Bachelor)Eindwerk)) Een%nieuwe%kijk%op% funderingsherstel % Civiele&Techniek&TU&Delft& Door:)! Ben!van!der!Kwaak! !

Transcriptie

1 Bachelor)Eindwerk)) Civiele&Techniek&TU&Delft& Een%nieuwe%kijk%op% funderingsherstel % Afbeelding)1)Boven:)houtenpaalfundering( Door:) BenvanderKwaak Begeleiders:) Ir.H.R.Schipper Ing.H.J.Everts Datum:9januari2013 )

2 INHOUDSOPGAVE SAMENVATTING)...)2 1)INLEIDING)...)3 2)OORZAKEN)FUNDERINGSPROBLEMATIEK)...)4 2.1INLEIDING AANTASTINGHOUTENPAALFUNDERING &Schimmelaantasting&...& &Bacteriële&aantasting&...&5 2.3DRAAGKRACHT &Negatieve&kleef&...& &Uitbuigen&van&palen&...& &Toename&van&de&funderingslast&...& &Bouwputten,&HeiH&en&trillingswerkzaamheden&...& OVERZICHT...8 3)FUNDERINGSHERSTEL)...)9 3.1INLEIDING PAALKOPVERLAGING HETCREËRENVANEXTRADRAAGVERMOGEN & Tafelmethode &...& &Nieuwe&paalfundering&met&randbalken&en/of&consoles&...& &Paalfundering&met&voorgespannen&betonbalken&...& &Door&de&muur&gedrukte&palen&...& &Chemisch&injecteren,&het&verbeteren&van&de&grond&of&het&metselwerk&/&soilHmixen&...&17 4)KOSTENANALYSE)...)18 4.1INLEIDING KOSTENPOSTENENMOGELIJKEBESPARINGEN &Betonvloer&op&perspalen&in&de&kruipruimte&...& &Begane&grondvloer&verwijderen,&heien&stalen&buispalen&en&nieuwe&betonvloer.&...& &Vanuit&de&muur&weggedrukte&palen&...& &Nieuwe&paalfundering&met&voorgespannen&betonbalk&...&25 4.3CONCLUSIEKOSTENANALYSE )ALTERNATIEVEN)...)27 5.1INLEIDING PAALDRAAGKRACHT PAALKEUZE VOORSPANBALKEN VERSTIJVENWONING )CONCLUSIE)...)37 BIBLIOGRAFIE)...)39 BIJLAGE)A:)PAALSYSTEMEN BIJLAGE)B:)GEWICHTSBEREKENING BIJLAGE)C:)VOORSPANBALK)BEREKENINGEN 1

3 SAMENVATTING FunderingsproblemenbijpandenophoutenpalenhebbenvoornamelijkinhetwestenvanNederland eengroteomvang.geschatwordtdatruim pandenopditmomenttemakenhebbenmetdeze problemen.menverwachtdatditaantalindetoekomstnogflinkzalstijgen(curnet/sbrrotterdam, 2012). Gezien het feit dat het herstellen van een fundering nogal kostbaar is, zijn de verschillende conventionelehersteltechniekenonderzocht.dezezijnvervolgenskortsamengevatinditrapport.op basisvandezekenniseneenaantalkostenramingenvandeconventioneleherstelmethodenisgezocht naardegrootstekostenpostbijhetherstellenvaneenfundering. Niet geheel onverwachts blijken de grootste kosten te zitten in nieuw in te brengen palen en in het betonwerk. De verschillende paalsoorten die bij het herstel kunnen worden gebruikt zijn vervolgens uiteengezet. Hierbij blijken slechts een beperkt aantal paalsoorten in aanmerking te komen, namelijk palendietrillingsarmzijnennietsgrondverwijderend.bijhetheienaandebuitenzijdevanhetpandkan men gebruik maken van stalenbuis palen. Dit is de meest praktische paal aangezien er voldoende variabiliteitisindediametervandezebuis.erkanduseenverscheidenheidaanbelastingenworden opgenomen.voorinwendigheienmoetdepaalintebrengenzijnbijbeperktewerkhoogte.ookhierzijn maarenkelepaalsystemenvoortegebruiken.dekostenvoordeverschillendepaalsystemenblijkenal jarenconstantennieuwemethodenzijnnognietbeschikbaar(everts,2012). Inditonderzoekisdaaromgekozenombesparingentezoekeninhetbetonwerk.Bijdemethodemet voorspanbalken blijken de kosten voor het betonwerk hoger te zijn dan de palenkosten. Daarbij ondervindendebewonersbijdezemethodeweinighinder,aangezienergeenbeganegrondvloerhoeft tewordenverwijderd.ditgafdeaanleidingomteonderzoekenofbijdezemethodeeenbesparingkan wordengevondenineenalternatief.voorditalternatiefisonderzochtofhetgebruikvan(ultra)hoog sterktebetonenhetplaatsenvanvoorspankabelsbuitendebetonbalk,eenbesparingkanopleverenbij hetherstel. Erisnaaraanleidingvanbovenstaandeonderzoekgedaannaardebetonmortelprijzen.Aangeziendeze nietbekendwarenvoorc100/115enc200/215isereenextrapolatiegedaanvandebekendeprijzen. Theoretisch blijkt het te kunnen om de balk zodanig slank de dimensioneren dat nog steeds aan de veiligheidseisen wordt voldaan. Als de kabels een bepaalde kromming en kracht hebben, kan dit namelijkwordengezienalsopwaartseqslast.vanditprincipeisgebruikgemaaktbijdeberekening.er valtdusweldegelijktebesparenopdebetonkosten.verderonderzoekzalwelmoetenwordengedaan naarhetinleidenvandevoorspankrachtbijhetankerendeinleidingoverdelengtevandebalk.de voorspankabels moeten op dusdanige manier met de balk zijn verbonden, dat deze zijn kracht kan overdragenopdebetonbalk. Tevensiseronderzoekgedaannaarheteffectvanmeerterreinonderzoek.Eenduidelijkeconclusiedie hieruitvolgtisdateengedegengrondonderzoek,geziendegeringekostenpersondering,bijnaaltijd voordelenheeft.zowelindeberekeningvandedraagkracht,alsbijhetverkrijgenvaneenbeterbeeld van de ondergrond. Op basis van deze kennis weten de ingenieurs beter wat zich in de ondergrond bevindtenkanmogelijkeenbetereoplossingenvoorhetprobleemwordengevonden,enwaarmogelijk wellichtookeenkostenbesparing. 2 Een$nieuwe$kijk$op$funderingsherstel$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$ Ben$van$der$Kwaak$

4 1INLEIDING FunderingsproblematiekspeeltnuenindetoekomstvanNederlandeengroterolbijhuiseigenarenvan panden op houten palen. Geschat wordt dat ongeveer woningen op houten palen met funderingsproblementemakenhebben.indienernietvoldoendemaatregelenwordengenomenzaldit aantal nog flink stijgen. (CURNET / SBR Rotterdam, 2012). De kosten voor de te nemen maatregelen tegenfunderingsproblemenkunnenuiteenlopenvanéénvierdetotéénderdevandeverkoopwaarde vandewoning(schipper,2010). Voorhuiseigenarenisditdus eengrotekostenpost,zekergeziende huidigeeconomischesituatieinnederland. In dit onderzoek zijn de huidige verschillende hersteltechnieken voor houten paalfunderingen samengevatopbasisvaneenliteratuurstudie.metdekennisvandeconventionelehersteltechniekenis het doel van dit onderzoek om alternatieven te bedenken en het effect op de kosten hiervan te analyseren. Inhoofdstuk2wordtingegaanopdeoorzakenvandefunderingsproblematiek.Inhoofdstuk3zullen voor deze oorzaken de huidige hersteltechnieken worden weergegeven en in hoofdstuk 4 wordt een kostenanalysegedaanvoordebestaandehersteltechnieken.opbasisvandezekostenanalysezijnereen aantalideenbedachteniseréénalternatiefverderuitgewerktinhoofdstuk5. 3 Een$nieuwe$kijk$op$funderingsherstel$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$ Ben$van$der$Kwaak$

