Werkblad beschrijving interventie. Kitchen Tea Parties

Transcriptie

1 Werkblad beschrijving interventie Gebruik de handleiding bij dit werkblad of Contact NJi Contact RIVM Gert van den Berg Sandra van Dijk

2 Achtergrondgegevens Ontwikkelaar / licentiehouder van de interventie Naam ontwikkelaar Iris Shiripinda ishiripinda@yahoo.com Naam licentiehouder Adres Postcode Plaats Telefoon Website (van de interventie) Soa Aids Nederland, Programma Etnische Minderheden Keizersgracht GB Amsterdam enjeru@soaaids.nl Contactpersoon Vul hier de contactpersoon voor de interventie in, wanneer deze afwijkt van de ontwikkelaar of licentiehouder Naam Adres Postcode Plaats Telefoon Fax Soa Aids Nederland, Programma Etnische Minderheden Keizersgracht GB Amsterdam enjeru@soaaids.nl Beschrijving Naam Adres Postcode Plaats Telefoon Fax Madelief Bertens Oude Groenmarkt 12A 2011 HL Haarlem madelief@bertens.org Onderstaande in te vullen door Nederlands Jeugdinstituut /RIVM Documentatie voor de erkenningscommissie De volgende documentatie wordt in viervoud toegestuurd aan de erkenningscommissie: Aangekruiste documenten worden na de beoordeling geretourneerd. Deelcommissie Aankruisen welke deelcommissie de interventie zou moeten beoordelen. 1. Interventiebeschrijving Deelcommissie I. jeugdzorg, psychosociale en pedagogische preventie Deelcommissie II. jeugdgezondheidszorg, preventie en gezondheidsbevordering Deelcommissie III.ontwikkelingsstimulering, onderwijsgerelateerde hulpverlening en jeugdwelzijn X Deelcommissie IV preventie en gezondheidsbevordering voor volwassenen en ouderen 2

3 Documentnummer Osiris 4141 Voor u begint Check met behulp van onderstaande lijst of u alle vereiste informatie op het werkblad kunt invullen. Als u één of meer vragen met nee moet beantwoorden, maakt uw interventie geen kans op erkenning door de erkenningscommissie. Uw interventie moet eerst verder ontwikkeld worden. Neem bij twijfel contact op met het Nederlands Jeugdinstituut of RIVM (zie voorblad). De vraagnummers in de checklist corresponderen met de onderdelen van de beschrijving op dit werkblad en met de erkenningscriteria. Op de websites van het Nederlands Jeugdinstituut en van RIVM vindt u een meer uitgebreide lijst van de criteria voor erkenning en een toelichting daarop. Criteria voor erkenning op Niveau I: theoretisch goed onderbouwd Vraag 1 Is de aard, ernst, omvang of spreiding van het probleem of risico waar de interventie zich op richt duidelijk omschreven? X Ja Nee Vraag 2 Zijn er concrete doelen, zo nodig onderscheiden in einddoelen en voorwaardelijke doelen? X Ja Nee Vraag 3.1 Bevat de documentatie een definitie van de doelgroep met relevante kenmerken? X Ja Nee Vraag 4.1 Bevat de methodiek een handleiding of protocol waarin de benodigde handelingen, de volgorde ervan, de duur van de interventie, de frequentie en intensiteit van de contacten en materialen zijn vastgelegd? X Ja Nee Vraag 4.2 Zijn de verschillende onderdelen van de interventie beschreven op het niveau van concrete activiteiten? X Ja Nee Vraag 5 Is duidelijk wat de benodigde materialen, waaronder een Nederlandstalige handleiding of protocol, zijn en waar deze materialen verkrijgbaar zijn? X Ja Nee Vraag 6 Is een analyse gemaakt van met het probleem samenhangende factoren (oorzaken, directe en indirecte risico- en beschermingsfactoren)? X Ja Nee Is er een theoretische onderbouwing gegeven waarin de doelgroep, de doelen en de methodiek (de werkzame factoren) verantwoord worden op basis van de probleemanalyse? X Ja Nee Is duidelijk hoe de doelgroep, doelen en methodiek onderling op elkaar aansluiten? X Ja Nee Vraag 8 Is de interventie overdraagbaar, bijvoorbeeld door een systeem van trainingen, begeleiding, registratie, licenties, een overdrachtsprotocol, website, helpdesk of eerdere ervaringen? X Ja Nee Overige Is bekend wie de ontwikkelaar, licentiehouder is en wie de uitvoerende en of ondersteunende organisaties zijn? X Ja Nee 3

4 Samenvatting Het is handig de samenvatting als laatste in te vullen. Gebruik voor de samenvatting als geheel maximaal 600 woorden. Beschrijf hoofddoel(en) of meest karakteristieke (sub)doelen van de interventie. Doel (KTP) is een cultuur sensitieve interventie die aansluit bij het bestaande Afrikaanse gebruik om vrouwen voor te bereiden op een nieuwe levensfase door middel van een feest: Kitchen Tea Party. KTP is een verzamelnaam voor een aantal afzonderlijke feesten. (1) Bij een bruiloft: een vrijgezellenfeest; (2) bij een zwangerschap: een Baby Shower en (3) bij een geboorte van een kind: een Baby Welcome. Voor het gemak wordt er in deze beschrijving voor alle drie feesten de term Kitchen Tea Party (KTP) gehanteerd. Het doel van de interventie is om via KTP Sub-Sahara Afrikaanse (SSA) vrouwen te bereiken en hen voor te lichten over seksuele gezondheid en soa/hiv. Tijdens de KTP wordt aandacht besteed aan kennisoverdracht en bewustwording van seksueel risicovolle gedragingen, culturele gebruiken en rituelen, en heersende sociale (gender) normen en risico reductiestrategieën, zoals het bespreekbaar maken van condoomgebruik met de partner. Verder wordt ook het condoom correct gebruiken geoefend. De vrouwen ervaren meer sociale steun. Noem de doelgroep waarop de interventie direct gericht is. Doelgroep De einddoelgroep is SSA vrouwen in Nederland, een voor seksuele voorlichting moeilijk te bereiken groep. Vanwege de strikte genderrollen is de bewegingsvrijheid van deze vrouwen beperkt. Echter het bijwonen van KTPs van vriendinnen en familieleden is een uitzondering. Aanpak Beschrijf de structuur en de inhoud van de interventie. Geef aan of er een handleiding en ander materiaal is. Beschrijf concluderend de resultaten van Nederlands effectonderzoek, buitenlands effectonderzoek en procesevaluaties van de interventie in maximaal 200 woorden. Naar oud Afrikaans gebruik worden grote levensgebeurtenissen, zoals het huwelijk, de zwangerschap en geboorte van een kind gevierd door een Kitchen Tea Party (KTP). De aanstaande bruid of moeder krijgt niet alleen cadeaus, maar ook wijze raad op relationeel en seksueel gebied. Tijdens de KTP kunnen vrouwen vrijuit praten en delen zij intieme informatie, om de aanstaande vrouw en/of moeder voor te bereiden op haar nieuwe levensrol. KTPs worden georganiseerd door een goede vriendin of een vrouwelijk familielid. Deze KTPs worden in Nederland ook georganiseerd. De interventie sluit hierbij aan door seksuele voorlichting over soa/hiv te integreren in de KTP. Bij de KTP is een facilitator, een expert op het gebied van soa/hiv preventie, aanwezig die de discussie leidt en adviezen geeft ten aanzien van veilig vrijen, seksuele gezondheid, (intieme) verzorging, testen, behandelen, de mogelijkheid voor hiv positieven om hiv negatieve baby s te krijgen en het Nederlandse gezondheidssysteem. Afhankelijk van de reden van de KTP delen de vrouwen hun eigen ervaringen, bespreken zij de culturele rituelen en sociale normen om zo de vrouw in kwestie voor te bereiden. Door het bespreekbaar maken van deze gebruiken en het delen van ervaringen, leren vrouwen over soa/hiv en veilig vrijen, en worden zij zich bewust van eventuele seksuele risico s en van mogelijke strategieën die zij kunnen toepassen om de risico s te verminderen. Materiaal Een handleiding voor de organisatie van de KTP en de tweedaagse training voor facilitators wordt in 2012 ge-update en is op te vragen bij Soa Aids Nederland. Onderzoek Sinds 2007 is seksuele voorlichting en soa/hiv preventie gegeven tijdens 60 KTPs. Begin 2008 zijn 10 facilitators uit heel Nederland getraind. In 2008 is een evaluatie uitgevoerd door Robert Munhenga (KIT) met het doel om het bereik van de doelgroep te meten en te onderzoeken hoe het bereik verbeterd kon worden. Twintig deelnemers zijn geïnterviewd, zeven mensen voor wie de KTP was georganiseerd en acht facilitators. Samenvattend werd de voorlichting tijdens de KTPs zeer gewaardeerd en educa- 4

