Verslag Expertmeeting Harmonisatie

Transcriptie

1 Verslag Expertmeeting Harmonisatie 5 juli 2007 Nederlands Jeugdinstituut / NJi Utrecht, september 2007 Auteurs Carolien Gelauff-Hanzon c.gelauff-hanzon@nji.nl Liesbeth Schreuder l.schreuder@nji.nl Nederlands Jeugsinstituut / NJi Catharijnesingel 47 Postbus DE Utrecht Telefoon (030) Fax (030) Website Infolijn (030) , infojeugd@nji.nl

2 Inleiding Op 5 juli 2007 heeft een expertmeeting plaatsgevonden over de plannen van het kabinet om kinderopvang, peuterspeelzalen en voor- en vroegschoolse educatie te harmoniseren. De expertmeeting werd georganiseerd door het Nederlands Jeugdinstituut / NJi in samenwerking met de Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling van Amsterdam. Dick Jansen, voorzitter van de stedelijke stuurgroep VVE trad als gastheer op in het stadsdeel Westerpark. De genodigden waren vertegenwoordigers van kinderopvang, peuterspeelzalen, VVE, onderwijs, ministeries, gemeenten, branches, wetenschap en ondersteunende instellingen (deelnemerslijst zie bijlage). Het doel van de bijeenkomst was om kansen en knelpunten van de kabinetsplannen te benoemen en aanbevelingen te formuleren voor het landelijke beleid. Het verslag met de aanbevelingen wordt onder de aandacht gebracht van de staatssecretaris van het primair onderwijs, mevrouw Dijksma, de minister van Jeugd en Gezin, de heer Rouvoet, en de Tweede Kamercommissies van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en die van Jeugd en Gezin. Regeringsplannen voor harmonisatie In het regeerakkoord staat: Samen leven begint met samen spelen. De regelgeving ten aanzien van kinderopvang, peuterspeelzalen en voor- en vroegschoolse educatie, waaronder de financiële tegemoetkoming aan ouders, wordt geharmoniseerd. Belangrijkste oogmerken zijn het tegengaan van segregatie in de kinderopvang/peuterspeelzalen, het verhogen van de kwaliteit en het verbeteren van de aansluiting op het eerste jaar van de basisschool. Scholen behouden de mogelijkheid een 0-groep aan te bieden. Op deze manier ontstaat een sluitend systeem van voorzieningen waarbinnen taalachterstanden bij kinderen vroegtijdig kunnen worden onderkend en aangepakt. In het beleidsprogramma Kabinet Balkenende IV staat actiepunt 39: Het realiseren van een sluitend systeem voor kinderopvang voor 0-4 jarigen: Toelichting Er moet een betere afstemming komen tussen de nu bestaande voorzieningen van kinderopvang, peuterspeelzalen en voorschoolse educatie. Om dit te bereiken zijn de volgende maatregelen in voorbereiding: De kinderdagverblijven en peuterspeelzalen harmoniseren. Natuurlijk blijft er wel ruimte voor diversiteit; Kinderen bij wie op driejarige leeftijd een taalachterstand wordt vastgesteld, kunnen in deze voorzieningen deelnemen aan VVE-programma s. Het kabinet wil alle kinderen die tot de doelgroep behoren bereiken, te beginnen in de probleemwijken in de vier grote steden. Op dit moment wordt 50% van de doelgroep bereikt met voorschoolse educatie en 70% van de doelgroep met vroegschoolse educatie. O=