5 2OORZAKENFUNDERINGSPROBLEMATIEK 2.1%Inleiding% In het westen en noordwesten van Nederland is van oudsher gebouwd op grond waarin zich slappe lagen bevinden zoals klei en veen. Deze slappe grondlagen in combinatie met het variëren van het grondwaterpeil kunnen worden aangewezen als een van de grootste oorzaken van onze funderingsproblemen.voorhetbouwenopslappelagenwerdvroegerveelgebruikgemaaktvanhouten paalfunderingen en daar waar het kon werd gefundeerd op staal. De voornaamste problemen bij houtenpaalfunderingenkunnenwordenverdeeldinproblemenmetdedraagkrachtenhoutaantasting. Ookkunnenerproblemenaandefunderingontstaandoorontwerpbofbouwfouten.Aangezienhethier gaatomhoutenpaalfunderingenwaarvandeontwerpbenbouwfaseisuitgevoerdineentijdwaarmen vaakfunderingenaanlegdeopbasisvan trialenerror,zullendezeproblemennietwordenbenoemdin ditonderzoek.(lindeter,2006) Bijfunderingenishetverzakkenvanpalenpaseengrootprobleemalsnietallepalenmetdezelfdemate zakken, er treden dan zogenoemde zettingsverschillen op. Vaak verzakken maar enkele palen, waardoor de panden scheef komen te staan en er scheuren optreden. Indien deze scheuren grote vormenaannemenisersprakevanconstructieveschade.deconstructieisopdatmomentnietmeerin staatomdespanningenteherverdelenendestabiliteitvandeconstructiekanopdatmomentzelfsin hetgedingkomen. De twee houtsoorten die vroeger in Nederland het meest werden gebruik voor paalfunderingen zijn vurenhoutengrenenhout.hetverschilzithemindeopbouwvanhethout.vurenhoutheefteendunne laagspinthoutengrotekernengrenenhoutheeftdaarentegeneendikkelaagspinthoutenkleinekern. Ditisgegevenisvanbelangbijbacterieleaantastingvandehoutenpaal.Hierzalinsubhoofdstuk2.2.2 verderwordeningegaan. Grondwaterbeheersing is in land met slappe lagen, zoals Nederland, cruciaal om de bestaande funderingen zoveel als mogelijk op hun plek te houden. Het grondwaterniveau is onder andere afhankelijk van: niveau van het oppervlaktewater, de hoeveelheid neerslag, verdamping, waterdoorlatendheid van de bodem(bodemopbouw), vegetatie, drainage, kwel, inzijging, lokale wateronttrekkingenenlekkeriolen. Eentelaaggrondwaterniveauheeftnamelijkeenaantalgevolgen.Doorverlagingvanhetgrondwater kanerconsolidatieoptredenindeondergrond,metnameindeslappekleibenveenhoudendelagen. Doordezeconsolidatiezullenverzakkingenontstaanvandebodemenkanernegatievekleefoptreden bijdehoutenpalen.daarbijkunnenbijeenverlagingvanhetgrondwaterpeildehoutenpalenenkespen droogkomentestaanwaardoordezevatbaarzijnvoorschimmels.dezehoutschimmelszijninstaatom inenkelejareneengehelepaalkopvolledigteverteren. Indemeestegevallenvangebrekenaanfunderingenkannieteenduidigdeoorzaakwordenaangewezen. Vaak is er sprake van combinatie van oorzaken. In de subhoofdstukken hierna zullen een aantal oorzakenwordenuitgewerktopbasisvanonderanderehethandboekfunderingendeela(lindeter, 2006) 4

6 2.2%Aantasting%houtenpaalfundering% Voorhoutenpalenzijnertweesoortenaantastingsmechanismentebenoemen,namelijkschimmelsen bacteriën.beideaantastingenzorgenvooreenverminderingvanhetdraagvermogenvandehoutenpaal. Daarbij is het mogelijk dat de gehele paalkop wordt verteerd door schimmels en er dus totaal geen krachtmeerwordtovergedragenopdedesbetreffendepaal %Schimmelaantasting% Hetgrondwaterniveauiseenvandebelangrijkstegegevensbijschimmelaantasting.Schimmelaantasting is het gevolg van droogstand bij een verlaging van het grondwaterniveau. Als gevolg van deze droogstandontstaaterpaalrot.doordeaanwezigheidvanzuurstofwordtdeschimmelsdemogelijkheid gebodenomtegroeienendaarbijhethoutteconsumerenenaantetasten.ditiseenonomkeerbaar proces. Als het grondwaterniveau weer stijgt dan stopt weliswaar de schimmelgroei en verdere aantasting, maar de schade door de aantasting blijft. De aantastingssnelheid, en daarmee de gevoeligheid van het hout, is voor zowel grenenhout als vurenhout ongeveer hetzelfde. Door de aantastingvandeschimmelsneemtdediametervandehoutenpaalafenhiermeeneemtdusookde draagkrachtvandepaalaf. Paalrot zal zich uiteindelijk uiten in het bezwijken van de houten funderingsonderdelen en kan leiden tot scheefstand en scheurvorming. Na droogstand van een periode van 10 tot 15 jaar heeft de funderingspaal zijn dragende functie verloren wat leidt tot constructieve schade aan het pand. De schimmelkanechterookdekespenbovendefunderingspaalaantasten,hierbijis erhetrisicodatdepalenindekespenponsen(lindeter,2006). Afbeelding)2:)Aangetaste)houten)palen)door)schimmels(Linde)ter,)2006) 2.2.2%Bacteriële%aantasting% De houten palen kunnen ook worden aangetast door bacteriën zowel onderb als boven water. De bacteriën wordengevoeddoorzuurstofuitdebovenstelaagvanhet grondwater. Door dit zuurstof is het mogelijk voor de bacteriënomtegroeien.doorstromingvangrondwaterin het spinthout worden de bacteriën vervolgens actief. Op dezemanierwordtdepaalvanbinnenuitaangetastoverde gehele lengte van de paal. Gezien de opbouw van grenenhout en vurenhout valt af te leiden dat vurenhout mindergevoeligvoorbacteriëleaantastingdangrenenhout. Afbeelding)3)Doorsneden)Grenen_)en)Vuren)hout)(Belangen)Vereniging) FunderingsProblematiek)) Hoeweldeaantastingvanbacteriënnietsnelontwikkelt,zalovereenperiodevan30jaardeaantasting aanzienlijk zijn en zal dus ook geleidelijk het draagvermogen van de aangetaste paal zijn afgenomen. Een groot risico hierbij is dat de palen plotseling kunnen bezwijken met als gevolg scheefstand en scheurvorming.(klaasen,nijsden,&beusekomvan,2000) 5