5 Meld als er geen onderzoek is: Er zijn geen studies voorhanden. tief bevonden. Men stond positiever ten opzichte van hiv-testen, veilig vrijen en communicatie over seksualiteit en veilig vrijen. Misconcepties, traditionele genderrollen en culturele rituelen werden ter discussie gesteld. Ondanks de waardering voor KTPs vonden de geïnterviewden dat de organisatie van KTP verbeterd kon worden. De vraag voor getrainde facilitators was groter dan het aanbod, dus meer facilitators zouden moeten worden getraind. De training kan ook worden verbeterd vooral door meer kennisoverdracht. Beschrijving voor erkenning op niveau I: theoretisch goed onderbouwd A. Interventiebeschrijving: probleem, doelgroep, doel, aanpak, materialen en uitvoering 1. Risico- of probleemomschrijving Geef aan wat het probleem of het risico is waarop de interventie zich richt. Beschrijf de aard, ernst, omvang en spreiding van het probleem, en de gevolgen bij niet ingrijpen. Als deze informatie er niet is, geef dat dan ook aan. Maximaal 400 woorden. (KTP) is soa/ hiv preventie en seksuele gezondheid bevordering onder sub-sahara Afrikaanse (SSA) vrouwen. Aard en ernst Soa s zijn seksueel overdraagbare aandoeningen voornamelijk overgedragen door onveilig vrijen. Er zijn bacteriële (chlamydia, gonorroe en syfilis) en virale soa (hiv/aids, genitale wratten, genitale herpes, hepatitis B en C). Sommige soa s kunnen goed behandeld worden mits op tijd met de behandeling begonnen wordt. Sommige soa's hebben ernstige gevolgen. Vaak worden soa s niet opgemerkt ( Hiv is het virus dat aids kan veroorzaken. Hiv zorgt ervoor dat het immuunsysteem wordt afgebroken, waardoor opportunistische infecties en tumoren optreden. Met vroegtijdige behandeling van hiv-geïnfecteerden kan het moment van aids echter jaren uitgesteld worden (Op de Coul & Van de Laar, 2005a). Omvang en spreiding Etnische minderheden lopen meer risico op soa-besmetting dan de algemene Nederlandse bevolking. Onder soapoli bezoekers die zich op soa lieten testen werd gonorroe en hiv vaker gediagnosticeerd onder SSA (Vriend e.a. 2011). Heteroseksuele transmissie van hiv in Nederland komt voornamelijk voor onder etnische minderheden (Xiridou e.a., 2011). Het merendeel (67%) van de hiv-geïnfecteerden wereldwijd woont in SSA: 90% van alle hiv-geïnfecteerde kinderen en 75% van alle aids gerelateerde sterfgevallen (Op de Coul & Van de Laar, 2005a). De hiv-prevalentie in Nederland wordt geschat op 0,2%. Naar schatting komt ongeveer 25% van de hiv-geïnfecteerden uit SSA en het Caribische gebied (van Veen, 2010). Het aantal diagnoses onder SSA daalt weliswaar sinds 2003 vanwege striktere immigratieregelgeving, toch kwam 42% van de heteroseksuele patiënten uit SSA (tov 31% die uit Nederland komt) in % van de geïnfecteerde SSA is in land van herkomst besmet (Gras e.a. 2010). 54,5% van alle nieuwe hiv-gevallen onder vrouwen betreffen vrouwen afkomstig uit SSA (van Schaik e.a. 2010). Vaak worden deze vrouwen gediagnosticeerd tijdens prenatale screening. SSA patiënten zoeken pas laat medische zorg (73%) vergeleken met Nederlandse patiënten (53%) (Gras e.a. 2010). Geavanceerde hiv komt ook meer voor onder SSA (50%) dan onder Nederlandse patiënten (39%) (Sighum e.a. 2011). Het is onduidelijk of alle SSA met risico toegang hebben tot de Nederlandse gezondheidsdienst. Slechts 1,1% van de soapoli bezoekers waren SSA. Waarschijnlijk zijn de SSA die zich laten testen op soa poli s slechts een kleine specifieke subgroep. Een grote groep SSA-groep en voornamelijk SSA-vrouwen zijn moeilijk te bereiken (Vriend e.a. 2011). 2. Doel van de interventie In totaal wonen er anno 2011, mensen afkomstig uit SSA in Nederland, waarvan vrouwen (statline.cbs.nl). 5

6 Wat is het doel van de interventie? Beschrijf de einddoelen en eventuele sub- of voorwaardelijke doelen zo concreet mogelijk en bij voorkeur SMART (specifiek, meetbaar, acceptabel, realistisch en tijdgebonden). (KTPs) is een cultuur sensitieve interventie, inhakend op het traditionele Afrikaanse gebruik om een nieuwe levensfase, zoals een huwelijk, zwangerschap en de geboorte van een kind, in te luiden en te vieren. Vrouwen komen samen in KTPs om een aanstaande bruid en/of moeder van advies voorzien en voorbereiden op haar nieuwe taken en sociale rol. Seksuele voorlichting, adviezen over een gezonde seksuele relatie, intieme hygiëne en verzorging, maar ook voorlichting over soa/hiv zijn onderwerpen die goed aansluiten bij een KTP. Het uiteindelijke doel van KTP als interventie is het voorkomen van verdere stijging in soa en hiv prevalentie onder SSA in Nederland door middel van seksuele voorlichting. Om dit te verwezenlijken is het zeer belangrijk dat de moeilijk bereikbare SSA- vrouwen bereikt wordt. Het gedrag waar de soa/hiv-preventie op richt is veilig vrijen (d.i. correct en consequent condoomgebruik in risico situaties zoals meerdere seksuele partners, anale seks en soa/hiv-besmetting). Belangrijke onderliggende determinanten van dit gedrag onder SSA vrouwen zijn gebrek aan kennis en bewustwording over seksuele risico s, lage risicoperceptie, sociale norm en genderongelijkheid en (on)bespreekbaarheid van condoomgebruik met een mannelijke partner. De seksuele voorlichting ingebed in een KTP is beperkt tot vooral het vergroten van kennis en bewustwording van seksuele risico s en risicoperceptie. De volgende (haalbare) doelen op determinantniveau zijn geformuleerd: - Toename feitelijke kennis over soa en hiv, transmissie en risicoreductiestrategieën, condoomgebruik en hiv-testen), over seksualiteit, over het Nederlandse gezondheidssysteem en instanties waar zij terecht kunnen voor hulp en vragen - Bewustwording en awareness verhogen van de problematiek van soa s en hiv en factoren die bijdragen aan risicovol gedrag, voornamelijk welke culturele gebruiken en rituelen, heersende sociale omgangsnormen, houdingen en attitudes bijdragen tot een groter seksueel risico - Bewustwording van mogelijkheden om het seksleven te kunnen verbeteren - Inzicht in welke risico-reductiestrategieën zij kunnen inzetten om besmetting te vermijden, waaronder de voor hen belangrijkste het bespreekbaar maken van condoomgebruik met een mannelijke partner - Vaardigheid op een juiste manier een condoom aanbrengen - Toename ervaren sociale steun van andere SSA vrouwen De KTPs kunnen worden opgedeeld in drie types KTP (vrijgezellenfeest, baby showers en baby welcom). Naast de bovengenoemde doelen worden afhankelijk van de reden van de KTP specifieke onderwerpen en thema s behandeld en besproken. 1. Vrijgezellenfeest - Bewustwording van de verwachtingen en invulling van de nieuwe sociale rol van echtgenote die haar man heeft, verwachtingen en verplichtingen die gewoon zijn in Afrikaanse gemeenschap, en de Nederlandse maatschappij en eventuele seksuele risico s en seksuele gezondheid. - Kennis en inzichten hoe een goede veilige seksuele relatie te onderhouden. - Kennis van Nederlandse instanties die eventueel kunnen helpen en adviseren in geval van huwelijksproblemen, huiselijk geweld, seksuele problemen en soa/hiv vragen. - Kennis, bewustwording en inzichten over seksuele risicoreductiestrategieën binnen het huwelijk en manier hoe deze besproken kunnen worden met de echtgenoot. - Baby showers. - Kennis, bewustwording en inzichten over de bevalling en verande- 6

