwoest. In 1622 begon men met de herbouw. De preekstoel met boogpanelen dateert uit De middeleeuwse muurresten werden gebruikt om de typisch 17 e -eeuwse zaalkerk te bouwen, vijf traveeën lang met dakruiter op de nok. De vroegere kerk was groter en hoger, zoals bij de restauratie in 1955 is gebleken. 9. Buitenplaats Overduin Dunoweg 4, Oostkapelle Oorspronkelijk was dit landgoed een hofstede uit de 16 e eeuw. De huidige woning bij de boerderij dateert nog uit die periode. De villa, het park in Landschapsstijl en de boerenschuur zijn van De villa en het park vormen het centrum van een landgoed van circa 42 ha. en zijn waarschijnlijk aangelegd naar ontwerpen van K.G. Zocher ( ). De boerderij wordt niet meer als zodanig gebruikt en de landbouwgronden zijn verpacht. Doelstelling van de eigenaar is, de instandhouding en het beheer van Overduin als particulier bewoond landgoed. Een aantal vertrekken van de benedenetage van de villa zijn toegankelijk voor het publiek. U krijgt informatie over de historie. Er zijn eventueel rondleidingen in het park en bos. Overduin Oostkapelle 10. Buitenplaats Zeeduin Dunoweg 10, 12 en 14, Oostkapelle Het huidige landgoed Zeeduin, circa 80 ha., kent haar oorsprong in de twee historische buitenplaatsen Duno en Zeeduin. Van de buitenplaats Duno resteert nog het Hof Duno aan de Dunoweg. Rond het monumentale huis Zeeduin ligt een park in Landschapsstijl. De bijgebouwen en het park zelf (met hertenkamp) zijn ook een beschermd monument. De meeste gebouwen zijn niet toegankelijk. Het park, de moestuin en de orangerie zijn op deze dag wel te bezichtigen. 12. Molen De Jonge Johannes Vrouwenpolderseweg 55a, Serooskerke De achtkantige houten beltmolen op bakstenen voet is vermoedelijk uit De molen is in particulier bezit. Er is een speeltuin, skelterbaan en mini-kinderboerderij, een restaurant en een winkeltje met streekproducten. 13. Johanneskerk Noordweg 1, Serooskerke De aan de apostel Johannes gewijde kerk is, vermoedelijk in de 15 e eeuw, gebouwd als bedehuis van de rooms-katholieken. De parochiekerk van Serooskerke behoorde destijds tot de moederkerk Oostkapelle. De oorspronkelijke kerk heeft, in tegenstelling tot de kerk van Gapinge die geheel ge - spaard bleef, behoorlijk geleden onder de gebeurtenissen in de beginjaren van de Tachtigjarige Oorlog omstreeks Daarna volgde de eerste en waarschijnlijk grootste restauratie. Ook in augustus 1809, toen een Engels leger te Vrouwenpolder aan land kwam om het fort de Haak in te nemen, heeft het kerkgebouw ernstige schade opgelopen. Van de door Napoleon uitgekeerde schadeloosstelling van ƒ 750 Zicht op Overduin Orangerie bij Zeeduin 14

15 kon de kerk worden hersteld. Nadat de toren in 1954 was gerestaureerd volgde in de jaren een algehele, grondige restauratie van de kerk. Er is een tentoonstelling van schilderijen. 14. Noodboerderij/Klein Museum Het Veerse Gat Landschuurweg 5, Veere In november 1944 werd tussen Veere en Vrouwenpolder de dijk gebombardeerd en stroomde het zeewater over dit deel van Walcheren. Ook de oude boerderij van de familie Besuyen werd verwoest. In de nabijheid is deze noodboerderij gebouwd. Het gebouw heeft ook jarenlang dienstgedaan als kantoor van de boswachter. Vanaf 2007 is hier het Klein Museum Het Veerse Gat, een onderdeel van de Stichting Arduin, gevestigd. Het boerderijtje is in oude glorie hersteld en ingericht zoals het was in de periode Deze noodboerderij is geen officieel monument maar zeker de moeite waard om te bezoeken. Het museum is niet toegankelijk voor elektrische rolstoelen. Klein museum Het Veerse Gat 15. Stadhuis/stadhuismuseum De