3 Dialoog In gesprekken met verschillende betrokkenen heeft het kabinet een groeiende behoefte geconstateerd aan betaalbare en kwalitatief goede voorzieningen waar kinderen niet alleen worden opgevangen, maar waar ook hun ontwikkeling wordt gestimuleerd. Op dit moment worden deze diensten gescheiden aangeboden in kinderdagverblijven en peuterspeelzalen. Daar moet verandering in komen. Ouders willen hun kinderen met een gerust hart toevertrouwen aan deze voorzieningen. Stimulering van taalontwikkeling is hierbij van groot belang. Vooral voor kinderen die thuis (nog) onvoldoende Nederlands aangeboden krijgen. Hoe eerder daarmee wordt begonnen, hoe beter het is. Het draagt bij aan een betere ontwikkeling op school en uiteindelijk een betere arbeidsmarktpositie. Investeren in voor- en vroegschoolse educatie is noodzakelijk om onderwijsachterstanden te voorkomen en te bestrijden. Centrale vragen in de discussie De plannen van het kabinet zijn ingrijpend en roepen vragen op. Centrale vragen voor deze expertmeeting zijn: 1. Welke veranderingen brengen de plannen met zich mee voor kinderopvangondernemingen en peuterspeelzalen? Hoe zou een nieuw kindercentrum en de samenwerking tussen kinderopvang en peuterspeelzalen er uit moeten zien? 2. Wat betekenen deze plannen voor het lokale jeugdbeleid en de samenwerking tussen de verschillende voorzieningen binnen gemeenten? 3. Wat zijn de consequenties en mogelijkheden van de nieuwe wet voor het VVE-beleid? 4. Hoe kan harmonisatie effectief worden ingezet om segregatie, het gescheiden opgroeien van kinderen, tegen te gaan? Opzet van de expertmeeting De bijeenkomst begint met een woord van welkom van Kees Bakker, Voorzitter van de Raad van Bestuur van het NJi en voorzitter van deze bijeenkomst. Hij licht het programma van de middag toe. Het eerste onderdeel bestaat uit drie inleidingen die de plannen elk vanuit een andere invalshoek belichten. Vervolgens worden de aanwezigen uitgenodigd zich over drie groepen te verdelen om de bovenstaande vragen te behandelen. In elke groep is een inventarisatie gemaakt van en een discussie gevoerd over de kansen en bedreigingen die men voorziet. De belangrijkste punten zijn vervolgens verzameld en als aanbevelingen geformuleerd. Korte weergave van de drie inleidingen 1. Inleiding van Dick Jansen over harmonisatie en VVE Dick Jansen is voorzitter van de stedelijke stuurgroep Voorschool in Amsterdam, tevens wethouder welzijn en onderwijs in stadsdeel Westerpark. Hij bekijkt de harmonisatieplannen vanuit de invalshoek voor- en vroegschoolse educatie. Hij is geen voorstander van de keuze van het kabinet om te komen tot brede kindercentra 0-4 jaar, los van de scholen, waar de huidige peuterspeelzalen en dus ook de voorschoolpeuterspeelzalen in opgaan. De reden voor de landelijke politiek om hiertoe over te gaan, is volgens Jansen de segregatie van witte kinderen van tweeverdieners in de kinderopvang en P=

4 zwarte kinderen van laagopgeleide ouders in de VVE-peuterspeelzalen. De segregatie in de samenleving wordt zo maximaal zichtbaar. De remedie vanuit de landelijke politiek is simpel: voeg die twee samen en het leed is geleden. We krijgen dan integrale kindercentra. Ouders die niet (beide) werken krijgen ook een tegemoetkoming in de kosten, vooral in de hoop daarmee laagopgeleide ouders te verleiden hun kind naar het kindercentrum te laten gaan, waar VVE wordt aangeboden. Jansen beargumenteert waarom dit idee voor het VVE-beleid in Amsterdam niet werkt. Inmiddels biedt de helft van de Amsterdamse stadsdelen VVE gratis aan. De ouderbijdrage is geschrapt. Als ouders in de nieuwe opzet weer moeten gaan betalen, leidt dit tot forse vraaguitval. Of de integratie van de voorzieningen de segregatie zal tegengaan betwijfelt Dick Jansen ten zeerste. Het onderwijs is ook voor iedereen, de integraliteit is formeel gegarandeerd, maar dat neemt niet weg dat er sprake is van forse segregatie in het primair onderwijs. Dick Jansen pleit voor een leerrecht voor alle kinderen vanaf 2,5 jaar. Andere landen, zoals Frankrijk gaan ons daarin al jaren voor. De school is dan de grote regelaar: de school bepaalt het dagritme van de kinderen en de gezinnen. Alle andere voorzieningen moeten aan de school gekoppeld worden. Hou de voorschool op de school, breidt het onderwijs vanaf 2,5 jaar uit, maak dat vier dagdelen per week gratis. De huidige kinderopvang blijft bestaan voor kinderen van 0 tot en met 2,5 jaar. 2. Interview over het wetsvoorstel met Elke Jacobs, inhoudelijk medewerker van Mariëtte Hamer, kamerlid van de PvdA Elke Jacobs vervangt Mariëtte Hamer die helaas niet aanwezig kan zijn. Zij is nauw betrokken geweest bij de opstelling van de initiatiefwet en heeft mede alle besprekingen met het werkveld en deskundigen hierover gevoerd. Zij hoopt dat het oorspronkelijke wetsvoorstel door staatsecretaris Dijksma wordt overgenomen in het kader van de harmonisatie. Zo niet, dan verwacht zij dat Mariëtte Hamer haar initiatiefwet alsnog in de Tweede Kamer zal agenderen. Elke Jacobs geeft aan dat de harmonisatie een stelselwijziging voor peuterspeelzalen zal betekenen. Van een gesubsidieerde voorziening worden zij een onderneming die geheel wordt gefinancierd uit de ouderbijdragen. Hiervoor is gekozen om kinderdagverblijven, die deze omslag enkele jaren geleden gemaakt hebben niet opnieuw met een stelselwijziging op te zadelen. Het grote voordeel van het wetsvoorstel is dat alle kindercentra gelijkelijk toegankelijk worden voor alle kinderen. Iedere ouder heeft gelijke rechten op een basispakket aan kinderopvang, of zij de opvang nu nodig hebben voor hun werk of omdat zij het goed vinden voor hun kind om enkele dagdelen per week naar een kindercentrum te gaan. Kinderen van werkende en niet werkende ouders gaan samen naar de nieuwe kinderopvang, in plaats van naar gescheiden voorzieningen. 3. Inleiding van Marie-Louise van Mourik over harmonisatie en de kinderopvang Marie-Louise van Mourik is directeur van de Stichting Kinderopvang Alphen aan den Rijn, waar wekelijks 3000 kinderen worden opgevangen in kinderdagverblijven, buitenschoolse opvang en gastouderopvang. Binnenkort zijn ook (VVE)peuterspeelzalen onderdeel van de stichting. Kinderdagverblijven en peuterspeelzalen moeten streven naar kindercentra als pedagogische basisvoorzieningen met een gedifferentieerd kindgericht aanbod. Zo kunnen wij werken aan verbetering van de zorg en opvoeding in verschillende programma s voor de kinderen. Zo n kindercentrum moet niet focussen op taalontwikkeling, maar op brede sociaal-emotionele en Q=