7 ring van lichaam en geest tijdens de zwangerschap en na de geboorte van het kind. - Kennis over het verzorgen, hygiëne en opvoeding van een baby. - Bewustwording van mogelijke veranderingen in de (seksuele) relatie met de vader van het kind en strategieën om deze te bespreken. - Kennis en bewustwording over schadelijke culturele seksueel risicovolle overtuigingen en gebruiken met betrekking tot de geboorte van het kind. - Kennis over moeder op kind transmissie en mogelijkheden hoe dat kan worden voorkomen - Kennis van Nederlandse instanties rondom zwangerschap en geboorte (verloskundige zorg, kraamhulp, consultatie bureau etc.) - Baby welcome - Kennis, bewustwording en inzichten in verandering van lichaam en geest na de geboorte. - Kennis over het verzorgen, hygiëne en opvoeding van een baby. - Bewustwording van mogelijke veranderingen in de (seksuele) relatie met de vader van het kind en strategieën om deze te bespreken. - Kennis en bewustwording over schadelijke culturele seksueel risicovolle overtuigingen en gebruiken met betrekking tot de geboorte van het kind. - Kennis, bewustwording en inzichten over besnijden van kinderen en de Nederlandse wetgeving en regels - Kennis, bewustwording en inzichten over de opvoeding met betrekking tot seksuele voorlichting - Kennis van Nederlandse instanties rondom opvoeding (consultatie bureau, buurtcentra, kinderdagopvang e.d.) 3. Doelgroep van de interventie Wat is de einddoelgroep van de hier beschreven interventie? Noem ook een eventuele intermediaire doelgroep. Geef een zo precies mogelijke beschrijving van relevante kenmerken van de doelgroep waarop de interventie zich direct richt. 3.1 Voor wie is de interventie bedoeld? De einddoelgroep is de voor seksuele voorlichting moeilijk bereikbare groep volwassenen van Sub Sahara Afrikaanse afkomst in Nederland. De interventie is ontwikkeld voor vrouwen die bij elkaar komen voor een belangrijke levensgebeurtenis of life-event, zoals huwelijk, zwangerschap en de geboorte van een baby. Vanwege de gevoelige thematiek is de leeftijdsgrens vastgesteld op 18 jaar. Echter, in het geval dat een KTP wordt georganiseerd voor een zwangere 17-jarige wordt deze leeftijd verlaagd. De interventie richt zich voornamelijk op groepen die door de reguliere voorlichtingsactiviteiten niet of moeilijk bereikt worden en die moeilijk informatie over het onderwerp kunnen vinden. Dit zijn over het algemeen huisvrouwen, die niet deelnemen aan het Nederlands economisch verkeer, die de Nederlandse taal onvoldoende beheersen en die moeite hebben met het bespreken van sensitieve en taboe onderwerpen zoals seksualiteit en seksuele gezondheid. Daarnaast zijn deze vrouwen zeer beperkt in de hun bewegingsruimte door de controle door de mannen op hen uitgeoefend. Zij krijgen vaak alleen toestemming om kerkelijke en/of religieuze bijeenkomsten en familie aangelegenheden te bezoeken. Deelname aan een KTP wordt daarentegen geaccepteerd als een familiebijeenkomst. De specifieke doelgroepen zijn afkomstig uit hiv-endemische gebieden met een hoog hivgerelateerd stigma en taboe op het bespreken van seks en seksualiteit. Intermediairs: Een facilitator, ofwel gesprek en/of discussieleider, en een ceremoniemeester, verantwoordelijk voor de organisatie en tijdsplanning, organiseren samen de KTP. De ceremoniemeester is degene die de KTP organiseert is meestal een goede vriendin, familielid of anders betrokken bij de vrouw voor wie de KTP georganiseerd wordt. De ceremoniemeester neemt contact op met SANL die dan een facilitator regelt. Potentiële ceremoniemeesters moeten op de hoogte zijn van de mogelijkheid om een facilitator in te schakelen. SANL heeft de Afrikaanse gemeenschap in 7

8 Nederland via uitzendingen van Afrikaanse radiozenders, via zelfhulpgroepen en andere ingangen op de hoogte gebracht van het bestaan van deze getrainde facilitators. De ceremoniemeester nodigt de vrouwen uit. De genodigden zijn bekenden en vriendinnen van de vrouw voor wie de KTP wordt georganiseerd, bijvoorbeeld leden van haar kerkgemeenschap, maar ook vrouwen uit de gemeenschap worden via via uitgenodigd door middel van flyers, posters en aankondigingen. Genodigden worden (soms) gevraagd andere vrouwen mee te nemen. Tijdens de KTP houdt de ceremoniemeester voornamelijk de tijd en het programma in de gaten. De ceremoniemeester is iemand uit het netwerk en wordt niet specifieke geworven voor de interventie. Aan de ceremoniemeester worden geen specifieke eisen gesteld. De facilitator speelt een cruciale rol in de KTP. De facilitator is een expert, bij voorkeur afkomstig uit SSA en professioneel getraind op het gebied van seksuele gezondheid, soa en hiv preventie met minimaal een Bachelors diploma. Naast kennis van soa/hiv preventie en seksuele gezondheid, dient zij ook kennis te hebben van culturele gebruiken en rituelen, de risico s en mogelijke risicoreductiestrategieën. Facilitators beschikken over goede gespreks-, discussie- en organisatorische vaardigheden. Zij wekken vertrouwen en zorgen voor een open sfeer. Zij kunnen goed samenvatten, parafraseren, en vragen herformuleren. Daarnaast voelen facilitators zich vrij om te praten over hun eigen seksleven en over seksualiteit in het algemeen en zijn niet conservatief, verlegen of veroordelend. De facilitator zorgt ervoor dat de discussie inhoudelijk correct en levendig is. Naast de facilitator neemt de ceremoniemeester op aanbevelen van SANL, contact op met de plaatselijke GGD. Zij kunnen een soa/hiv medewerker naar de KTP sturen. Deze GGD-medewerker kent de sociale kaart en gezondheidszorg in de regio, kan beter uitleggen waar en hoe een hiv-test in de regio wordt uitgevoerd en waar (gezondheids)zorg en steun gezocht kan worden. Bovendien krijgt, door het uitnodigen van een GGD medewerker, de GGD een gezicht voor de vrouwen aan wie de vrouwen direct hun vragen kunnen stellen. Beschrijf indicatie- en contra-indicatiecriteria indien van toepassing (indien van toepassing kunnen deze criteria vereist zijn voor erkenning; zie handleiding). Meld ook hoe de doelgroep wordt geselecteerd. Noem eventueel gebruikte selectieinstrumenten en vereiste scores. Geef aan of de interventie uitsluitend, mede of niet bedoeld is voor (specifieke) migrantengroepen en voor welke. Geef ook aan of er speciale aanpassingen of voorzieningen voor deze groepen zijn. 3.2 Indicatie- en contra-indicatiecriteria De doelgroep is volwassen en seksueel actief. Er zijn geen indicaties of contraindicaties. De deelnemers van KTPs komen uit het brede sociale netwerk van de vrouw voor wie een KTP georganiseerd wordt, die de belangrijke levensgebeurtenis, zoals huwelijk, zwangerschap of geboorte van een kind meemaakt. 3.3 Toepassing bij migranten De interventie is specifiek voor SSA in Nederland ontworpen. KTP sluit goed aan bij traditionele gebruiken uit de Afrikaanse cultuur. KTP is aangepast aan de Nederlandse situatie. Bijvoorbeeld in Afrika komen de aanwezigen allemaal uit het sociale netwerk van de vrouw of haar man voor wie de KTP georganiseerd wordt: zussen, tantes en ook oudere vrouwen uit de gemeenschap. In Nederland is het familiale netwerk grotendeels weggevallen; hier zijn de genodigden voornamelijk vriendinnen en bekenden, leden van dezelfde kerkgemeenschap en etnische achtergrond, en bestaat de groep uit verschillende nationaliteiten. De interventie kan worden toegepast in vele culturele groepen, mits zij groepsactiviteiten ondernemen. De thema s die tijdens een KTP behandeld worden moeten dan wel worden afgestemd op de culturele groep. 8