Vierschaar Markt 5, Veere Dit laatgotische gebouw dat door Evert Spoorwater is ontworpen heeft een gevel van gobertangersteen. Eeuwenlang werden de inwoners van Veere en omliggende dorpen vanuit het stadhuis bestuurd. In De Vierschaar, de ruimte waarin schout en schepenen tot 1881 recht spraken, is deze sfeer nog tastbaar. Ook de nog steeds in gebruik zijnde trouwzaal kan worden bezocht. Schilderijen en historische voorwerpen, waaronder de beroemde beker van Maximiliaan van Bourgondië, vormen een bewijs van de rijke bloeitijd van Veere. Sinds 1581 bestaat een bijzondere relaties tussen het Huis van Oranje-Nassau en de stad Veere. Tot de stadhuiscollectie behoren onder meer historische portretten van de Oranjevorsten. Het museum is van tot uur geopend. Er is een expositie Zeeland Boven met zee- en landkaarten uit de tijd van de Admiraliteit van Zeeland Winkelpand De Aquamarijn Markt 37, Veere Het monument bestaat uit een winkel en een woonhuis op nummer 39. Ooit was het een boerenschuur waar het vee in stond. Nu is het een mineralen, sieraden en fossielenwinkel. Het woonhuis is niet geopend, de winkel wel. 15

16 Grote Kerk Veere 17. Winkelpand Het pand van Ferdinand Markt 17, Veere Huis met topgevel uit de 17 e -18 e eeuw. Links van de gevel ziet u nog een aanzetsteen van een vroegere gevelbekroning. In de onregelmatige gevel staat in de balk de inscriptie; God die salomon zijnen tempel stiften dede, verleen dit huys geluck, voorspoedt en vrede. Op dit moment is er een winkel in het pand gevestigd. De winkel is open. 18. Museum de Schotse Huizen Kaai 25, Veere In deze panden, genaamd Het Lammeken en De Struys, was vroeger de Schotse Kolonie gevestigd. Het museum toont originele voorwerpen en documenten die herinneren aan de eeuwenlange handelsbetrekkingen tussen Veere en Schotland. Het pand heeft een hoge bergstenen trapgevel met vele fraaie details. Er zijn stijlkamers en wisselexposities zoals Hoogaarzen met Verve, traditionele vissersschepen in olieverf, aquarel en ets; 250 jaar Historische Scheepswerf C.A. Meerman en een expositie Zwoegen en Zwieren, een jaar rond in Walcherse dracht. In de Beeldenzaal van het museum zijn de originele beelden van het Stadhuis te bezichtigen. Het museum is van tot uur geopend. Schotse Huizen Veere 19. Kleine Kerk Kapellestraat 27, Veere Deze kleine kerk, die bestaat uit twee beuken, is gebouwd boven op de eerste kerk waaraan men in 1332 begon te bouwen. De kerk werd in 1348 parochiekerk. Na de bouw van de Grote Kerk deden drie beuken dienst als hallenkoor van de Grote Kerk. Eén beuk is intussen afgebroken. 20. Grote Kerk Oudestraat 26, Veere De bouw van deze grote middeleeuwse kerk is in 1521 voltooid. Sindsdien heeft de kerk heel wat doorstaan. In 1686 richtte een brand grote schade aan. In het begin van de 19 e eeuw verloor het kerkgebouw definitief zijn bestemming voor de eredienst. Zware stormschade was de directe aanleiding. In de Franse tijd is de kerk gebruikt als militair hospitaal. Daarvoor werden een aantal vloeren in de kerk aangebracht en werden vensters gedeeltelijk dichtgemetseld. In de eerste helft van de 19 e eeuw deed het gebouw ook dienst als werkhuis en gesticht. In 2004 is het interieur van de kerk aangepast voor het Muziek Podium Zeeland. U kunt de toren beklimmen. 21. Protestantse Kerk Dorpsstraat 25/Schotse Hoek, Gapinge De kerk is opgericht als dochterkerk van de Noordmonsterparochie te Middelburg. De toren van deze kerk dateert van het begin van de 15 e eeuw. Het koor stamt uit het midden van de 15 e eeuw. Rond 1500 werd het schip op gelijke hoogte gebracht met het koor en werd de, aan de bovenkant achtkantige toren, ingebouwd. Het éénklaviersorgel is omstreeks 1760 door de Middelburger Ludovicus de Backer gemaakt en in 1903 in deze kerk geplaatst. Daarvoor stond het in de Hervormde Kerk te Oostkapelle die het in 1873 via een legaat van Abraham de Landmeter had verkregen. Het in 1985 gerestaureerde orgel wordt tijdens Open Monumentendag regelmatig bespeeld. Michaelskerk Grijpskerke 16