5 cognitieve ontwikkeling van jonge kinderen. Het zijn geen onderwijsinstituten maar kindercentra waar kinderen zich spelenderwijs ontwikkelen. Die pedagogische basisvoorzieningen hebben evenals onderwijs een breed gedragen definiëring nodig van hun opdracht. Samen met een groep directeuren in het land zijn we hiermee bezig. Bij een school heeft iedereen een beeld, dat moet ook het geval worden bij de kindercentra voor 0 tot 4- jarigen. We kunnen hierbij aansluiten bij de vier opvoedingsdoelen van Riksen Walraven uit de Wet Kinderopvang. We werken samen met het Landelijk Pedagogenplatform Kinderopvang dat een curriculum ontwikkelt. Er is één belangrijk aandachtspunt en dan spreek ik uit praktijkervaring: de harmonisatie kan de nieuwe kindercentra op afstand van het gemeentelijk jeugdbeleid zetten. Gemeenten nemen afstand als ze geen subsidierelatie hebben. De overheid zou deelname van de nieuwe kindercentra in het gemeentelijk jeugdbeleid verplicht moeten stellen. Kansen en bedreigingen De discussies in de drie werkgroepen leveren drie lijsten van kansen en bedreigingen op die voor een groot deel overlappen. Wij geven daarom een geïntegreerd overzicht. Kansen Aandacht voor ontwikkeling van kinderen Eén landelijk kader qua regelgeving Duidelijkheid en efficiëntie Minder segregatie en betere toegang tot VVE Deelname aan zorgstructuur Sterke kanten gecombineerd Samenwerking met de basisschool Steun in de rug voor peuterspeelzalen Aandacht voor ontwikkeling van kinderen Als belangrijkste kans wordt gezien dat er nu meer aandacht komt voor de ontwikkeling van jonge kinderen. De harmonisatie maakt het mogelijk het kind en zijn ontwikkelingsbehoeften in het kindercentrum centraal te stellen. Dit is een stimulans om pedagogisch-didactische methoden op elkaar af te stemmen en te verbeteren. Een pleidooi voor een landelijk pedagogisch-didactisch kader of (raam)curriculum voor 0 tot 4-jarigen wordt breed onderschreven door de deelnemers. Eén landelijk kader qua regelgeving De basiskwaliteit van de nieuwe voorziening wordt op landelijk niveau gewaarborgd in de regelgeving. Het is gunstig dat het kabinet een groot bedrag beschikbaar stelt voor de harmonisatie. Dat bedrag kan worden ingezet om de samenwerking en integratie tot een nieuwe voorziening te stimuleren. De harmonisatie kan een stimulans betekenen voor de ontwikkeling van kindercentra op het platteland, waar voor twee aparte voorzieningen vaak onvoldoende emplooi is. R=