9 4. Aanpak van de interventie 4.1 Opzet van de interventie Beschrijf de structuur en de opbouw van de interventie. Denk aan de gebruikelijke duur, indien van toepassing de frequentie en intensiteit van de contacten, de volgorde van de onderdelen, handelingen of stappen, en de setting waarin de interventie wordt uitgevoerd. De kracht van deze interventie is dat het de doelgroep weet te bereiken door aan te sluiten bij Afrikaanse gebruiken. Daarnaast wordt tijdens de voorlichting ingegaan op de ervaringen van de aanwezige vrouwen en antwoord gegeven op de vragen die zij stellen, daarmee is het een zeer vraaggerichte interventie dat goed aansluit bij de cultuur en belevingswereld van de doelgroep. haakt in op het oude Afrikaanse gebruik om een nieuwe levensfase van vrouwen, zoals een huwelijk, zwangerschap, en geboorte van een kind, maar ook een kitchen top up (soort upgraden van de keuken) in te luiden en te vieren. Deze KTPs zijn zeer gewoon in Zuidelijk Afrika (Malawi, Botswana, Zimbabwe, Zambia, Zuid Afrika e.d.). De naam KTP is ontleend aan het domein van de Afrikaanse vrouw, de keuken. Echter dat hoeft niet de daadwerkelijke locatie te zijn. Een vrouwelijk familielid of goede vriendin organiseert deze surprise party en nodigt het sociale netwerk van de vrouw uit. De waardering voor de vrouw in kwestie en haar centrale rol in de gemeenschap kan worden afgelezen aan het aantal gasten. Dit aantal kan dus oplopen tot over de 100 gasten. De vrouw in kwestie krijgt niet alleen cadeaus maar ook raad en advies, meestal van relationele en seksuele aard. Van oudsher gaven oudere vrouwen advies aan de jongeren over hoe zij zich wel en niet horen te gedragen in de nieuwe levensfase, bijvoorbeeld hoe zij hun man moeten behagen als echtgenote, persoonlijke hygiëne en verzorging, hoe zij hun kind moeten verzorgen, en welke culturele gebruiken en rituelen moeten worden uitgevoerd en op welke manier. Omdat vrouwen onder elkaar zijn, kunnen zij openlijk praten over relaties en seks. Met de stijgende prevalentie en incidentie van hiv/aids is de preventie en het omgaan met hiv/aids een steeds belangrijker thema geworden. Van alle aanwezigen wordt verwacht dat zij bijdragen aan de discussie en dus ook hun eigen ervaringen betreffende seks en relaties delen. Het sociale netwerk, de sociale steun en verbondenheid wordt niet alleen versterkt door het delen van intieme informatie maar ook door financiële ondersteuning. Tijdens deze parties wordt namelijk geld ingezameld voor de gebeurtenis zelf, maar worden ook cadeaus, meestal van huishoudelijk aard, gegeven. Deze giften en contributies worden geregistreerd met een roulatie systeem binnen een sociaal netwerk als gevolg. Met andere woorden als een vrouw maar een kleine contributie geeft, dan zullen anderen weer minder bijdragen aan haar toekomstige KTP (zie voor een meer uitgebreide beschrijving van KTP in Afrika hoofdstuk 1 Shiripinda, 2012). Afrikaanse vrouwen in Nederland hebben vaak hun familie achter gelaten en (nog) geen uitgebreid sociaal netwerk opgebouwd, maar de traditie wordt voortgezet. Ook in Nederland worden deze KTPs georganiseerd. Een ceremoniemeester, iemand uit de gemeenschap relatief dicht bij de vrouw, organiseert (samen met de partner) de KTP waarbij de Afrikaanse gemeenschap wordt uitgenodigd, incluis sleutelfiguren en instrumentele vrienden. SANL heeft tijdens het KTP project ( ) geprobeerd binnen deze bestaande KTPs ook aandacht voor soa en hiv, veilig vrijen en stigma te vragen. Hun contributie was een royale gift (bijvoorbeeld vergoeding voor het eten), het leveren van een expert, contacten met de GGD, en het uitdelen van condooms, glijmiddel en informatie materialen. In ruil daarvoor werd in de KTP ruimte gemaakt om seksuele voorlichting te geven. Het project is inmiddels afgelopen en ceremoniemeesters, instanties, GGD en die in hun regio KTPs willen organiseren kunnen niet meer bij SANL voor financiële middelen aankloppen. Er is echter wel andere ondersteuning vanuit SANL mogelijk, facilitators, training van facilitators en intervisie en in de vorm van expertise en/of materialen. De opzet van de KTPs zoals door SANL (mede) georganiseerd is als volgt: De ceremoniemeester organiseert een KTP voor één van haar vriendinnen, familieleden en/of kennissen. Zij is verantwoordelijk voor de organisatie en zoekt financiële ondersteuning dus ook zelf. Als invulling voor het programma van de KTP zoekt zij contact met SANL en/of de regionale GGD. SANL en/of de GGD sturen één of meerdere facilitators, een expert op het gebied van soa/hiv preventie, seksuele 9

10 voorlichting en seksuele gezondheid, om het proces te begeleiden. De aanwezige facilitator geeft informatie over seksuele gezondheid en hiv/aids preventie. Zij geeft antwoord op vragen, corrigeert onwaarheden, maar moet ook zelf ervaringen delen met de groep. De facilitator neemt op deze manier de rol van de oudere wijze vrouw op zich. Het aantal gasten ligt idealiter tussen de 10 en 20. Als de groep veel groter wordt, krijgt het meer het karakter van een voorlichtingsbijeenkomst. De locatie is veelal bij een vrouw thuis of in een afgehuurde zaal. Een KTP duurt tussen de 4 en 6 uur; in het weekend s middags van 14 tot 18 of s avonds van 19 tot 23. Dit om rekening te houden met werktijden van de gasten/vrouwen. Indien er in korte tijd binnen een bepaald sociaal netwerk meerdere KTPs worden georganiseerd kan het voorkomen dat dezelfde vrouwen vaker bij elkaar komen. Wat gebeurt er concreet bij de uitvoering? Beschrijf hoe de onderdelen van de interventie worden ingevuld of uitgevoerd, zo nodig met enkele typerende voorbeelden. 4.2 Inhoud van de interventie De interventie sluit aan bij bestaande bijeenkomsten rondom bruiloft, zwangerschap en geboorte. De vrouwen komen bijeen om niet alleen de nieuwe sociale rol te vieren maar ook om haar te adviseren. In de KTPs zijn de vrouwen zeer openhartig en delen zij hun kennis en ervaringen met de aanstaande echtgenote of moeder. De facilitator krijgt op deze manier toegang tot de werkelijke situatie waarin de vrouwen leven en kan de voorlichting laten aansluiten op de belevingswereld van de vrouwen. Tijdens een KTP neemt de seksuele voorlichting meestal 2 uur in beslag. De KTPs kunnen in drie typen worden opgedeeld: een vrijgezellenfeest, een baby shower en een baby welcome. De opzet van de KTPs komen voor het grootste gedeelte overeen. Inhoudelijk worden de onderwerpen en thema s aangepast aan het centrale thema van de KTP en zijn de vragen die de deelneemsters stellen anders. Een KTP volgt niet een strakke tijdsplanning maar over het algemeen bestaat de KTP uit de volgende stappen: - Gasten arriveren - Binnenkomst van de vrouw voor wie het feest wordt georganiseerd, zij wordt welkom geheten met een lied en/of dans of met gebed. - Welkomstwoord door de facilitator waarin uitleg van de gedragsregels en verwachtingen - Introductie van de aanwezigen - Voorlichting/presentatie van een GGD medewerker of een andere uitgenodigde spreker, waaronder ook de sociale kaart en vertelt over hoe en waar zorg, hulp gevonden kan worden - Discussie: De facilitator leidt de discussie door thema s aan te dragen, vrouwen uit te nodigen hun ervaringen te delen, een rollenspel of dans te initiëren om bepaalde thema s te illustreren. Vrouwen met een bepaalde expertise, zoals oudere vrouwen, vrouwen die al moeder zijn, kunnen een korte presentatie of testimony geven. Uiteindelijk geeft de facilitator een korte samenvatting van de belangrijkste discussiepunten - Uitdelen van materialen zoals folders en condooms en een condoomdemonstratie wordt gegeven - Cadeaus voor de vrouw worden gegeven, vaak met begeleidend woord door de gever van het cadeau - Muziek en dans, eten, drinken en entertainment - Dank woord partner: meestal wordt de partner kort uitgenodigd om hem te bedanken De KTP wordt gestart met een welkomstwoord en kennismaking. De aanwezigen worden uitgenodigd om hun ervaringen en hun advies ten aanzien van relaties, persoonlijke hygiëne, verzorging en seks te delen met de groep. Iedereen komt aan bod. Om de beurt, en op een luchtige manier, worden de aanwezigen gevraagd om voor de hele groep hun verhaal te doen. De facilitator maar ook de andere vrouwen kunnen elkaar vragen stellen. Als iedereen haar verhaal gedaan heeft zal de facilitator een discussie starten waarin de seksuele risico s worden belicht en (gedrags)alternatieven worden besproken. De verhalen en ervaringen zijn soms gehuld in humor, soms in tranen en ongeloof. 10