17 28. Molen Molenweg 3, Meliskerke Net als de meeste andere molens dateert deze molen uit het einde van de 18 e, begin van de 19 e eeuw toen er een einde kwam aan het maalrecht van de steden en ambachtsheren. Er ontstond toen een vrijere markt voor het malen van het graan. Deze in 1801 gebouwde grondzeiler is een bakstenen bovenkruier zonder stelling. De molen is geopend van tot uur. Molen Biggekerke 22. Michaëlskerk Kerkring 26, Grijpskerke Het tweebeukige gebouw heeft een zuidbeuk uit het begin van de 14 e eeuw. Ongeveer een eeuw later werd het vergroot met een noordbeuk en in 1770 met een travee naar het westen. In de kerk is een fancy-fair met verkoop van zelfgemaakte spullen, koffie, thee en frisdrank. Het kerkorgel wordt bespeeld en er is een tentoonstelling over het thema van dit jaar Macht en Pracht. U kunt de toren van de kerk beklimmen. 23. Buitenplaats t Munnikhof Jacob Catsweg 2, Grijpskerke Dit huis met kelder en schilddak en een achtzijdige traptoren met helmdak is het restant van een laatmiddeleeuwse uithof van de abdij van Middelburg. In de 17 e eeuw is het een buitenplaats geworden. Na de afbraak van het hoofdgebouw in 1860, bleef deze vleugel gespaard als jachthuis. Eén zijde is een laatmiddeleeuwse gevel van breuksteen. Alleen de tuin is opengesteld voor publiek. 24. Molen de Lelie Middelburgsestraat 110, Koudekerke De Lelie is een ronde, stenen stellingmolen die in 1872 als korenmolen is gebouwd. Voor de bouw van de molen werden tweedehands stenen gebruikt van een oud fort. De buitenkant van de romp werd voorzien van een pleisterlaag tegen het inregenen. Op 14 november 1940 is de molen door een zware noordwester storm op hol geslagen en verloor zijn wieken. Door de oorlog was herstel niet direct mogelijk en werd er op elektriciteit gemalen. In 1975 heeft de gemeente de molen gekocht en sinds 1980 kan de molen weer malen. De molen is van binnen nog zeer compleet. 25. Michaëlskerk Dorpsplein 1, Koudekerke De Protestantse Kerk is een 17 e -eeuws bakstenen zaalkerkje, verbouwd in Het eenklaviersorgel is midden 18 e eeuw gemaakt voor een kerk in Maastricht. In 1778 werd het orgel afgebroken en overgeplaatst naar de Hervormde Kerk in Neerijnen. In 1866 werd het gekocht door Koudekerke. 26. Molen Oostweg 4, Biggekerke Deze witte, ronde bakstenen grondzeiler uit 1712 is in particulier bezit en zal bij voldoende wind draaien en malen. Het is de oudste molen in de gemeente Veere. De eigenaar die de molen bedrijfsmatig exploiteert, betrekt zijn graan van boeren uit de omgeving. Het meel wordt geleverd aan bakkers in en buiten Zeeland. Ook aan kleingebruikers verkoopt de molenaar meel, bloem en verschillende broodmixen. 27. Dorpskerk Kerkplein 1, Biggekerke De voet van de kerk en de koorsluiting dateren uit de 12 e eeuw. Tussen deze beide delen stond eerst een houten kerk. De houten tussenbouw is later vervangen door een bakstenen schip. In zijn de kerk en de toren ingrijpend gerestaureerd. In de kerk is een expositie. 29. Odulphuskerk Torenstraat 8, Meliskerke De kerk is meer dan zes eeuwen oud. Een eikenhouten preekstoel (houten broek), een ambachtsherenbank en het in 1744 door de Duitse orgelbouwer Peter Weidt - man gebouwde kabinetorgel, verfraaien het gebouw. Dit jaar is er een expositie met als onderwerp ICONEN en een beamerpresentatie over dit onderwerp. Er zijn twee gidsen aanwezig die u op verzoek uitleg geven over kerk en expositie. De kerk is geopend van tot uur. 30. Hof Groot Werendijke Werendijke 12, Zoutelande Aan de weg van Zoutelande naar Bigge - kerke ligt aan de rechterkant op het terrein van een voormalig middeleeuws klooster, een gerestaureerde boerderij. Het erf en de schuur zijn te bezichtigen. Dorpskerk Biggekerke 17