7 2.3%Draagkracht% Naastdebovengenoemdeaantastingenvandehoutenpalenenkespendoorbacteriënenschimmelskan ookeentekleinedraagkrachtvandehoutenpalenzelfeengroterolspelenbijdefunderingsproblemen. Devolgendeoorzakenzijnhiervoortebenoemen(Lindeter,2006): Toenamevandenegatievekleefdoorgrondwaterstandverlaging Toenamevandenegatievekleefdoorophogingvanhetterreinendoorbouwputten Uitbuigenvanpalendoorhorizontalegrondverplaatsingbijophoging Toenamevandefunderingslastendoorverbouwing,vergrotingofwijzingvanhetgebruiksdoel vanhetgebouw Bouwputten,heibentrillingswerkzaamhedenvoorrealisatievannieuweriolering,funderingen ofgebouwenindeomgeving Plaatselijkafwijkendebodemgesteldheid Depalenzijntijdenshetinheiennietvoldoendeverindedragendezandlaag geheid,depalenzijnerdoorheengeheidofdepaallengteisverkeerdgekozen. Sommigevandebovenstaandeoorzakenzorgenervoordatdefunderingspalenwordenoverbelastmet alsgevolgdaterzettingenoptredenvandezepalen.dezezettingendurendoorgaanslang,maarkunnen ookstabiliserenindetijdalsereennieuwkrachtenevenwichtwordtgevondentussendepalenende grondenindeconstructievanhetpand.zoalsalindeinleidingaangegevenkunnendezezettingenper paalverschillenenalsgevolgdaarvanzalhetpandscheefgaanstaan.hetgevolgvandezescheefstandis daterscheurenzullenontstaan %Negatieve%kleef% Afbeelding)4)Illustratie)negatieve)kleef(Linde)ter,)2006)) Negatieve kleef is een veel voorkomende oorzaak van de draagkracht vermindering bij houten paalfunderingen. Negatieve kleef kan worden omschreven als een neerwaarts gerichte kracht die langs de schacht van de funderingspaal werktenwordtveroorzaaktdoordezakkendegrond.ookkan er negatieve kleef optreden langs het funderingsmetselwerk. Negatievekleefkanoptredenwanneerhetgrondwaterpeilis verlaagd of wanneer het maaiveld wordt opgehoogd en de grondconsolideert.hetgevolgvanditeffectopdepalenisdat ereenextrabelastingopdepalenkomt.indiendehoutenpaal dezeextrakrachtnietkanopnemenzaldezedusgaanzakken. Schadeaandegebouwenontstaatvervolgensomdatnietalle palenopdezelfdemanierreagerenopdezenegatievekleefen omdatdezenegatievekleefooknogperpaalkanverschillen. Dit kan komen door verschillen in paaldiameters en verschillen in de lokale ondergrond waarin de palen zich bevinden %Uitbuigen%van%palen% Doorophogingenaandestraatzijdevaneenpand(ofaanbeidezijdevanhetpand)kunnenhorizontale grondverplaatsingen optreden. De aanwezige funderingspalen werken deze verplaatsing tegen, waardoorereenschachtbelastinggaatwerkenopdepalen.dezekrachtzorgtervoordatdepalengaan buigen.decapaciteitvandeoptenemenkrachtindepaalneemthierdoorafenerbestaateenkansdat depaalbreekt.bijhetbrekenvandepaalzalhetpandzakkenenzalerschadeontstaan. 6

8 2.3.3%Toename%van%de%funderingslast% Bijhetverzwarenvanhetpanddooreenopbouw,zwaardereinboedelofveranderingvangebruiksdoel ontstaaterextrabelastingopdepaalkoppen.ookzaldefunderingslasttoenemendoorhetaanbrengen van een betonvloer in de woning. Deze extra belasting zorgt voor extra zakkingen van de palen. Uiteindelijkkaneenverzwaringervoorzorgendatofdepaalkop(hethout)hetbegeeftofdatersprake isvangrondmechanischbezwijkenendepaaldusnogverdergaatzakken %Bouwputten,%HeiK%en%trillingswerkzaamheden%% Hetkomtsteedsvakervoordaterindebinnenstedenpandenwordengesloopt,nieuwwordengebouwd of worden gerenoveerd. Bij al deze projecten is vaak sprake van trillingen door heib of trillingwerkzaamheden, te denken valt aan het plaatsen van damwanden, plaatsen van heipalen, sloopwerkzaamhedenoftrillingenveroorzaaktdoorzwaartransport. Doorhetheienentrillenvandamwandenenheipalenwordtdegrondlokaalverdichtenkanersprak zijnvaninklinkingvandegrond.ditheeftinenigemateookinvloedopdehoutenpaalfundering,echter inhetwestenennoordwestenvanonslandzullendezetrillingenvaakwordengedemptdoordeslappe kleibenveenlagen.dehoutenpaalfunderingenhebbenechterwelveellastvanzakkingenalsersprake isvanontspanningvandegrond,bijvoorbeeldwanneermentemakenheeftmetindegrondgevormde palen,waarbijgrondwordtverwijderdofwanneerdedamwandenwordengetrokken.eenontspanning envervormingvandegrondresulteertookweerineenzakkingvandehoutenpalen.daarbijmoetook bijhetplaatsenvandedamwandnietalleendesterktevandedamwandwordengegarandeerd,maar ookdevervorming.eenvervormingvandedamwandplankheeftgrotegevolgenvoordefunderingvan de omliggende bebouwing. Mocht een damwandplank gaan vervormen, dan wordt hiermee de grond ontspannenenzaldegrondzichgaanverplaatsen. Indien er voor de aanleg vannieuwbouwofvervangingvanrioleringeenbouwkuip nodig is door de hoge grondwaterstand, zal men in sommige gevallen gebruik maken van bemaling. De damwanden zorgen er dan voor dat de horizontale grondwaterstroming wordt tegengegaan. Echter als er geen retourbemalingwordtgebruik,ofhorizontaleafsluitingvandebouwkuip,danzorgtdezebemalingvoor eenverlagingvandeomliggendegrondwaterstand.dezeverlagingheeftzoalsalaangegevenin2.2en 2.3.1eenslechteinvloedopdeomliggendehoutenpalen.Eenzakkingvandepalenishierbijhetgevolg. Nietalleenbijdenieuwbouwvanwoningenindebinnenstadkunnendebovenstaandeproblemenzich voordoen,ookbijhetdaadwerkelijkefunderingsherstelzelfbestaatereentijdelijkverhoogdrisico.zo kunnen zakkingen van de palen het gevolg zijn van graafwerkzaamheden, bemaling, heiwerk en trillingswerkzaamheden zoals sloop bij de inkassingen. Deze werkzaamheden kunnen zorgen voor zakkingenopdezelfdewijzealshierbovenbeschreven. 7

9 2.3.4%Overzicht% Probleem Schimmel Bacteriën Draagkracht Kenmerken Afnamekwaliteitfunderingshout,ponsenpaleninkesp Zakkingdoorverminderdedraagkrachtpalen Plotselingescheefstandenplotselingbezwijkenvanfunderingsonderdelen Indetijddoorgaandeaantastingvanfunderingshout Geleidelijkeafnamepaaldraagvermogen Plotselingbezwijkenpalen,zonderwaarschuwingvanconstructie Indetijddoorgaandezakking Nieuwkrachtenevenwichttussengrondenpalen Zakkingkangelijkmatigofongelijkmatigzijn,afhankelijkvandeondergrond Afbeelding)5)samenvatting)oorzaken(Lange)de,)2011)) Afbeelding)6)uitgebreider)overzicht)oorzaken)(Linde)ter,)2006)) 8