11 De facilitator grijpt in daar waar het nodig is, om onduidelijkheden te verhelderen, om vragen te beantwoorden, om onjuistheden te weerleggen en veilig seksueel gedrag te bevorderen. Bijvoorbeeld bepaalde culturele gebruiken zoals het vaginaal inbrengen van bepaalde kruiden of middelen om de vagina droog en strak te maken zijn eerder schadelijk voor de vrouw en verhogen het risico op soa/hiv besmetting. De facilitator zal dit moeten uitleggen en de discussie aangaan over hoe risicovol een dergelijk gebruik is. Andere thema s die aan bod kunnen komen zijn huiselijk geweld, scheidingen, maar ook vrouwenemancipatie en empowerment. De facilitator kan ingrijpen door Nederlandse wet- en regelgeving uit te leggen, evenals een sociale kaart en doorverwijzen naar hulpverleners. Daarnaast beschikt de facilitator over kennis, werkvormen en oefeningen om voorlichting te geven (bijvoorbeeld over risicogedrag), vaardigheden te oefenen (zoals condoom op een juiste manier omdoen) en de discussie op gang te brengen (bijvoorbeeld rollenspellen). Aangezien het hoge hiv-percentage onder de SSA vrouwen zullen onder de bezoekers ook hiv-besmette vrouwen aanwezig zijn. Bespreekbaar maken van de hiv-status, counseling en therapie (trouw) is daarom ook van belang. De groep kan op die manier sociale steun bevorderen. De facilitator moedigt een discussie aan, waar alle aanwezigen aan meedoen door vragen te stellen en te reageren. De facilitator heeft kennis van soa/hiv, preventie strategieën, maar ook van seksualiteit, culturele gebruiken en de risico s die daar wel of niet mee gepaard zijn. Seksuele voorlichting en soa/hiv preventie wordt meestal als een apart onderdeel gegeven. Dan wordt ook een condoomdemonstratie gehouden (d.i. het correct afrollen van een condoom om een dildo). De onderwerpen van discussie hangen natuurlijk af van de reden van de KTP. Ongeacht de achterliggende reden van de KTP worden culturele gebruiken en de mores tegen het licht gehouden van eventuele risico s. Het belangrijkste doel tijdens een vrijgezellenfeest is om de aanstaande bruid voor te bereiden op haar nieuwe sociale rol als echtgenote. Thema s die bijvoorbeeld de revue passeren bij een vrijgezellenfeest zijn: huwelijksperikelen, wat kan een aanstaande bruid verwachten en wat niet; seksuele handelingen: waar houdt een man van en hoe kan je deze handelingen het beste uitvoeren; vaginale hygiëne: hoe houd je je vagina schoon; het aangaan van een goede seksuele relatie voor je man en jezelf. Ook worden tips besproken over hoe je het beste je man kan beschermen tegen andere vrouwen en hoe je je schoonfamilie het beste te vriend kan houden. Zij kunnen namelijk het huwelijk breken als de nieuwe schoondochter of zus niet goed genoeg is. Voorbeeld van een KTP die georganiseerd is voor een aanstaande bruid in de buurt van Wageningen is: 18:00-19:00: Arrival of Attendees. 19:00-19:15: Opening prayer, followed by word of welcome by Master of Ceremony 19:30-19:45: Introduction of SoaAids Nederland 19:45-20:00: Speech by invited guest (Medical health care, GGD Wageningen) and condom presentation 20:00-21:30: Discussion (moderated by facilitator) 21:30-22:00: General questions and answers 22:00-24:00: Food, drinks and entertainment Bij een Baby Shower en/of een Baby Welcome zijn de onderwerpen gerelateerd aan moederschap en verzorging van de baby: vaginale en anale rituelen voor en na de geboorte, vaginale hygiëne, bewustwording van hiv en de risico s voor het ongeboren kind, testen of soa/hiv en counseling, hiv-preventie strategieën, geven van borstvoeding (met en zonder hiv). Hygiëne van de baby o.a. penis en vagina, risico s van sommige Afrikaanse gebruiken, opvoeding en omgaan van ziekte en gezondheidskwalen van kleine baby s. 11

12 Een voorbeeld van een baby shower is: 18:00-19:00 : Arrival of participants 19:00-19:15 : Opening prayer, followed by word of welcome by the Host 19:15-19:30 : Introduction of Soa Aids Nederland 19:30-19:45 : Presentation by Guardian (Willem Schrikker-Mw. Felicia) 19:45-20:00 : Presentation by Kraamzorgster 20:00-20:15 : Presentation by Familieverzorgster 20:15-20:30 : Speech by women from pastoral help 20:30-21:00 : Presentations by ex-undocumented participants 21:00-21:45 : Discussion (Moderated by facilitator) 21:45-22:15 : General questions and answers and distribution of Soa Aids Nederland materials and condom presentation 22:15-22:30 : Presentation of gifts and advice by participants 22:30 24:00 : Food, drinks and entertainment Tijdens de KTPs rondom zwangerschap en geboorte wordt ingegaan op specifieke culturele gebruiken om bijvoorbeeld de vagina en baarmoeder te reinigen en te laten krimpen, zoals het baden met chemische middelen, coca cola en kruiden. Ook wordt besnijdenis van zowel jongens als meisjes besproken en de wetgeving en regels in Nederland uitgelegd. Daarnaast worden de vrouwen uitgenodigd om te vertellen welke culturele gebruiken zij bezigen zodat de facilitator daarop kan inspringen. Bijvoorbeeld het idee dat het sprenkelen van moedermelk op de genitaliën van de pasgeboren baby om de seksuele prikkels van de baby te temperen. Indien de moeder seropositief is kan dit gevaarlijk zijn voor de baby. 5. Materialen en links Welke materialen zijn er en waar zijn deze verkrijgbaar? Noem ten minste de Nederlandse handleiding. Noem ook eventuele links naar relevante websites, rapporten of andere relevante bestanden. Vermeld eventueel ook of er aparte materialen zijn voor migranten en zo ja welke. De specifieke thema s die behandeld worden tijdens een KTP zijn afhankelijk van culturele beliefs en gebruiken van de specifieke groep. De voorlichting is toegepast op de reden van de KTP en op de specifieke cultuur. Tijdens de discussie en het stellen van vragen zullen de deelneemsters zelf de thema s en onderwerpen aandragen. Materialen kunnen worden besteld via De materialen zijn in het Engels of Nederlands, te verkrijgen. Er is een aantal brochures in andere talen. De voertaal is voornamelijk Engels. - Iris Shiripinda (2007), Bridal showers & Baby welcome parties. Platforms for women and men empowerment on issues of HIV & sexual health awareness. A step by step organizing manual. - Robert Munhenga (2008) An evaluation of the. Tackling HIV and AIDS among ethnic minorities in the Netherlands. KIT, commissioned by SOAAIDS Netherlands. - CD Sing4Life : CD met songs over HIV en veilig vrijen door rapgroep en koren uit Migrantenkerken. - DVD Behind the Wall of Silence. Een korte film door asielzoekers gemaakt om bewustwording van hiv/soa te vergroten. - Docusoap True Love DVD over hiv en het voorkomen van hivtransmissie van moeder naar kind - Documentary Through the Eyes of the Artist. Een portret gemaakt door Carli Hermes van een HIV positieve. Over een ongedocumenteerde man en zijn strijd om toegang tot zorg. - Nieuwsbrief Life2Live Topical issues on sexually transmitted infections. downloaden van: en Posters met foto en tekst: Get checked for STIs, STIs are ageless, Women with HIV can have children without HIV, My friend with HIV is still my friend, STIs don t know color, and STIs are color blind, STIs know no religion. Vanaf (van de 6 ) posters gemaakt in samenwerking met NAMIO 12