18 Hof Hazenberg Aagtekerke 31. Molen Molenweg 29, Zoutelande De ronde bakstenen bovenkruier zonder stelling is, net als de molen in Meliskerke, een grondzeiler. De molen is gebouwd in Er is een deel van de fundering van de voorganger van deze molen te zien. De molen is in 2008 gerestaureerd. U kunt meelproducten van de molen kopen. Er is een kans dat er onderhoudswerkzaamheden plaatsvinden. Dan is de molen niet toegankelijk op Open Monumentendag. 32. Catharinakerk Willibrordusplein 1-3, Zoutelande De kerk bestaat uit een éénbeukig schip met spitsboogvensters tussen de steunberen. De zuilen in de noordmuur met Brabantse koolbladkapitelen zijn overblijfselen van een zijbeuk uit ongeveer De kerk is in 2011 schitterend gerestaureerd en is nu voor meerdere doeleinden geschikt. Op Open Monumentendag is het ook Koren Zoutelande. Tijdens de middaguren treden er verschillende koren op in de kerk en in het dorp. 34. Molen de Noorman Molenwal 25 (ingang Vikingstraat) Westkapelle Tot de Tweede Wereldoorlog stonden er in Westkapelle drie molens. Alleen de Noor - man heeft het bombardement van 1944 doorstaan. Het is een bovenkruier van baksteen met stelling uit Bij de laatste restauratie ( ) is het metselwerk opnieuw gevoegd en is de hele bovenkant inclusief wieken hersteld. Op de gevelsteen bij de westelijke ingang staat: F T H V J LAVnz 18 8/ Dit staat voor Fonds Tot Heil Van Jongelingen, LA Verhulst nz., 30 augustus Dit fonds was in 1825 door drie 15-jarigen opgericht. Zij legden iedere week een dubbeltje in, om de werkgelegenheid en welvaart in Westkapelle te bevorderen. Aanvankelijk mestte ze varkens vet en in 1852 was er genoeg geld voor een molen. Verhulst werd de eerste molenaar en Piet Roelse is dat nu: als vrijwilliger. 35. Hof Hazenberg Prelaatweg 81, Aagtekerke Oorspronkelijk was dit hof een buitenplaats of zomerverblijf, bestaande uit een herenhuis, een hofstede en daaromheen gelegen tuinen en bossen. De bouwheer was de latere burgemeester van Middel - burg Hubrecht de Haze. Het geheel kreeg zodoende omstreeks 1645 de naam Hazenberg. Het herenhuis is omstreeks 1834 afgebroken. De boerderij draagt nu nog de naam Hazenberg. Het huis is grotendeels gerestaureerd en ook een oude muur van de voormalige landbouwschuur is weer gedeeltelijk opgebouwd. Er is een (bloemen)pluktuin en er wordt koffie/thee en fris geschonken. Er is volop speelgelegenheid voor kinderen en de vliedberg kan bezocht worden. 36. Molen, Molenwegje 3, Aagtekerke Deze zeskantige houten bovenkruier dateert uit Het is een grondzeiler van het Zeeuwse type. In 1990 is de molen gekocht door de gemeente. De molen is in 1998 voor het laatst gerestaureerd. Naast de molen staat sinds begin 2013 de modelmolen Unicum, gebouwd door molenmaker Klaas de Troije Toen hij 75 was 33. Vuurtoren Zuidstraat 1, Westkapelle De 38 meter hoge vuurtoren is de toren van de in 1831 afgebrande Sint Willibrordus - kerk die in 1470 werd gebouwd. In 1817 plaatste de Staat der Nederlanden een kustlicht op de toren. De kap werd verwijderd en de klokkenruimte werd verlaagd en ingericht als woonruimte voor de vuurtorenwachter. De toren kan worden beklommen en biedt een uniek uitzicht over een groot deel van Walcheren. Protestantse Kerk Aagtekerke 18