10 3FUNDERINGSHERSTEL 3.1%Inleiding% Nadat, door middel van funderingsonderzoek en een prognose van de levensduur van de huidige fundering,isgeconstateerddatdefunderingmoetwordenhersteld, zal er een keuze moeten worden gemaakt uit de beschikbare herstelsystemen. Behalve paalkopverlaging is het in sommige gevallen nodigomdedraagkrachtvandefunderingtevergrotenofomdebelastingvandebebouwingopeen diepergelegengrondlaagaftedragendoorhetaanbrengenvan(extra)palen.erwordtbijhersteldus vaakextradraagkrachtdoordenieuwefunderinggecreëerd(curnet/sbrrotterdam,2012). Dekeuzevandebeschikbarepaaltypenvoordezefunderingsherstelisveelalbeperktdooreenaantal factoren,teweten: Afmetingen van de werkruimte, werkhoogte, bewegingsruimte ect. (indien inwendig herstel plaatsvind) Wijzevaninbrengenvandenieuwepalen;Trillingsvrij/trillingsarmnoodzakelijk De grootte van de toegang tot deze werkruimte, vaak is de inzet van speciaal materieel noodzakelijk(indieninwendigherstelplaatsvind) Bodemgesteldheid Wijzevanfunderingsherstel Bestaandefundering Randvoorwaardenuitdeomgevingmetbetrekkingtotgeluidentrillingen Draagkrachtvandeoudepaalfundering Grondwaterstand (CURNET/SBRRotterdam,2012;Lindeter,2006) Bijhetherstellenvaneenfunderingaandebinnenzijdevandewoningkomenduspaleninaanmerking diekunnenwordengeplaatstbijbeperktewerkhoogte,vaakzullenditprefab(stalenofbeton)palenzijn insegmenten,eventueelvoorzienvaneengroutmantel.afhankelijkvandebodemopbouwendeaard van het werk zullen trillingsvrije of trillingsarme systemen moeten worden gebruikt en zal er een systeem moeten worden gekozen waarbij de grond zo min mogelijk wordt ontspannen door grondverwijdering. Bedacht moet worden dat bij het drukken of persen van palen deze methode moeilijktoepasbaarisbijhogegrondweerstand. EenoverzichtvandebeschikbarepaalsystemenmetenigespecificatiesisgegeveninbijlageA.("B4000b B5000Funderingen,"2005).Behalvedeprefabbetonnenheipaal,zoudendepaalsystemeninbijlageA kunnenwordengebruiktbijhetherstelvanfunderingen.afhankelijkvandehersteltechniek(binnenbof buiten)kanereenkeuzewordengemaakt.dehuidigeherstelmethodenvoorverzaktehoutenpalenzijn in een aantal categorieën te verdelen. In de navolgende subhoofdstukken zullen de eerste twee categorieën verder worden uitgewerkt. Bij deze uitwerking is gebruik gemaakt van de bronnen:("b4000bb5000funderingen,"2005;curnet/sbrrotterdam,2012;ettenvanetal.,2007; Lindeter,2006;Schipper,2010) 1. Paalkopverlaging 2. Het creëren van extra draagvermogen, door het aanbrengen van aanvullend of vervangend draagvermogen o Tafelmethode o Nieuwepaalfunderingmetrandbalkenen/ofconsoles o Paalfunderingmetvoorgespannenbetonbalken o Doordemuurgedruktestalenbuispalen o Chemischinjecteren,hetverbeterenvandegrondofhetmetselwerk o Soilbmixen Zo zijn er ook nog een aantal bijzondere herstelmethoden die vaak alleen aan symptoombestrijding doen: 3. Nieuwedilatatiesinwoonblok 4. Vervangenzwaregronddoorlichtmateriaal 5. Vijzelen(onderstoppen) 9

11 Compensatievandeverzaktehoutenpalen,doorbijvoorbeelddemurenoptevijzelen,wordthierindit document verder niet benoemd. Het onderzoek gaat erom om de fundering te herstellen, zodat deze weer voldoende draagkracht heeft om de bovenbouw te dragen. Bij de laatste drie herstelmethoden wordtalleendeontstaneschadevandeverzakkingaangepakt,maarnietdeoorzaakvanhetprobleem. Opvijzelengebeurdvaakookincombinatiemethetvervangenvandefundering,omzoweldezakking ongedaantemakenalsmededeoorzaakaantepakken. Bijhetmakenvaneenkeuzetussendeverschillendeherstelmethodenmoetrekeningwordengehouden metonderstaandecriteria. Ishetnodigdebeganegrondvloerteverwijderenenzoja,isdattoegestaan? Watisdehoogtevandekruipruimte(ofeventueelhetsouterrain)? Watishetpeilvandeonderkantfundering/bovenkantpalen? Isvervuildegrondaanwezig? Iseennieuwekelderonderhetgehelepandgewenst? Hebbendeeigenarenbinnendebouwkundigeeenheidverschillendewensen? 3.2%Paalkopverlaging% Hetdoorpaalrotaangetastehoutvandepaalfunderingwordtbijdezemethodeafgezaagdenvervangen. Zewordentotcirca50cmonderdelaagstteverwachtengrondwaterstandafgezaagd.Hetaanwezige grondwaterzalbijdezemethodemoetenwordenafgepomptomdewerkzaamhedenuittevoeren.het werk wordt in het algemeen uitgevoerd vanuit de kruipruimte onder de begane grondvloer, op deze manieriserbeperkteoverlastvoordeeigenaren.dezemethodezalalleenwordentoegepastindiende draagkracht van de rest van de houten palen nog voldoende is en niet is aangetast door bacteriën. Hulpconstructiesindevormvanstalendrukstukkenzijnnodigomdetijdelijkebelastingvandepalen opdevangen.doormiddelvanvijzelswordendepalenweeropspanninggebracht.hiernawordtde verbindingtussendenieuwepaalkopendeoudefunderingweerhersteld.eengrotekostenpostbijdeze techniek is het feit dat het een arbeidsintensieve reparatietechniek is, aangezien de grond onder het pand wordt afgegraven tot circa 50 cm onder de laagst bekende grondwaterstand. Men moet er op bedachtzijndaterbijdezemethodegeenextradraagvermogenwordtgecreëerd. Uitvoeringpaalkopverlaging Grondwaterpeilverlagen vrijgravenpaalkoppen het aangetaste deel van de paalkoppen afzagen tot circa 50 cm onder laagst te verwacht grondwaterstand. vervangenafgezaagdedelendoorstalendrukstuk instortendrukstukmetbeton houtenbalkbovenpaalkoppen(langsbenkesphout)wordenverwijderdenwordenvervangen doornieuwaantebrengenfunderingsbalk Afbeelding)7)methode)paalkopverlaging(Lange)de,)2011)) 10

12 Dezemethodeisalleentoepasbaarbij: funderingendieuitsluitenduitvurenhoutenpalenbestaan,dezezijnnamelijkmindergevoelig voorbacteriëleaantasting palenwaarbijalleendepaalkopisaangetastennietderestvandehoutenpaal de situatie dat de rest van de fundering nog voldoende draagkracht heeft ( dit kan worden getestdooreenproefbelastingvandepalen) palen die op stuit (in het zandpakket) zijn gefundeerd en niet op kleef, indien de palen hun draagkrachthalenuitdekleefweerstandkanersprakezijnvanonacceptabelenazakkingen 3.3%Het%creëren%van%extra%draagvermogen% 3.3.1% Tafelmethode % Een veel gebruikte methode om extra draagvermogen te creëren bij panden is het gebruik van de tafelmethode.ditiseenmethodewaarbijnieuwepalenwordeningebrachteneennieuwevloerwordt aangelegd.denieuwevloerbrengtvervolgensdebelastingviainkassingenindedraagmurenviaeen nieuwebetonvloernaardenieuwepalen. Afbeelding)8)illustratie)van)de)inkassingen)in)de)muur)met)de)bijpassende)betonvloer(Schipper,)2010) Denieuwepalenwordenaandebinnenzijdevanhetpandgeplaatst.Vervolgenswordtereennieuwe vloergestortdiededragendewandondersteund.denieuwevloerkandenieuwebeganegrondvloer zijn of de nieuwe vloer in de kelder of kruipruimte. De minimale werkhoogte voor het drukken van stalenbuispalenis180cm.voorhetheienvanstalenbuispaleniseenhoogtevan230cmvereist. De gewapende betonvloer wordt via inkassingen verbonden met muren. Er zijn verschillende uitvoeringen van deze tafelmethode. Zo kan de kruipruimte worden uitgediept om voldoende werkhoogte te creëren onder de begane grondvloer. Als er voldoende ruimte is wordt eerst een betonvloermetinkassingenindemurengestort.indezevloerzijnankersaangebrachtenuitsparingen gelatenvoordenieuwteplaatsenstalenofbetonnenpalen.dezepalenwordenvervolgensgedruktinde grond. Een andere methode is het slopen van de begane grondvloer om vervolgens eerst de stalen buispalen te heien. Op deze buispalen wordt vervolgens een betonvloer met inkassingen in de muur gestort.hieronderwordendetevolgenstappenbijhetuitvoerenvandetweemethodenschematisch weergegeven. Afbeelding)9)links)methode)1(begane)grondvloer))en)rechts)methode)2(kruipruimte))))(Etten van)et)al.,)2007)) 11