13 B. Onderbouwing van de interventie 6. Verantwoording: doelgroep, doelen en aanpak - Informatie folder Over HIV met cijfers en doorverwijsadressen van organisaties voor mensen met HIV. In samenwerking met Namio. - Website Informatie over hiv/soa, testen & behandeling, testimonials doorverwijsadressen en links. Operationeel begin Geef aan hoe probleemanalyse, doel, doelgroep en methodiek op elkaar aansluiten. In uw betoog moet antwoord gegeven zijn op de volgende vragen (zie ook de handleiding bij dit werkblad): Probleemanalyse Wat zijn de factoren (determinanten) die het probleem beïnvloeden? Onderbouw dit met theorieen en/of onderzoeksliteratuur, een redenering (ratio) of een visie. Als u hiervoor gebruik maakt van een algemene theorie over gedragsverandering, maak dan aannemelijk dat deze van toepassing is op het probleem. Geef aan hoe deze factoren met elkaar samenhangen. Noem oorzakelijke, risico-, instandhoudende, verzachtende en /of beschermende factoren. Beïnvloedbare factoren Welke factoren zijn beïnvloedbaar? Laat dit alles zien met theorie/ studies of voorbeelden. Op welke veranderbare factoren richt de interventie zich? Verbinding probleemanalyse, doel, doelgroep en aanpak Kan het doel met de gekozen aanpak worden bereikt? Maak dit aannemelijk aan de hand van studies en /of ervaringen. Laat zien dat de doelgroep aansluit bij de probleemanalyse. Probleemanalyse Soa en hiv komt aanzienlijk meer voor onder SSA groepen in Nederland. Deze groep, vooral de vrouwen, is moeilijk te bereiken met reguliere voorlichtingsactiviteiten. Een groot aantal van SSA-vrouwen in Nederland leeft met hiv. SSA lopen een hoger risico op besmetting met soa en hiv door ten eerste een verhoogde prevalentie in land van herkomst en doordat er weinig sprake is van ethnic mixing lopen zij een verhoogde kans om een partner te treffen met soa en/of hiv (Gras e.a. 1999, Xiridou e.a. 2011). Daarnaast vrijen veel SSA zonder condoom, hebben zij weinig kennis over soa en hiv, bestaan er veel misconcepties over de overdracht en hebben zij negatieve attitudes tav veilig vrijen. Andere factoren van invloed zijn de genderrollen en hiv-gerelateerd stigma. KTP is een eenmalige groepsvoorlichting. Binnen dat kader is gedragsverandering (bijna) niet mogelijk. Het veranderen van stigma, genderrollen en sociale normen vereist een meer intensieve interventie. KTP richt zich op de basis, voornamelijk op het verbeteren van kennis en verhogen van bewustwording van sociale normen en culturele gebruiken t.a.v. soa en hiv (o.a. Bosompra 2001). Daarnaast tracht KTP de ervaren sociale steun te verhogen. Gebrek aan kennis Onder SSA bestaan nog steeds misvattingen over soa s en hiv en transmissieroutes en is er een gebrek aan kennis over preventieve methode zoals juist en consequent gebruik van condooms (van Schaik e.a. 2011; Stutterheim e.a. 2008). De kennis over soa/hiv is laag: meer dan de helft denkt dat soa vanzelf over gaat, 55% weet niet dat je geen risico loopt als je naar een openbaar zwembad gaat (Stutterheim e.a. 2008). Insectenbeten (40%), aanrakingen (4%), tongzoenen (26%) en gezamenlijk gebruik van toilet (22%) en drinkbekers (24%) werden gezien als mogelijke manieren van besmetting (El-Karimy e.a. 2001) % weet niet waar een condoom gekocht kan worden. Ongeveer een derde zegt niet te weten wat hiv is. Ongeveer de helft weet waar een hiv-test uitgevoerd kan worden % weet niet dat er soa s zijn waarvan een vrouw onvruchtbaar kan worden. Ook kwam naar voren dat 50% van mening is geen hiv-test te hoeven doen omdat ze een vaste partner hebben en daardoor niet vermoeden dat ze risico hebben lopen of hebben gelopen. Veel hiv-besmette Afrikanen zoeken pas laat medische hulp en zorg omdat zij te weinig kennis hebben over hiv en aids (Shiripinda 2008). Culturele rituelen en gebruiken Naast het onveilig vrijen dragen culturele gebruiken en rituelen bij aan het risico tot verdere verspreiding van soa en/of hiv. Sommige houdingen en overtuigingen zijn cultureel bepaald. Zo schrijft Van Dyk (2001) dat veel Afrikanen diepgewortelde culturele overtuigingen hebben die het gebruik van condooms in de weg kunnen staan, zoals het geloof dat sperma heilzaam is voor de gezondheid van de vrouw en de ontwikkeling van de foetus. Zij hechten veel waarde aan traditionele genezers. Studies van El-Karimy e.a. (2001) lijken erop te wijzen dat dergelijke overtuigingen ook aanwezig zijn onder verwesterde en/of in Nederland wonende Afrikanen. Men is zich weinig bewust van deze risico s en heeft weinig kennis hoe zij toch hun culturele gebruiken kunnen uitvoeren zonder risico s te lopen. Voorbeelden van dergelijke gebruiken zijn: - Intieme hygiëne en dry sex. Om de man te behagen proberen de vrouwen hun vagina s zo strak en droog mogelijk te maken. Dit doen zij door hun vagina s te spoelen met (chemische) middelen of bepaalde kruiden in te brengen. Door droge seks kunnen tijdens het vrijen kleine vaginale wond- 13

14 Werkzame factoren /mechanismen Wat zijn de werkzame factoren /mechanismen? Welke elementen mogen bij aanpassing van de interventie niet ontbreken? Verantwoording Voor de verantwoording kan gebruik worden gemaakt van Nederlands en /of internationaal onderzoek naar de theorie achter de interventie, naar onderdelen van de interventie en /of naar soortgelijke interventies, en van onderzoek naar buitenlandse versies van de interventie. jes ontstaan en daardoor kunnen de vrouwen meer risico lopen op infecties. - Seksuele driften van een kind. Een beetje moedermelk op de genitaliën van de baby zorgt er volgens de traditie voor dat de seksuele behoeftes in zijn/haar latere leven beperkt blijven. - Het anaal schoonspoelen met water door gebruik van een pompje helpt in Ghana tegen darm- en maagklachten. Dit wordt thuis gedaan en vaak heeft een familie maar één pompje dat door de hele familie gebruikt wordt. Een aantal van deze rituelen en gebruiken is vooral risicovol als de moeder en/of vader een soa of hiv heeft. Gender ongelijkheid SSA hanteren strikte genderrollen (o.a. Airhihenbuwa 2007).Van mannen wordt verwacht zich macho te gedragen en bij seks het initiatief te nemen. Vrouwen behoren zich passief en ingetogener op te stellen. Voor de meeste vrouwen is het ondenkbaar om veel (losse) seksuele partners te hebben of vreemd te gaan, voor mannen zijn deze regels soepeler. Het wordt geaccepteerd van mannen dat zij een hoger libido hebben en daardoor meerdere seksuele relaties hebben. Dit gedrag wordt nauwelijks ter discussie gesteld. Bovendien ligt praten over seks gevoelig % vindt het niet gepast om open met de partner over seks te praten. Veilig vrijen en condoomgebruik worden zelden tot nooit besproken. Vrouwen vinden het moeilijk om hierover te beginnen. Het is zeer gewoon voor mannen om uit huis te zijn, af te spreken met anderen en te drinken. Vrouwen zijn daarentegen aan huis gebonden. Gender ongelijkheid uit zich voornamelijk in de beperkte bewegingsvrijheid van vrouwen buiten het ouderlijk huis of het huis van hun echtgenoot (Shiripinda 2008). De mannelijke familieleden (vader, ooms, neven, broers en zelfs de jongere broers) controleren de meisjes, en na het huwelijk is het de schoonfamilie (zowel de mannelijk als vrouwelijke familieleden) die die vrouw controleert. Zelfs in de diaspora kent een aantal Afrikaanse vrouwen relatief weinig bewegingsvrijheid. Moeder-kind overdracht Hoewel hiv-gerelateerd stigma niet SSA-specifiek is, zorgt stigma voor problemen op het gebied van therapietrouw en een gebrek aan openheid over de hiv-status (van Schaik e.a. 2010, Stutterheim e.a. 2008). Ondanks dat er in Nederland nagenoeg geen overdracht is van moeder op kind, kan er in de nazorg toch problemen ontstaan omdat bijvoorbeeld de kraamhulp of het consultatiebureau niet op de hoogte is van een hiv-besmetting. Moeders krijgen bijvoorbeeld het advies van de kraamhulp en/of consultatiebureau om een beetje moedermelk in de oogjes van de baby te druppelen als de baby een ooginfectie heeft. De meeste vrouwen zijn zich wel bewust dat zij geen borstvoeding mogen geven als zij hiv-besmet zijn, echter zij staan er niet bij stil dat sommige adviezen niet opgaan als ze hiv-besmet zijn. De beïnvloedbare factoren: kennis en bewustwording Deze interventie probeert kennis en bewustwording t.a.v. het risico op soa/hiv te verbeteren en vergroten door middel van (1) kennisoverdracht middels presentatie van informatie, (2) delen van ervaringen en (3) discussie. Door het delen van ervaringen, het luisteren en het adviseren van elkaar zullen de vrouwen meer sociale steun ervaren. Daarnaast wordt het condoom gebruik geoefend door een condoom demonstratie. Kennis is een eerste vereiste voor attitudeverandering. In KTP wordt kennis over gebracht door presentaties en het beantwoorden van vragen van de doelgroep. Echter gebrek aan kennis is niet gelijk aan onwetendheid. Bewustwording, of awareness, van de problematiek, hoe gedragingen en gebruiken, houdingen, genderrollen, en verwachtingen bijdragen aan risico voor soa en hiv is een eerste stap naar gedragsverandering (zie o.a. Bartholomew e.a. 2011). Het delen van ervaringen (ofwel personal testimony ) en dramatic relief door ook emotioneel te reflecteren op deze ervaring (Prochaska e.a. 2008) zijn methodieken om bewustwording te vergroten en attitudes, houdingen, en sociale normen en waarden inzichtelijk en bespreekbaar te maken. Dit werkt vooral goed als ook een kritische reflectie mogelijk wordt gemaakt 14