19 liet hij nog één keer zien hoe het hoorde en bouwde hij dit Zeeuwse type op een schaal van 1:6. Na omzwervingen is de molen weer in de gemeente Veere en hersteld door Vereniging De Zeeuwse Molen. Bij voldoende wind zal de molen draaien. 37. Protestantse kerk Dorpsplein 4, Aagtekerke Dit pittoreske kerkje bestaat uit een éénbeukig bakstenen schip, dat zijn huidige gedaante bij een verbouwing in 1625 heeft gekregen. Net als bij de meeste kerken waren het kerkgebouw en de toren oorspronkelijk eigendom van de kerkelijke gemeente. Ten tijde van Napoleon werden de kerktorens geconfisqueerd door de burgerlijke gemeente omdat de torens bij veldslagen en oorlogen een belangrijke strategische rol (seintorens) konden spelen. Dit verklaart de huidige eigendomssituatie van kerkgebouwen en torens. Het orgel wordt bespeeld. In de kraam van de lokale handwerkclub worden zelfgemaakte spullen verkocht, jam, cake etc. Er is een kraam met koffie en versgebakken wafels. In de kerk is een expositie Het gezag van toen..., oude foto s en instrumenten van de dokter. 38. Monumentale woning Agatha Dorpsplein 21, Aagtekerke De woning is als pastorie gebouwd en waarschijnlijk net zo oud als de kerk. Tot 1589 heeft de dorpspastoor er gewoond. Na de hervorming heeft de woning nog dienstgedaan als hervormde pastorie tot 1721, In 1876 is het pand verkocht aan Simon Wisse, landbouwer uit Gapinge die twee ramen verving door mendeuren en een dorsvloer aanbracht. In 1970/1971 is het pand in oorspronkelijke staat hersteld. De tuin en woning zijn niet toegankelijk. ACTIVITEITEN, TENTOONSTELLINGEN EN EXPOSITIES IN KERKEN Orgelspel in diverse kerken In diverse opengestelde kerken wordt tijdens de Open Monumentendag regelmatig het orgel bespeeld. Protestantse kerk in Aagtekerke Orgelspel en in de kraam van de lokale handwerkclub worden zelfgemaakte spullen verkocht, jam, cake etc. Er is een kraam met koffie en versgebakken wafels. In de kerk is er ook een expositie Het gezag van toen..., oude foto s en instrumenten van de dokter. Dorpskerk in Biggekerke Een expositie. Protestantse kerk in Domburg Een grote boekenmarkt in De Poort naast de kerk, een fototentoonstelling van diverse restauraties, een rondleiding in de kerk en De Poort en de wereldwinkel staat achter in de kerk met een verkoopstand. U kunt de toren beklimmen (ingang via het kleine torentje aan de zuidzijde). Odulphuskerk, Meliskerke Dit jaar is er een expositie met als onderwerp iconen en een beamerpresentatie over dit onderwerp. Er zijn altijd twee gidsen aanwezig die u op verzoek uitleg geven over kerk en expositie. Michaëlskerk in Grijpskerke In de kerk is een fancy-fair van zelfgemaakte spullen, koffie, thee en frisdrank. Het kerkorgel wordt bespeeld en er is een tentoonstelling over Macht & Pracht: het thema van dit jaar. U kunt de toren beklimmen. Protestantse kerk in Oostkapelle De toren beklimmen en de Oudheidskamer bezoeken. Johanneskerk in Serooskerke Een tentoonstelling van schilderijen. Grote Kerk in Veere U kunt de imposante toren beklimmen, waarbij u een prachtig uitzicht heeft over het Veerse Meer en een deel van Walcheren. Catharinakerk in Zoutelande Tijdens de middaguren treden er verschillende koren op in de kerk. In het verleden was het gebouw waar de stedelijke overheid zijn zetel had een toonbeeld van macht. De huidige gemeente Veere omvat drie steden: Domburg, Veere en Westkapelle. De voormalige stadhuizen van Domburg gebouwd in 1667 en Veere waarvan in 1474 de