13 Methode)1) Uitvoeringbijverwijderingvanbestaandebeganegrondvloerenvervangingdoornieuwebetonvloerop stalenbuispalen(ingenieursbureauconcretio,2007): 1. Inrichtingvandebouwplaats;hiermeewordtbedoeltinrichtingvandeopslagvanhetmateriaal enmaterieel.indemeestegevallenwordterookeenkeetgeplaatstvoordewerknemers. 2. Ontruimenvandebeganegrond,zodatdezegereedisvoorsloop o Menkanervoorkiezenomdewanden,plafondsenvastmeubilairtebeschermendoor folie. 3. Sloopenverwijderingvandebeganegrondvloer. 4. (Ontgraving)aanvullingvandegrondtothetniveauwaarmenmoetheien. 5. Makenvaninkassingenindedraagmuren. 6. Voordaterkanwordenbegonnenmetdepalenzaleerstmoetenwordengecontroleerdofde bovenbouwstabielis.mochtditnietgeheelhetgevalzijn,danzalhetgebouwtijdelijkmoeten wordengestutdoorhetaanbrengenvanstalenbalken. 7. Palen heien; omdat de werkhoogte minder beperkt is door het verwijderen van de begane grondvloer worden de palen bij deze methode vaak inwendig geheid. Zo kunnen stalen buispalenmetgroterediameterwordengebruikt.hierdoorzijnerminderpalennodigdanbij deuitvoeringindekruipruimte. 8. Werkvloergereedmakenvoordewapening,bekisting. 9. Wapeningenbekistingaanbrengen. 10. Betonnen vloer storten; hierbij moet er voor worden gezorgd dat het beton goed in de inkassingen vloeit. Vaak worden de inkassingen iets hoger gemaakt om visueel te kunnen inspecterenofditisgelukt.derestvandeinkassingwordtvervolgens,nahetdrogenvanhet beton,aangevultmetmortel. 11. Na het uitharden van het beton kan er worden begonnen met het herstellen van de begane grondvloerendeherinrichtingvanwanden,wc senkeukenblok(indienvantoepassing). Afbeelding)10)Stalen)buispalen)inbrengen)na)de)sloop)van)de)begane)vloer(Etten van,)jong de,) &)Richemont de,)2007)) 12

14 Methode)2) Uitvoeringbijkruipruimteverdiepen,zondersloopvandebeganegrondvloer: 1. Inrichtingvandebouwplaats;hiermeewordtbedoeltinrichtingvandeopslagvanhetmateriaal enmaterieel.indemeestegevallenwordterookeenkeetgeplaatstvoordewerknemers. 2. Hetmakenvaneentoegangtotdekruipruimte;viadezetoegangkanhetafgegravenmateriaal wordenafgevoerd. 3. Nadatdezetoegangisgerealiseerdkanerwordenontgravenindekruipruimtetotereendiepte isbereiktdievoldoendeisomdenieuwevloerenpalendemaken. o Bijsommigewoningenkanersprakezijnvaneenkleinekelder.Indatgevalzalervoor hetstortenvanhetbetondekeldervloermoetenwordengesloopt 4. Werkvloergereedmakenvoordewapening,bekistingeninkassingenmaken. 5. Wapeningenbekistingaanbrengen. 6. Betonnenvloerstorten,hierbijmoetervoorworden gezorgddathetbetongoedindeinkassingenvloeit. Vaakwordendeinkassingenietshogergemaaktom visueeltekunneninspecterenofditisgelukt.derest van de inkassing wordt vervolgens, na het drogen vanhetbeton,aangevultmetmortel. 7. Voordaterkanwordenbegonnenmetdepalenzal eerst moeten worden gecontroleerd of de bovenbouwstabielisendekrachtenvanhetpersen goedkanopnemen.mochtditnietgeheelhetgeval zijn, dan zal het gebouw tijdelijk moeten worden gestutdoorhetaanbrengenvanstalenbalken. 8. Na het uitharden van het beton kan er worden begonnen met het persen van de stalen buispalen. Ditgebeurdopdeplekkenwaarankersinhetbeton zijngestort. 9. Na het plaatsen van de palen worden de palen verbonden aan de betonvloer door de uitsparing dichttestorten. 10. Vervolgens kan er worden begonnen met de herinrichting en reparatie van huis. Zo moet onder anderedetoegangtotdekruipruimteweerworden dichtgemaakt. Men kan er ook voor kiezen om de nieuwebetonnenvloeralskeldervloertegebruiken. In dit geval zal men ook nog betonnen wanden moeten realiseren om het grondwater buiten de deurtehouden. Opmerkingen(Schipper,2010): Diktevanbetonplaatwordtbepaalddoor: o Pons(afhankelijkvantoelaatbarepaalbelastingenpaaldiameter) o Dwarskracht(deoptredendeschuifspanningdirectnaastdebouwmuurdientbeperkt teblijven) o Buiging(uitgangspuntvoordewapeningiseenmaximalestaafdiametervan12tot16 mm.) 1.slechte bestaande fundering 2.nieuwe betonnen vloer 3.wapening 4.inkassingen Afbeelding)11)Persen)van)de)nieuwe)palen)vanuit)de) kruipruimte(ingenieursbureau)concretio,)2007) Sterkteklasse C28/35, bij hogere sterkte dient rekening te worden gehouden met extra scheurvormingtgvverhardingskrimpenuitdrogingskrimp Bijgroterepaalafstandenishetnoodzakelijkomeenverstijvindsribindeplaataantebrengen 13

15 3.3.2%Nieuwe%paalfundering%met%randbalken%en/of%consoles% Bijdezemethodewordereensleufaandevoorb,zijenachtergevelgemaakt,waarnadenieuwepalen buiten(ofbinnen)deoudepalenwordengeplaatst.denieuwebetonbalkenzorgenvoordekoppeling tussendenieuwepalen.zowelmogelijkmetbalkendieoverdevolledigedieptevanhetpandworden aanbracht(indien de lengte dit toelaat), alsmede toegepast met balkenroosters (ook palen binnenin aangebracht).daarbijbestaatdemogelijkheidomdebetonbalkenvoortespannenziehiervoor Eenvoorwaardedienoodzakelijkisvoordezemethodeisdeaanwezigheidvaneenkruipruimte.Aande buitenen/ofbinnenzijdevandebestaandepaalfunderingwordteengewapendebetonbalkopnieuwe palenaangebracht. Consoles kunnen worden toegepast indien de nieuwe palen buiten de bestaande constructie worden geplaatst. Voor de overdracht van de gebouwbelasting naar de nieuwe palen wordt vervolgens een console gebruikt. Consoles worden aan een bestaande betonbalk/metselwerk bevestigd door middel vanspanboutenofingelijmdeankers.tussendepaalkopendeconsoleishetmogelijkomeentijdelijke vijzel te plaatsen waarmee de nieuwe palen en de bestaande constructie op spanning kan worden gebracht.vervolgenswordtderuimtetussenpaalenconsolevaakgevuldmetbeton. Uitvoeringvanderandbalkaandebuitenzijde: 1. Inrichtingvandebouwplaats,hiermeewordtbedoeltinrichtingvandeopslagvanhetmateriaal enmaterieel.indemeestegevallenwordterookeenkeetgeplaatstvoordewerknemers. 2. Ontgraven(Slopen)vandetuin/straatovercirca1meter. 3. Aanbrengen van de nieuwe funderingspalen, vaak worden hier inwendig geheide stalen buispalengebruikt. 4. Makenvaninkassingenindebestaandemuur. 5. Wapeningenbekistingplaatsen. 6. Betonbalkstorten. Uitvoeringvanconsole 1. Inrichtingvandebouwplaats,hiermeewordtbedoeltinrichtingvandeopslagvanhetmateriaal enmaterieel.indemeestegevallenwordterookeenkeetgeplaatstvoordewerknemers. 2. Ontgraven(Slopen)vandetuin/straatovercirca1meter. 3. Aanbrengen van de nieuwe funderingspalen, vaak worden hier inwendig geheide stalen buispalengebruikt. 4. Plaatsenvankortenstalendwarsbalk(console). 5. Voorspannenvandeconsoletegendebestaandefunderingsbalkdoormiddelvaneenvijzel. 6. Instortenvandeconsolemetbeton. Opmerking: Voor het gebruik van deze methoden is het noodzakelijk dat het pand rondom goed toegankelijk is voor de (lichte) heistelling. Daarbij is het noodzakelijk dat er een kruipruimteaanwezigisomdebetonbalkendoor hetbestaandemetselwerkheentemaken. Afbeelding)12)boven)is)het)overzicht)bij)gebruik)van)voorspan)balken;)onder)is)sprake)van) balkenrooster(etten van)et)al.,)2007)) Afbeelding)13)doorsnede)tekening)randbalk)en)inkassing)in)de)muur(Schipper,)2010)) 14