15 7. Samenvatting onderbouwing door discussie. Groepsdiscussie leidt verder tot inzichten in sociale normen en sociale steun. Door het bediscussiëren van genderrollen krijgen de vrouwen meer inzicht in strategieën die ze zouden kunnen gebruiken om veilig vrijen te bespreken met hun echtgenoot. Door middel van condoomdemonstraties worden vaardigheden voor correct condoom gebruik geoefend (zie ook bijv. Bertens 2008, Prochaska e.a. 2008). Culturele sensitiviteit De interventie moet aansluiten bij de culturele achtergrond van de doelgroep om te doelgroep te bereiken. SSA vrouwen hebben zeer beperkte bewegingsvrijheid. Het bijwonen van KTP wordt over het algemeen wel geduld. Afrikaanse vrouwen vinden veel kracht en steun van hun vrouwennetwerken (Airhihenbuwa 2007; Shiripinda 2008). Door urbanisatie en migratie zijn deze traditionele netwerken weggevallen. Al zijn de banden die vrouwen met andere vrouwen onderhouden sterk, zij kennen weinig gelegenheid om met elkaar te kunnen ontspannen. Vrouwen ontmoeten elkaar tijdens formele vieringen zoals begrafenissen, huwelijken, nationale feestdagen en bijvoorbeeld tijdens kerkbijeenkomsten, zoals bijbelstudie. Tijdens al deze bijeenkomsten is er geen mogelijkheid voor hen om over seksualiteit en relaties te praten, KTPs zijn een welkome manier om te ontspannen. Urbane vrouwen gebruikten vaak de KTP-netwerken als een soort intermediair in hun huwelijkse problemen of problemen met de schoonfamilie. Tijdens een KTP kunnen vrouwen alcohol drinken, dansen, over seks praten, zich amuseren, zonder zich zorgen te maken over hun reputatie. Burgerlijke staat is de bindende factor en vrouwen leren van elkaar ongeacht sociaal economische status, religieuze achtergrond, of leeftijd. Bijvoorbeeld prostituees die normaal worden afgekeurd, zijn graag geziene gasten, door hun ervaringen met mannen en seks (Shiripinda 2008). KTPs worden al georganiseerd en bezocht, om hier op deze manier op in te haken kan seksuele voorlichting hen beter bereiken. Wat betreft de werkzame cultureel sensitieve werkvormen is dans, zang en drama voor de Afrikaanse doelgroep een geschikte manier om de boodschap over te brengen (o.a. Bosompra 2007). De orale tradities ofwel het Verhalen vertellen is een kenmerk van de Afrikaanse cultuur (o.a. Banks-Wallace, 2002). Verder leunt KTPs op peer education. De facilitator heeft een Afrikaanse afkomst en kent de cultuur, de sociale normen en gebruiken en kan daar goed op inspelen. De kracht van peer-education ligt volgens Campbell & MacPheil (2002) in de kennis van peers over de sociale context van het gedrag. Zo kunnen zij een discussie aanwenden en door kritische reflectie tot bewustwording aanzetten van welke factoren nu bijdragen tot hun risico (gedrag). Als bijvoorbeeld normen over gender en seksualiteit mensen in risicosituaties brengen, kunnen zij door het bediscussiëren van deze normen komen tot een collectieve aanpassing van deze normen (Voorham, 2003). Taalbarrière wordt geslecht, contact met einddoelgroep vergroot evenals het gevoel van eigenaarschap (Kelly, 2004). Beschrijf in één tot drie zinnen het verband tussen probleem, doelgroep, doel en methode De kracht van KTP is dat er ingehaakt wordt op reeds bestaande Afrikaanse gewoonte waarin vrouwen bijeen komen om te spreken over relaties en genderrollen, om ervaringen te delen en elkaar te adviseren over hoe zij moeten omgaan met hun nieuwe rol als echtgenote of moeder. Seksuele voorlichting en soa-hiv preventie sluit hier naadloos bij aan. Daarnaast zijn de gehanteerde methodieken als discussie, het delen van ervaringen, en verhalen uitermate theoretisch en cultureel geschikt om bewustwording te verhogen en kennis te verbeteren. C. Overdraagbaarheid 15

16 8. Randvoorwaarden voor uitvoering en kwaliteitsbewaking Welke eisen zijn er ten aanzien van opleiding, training, certificering, licenties en/of supervisie van de uitvoerend werkers? Beschrijf deze randvoorwaarden voor de toepassing. Is er voor de overdracht van de interventie een handleiding of protocol? Zijn er eerdere ervaringen waaruit blijkt dat de interventie overdraagbaar is? 8.1 Eisen ten aanzien van opleiding Geïdentificeerde leden uit de gemeenschap zijn door SANL getraind tot facilitators in een tweedaagse training. De kenmerken voor de facilitators zijn beschreven in 3.1. Tijdens de training worden de volgende thema s behandeld: 1. KTP: Wat is een KTP? 2. Health promotion: Hoe houden we het laagdrempelig en leuk? 3. Seksuele gezondheid en intimiteit: Het belang van groepsdiscussie en het leiden van een discussie. 4. Etnische minderheden en relevante sociale thema s. Tijdens de training wordt informatie over soa/hiv en seksuele gezondheid, publicaties en de laatste verschenen cijfers, rapporten en kennis gepresenteerd gelezen, besproken en beargumenteerd. Een syllabus met verschillende artikelen over seksualiteit, gender en stigma en taboe, etnische minderheden in Nederland met hiv (o.a. Simon en Gagnon, 1999; Harding 1986; Bos 2001; Shiripinda en van Eerdewijk, 2008). Deze syllabus moet vooraf aan de training worden bestudeerd en wordt tijdens de training bediscussieerd over hoe dergelijk informatie kan worden verwerkt en besproken tijdens een KTP. De KTP wordt geoefend door het doen van rollenspellen, door middel van simulaties en confrontatie. De nadruk ligt op spreken in het openbaar maar ook worden ervaringen gedeeld. Ook wordt ingegaan op budgettering, organisatie en rapportage van een KTP. 8.2 Eisen ten aanzien van overdracht en implementatie Er is een handleiding voor het organiseren en uitvoeren van een KTP. Daarnaast is er ook een handleiding voor de training van de facilitators op te vragen bij Soa Aids Nederland, Programma Etnische Minderheden. SANL is de initiatiefnemer van de KTPs en hebben deze ook voor een groot deel gefaciliteerd. Hoe wordt de kwaliteit van de interventie beoordeeld en bewaakt? Denk bijvoorbeeld aan registratie van activiteiten en resultaten. Wat zijn de kosten van de uitvoering? Noem zo mogelijk kosten van licentie, materiaal, trainingen, kwaliteitsbewaking, Vermeld het jaartal waarvoor de prijzen gelden. Noem ook de tijdinvestering van betrokken professionals (uitvoering en coördinatie). 8.3 Eisen ten aanzien van kwaliteitsbewaking Per KTP wordt een voor- en nameting uitgevoerd met voornamelijk kennis vragen. Na iedere KTP wordt een rapport geschreven door de facilitator. De activiteiten en het proces worden geregistreerd. Uitkomsten hiervan worden meegenomen en besproken tijdens de training. Facilitators krijgen opfristrainingen waar ervaringen besproken worden. Per KTP kan ongeveer 2 uur aan voorlichting besteed worden. 8.4 Kosten van de interventie KTPs worden georganiseerd door de ceremoniemeester. Alle aanwezigen dragen bij aan de KTP naar eigen draagkracht. Van deze contributie wordt de locatie, muziek, eten en drinken betaald. Soms draagt de partner ook bij aan de kosten voor het feest. De kosten zijn afhankelijk van het aantal gasten, de kosten van de gehuurde locatie, de wensen van de aanstaande bruid en/of moeder e.d. Binnen het KTP project uitgevoerd door SANL tussen 2007 en 2010, heeft SANL ook een (financiële) bijdrage geleverd aan de KTPS. Kosten voor de voorlichtingsactiviteiten zijn: - Facilitator 300 Euro per KTP (SANL) - Rapporteur 100 Euro per KTP (SANL) - GGD medewerker (GGD) - Voorlichtingsmaterialen (condooms, brochures, glijmiddel e.d.) (SANL/GGD) 9. Onderzoek naar de uitvoering van de interventie 16