6 Duidelijkheid en efficiëntie Eén soort voorziening voor alle kinderen is helder voor ouders. Het bereik van de doelgroep zou kunnen toenemen omdat de voorziening bekender wordt voor ouders. Ook leidt harmonisatie tot vereenvoudiging op het terrein van arbeidsvoorwaarden en inspectie. Minder segregatie en betere toegang tot VVE De harmonisatie leidt ertoe dat kinderen gelijke ontwikkelingskansen krijgen. De huidige regelgeving stimuleert dat kinderen met achterstanden vooral op peuterspeelzalen terecht komen en kinderen van werkende ouders in kinderdagverblijven. Na harmonisatie is er sprake van één soort voorziening. VVE wordt toegankelijk voor alle kinderen die het nodig hebben. Bovendien kunnen kinderen jonger dan twee jaar al terecht in de kindercentra, waardoor je ontwikkelingsachterstanden eerder kunt voorkomen of aanpakken. Deelname aan zorgstructuur Na het opheffen van de versnippering van voorzieningen, is de kans groter dat het nieuwe kindercentrum makkelijker een zorgstructuur om zich heen kan organiseren zoals de Zorgadviesteams in het onderwijs. Het nieuwe kindercentrum kan deelnemen aan het nieuwe Centrum voor Jeugd en Gezin. Vroegtijdige signalering van risico s en problemen kan beter uitgevoerd worden. Sterke kanten gecombineerd Harmonisatie biedt de kans de sterke kanten van peuterspeelzaalwerk, waaronder ontwikkelingsstimulering en die van de kinderopvang, waaronder de opvang op maat, samen te brengen. Samenwerking met de basisschool De harmonisatie kan een impuls zijn voor bredeschoolontwikkeling. Een voordeel is dat het nieuwe kindercentrum een duidelijke partner is voor de basisschool. In peuterspeelzalen is samenwerking, overdracht en het ontwikkelen van een doorgaande lijn met de basisschool al meer gebruikelijk dan in kinderdagverblijven. Sommigen pleiten voor het vestigen van centra voor 0-12 jaar, zodat de doorgaande ontwikkelingslijn voor 0-12-jarigen beter gewaarborgd wordt. Anderen vinden een aparte sector voor 0-4 jaar (of 0-6 jaar) een betere invalshoek, omdat de nadruk bij jonge kinderen anders te veel op formeel leren kan komen te liggen. Steun in de rug voor peuterspeelzalen Veel peuterspeelzalen worden in hun bestaan bedreigd vanwege vermindering van gemeentelijke subsidies. Een voordeel van de harmonisatie voor de peuterspeelzalen is dat zij in de nieuwe situatie een landelijk wettelijk kader hebben, wat de kwaliteit en de toegankelijkheid van de peuterspeelzalen ten goede komt. De peuterspeelzaal zal voor ouders goedkoper worden, vanwege het basisaanbod van 16 uur per week dat voor alle ouders geldt. S=

7 Bedreigingen Prijsverhoging Nieuwe drempels voor laagopgeleiden Minder invloed van gemeenten Minder betrokkenheid bij gemeentelijk jeugdbeleid Verschillende systemen voor onderwijs (publiek) en kindercentra (privaat) Ouderparticipatie onder druk Weerstanden werken vertraging in de hand Alles over één kam geschoren Prijsverhoging De kinderopvang krijgt naast de opvangfunctie een pedagogisch-didactische taak. Dit betekent dat leidsters bijgeschoold en de opleidingen aangepast moeten worden. Sommigen voorzien dat meer HBO-personeel nodig zal zijn. Hogere opleidingen betekenen hogere salarissen en dus hogere uurprijzen. Nieuwe drempels voor laagopgeleiden Het toeslagensysteem maakt de voorziening ontoegankelijk voor laagopgeleiden. Als peuterspeelzalen en voorscholen private ondernemingen worden, moeten ouders in eerste instantie de rekening betalen en vervolgens een toeslag aanvragen bij de belastingdienst. Dit geeft veel administratieve rompslomp voor ouders en wellicht angst dat zij onvoldoende geld zullen terugkrijgen. De ervaring met dezelfde omslag die de kinderopvang heeft doorgemaakt, leert dat ouders hierdoor afhaken. De grote steden, zoals Amsterdam hebben in de achterliggende tijd veel geïnvesteerd om doelgroepkinderen te werven. In Amsterdam is deelname aan VVE in een aantal stadsdelen gratis, omdat de financiële drempel te hoog was voor veel ouders. Men vindt in de grote steden dat de invoering van dit toeslagensysteem alle inspanningen tot dusver te niet doet. Minder invloed van gemeenten op VVE-beleid Hoe gaat de gemeente de nieuwe kindercentra verleiden om te investeren in VVE en doelgroepkinderen te werven? De VVE-subsidie werd voorheen door gemeenten toegewezen aan basisscholen en peuterspeelzalen die samenwerkten in een VVE-traject. Sinds 2006 ontvangen de schoolbesturen rechtstreeks van het rijk hun VVE-middelen als onderdeel van een lumpsumbedrag. De gemeenten hebben nog wel zeggenschap over de VVE-subsidie voor peuterspeelzalen (en kinderopvang). Deze tweedeling ( de knip genoemd) wordt als nadelig ervaren voor de uitvoering van een doorlopend VVE-traject. Schoolbesturen draaien VVE-uitvoering soms terug, omdat zij andere zaken prioriteit geven. Gemeenten hebben minder mogelijkheden voor hun regierol. Als peuterspeelzalen nu door de harmonisatie private ondernemingen worden, wordt de greep van de gemeente op het VVE-beleid verder verzwakt. T=