16 3.3.3%Paalfundering%met%voorgespannen%betonbalken% Dezemethodelijktveelopdemethodevanderandbalkzoalsbeschrevenin3.3.2.Hierwordtechterin debetonbalk,dieonderdebestaandefunderingdoorgaat,voorspankabelsaangebracht. Uitvoeringvoorgespannenbetonbalken: 1. Inrichtingvandebouwplaats,hiermeewordtbedoeltinrichtingvandeopslagvanhetmateriaal enmaterieel.indemeestegevallenwordterookeenkeetgeplaatstvoordewerknemers. 2. Ontgraven(slopen)vandetuin/straatovercirca1meter. 3. Aanbrengenvannieuwefunderingspalen,vaakstalenbuispalen,buitenhetpandterplaatsevan deaansluitingvandebouwmurenopdevoorbenachtergevel. 4. Vrijmakenvandebouwmureninpandigenbenedendebeganegrondvloer.Indebouwmuren wordteengat/inkassinggemaaktwaardenieuwebetonbalkzalwordengestort(ingestort). 5. Werkvloergereedmakenvoorwapeningenbekisting. 6. Wapeningenbekistinglangs/ofdoordeopdevangenbouwmurenaanbrengen. 7. Voorspankabelsinomhullingsbuizenaanbrengen(metzekerekrommingenspankoppen). 8. Betonbalkstorten. 9. Aanbrengenvankoppelbalken. 10. Afspannenvoorspankabels. Opmerkingen: Lengtenvandebouwmurenkunnenvoordezetechnieknietlangerzijndan10meter. Doorgaansduurderdantafelconstructie,echterondervindendebewonersminderhindervan dezehersteltechniekenzijndekostenvoorhetherstelenherinrichtenvanhetpandeenstuk lager. Afbeelding)14)Doorsnede)voorspanbalk(Schipper,)2010)) Afbeelding)15)3D)weergave)voorspanbalk)op)nieuwe)palen)aan)de)voor)en)achterzijdeen)bestaande) fundering(ingenieursbureau)concretio,)2005b)) 15

17 3.3.4%Door%de%muur%gedrukte%palen% Dezemethodewordtnaastfunderingsherstelookvaakgebruikvoorhetrechtzettenvanscheefgezakte bouwwerken.hiergaathetomhetaanbrengenvanaanvullenddraagvermogen. Iederstalensegment wordt, vanuit een te maken inkassing in de muur om de 1 á 2 meter, aan elkaar gekoppeld(lassen/schroeven) en gedrukt tot in de draagkrachtige laag. De methode is op twee manierenuittevoeren,namelijkvanafdebeganegrondnaarbenedengedrukt,ofvanafdewandinde kruipruimteofindekelder.dehollebuizenwordenvaakvolgestortmetbeton.tijdenshetwegpersen vandepalenwordtbijhetsobubsysteemdeoliedrukgeregistreerd.opdezemanierwordtzichtbaar welkekrachtnodigisomdepaalopdieptetebrengenenkandusglobaalwordenbijgehoudeninwat voorgronddepaalzichbevindt. Eenvoorwaardevoorhetgebruikvandezemethodeisdathetmetselwerkvoldoendesamenhangen draagkrachtmoethebbenomdepalentekunnendrukkenzonderhierbijzelfschadeteondervinden. Daarbijmoetookhetwoonblokvoldoendemassahebbenomtegengewichttekunnenbieden. Uitvoering: 1. Inrichtingvandebouwplaats,hiermeewordtbedoeltinrichtingvandeopslagvanhetmateriaal enmaterieel.indemeestegevallenwordterookeenkeetgeplaatstvoordewerknemers. 2. Beschermenvandewanden,plafondsenvastmeubilairindiendemethodewordttoegepastaan debinnenkantvandemuren. 3. Aangezien er in de muren vaak kabel en leidingen zijn verwerkt, zullen deze eerst moeten wordengetraceerd.indienerbijeendemakengatindemuureenleidingofkabelblijkttezijn, danzaldezemoetenwordenverlegd. 4. Nadebovenstaandecontrolekanermethetfreeswerkwordenbegonnen.Hierbijwordtereen blokuitdemuurgehaaldvanwaaruitdepalenwordengedrukt. 5. Vervolgens wordt er tussen de bestaande houten palen in de muur een gat geboord tot net onderhetfunderingsmetselwerkheen. 6. Aanbrengenvangeleideprofielenkopplaat. 7. Nu is de voorbereiding klaar en kunnen de stalen buispalen door het persframe de grond in wordengedrukt. 8. Nahetplaatsenvandepalenwordendezebevestigdaandemuurdoormiddelvanlassenen/of dichtstortenmetbeton. 9. Afwerkenendichtzettenvandeinkassingen. Opmerkingen: Sterkte metselwerk moet voldoende zijn om de krachten van het persframe op te kunnen nemen Alleenkleinediameterbuispalen,dusrelatiefmeerpalen,kunnenwordengebruikt Goedkoperherstel,doorlageherinrichtingskosten,kortebouwtijd Afbeelding)17)doorsnede)van)funderingsherstel)waarbij)palen)vanuit)de)muur)worden) gedrukt)(etten van)et)al.,)2007)) Afbeelding)16)opstelling)van)de)vijzel)die)de)palen)wegdrukt)(Etten van)et)al.,)2007)) 16

18 3.3.5%Chemisch%injecteren,%het%verbeteren%van%de%grond%of%het%metselwerk%/%soilKmixen% Behalvehetcreërenvanextradraagvermogendoorhetplaatsenvannieuwepalen,kanmenerookvoor kiezenomdegrondeigenschappenenigszinsteverbeteren.doorbodeminjectiekanhetdraagvermogen van de funderingwordenvergroot. Echter moet men er wel rekening mee houden dat deze methode alleenkanwordentoegepastindiendegronduitzandlagenofgrindhoudendzandbestaat.daarbijheeft dezemethodebijditprobleem,verzakteenaangetastehoutenpalen,weinigtoepassingaangeziende funderingzelfnietmeergoedfunctioneert.hetverbeterenvandegrondeigenschappenbijdepaalpunt zoudusweinigeffectiefzijn. Demethodevansoilbmixenisookeenvormvangrondverbetering("B4000bB5000Funderingen,"2005). Men vermengt namelijk de aanwezige grond met mortel om zo een paal te creëren. De aanwezige bodemlagen worden laagje voor laagje versneden en vermengd met grout, waarbij een deel van de grondwordtgetransporteerdnaarhetmaaiveld.metnamebijkleibenveenlagenisdittransportvan grondaanzienlijk.ookdezemethodeheeftdusweinigtoepassingbijhetprobleemvanhetvervangen vandeaangetasteenverzaktehoutenfunderingen.eenprobleemmetdezemethodeisonderanderedat ernietmeerderekolommentegelijknaastelkaarwordengevormdinverbandmetdekwaliteitvande reeds gerealiseerdevoorgaandekolom.deuitvoeringsduur wordt hierbij dus in verhouding vrij lang. Daarbijmoetookrekeningwordengehoudenmethetfeitdattijdenshetuitvoerenvandezemethodeer ontspanning van de grond plaatsvind, met name dus in kleib en veengronden. De draagkracht van de fundering wordt hiermee tijdelijk aangetast. Als deze methode wordt toegepast om een aantal kolommenextrateplaatsennaastdebestaandehoutenpalen,heeftditooknogeennegatiefeffectop deze houten palen. De grond wordt door het soilbmixen namelijk verzwaard waardoor de negatieve kleefopdehoutenpalenkanwordenvergroot. 17