17 Is er onderzoek gedaan naar de uitvoering van de interventie? Beschrijf doel, type onderzoek (bijvoorbeeld procesevaluatie, behoefteanalyse, nul-meting, haalbaarheidonderzoek, tevredenheidmeting etc.), methode en relevante uitkomsten. Geef aan wat het bereik is, de succes- en faalfactoren en waardering door de doelgroep. Geef ook aan hoe de interventie, indien noodzakelijk, wordt aangepast. Meld indien van toepassing: Er is geen onderzoek gedaan naar de uitvoering van de interventie. Vanaf 2007 is SANL bij 60 KTPs betrokken geweest: 10 in 2007, 15 in 2008, 15 in 2009 en 20 in In 2008 zijn 10 facilitators getraind. Iedere KTP is genotuleerd en gerapporteerd. Uit deze gegevens is naar voren gekomen, dat: - de voorlichting goed werd ontvangen; - de deelnemers de voorlichting educatief vonden; - kennis was verbeterd; - risicoperceptie was verbeterd (bijvoorbeeld dat Nederlanders ook besmet kunnen zijn, en dat zeer gelovigen ook besmet kunnen raken); - een aantal mythes en misconcepties verdwenen; - attitudes ten aanzien van testen op soa en hiv positiever werden; - de deelnemers inzagen dat ze mogelijkheden hadden in Nederland en hulp konden zoeken voor relationele problemen, huiselijk geweld, hulp bij opvoeding en scheidingen; - zij het belang van het bespreken van seksualiteit en veilig vrijen met hun partner realiseerden; - en als laatste zagen zij het nut van seksuele voorlichting aan hun kinderen. In 2008 heeft Robert Munhenga (KIT) na de eerste tien KTPs een evaluatie uitgevoerd met het doel het bereik van de doelgroep te meten en te onderzoeken hoe het bereik verbeterd kon worden. Twintig deelnemers zijn geïnterviewd, zeven mensen voor wie de KTP was georganiseerd en acht facilitators. Hieronder volgt een korte samenvatting van de belangrijkste resultaten. Voor meer informatie kan het rapport worden geraadpleegd (Munhenga 2008). Uit de interviews met de deelnemers wordt geconcludeerd: - Na de KTP gaven de vrouwen aan dat zij graag regelmatig op soa en hiv wilden worden getest, en de KTP gaf hen een duwtje in de rug. - Voor de KTP zei 25% dat zij hun hiv-status bekend zou maken, na de KTP was dit 75%. Zij gaven aan dat dit kwam door de ervaren sociale steun uit de groep. - Meer deelnemers gaven aan dat zij na het bijwonen van een KTP beter in staat waren om seksualiteit en veilig vrijen met hun partner te bespreken. - Alle deelnemers geven aan dat zij nooit losse seksuele partners hebben en geen condoom gebruiken. Ook zeiden alle deelnemers dat als je losse seksuele partners hebt je altijd een condoom moet gebruiken. - Deelnemers zeiden na afloop minder te stigmatiseren en discrimineren. - Men zou het bijwonen van een KTP vrienden en kennissen zeker aanraden. - KTPs dragen bij aan een grotere behoefte aan kennis en informatie. Niet alle vragen konden worden beantwoord tijdens de KTP. - KTPs bieden een mogelijkheid om mensen met dezelfde achtergrond te ontmoeten. Onder elkaar is het makkelijker om over deze zaken te discussieren en ervaringen uit te wisselen. Soms kan een uitdrukking of een ervaring makkelijker in een moedertaal worden uitgedrukt. Talen waarin weleens een uitdrukking of ervaring de revue passeerden waren: Twi, Shona, Ndebele, Nyanja en Swahili. Officieel worden KTPs in het Engels, Nederlands of Frans gehouden. Verder kwam er uit de interviews dat: - veel SSA het huwelijk als belangrijkste bescherming tegen hiv ervaren; - veel SSA leven in Nederland zonder hun echtgenoot of echtgenote, waardoor de kans op kortstondige en buitenechtelijke relaties toeneemt; - vooral mannen zich niet willen laten testen; - angst voor stigma en discriminatie de voornaamste reden is om geen openheid te geven over de hiv-status. Ondanks de waardering voor KTP vonden de geïnterviewden dat de organisatie van KTP verbeterd kon worden. De vraag voor getrainde facilitators was groter dan het aanbod. Aanbeveling is dan ook dat meer facilitators zouden moeten worden getraind om te voldoen aan de vraag. De training kan ook worden verbeterd vooral door meer aandacht te besteden aan kennisoverdracht. Opinie leiders zouden meer 17

18 betrokken moeten worden en KTPs zouden vaker georganiseerd moeten worden. Op basis van dit onderzoek en de ervaringen kan worden geconcludeerd dat (1) de methodiek succesvol lijkt te zijn, maar dat er (2) onvoldoende nazorg is, en (3) de capaciteit ontbreekt om de interventie verder te implementeren. SANL wil de netwerken van de peers versterken, meer facilitators breder opleiden, en intervisie van de facilitators faciliteren. SANL wil in deze meer samenwerking zoeken met GGDen en andere lokale organisaties. GGDen en lokale organisaties zullen de mogelijkheid om seksuele voorlichting te integreren in KTPs onder de aandacht van de SSA doelgroepen in hun omgeving moeten brengen. SANL begint in 2012 met het bestendigen van KTPs. 18

19 Voor u verder gaat Check met behulp van onderstaande lijst of u de vereiste informatie op het werkblad kunt invullen. De vraagnummers corresponderen met de desbetreffende onderdelen van de beschrijving op dit werkblad en met de criteria voor erkenning op Niveau II en III. Op de sites van het Nederlands Jeugdinstituut en van RIVM kunt u een meer uitgebreide lijst van de criteria voor erkenning en een toelichting daarop vinden. Neem bij twijfel contact op met het Nederlands Jeugdinstituut of RIVM (zie voorblad). Criteria voor erkenning op Niveau II-III: waarschijnlijk of bewezen effectief Vraag 10.1 Is de interventie via Nederlandse studies met een matige tot sterke bewijskracht onderzocht en maken deze studies het aannemelijk dat de interventie de gestelde doelen bij de doelgroep daadwerkelijk bereikt? (Voor een overzicht van de bewijskracht van onderzoek, zie de handleiding bij dit werkblad.) Ja X Nee Vraag 11 Is er onderzoek naar buitenlandse versies van de interventies Ja X Nee LET OP Indien vraag 10 met ja beantwoord wordt, vul dan ook Bijlage 1 in: Beschrijving kenmerken en resultaten onderzoek. Indien vraag 10 en 11 met nee beantwoord moeten worden, komt uw interventie niet in aanmerking voor een beoordeling op niveau II of III. Vul in dat geval paragraaf 10.1 en 11 op de gevraagde manier in en ga verder met paragraaf 12 onder Overige informatie. Vergeet niet het logboek in te vullen aan het einde van dit werkblad.beschrijving voor erkenning op niveau II- III: waarschijnlijk of bewezen effectief D. Effectiviteit 10. Nederlandse effectstudies Wat zijn de kenmerken en uitkomsten van onderzoek naar het effect van de interventie in Nederland? Noem per studie auteur(s) en publicatiejaar, onderzochte (primaire) doelen van de interventie, onderzoeksgroep, onderzoeksdesign en resultaten. Vermeld effectgroottes d of ES, of de gegevens om deze te berekenen (zie de handleiding bij dit werkblad) Studies naar de effectiviteit van de interventie in Nederland Er is geen Nederlands onderzoek naar de effectiviteit van de interventie. Beschrijf ook de kenmerken en resultaten van reviews en 19

20 meta-analyses over de effectiviteit van de interventie in Nederland. Meld indien van toepassing: Er is geen Nederlands onderzoek naar de effectiviteit van de interventie. Vat elke studie in telegramstijl samen Samenvatting Nederlandse effectstudies Er is geen Nederlands onderzoek naar de effectiviteit van de interventie. Kies bij Bewijskracht voor: 1 zeer zwak; 2 zwak; 3 matig; 4 redelijk; 5 vrij sterk; 6 sterk; 7 zeer sterk. Kies bij Effectiviteit voor: 1 positieve resultaten 2 effectiviteit niet vastgesteld; 3 negatieve resultaten; 4. positieve en negatieve resultaten; of 5 effectiviteit onduidelijk of onbekend. (Zie de handleiding bij dit werkblad.) 11. Buitenlandse effectstudies Wat zijn de kenmerken en uitkomsten van effectstudies, reviews of metaanalyses naar de effectiviteit van buitenlandse versies van de interventie? Er zijn geen buitenlandse effectstudies van deze interventie bij de auteurs bekend. Noem per studie auteur(s) en publicatiejaar, onderzochte doelen van de interventie, methode en resultaten. Vermeld effectgroottes d of ES, of de gegevens om deze te berekenen (zie de handleiding bij dit werkblad). Gebruik per onderzoek niet meer dan 150 woorden. Meld indien van toepassing: Er zijn geen studies die de effectiviteit van buitenlandse versies van de interventie aantonen. 20