8 Minder betrokkenheid bij het gemeentelijke jeugdbeleid Gemeenten zullen minder vanzelfsprekend sturing hebben op private kindercentra. Peuterspeelzalen konden vrij eenvoudig aangestuurd worden om een rol te spelen in het lokale beleid, zoals zorgen voor ouderbetrokkenheid, problemen en risico s signaleren, meedoen in een buurtnetwerk, kortom een plek hebben in de jeugdketen. Als de peuterspeelzalen private ondernemingen worden, moeten gemeenten andere middelen dan voorheen krijgen om de kindercentra te laten participeren in de jeugdketen. Bij de omslag van kinderdagverblijven tot private ondernemingen is ook gebleken dat zij zich terugtrokken uit gemeentelijke overleggen over jeugdbeleid of dat zij door gemeenten niet meer betrokken werden bij dit overleg. Verschillende systemen basisschool (publiek) en kindercentrum (privaat) De samenwerking tussen de voorschoolse voorziening en de basisschool is voor de effectiviteit van VVE van cruciaal belang. Men werkt met hetzelfde educatieve programma, werkt idealiter met eenzelfde pedagogisch concept, zorgt voor een goede overdracht van kinderen naar de basisschool, volgt gezamenlijk trainingen, gebruikt dezelfde observatie- en registratiesystemen en dergelijke. Effecten van VVE zijn alleen te behalen als voldaan wordt aan een set van voorwaarden, waaronder de continuïteit van het aanbod voor 2,5 tot 6 jarigen. Als de nieuwe kindercentra private ondernemingen worden wordt de afstand tot de basisschool wellicht groter. Dit kan leiden tot een verzwakking en verwatering van VVE. Het onderwijs speelt in de harmonisatieplannen geen belangrijke rol en zou een terugtrekkende beweging kunnen maken. Vanuit de grote steden wordt een pleidooi gehouden om de VVE te koppelen aan het onderwijs. Zij zouden graag zien dat kinderen vanaf 2,5 jaar naar (voor)school kunnen. De kinderopvang moet dan daarvoor (voor kinderen van 0 tot 2,5 jaar) en eromheen (van 2,5 tot 12 jaar) georganiseerd worden. Ouderparticipatie onder druk Een belangrijke voorwaarde voor succesvol VVE-beleid is de betrokkenheid van ouders. Peuterspeelzalen zijn van oudsher sterk in ouderparticipatie. Gaan de nieuwe kindercentra dit in de particuliere sector behouden of opbouwen, vooral ook wanneer zij VVE-programma s uitvoeren? Of worden ouders consumenten? Weerstanden werken vertraging in de hand Sommigen vrezen dat de ingrijpende veranderingen kwaliteitsverbetering en invoering van VVE in de kinderopvang zal vertragen. Bij kinderdagverblijven is soms weerstand tegen educatie en vaste programma s voor jonge kinderen. Werkwijzen moeten op elkaar worden afgestemd. Er bestaan grote verschillen in beeldvorming over peuterspeelzalen en kinderopvang. Worden de wijzigingen straks door ouders als een verlies ervaren, bijvoorbeeld: geen peuterspeelzaal meer die zich alleen op spel en ontwikkeling richt? Geen kinderdagverblijf meer dat de opvangwens van de ouders als richtsnoer heeft? Gaan de voordelen voldoende opwegen tegen de nadelen? U=

9 Alles over één kam geschoren De verschillen in de situatie van kinderopvang, peuterspeelzaalwerk en VVE zijn tussen grote steden, middelgrote, kleine en platteland erg groot. Wijzigingen die goed zijn voor het platteland kunnen nadelig zijn voor de grote steden. Een te strakke landelijke wet- en regelgeving kan in dit opzicht voor de een of voor de ander grote nadelen opleveren. Aanbevelingen 1. Sturingsmiddelen voor gemeenten garanderen Gemeenten moeten in de nieuwe situatie over voldoende middelen en gereedschap beschikken om kindercentra te laten samenwerken en te laten participeren in het lokaal jeugd-, onderwijs- en VVE-beleid. Sommigen vinden dat de gemeente niet zozeer moet sturen, maar een toezichtfunctie moet hebben (er op toezien dat er wordt samengewerkt en geparticipeerd). De nieuwe kindercentra moeten worden opgenomen in de lokale en educatieve agenda. 2. Regiefunctie voor gemeente bij VVE Er moet samenwerking tussen het kindercentrum en de basisschool tot stand komen. De gemeente is de aangewezen partij om hierover de regie te voeren. Ditzelfde geldt voor de beslissing of er VVE-programma s worden uitgevoerd. Dit mag niet alleen aan de vrije markt worden overgelaten. Definiëring van deze regierol is nodig. 3. Bijkomende taken van kindercentra expliciteren Een kindercentrum moet problemen en risico s bij kinderen kunnen signaleren en kunnen doorverwijzen. Ouderbetrokkenheid is een noodzaak bij VVE. Het nieuwe kindercentrum moet signalering, doorverwijzing en het bevorderen van ouderparticipatie expliciet tot zijn taak krijgen. Het kindercentrum werkt daarbij samen met het Centrum voor Jeugd en Gezin. 4. Behoud van peuterspeelzaalwerk vergt snel handelen Een gelijke financieringssystematiek voor kinderopvang en peuterspeelzaalwerk zorgt ervoor dat het peuterspeelzaalwerk behouden kan blijven. Aangezien de subsidie voor dit werk in veel gemeenten afneemt, is de nieuwe regeling een uitkomst voor het behoud van peuterspeelzalen en expertise die Nederland op dit terrein heeft opgebouwd. Haast is hierbij wel geboden. 5. Vorming geïntegreerde kindercentra stimuleren Een stimuleringssubsidie voor samenwerkende kinderdagverblijven en peuterspeelzalen zal het proces versnellen en stroomlijnen. 6. Eenvoudig ouderbijdragensysteem Ervaring met kinderdagverblijven leert dat het ouderbijdragensysteem heel eenvoudig moet zijn, om te voorkomen dat laagopgeleiden afhaken. V=