eerste steen werd gelegd, zijn nog te bewonderen. Het prachtige achttiende-eeuwse stadhuis van Westkapelle is in 1944 totaal vernietigd. Dat Veere ooit een machtige stad was kan ook worden afgelezen aan Macht & Pracht in Veere bestaande monumenten als de Grote Kerk, de Campveerse toren en het stadhuis. Deze voorbeelden van macht en pracht zijn voornamelijk te danken aan de bouwlust van de Veerse adellijke families. Ook burgers toonden hun macht bij de bouw van woonhuizen, gasthuizen en kapellen. Buiten de steden, op het Veerse platteland waren in de Middeleeuwen de ambachtsheren oppermachtig. Torens, kerken, kastelen en vliedbergen zijn hiervan de sporen. Kasteelbergen en ambachtsheren Verspreid over de gemeente Veere kunnen nog een aantal vliedbergen worden aangetroffen. In het verleden werd gesuggereerd dat de Walchenaren bij een watersnood hier droge voeten hielden of vanaf deze bergen de aanvallen van de Vikingen afweerden. Het gaat hier om overblijfselen van kasteelbergen. Het idee was waarschijnlijk afgekeken uit Frank - rijk: een lage berg voorzien van een houten woontoren. Ze dateren uit de twaalfde 19

20 en dertiende eeuw en waren in het bezit van de ambachtsheren. Een aantal Veerse kernen ontleent de naam aan deze edelen, zoals heer Biggo (Biggekerke), heer Alaart (Serooskerke) en heer Griep (In komt Grijpskerke voor als Gripeskirca). Een reconstructie van een kasteelberg staat in de heemtuin bij kasteel Westhove in Oostkapelle. Door het bezit van heerlijke rechten konden ambachtsheren wetten uitvaardigen, bestuurders benoemen en belastingen heffen. Ook steden konden eigenaar zijn van een heerlijkheid. Vooral in de zeventiende eeuw kochten steden nabijgelegen heerlijkheden, om zo macht te krijgen over het omliggende platteland. Middelburg was bijvoorbeeld eigenaar van Domburg. Heerlijkheden of heerlijke rechten konden worden verkocht, geveild, geërfd of geschonken. De eigenaren noemden zich dan naar hun nieuwe bezit. Een voorbeeld hiervan was Hendrik Thibaut, burgemeester van Middelburg, die de heerlijkheid Aagtekerke kocht. Hierbij hoorde ook het recht op een grafmonument in de dorpskerk. In 1669 vervaardigde de beroemde beeldhouwer Rombout Verhulst een marmeren epitaaf voor Hendrik Thibaut, ambachtsheer van Aagtekerke, zijn vrouw Isabella Porrenaer en hun dochter Jacoba. In 1667 was dit gezin aan de pest gestorven. In deze tijd waren veel ambachtsheren ook bewindhebber van de Verenigde Oost-Indische Compagnie. Soms noemden ze een VOCschip naar hun heerlijkheid. Dit was ook het geval bij de familie Thibaut. In 1724 werd in Middelburg het schip Aagtekerke gebouwd. Aan geen van de voormalige Walcherse heerlijkheden kunnen rechten worden ontleend. Het is voor sommige personen en families interessant gebleven de naam van hun Walcherse heerlijkheid achter hun naam toe te voegen. Een voorbeeld hiervan is de familie Hoegen die zich sinds 1911 Hoegen van Hoogelande mag noemen. De herstelde ruïne van de kapel van Hoogelande is verbonden aan deze familie. Stadhuis met status De elkaar opvolgende adellijke families Van Borsele, Van Bourgondië en Van Macht & Pracht in Veere Oranje hadden het lange tijd in Veere voor het zeggen. Dit toonden ze door het laten bouwen van stadsmuren, poorten, een kerk en een stadhuis. Ten tijde van heer Hendrik van Borsele werd het stadhuis gesticht. Dit blijkt uit het tijdvers dat heel vroeger hierover is geschreven en dat luidt: HendrICk Van BorsseL LIet dit hvis hier sticten om Iders different daerin te slichten (bij het optellen van alle letters die gelijk zijn aan Romeinse cijfers is de uitkomst 1470: het jaartal