19 4KOSTENANALYSE 4.1%Inleiding% De kosten voor funderingsaanpak kunnen behoorlijk variëren door onder andere de verschillen in grondoppervlak van de woningen, massa van de woning, benodigde paallengte, toegepaste herstelmethode,eisenenwensenvandebewonersendeaanbestedingsmarkt.dehoogtevandekosten hangenooksamenmetdenoodzaakomdebeganegrondvloertemoetenverwijderen.inditgevalzullen de bewoners tijdelijk hun woning moeten verlaten en zal er rekening gehouden moeten worden met extrakostentenbehoevenvandeherinrichting.dekostenanalysevanditonderzoekzalvoornamelijk betrekking hebben op de civiel technische kostenposten. De bijkomende kosten zullen verder niet wordenuitgewerkt. Factorendieinvloedhebbenopdekosten(CURNET/SBRRotterdam,2012;Ettenvanetal.,2007): Soort en mate van aantasting van de houtenpaal; indien alleen paalkoppen zijn aangetast is vaakgoedkoophersteldoorpaalkopverlaging.derestvandepaalmoetdannietofnauwelijks zijnaangetastdoorbacteriën. Dehoogtevandewoningendaarmeeookdebelastingopdefundering;indiendebelastingis toegenomenisermeerdraagvermogennodig;paalkopverlagingisdannietmeervoldoendeom defunderingteherstellen.vaakzullenerdusmeerpalenmoetenwordengeheid. Aanwezigheidvankruipruimteofkelder;alsermindergrondhoefttewordenafgegraven,kost dit minder tijd en geld. Hoe hoger de kruipruimte hoe lager de kosten voor graafwerkzaamheden. Aanbrengen van kelder; bewoners kunnen ervoor kiezen om na de graafwerkzaamheden ten behoeve van funderingsherstel de afgegraven ruimte als kelder te gebruiken. De extra werkzaamheden hiervoor zullen de kosten doen stijgen, echter neemt hierbij wel het woonoppervlaktoe. De vorm van de plattegrond van het pand en de aanwezigheid van aanbouwen; hoe rechthoekiger de plattegrond, hoe eenvoudiger de werkzaamheden voor herstel. Indien er aanbouwen aanwezig zijn zullen deze ook moeten worden voorzien van dezelfde fundering. Vaak hebben deze aanbouwen niet dezelfde fundering als het oude pand, het herstel van de gehelefunderingkanhierdoorduurderuitvallen. Afmetingwoning;indienmendetechniekvanvoorgespannenbetonbalkengebruiktvoorhet herstelende diepte van de woning bedraagt meer dan 10 meter, zal er een andere techniek moetenwordentoegepastdieextrakostenmetzichmeebrengt. Dieptedraagkrachtigelaag;hoedieperdezelaag,hoelangerdefunderingspaal,hoeduurderhet herstel.(vakerlassen/schroeven"arbeidsintensiever) Verkeerssituatieenruimte;drukkeverkeersituatiezalhettempovanhethersteldoenverlagen. Ditresulteertineenafnamevandeproductiviteitendusmeerkosten. Omleggenvanleidingen;indienaandestraatzijdewerkzaamhedenwordenverrichtisdekans grootdaterleidingenomgelegdmoetenworden.hiervoormoeteenapartbedrijf(nutsbedrijf) voor worden ingehuurd en die is daar ook verantwoordelijk voor. Dit zorgt voor zowel vertragingalsextrakosten. Aanvullende eisen bewoners; een groot deel van de kosten zullen ook bepaald worden door overlast beperkende maatregelen en wensen ten aanzien van de (nieuwe) indeling van de woning. Hetmoetenverwijderenvaneenbeganegrondvloeriseenflinkekostenpostbijhetherstelvan een fundering. Zo moet na het storten van de betonnen vloer de indeling opnieuw worden gerealiseerd;tedenkenvaltaanwc s,keukenentussenwanden. Metextrakostenmoetookrekeningwordengehoudenindienhetafgegravengrondvervuildis. 18

20 Bij bijkomendekostenposten kanwordengedachtaan(schipper,2010): Opstellenvandefinitiefherstelplan Makenvansonderingen Bodemonderzoek Toezichttijdensdeherstelwerkzaamheden Directievoeringtijdensdeherstelwerkzaamheden BTW Bouwleges Verschillendestelposten o Vervangingvanouderiolering o Vervangingenverplaatsingvandiverseleidingen o Omleggenvankabelsenleidingendoornutsbedrijven o Herstelschade;ontstaandoorgebruikvanheimachines,sloophamersetc. Zoalsalaangegevenzalbijdeverderekostenanalysede bijkomendekostenposten nietverderworden uitgewerkt. 4.2%Kostenposten%en%mogelijke%besparingen% Naaraanleidingvanhetgesprekmeting.AdvanWensen,werdaanhetbeginvandekostenanalyseal duidelijkdatdekostenmetkleinepercentageskondenwordenverminderddoorbijdeherstelsystemen telettenopdetailsenuitvoering. Hetblijktdatmenkanbesparenbijhetherstellenvandefunderingdoorzoveelmogelijkwoningenin éénkeeraantepakken.hiermeekanwordenbespaardopdekostenvoorbouwplaatsinrichtingenkan gebruikwordengemaaktvandeombenomhersteltechniek.ditlaatstehoudtindatnietallevloerenvan dewoningblokkenwordenvoorzienvaneennieuwevloermetpalen,maardatenkelegedeeltenvanhet woningblok een nieuwe vloer op palen krijgt en dat de rest van het blok wordt gekoppeld met koppelbalken. Dit bespaart op de aanleg van de nieuwe vloer, de hoeveelheid palen en de graafb en sloopwerkzaamheden. Ook worden de kosten op deze manier verdeeld over de eigenaren van het woningblok. Daarbij werd door ing. Ad van Wensen nog aangegeven dat de bewoners er ook voor kunnenkiezenomenigeuitvoeringsaspectenzelfuittevoeren.gedachtkanhierbijwordenomdegraafb ofsloopwerkzaamhedenvooreigenrekeningtenemen.dezebesparingheeftgeenbetrekkingopdetoe tepassentechniek,maariswelvoordeligervoordeeigenaar. Eengrotekostenpostbijhetherstellenvandefunderingblijkendepaalsystementezijn,zoalshieronder verderzalwordenuitgelegd.hetpunthierbijisdatbijdeberekeningvandedraagkrachtdeervaring vandeingenieurendeveiligheidsfactoreneenrolspelen.hetzijndusvoornamelijk veilige schattingen. Deexacte berekeningkandandusnietwordengemaakt.dehuidigeberekeningswijzezorgtmogelijk vooreen teveel aanmateriaal.bijeenpreciezerbenaderingdoormiddelvanmeerterreinonderzoeken de daaruit aangepaste draagkrachtberekening, zou mogelijk minder materiaal nodig blijken zou zijn. Minder materiaalgebruik zou een besparing van de herstelkosten opleveren. Daarbij moet alleen wel rekeninggehoudenwordenmethetfeitdathetvrijlastigisomdesamenstellingvandeondergrond exact te kunnen bepalen. De bodem is zo inhomogeen dat er per paal niet precies kan worden aangegevenwaardedraagkrachtigelaagzichbevind.hetkandusbijvoorbeeldookvoorkomendatde palenuitoogpuntvanveiligheidlangerwordengemaaktdanstriktnoodzakelijk,watextrakostenmet zich meebrengt. Een beter begrip en dus onderzoek van de ondergrond en de daaruit volgende berekeningenkunnendekostendrukkenvanhetherstel. Bij het verwijderen van de begane grondvloer zijn er weliswaar grote kosten voor de sloop en herinrichting van de begane grond,maarerworden ook kosten bespaard door het niet afvoeren van grond, en door gebruikmaking van paaltypen met hogere belasting. Omdat de begane grondvloer verwijderd is, wordt de werkhoogte minder beperkt en kunnen er dus andere paalsystemen worden gebruikt. Bijvoorbeeld door toepassing van een paaltype met grotere diameter en dus hogere draagkracht,zijnerminderpalennodigomdebovenbelastingtekunnendragen.ditbespaarttevenstijd engeld. 19