10 7. Landelijk inhoudelijk kader 0-4 jaar Voor de pedagogisch-didactische inhoud van het nieuwe kindercentrum dient een landelijk kader of (raam)curriculum opgesteld te worden. Dit kan in tweede instantie worden afgestemd met het basisonderwijs. Hierbij kan bijvoorbeeld worden aangesloten bij de werkzaamheden die het Landelijk Pedagogenplatform Kinderopvang al verricht. 8. Ruimte geven voor lokaal beleid Houd in de wet- en regelgeving rekening met verschillen tussen grote, middelgrote, kleine steden en het platteland. Lokale invulling onder regie van gemeenten moet mogelijk zijn. 9. Realistische doelen stellen Doelen moeten in verhouding zijn met de financiën die daar tegenover staan. Als de ontwikkeling van het kind centraal moet staan en VVE voor ieder kind die dat nodig heeft, toegankelijk moet zijn, dan vraagt dit om hoger opgeleid personeel en dus een hogere kostprijs per kindplaats. 10. Kwaliteit VVE behouden Besteed extra aandacht aan de implementatie van die aspecten van VVE waarvan uit onderzoek bekend is dat zij tot goede resultaten leiden: vier dagdelen, dubbele bezetting, goed opgeleide en goed Nederlands sprekende leidsters, training van leidsters, certificering, nauwe samenwerking voorschoolse voorziening en basisschool, alleen werken met effectieve programma s. 11. Evalueren Er moet onderzoek gedaan worden naar de vraag of de maatregelen segregatie verminderen en VVE toegankelijker maken, kortom of de doelen van de harmonisatie worden bereikt. NM=

11 Bijlage 1. Achtergrondinformatie Welke aanspraken worden gemaakt op kinderdagverblijven, peuterspeelzalen en voorscholen? Vanuit verschillende invalshoeken worden aanspraken gedaan op voorzieningen die een aanbod hebben voor kinderen in de leeftijdsperiode van 0 tot 4 à 6 jaar. Deze aanspraken spelen op verschillende momenten in de discussies een rol. Wij hebben getracht aan te geven hoe over het algemeen door de kinderopvang en peuterspeelzalen aan deze aanspraken wordt voldaan. Maar er is momenteel veel in beweging in deze voorzieningen en er is weinig recent onderzoek beschikbaar. Toch is het voor de discussie belangrijk om de verschillende aanspraken en verwachtingen in ogenschouw te nemen. a. Opvang: Ouders die werken, studeren, vrijwilligerswerk of mantelzorg doen, hebben behoefte aan opvang van hun kinderen (0-12 jaar) tijdens de uren dat zij zelf niet hen kunnen zorgen. Ook maatschappelijk is het van belang om te investeren in kinderopvang, zodat ouders arbeid en zorg kunnen combineren. Kinderdagverblijven, gastouderopvang en buitenschoolse opvang voldoen aan de behoefte aan opvang. De Wet Kinderopvang biedt het kader. Sinds er meer geld is vrijgekomen voor kinderopvang, is de voorziening toegankelijker geworden vooral voor werkende ouders met een laag inkomen. Door koppeling aan de basisschool wordt ook de buitenschoolse opvang toegankelijker (want dichtbij en bekend) voor ouders. Werkende ouders kunnen een toeslag krijgen via de belastingdienst, naar rato van het gezinsinkomen. Door personeelstekort dreigt er een tekort aan opvang te ontstaan. De peuterspeelzaal of de voorschool is geen opvangvoorziening, al wordt hij soms wel zo gebruikt (in combinatie met oppas of gastouder). De meeste kinderen gaan twee tot vier dagdelen gedurende tweeëneenhalf uur. In een peuterspeelzaal of voorschool zijn geen zorgvoorzieningen (slaapmogelijkheid, lunchmogelijkheid). b. Samenspelen. Ouders willen graag dat kinderen van 2 tot 4 jaar met andere kinderen kunnen spelen. Deze spelmogelijkheden zijn niet gemakkelijk privé te organiseren wegens kleine gezinnen, weinig ruimte binnen en buiten, verkeersdrukte en andere bezigheden van ouders. Peuterspeelzalen zijn ooit opgericht omdat ouders in grote steden vonden dat hun kinderen onvoldoende (samen)speelmogelijkheden hadden in eigen omgeving. Het is een bekende en wijdverbreide voorziening, waar gemiddeld door de jaren heen ongeveer 60 tot 70% van de peuters gebruik van maken. c. Voor- en vroegschoolse educatie. Voor kinderen is het van belang dat zij zonder achterstand (op welk terrein dan ook) op hun zesde jaar aan groep 3 van het basisonderwijs beginnen. Er zijn een aantal groepen kinderen die een risico lopen op onderwijsachterstand omdat hun ouders laag zijn opgeleid en/of de Nederlandse taal niet spreken en of kampen met NN=