van de stichting). De eerste steen zou worden gelegd in 1474! De bouwmeester Evert Spoorwater begon in dit jaar met de bouw van het laatgotische stadhuis. In 1477 kon het Veerse stadsbestuur deze representatieve vergaderruimte en feestzaal in gebruik nemen. Gedurende deze periode functioneerden veel steden in Zeeland en Vlaanderen feitelijk als een zelfstandige staat. Dat gold ook voor Veere in haar middeleeuwse bloeitijd als internationale handelshaven en ligplaats van de Nederlandse oorlogsvloot. Nadrukkelijk werd met dit gebouw een zelfstandigheid van het stadsbestuur zichtbaar gemaakt. Dit kwam onder andere tot uitdrukking in de decoratie aan de gevel waarin beelden van de heren en vrouwen van Veere: Hendrik II van Borse - le, Johanna van Hadewijn, Wolfert VI van Borsele, Charlotte van Bourbon, Filips van Bourgondië-Beveren, Anna van Borsele en Adolf van Bourgondië-Beveren. Zij personifieerden de soevereiniteit van de stad. Latere verbouwingen konden zowel functioneel als representatief zijn. Dit gold bijvoorbeeld voor de uit 1599 daterende toren en het bordes. De toren die werd ontworpen door Adriaen de Muer was aangebouwd tegen de bakstenen achtergevel en voorzien van een ranke bovenbouw en de karakteristieke uivormige spits. Onder de balustrade bevinden zich kariatiden, gesneden door Hans van Halewijn. De spits eindigt met fraai smeedwerk en een windvaan. Een klokkenspel, trommelspeelwerk en uurwerk maakten de representatieve functie compleet. Het bordes uit 1588 was een vervanging voor een minder opvallende toegang. Beide aanpassingen speelden een belangrijke rol bij de inhuldigingen van de prinsen van Oranje tot markies van Veere. Vanaf de toren werd muziek gespeeld door beiaardier en trompetters, het bordes was een verheven plaats waar de markies zijn eed aan de bevolking aflegde. Het stadhuis paste gedurende de zeventiende en achttiende eeuw bij de status als stad met vertegenwoordigers in de Staten van Zeeland en de Staten- Generaal en de Verenigde Oost-Indische Compagnie. Ook de hechte band met het Huis van Oranje-Nassau rechtvaardigde een dergelijk stedelijk onderkomen. Vanaf 1581 waren alle stadhouders en Oranjevorsten markiezen en markiezinnen van Veere. Gedurende de eeuwen herbergde het gebouw een groot aantal uiteenlopende functies, in overeenstemming met het brede takenpakket van het stadsbestuur, dat zich tot de Franse tijd ook uitstrekte tot wetgeving en rechtspraak. Door de kaak, waarop veroordeelden te kijk werden gesteld, en de schandstenen die hierboven hangen, kwam aan de buitenkant de functie van gerechtsgebouw tot uiting. De inrichting met representatief meubilair en decoraties was van groot belang. Hiermee werd even te meer de rijkdom en de macht van de stad uitgedragen. Portretten van de markiezen en vorstelijke geschenken, zoals de vergulde beker van Maximiliaan van Bourgondië, maken nog steeds deel uit van de stadhuiscollectie. Na de Franse tijd werd de stad en latere gemeente Veere minder zelfstandigheid. Dit had zijn weerslag op de status en functie van het stadhuis. Weliswaar verloren de markiezen hun privileges maar bleef Veere een voorname rol spelen in de geschiedenis van het Oranjehuis. Regelmatig werd het stadhuis door de regerende koning of koningin bezocht. Koning Willem-Alexander is thans markies van Veere. Naast de functie van museum biedt het oude stadhuis meer: een sfeervolle ambiance, waarin veel huwelijken worden gesloten en ontvangsten en recepties worden gehouden. Ook is het de plaats van waaruit de gemeente Veere haar historisch waardevolle kunstcollectie beheert. Peter Blom, Zeeuws Archief 20