12 psychosociale problematiek. Deze ouders hebben hulp van de voorschoolse voorzieningen nodig voor de ontwikkeling van hun kinderen. Alle ouders willen graag hun driejarige peuter in sociaal emotioneel opzicht voorbereiden op groep 1 van de basisschool. Sinds de jaren negentig en verhevigd vanaf het jaar 2000 voert de overheid een VVE-beleid, waarbij gemeenten geld kregen om VVE-programma s uit te voeren in peuterspeelzalen/voorscholen en het basisonderwijs. Het gaat om educatieve programma s voor kinderen van 2,5 tot 6 jaar. Ze beginnen in de peuterspeelzaal/voorschool en lopen door tot en met groep 2 van de basisschool en hebben tot doel de onderwijskansen te verbeteren van kinderen van laagopgeleide ouders. De peuterspeelzaal/voorschool en de basisschool zijn vanaf het begin de belangrijkste voorzieningen voor dit beleid geweest. De laatste tijd beginnen ook steeds meer kinderdagverblijven aan VVE. De organisatie ervan is hier moeilijker omdat de groepsindeling vaak verticaal is (0-4 jaar) en ook omdat kinderdagverblijven minder vaste banden hebben met één basisschool. d. Doorlopende ontwikkelingslijn. Voor alle kinderen is het gunstig als er een goede aansluiting is tussen de voorschoolse voorziening en de basisschool, qua activiteitenopbouw, didactische aanpak en pedagogische aanpak. Datgene wat voorschools is opgebouwd, moet zich moeiteloos kunnen doorontwikkelen in de volgende fase. Voorscholen zijn bijna altijd in de basisschool gehuisvest en daarom werken zij het meest vanzelfsprekend aan een doorlopende ontwikkelingslijn, samen met de basisschool. Qua activiteiten sluiten zij ook aan op de kleutergroepen De leidsters van de voorschool zijn opgenomen in het leerkrachtenteam. Dit geldt voor peuterspeelzalen al in wat mindere mate, zeker bij aparte huisvesting. Kinderdagverblijven werken zelden actief aan een doorlopende ontwikkelingslijn met de basisschool. Zij geven soms wel een portfolio mee aan het kind. e. Opvoeding en gezondheid: Er is een maatschappelijk belang dat jonge kinderen een goede opvoeding krijgen en zich gezond ontwikkelen. Ten aanzien van de opvoeding gaat het in dit tijdsgewricht vooral om democratisch opvoeden, normen en waarden. Ten aanzien van de gezondheid staat vooral het overgewicht in de belangstelling. Dit is de primaire verantwoordelijkheid van ouders, maar sommige ouders hebben ondersteuning nodig. Kinderdagverblijven, peuterspeelzalen, voorscholen en basisscholen nemen her en der initiatieven om gezondheid te bevorderen. Bijvoorbeeld meer bewegen, meer sport, meer aandacht voor gezonde voeding. Opvoedingsondersteuning is een aandachtspunt in kindercentra en basisscholen die in risicowijken liggen. Zij organiseren bijvoorbeeld cursussen of werken samen met jeugdgezondheidszorg, opstapprojecten e.a. Op deze aanspraak is geen verschil te constateren tussen de inzet van de verschillende voorzieningen. f. Vroegtijdige signalering. Er is een maatschappelijk belang om risico s op lichamelijke, psychische en sociale problemen van kinderen en gezinnen vroegtijdig te onderkennen, zodat in een vroeg stadium hulp kan worden geboden en zaken niet escaleren. Alle kindercentra kunnen hierin een belangrijke rol vervullen. Het is voor signalering en doorverwijzing/hulpverlening bevorderlijk als kindercentra weten bij wie ze signalen (onder andere van kindermishandeling) kunnen melden. Samenwerking in de (toekomstige) Centra voor jeugd en Gezin en Zorgadviesteams (ZAT) is van groot belang om deze functie goed uit te oefenen. Peuterspeelzalen en basisscholen lijken veel vaker dan kinderdagverblijven in dergelijke circuits te participeren, die vaak door de gemeente geregisseerd of geïnitieerd worden. Peuterspeelzalen worden hierop aangesproken door de gemeente, met het NO=

13 gemeentelijke subsidiebeleid in de hand. De gemeente kan in de subsidievoorwaarden hierover eisen opnemen. Kinderdagverblijven hebben geen subsidierelatie en willen vaak geen uren besteden aan deze taak van algemeen publiek belang. Of de gemeente vergeet hen ook vaak uit te nodigen voor dergelijke overlegcircuits. g. Ouderbetrokkenheid. Vanwege hun primaire verantwoordelijkheid voor hun kinderen, dienen alle ouders bij de ontwikkeling van hun kind in de voorziening betrokken te zijn. De voorziening heeft haar specifieke onderwijs of educatieve doelstelling en om dit beter te kunnen uitoefenen is betrokkenheid van de ouder belangrijk. Daarom werken de voorzieningen samen met de ouders of ze ondersteunen de ouders. Laagopgeleide of onmachtige ouders kunnen door deze ondersteuning hun kind thuis beter begeleiden. Vaak is ouderbetrokkenheid deel van het lokaal jeugd- of onderwijsachterstandenbeleid. In veel peuterspeelzalen worden moeders uitgenodigd, krijgen ze informatie of volgen een cursus of ouderprogramma. Ouders helpen vaak mee in de groep, praten bij het binnenkomen met leidsters, volgen een ouderprogramma in of nabij een peuterspeelzaal. Kinderopvang kent wel de haal- en brengcontacten voor overdracht van informatie over het kind. De betrokkenheid is daar meer via de officiële kanalen geregeld via oudercommissies en ouderraden, waarin ouders inspraak hebben in het pedagogisch beleid. In de basisschool is ook veel aandacht voor ouderbetrokkenheid zowel informeel via hulpouders als formeel via vertegenwoordiging. h. Samen opgroeien. Kinderen met verschillende achtergronden en kenmerken (sociaaleconomisch, etnisch, sekse, handicaps, religieuze achtergrond) moeten de gelegenheid hebben om samen op te groeien. Zo kunnen ze van elkaar leren, zich aan elkaar optrekken en staan zij nu en later niet als vreemden tegenover elkaar. Segregatie heeft te maken met de wijken waarin de kindercentra staan, maar dat is niet de enig bepalende factor. Momenteel is het zo dat tweeverdieners zijn oververtegenwoordigd in de kinderopvang en kinderen met een risico op onderwijsachterstand in de peuterspeelzalen en in nog sterkere mate in de voorscholen. Het overheidsbeleid waarbij alleen geld voor VVE voor doelgroepen beschikbaar is, werkt segregatie ook in de hand. Althans dit wordt verondersteld. Kindercentra nemen in het algemeen kinderen met een beperking op. Er is hierbij geen verschil tussen de voorzieningen. Het rugzakje of persoonsgebonden budget kan in alle genoemde voorzieningen gebruikt worden voor extra hulp. i. Toegankelijkheid. Ouders hebben er belang bij als de voorzieningen bereikbaar zijn in hun buurt of in hun basisschool. Een tweede belang voor ouders is dat de voorzieningen niet te duur zijn in relatie tot hun besteedbaar inkomen. En een derde belang is dat zij niet te veel moeite hoeven te doen om hun kind op te geven (geen papierwinkel). Het beleid om peuterspeelzalen, voorscholen en buitenschoolse opvang aan basisscholen te koppelen en hen daar ook fysiek te huisvesten, maakt deze voorzieningen toegankelijker. Er wordt daardoor meer gebruik van gemaakt dan als zij niet in of bij scholen gevestigd zouden zijn. Kinderdagverblijven zitten minder vaak in een school. Voor hun huidige doelgroep zijn zij in het algemeen wel bereikbaar (per auto of fiets). Kinderdagverblijven zijn voor ouders met weinig inkomen goedkoop, goedkoper dan peuterspeelzalen die wegens bezuinigingen vaak hoge ouderbijdragen moeten vragen. Voorscholen krijgen meer subsidie en zijn daardoor betaalbaar voor ouders met lage inkomens. De papierwinkel is een drempel voor veel ouders om van kinderdagverblijven en buitenschoolse opvang gebruik te maken, zeker als het ook NP=

14 maar om beperkte tijd gaat (bijvoorbeeld één dag per week). Dit geldt op dit moment niet voor peuterspeelzalen en voorscholen. j. Kwaliteit. Ouders willen dat hun jonge kind veilig is, zich prettig en op zijn gemak voelt en zich goed kan ontwikkelen in de voorzieningen. De kwaliteit van kinderdagverblijven voor kinderen heeft niet altijd een goed imago bij ouders die er geen gebruik van maken. Dit verandert als ouders de kinderopvang uit ervaring leren kennen. Er zijn landelijke kwaliteitsregels waaraan de sector zich houdt en waarop inspectie plaatsvindt. De kwaliteit van peuterspeelzalen is minder gereguleerd, maar het imago is positiever. Dit komt gedeeltelijk doordat kinderen er korter per dag zijn. Ouders zijn dan minder snel ongerust. NQ=