21 Zoalshierbovenvoorenkeleherstelmethodiekenalaangegeven,zijnerkostenbesparingenmogelijkop debestaandetechnieken.ditzijngeziendetotalekostenechterkleineverminderingen. Onderstaandzalnuopbasisvaneenzestalkostenramingenvanvierherstelmethodenwordengekeken waar de grootste kostenposten zitten voor deze herstelmethoden. De methoden die zijn onderzocht bestaanuit: Tafelmethode :betonvloeropperspalenindekruipruimte o hier zijn drie verschillende kostenramingen van verschillende herstelprojecten onderzocht. Tafelmethode :beganegrondvloerverwijderen,heienstalenbuispalenennieuwebetonvloer Vanuitdemuurweggedruktepalen Nieuwepaalfunderingmetvoorgespannenbetonbalk 4.2.1%Betonvloer%op%perspalen%in%de%kruipruimte% Bijdezekostenramingmoetrekeningwordengehoudenmeteenaantalgegevens.Zobetreftditherstel eenwoningblokvan3woningen.verderegegevens(ingenieursbureauconcretio,2007): Uit de kostenraming blijkt dat er 46 perspalen nodig zijn, die elk een belasting van 150kN kunnenopnemen Wapeningis35kg/m2 Betonvloerheefteendiktevan250mm Kosten voor de stelposten bemaling en vervanging binnenriolering zijn buiten beschouwing gelaten Dekostenpostenwarenonderverdeeldin: Heiwerk Betonwerk Bouwplaatskosten Sloopwerk Grondwerk Herstelopeningmetselwerk Nahetrangschikkenvandekostenblijktdatdegrootstekostenzitteninhetheiwerk,dushetpersen van de stalen buispalen nadat de betonvloer is gerealiseerd. Ook de kosten voor het maken van de betonvloerzijnaanzienlijk inverhoudingmetderestvandekostenposten.depostenvoorhetslopenengrondwerkblijkenhier evenveeltekosten.deminstekostenzijnvoorhetherstelvandeopeninginhetmetselwerk. 7% 7% 2% Heiwerk 11% 22% 51% betonwerk bouwplaatskosten sloopwerk grondwerk herstelopeningmetselwerk Opbasisvandegegevenkostenramingzijndekostenperpaalenpervloeroppervlakberekend.Hierbij zijn wel alle kosten meegenomen, zoals funderingskosten, casco herstel, herinrichting interieur, bijkomendekostenenbtw. 20

22 Onderstaandishetresultaatdaarvan: 3woningen perwoning 46stalenbuispalen pernieuwepaal 175m2vloeroppervlak perm2vloeroppervlak Voor deze methode zijn ook nog twee andere kostenramingen bestudeerd. Bij de volgende kostenraming werd een woningblok van 7 woningen aangepakt. Verdere gegevens(ingenieursbureau Concretio,2005c): Uitdekostenramingblijktdater85perspalennodigzijn,meteendraagkrachtvan150kN Wapeningis35kg/m2 Betonvloerheefteendiktevan250mm Kosten voor de stelposten bemaling en vervanging binnenriolering zijn buiten beschouwing gelaten 4% 3% 13% 15% 47% Heiwerk betonwerk bouwplaatskosten 18% sloopwerk grondwerk herstelopeningmetselwerk Dekostenwarenwederomverdeeldopbovenstaandemanier.Hieruitblijktdatdegrootstekostenpost ookhetheiwerkbetreft.hetbetonwerkblijktvoorditwoningblokwelmeertezijndanbijhetvorige project.datisopzichookwellogisch,aangezienhethierzeven,dusmeer,woningenbetreft.eengrote veranderingindeverhoudingvankostentenopzichtevanhetvorigeprojectzijndesloopkosten.deze kosten zijn aanzienlijk hoger dan die van het grondwerk, zelfs meer dan de bouwplaatskosten. In de regelblijktdezemethodejuisthogerekostentehebbenvoorhetgrondwerkenblijkendekostenvande sloopwerkzaamhedenjuistlaaguittevallen. Opbasisvandegegevenkostenramingzijndekostenperpaalenpervloeroppervlakberekend.Hierbij zijn wel alle kosten meegenomen, zoals funderingskosten, casco herstel, herinrichting interieur, bijkomendekostenenbtw.onderstaandishetresultaatdaarvan: 7woningen 85stalenbuispalen perwoning pernieuwepaal 293m2vloeroppervlak perm2vloeroppervlak Wathieropvaltisdatindienbijmeerderewoningeninéénkeerfunderingsherstelwordtuitgevoerd,de kostenpereigenaarzullenafnemen. 21

23 Eenderdeenlaatstekostenramingvoordezemethodebetrefthetherstelvantweewoningen.Verdere gegevenszijn(ingenieursbureauconcretio,2005a): Uit de kostenraming blijkt dat er 47 perspalen nodig zijn, die elk een belasting van 150kN kunnenopnemen Wapeningis35kg/m2 Betonvloerheefteendiktevan250mm Kosten voor de stelposten bemaling en vervanging binnenriolering zijn buiten beschouwing gelaten 4% 5% 11% 14% 26% 40% Heiwerk betonwerk bouwplaatskosten sloopwerk Grondwerk herstelopeningmetselwerk Wederom blijkt dat de grootste kostenpost het heiwerk betreft, gevolgd door het betonwerk. Bij dit projectblijkthetweltekloppendathetgrondwerkduurderisdandesloopkosten.ditisooktyperend voordezeherstelmethode. Opbasisvandegegevenkostenramingzijndekostenperpaalenpervloeroppervlakberekend.Hierbij zijn wel alle kosten meegenomen, zoals funderingskosten, casco herstel, herinrichting interieur, bijkomendekostenenbtw.onderstaandishetresultaatdaarvan: 2woningen 47stalenbuispalen 293m2vloeroppervlak perwoning pernieuwepaal perm2vloeroppervlak 22

24 4.2.2.%Begane%grondvloer%verwijderen,%heien%stalen%buispalen%en%nieuwe%betonvloer.% Bijdezekostenramingmoetrekeningwordengehoudenmeteenaantalgegevens.Zobetreftditherstel eenwoningblokvan7woningen.verderisbekend(ingenieursbureauconcretio,2005c): Uitdekostenramingblijktdater65stalenbuispalennodigzijn,dieelkeenbelastingvan250kN kunnenopnemen Wapeningis35kg/m2 Betonvloerheefteendiktevan250mm Kosten voor de stelposten bemaling en vervanging binnenriolering zijn buiten beschouwing gelaten Dekostenpostenwarenonderverdeeldin: Heiwerk Betonwerk Bouwplaatskosten Sloopwerk Grondwerk Herstelopeningmetselwerk 4% 3% 19% 34% Heiwerk betonwerk 17% 23% bouwplaatskosten sloopwerk grondwerk herstelopeningmetselwerk Zoalsiszieninbovenstaandefiguurzijnookbijdezemethodedekostenvoorhetheiwerkhethoogst.In verhouding tot de methode in blijkt dat de kosten voor het betonwerk hier verhoudingsgewijs hogerzijnendatdekostenvoorhetsloopwerkookaanzienlijkhogerzijn.uitdezegrafiekvaltookde evenredigheidtussenhetsloopwerkenbetonwerktezien.hetvloeroppervlakdatwordtgesloopt,zal namelijk worden vervangen door een betonvloer. Verhoudingsgewijs liggen de kosten van het betonwerkdusenigszinsbijdekostenvanhetsloopwerk. Opbasisvandegegevenkostenramingzijndekostenperpaalenpervloeroppervlakberekend.Hierbij zijn wel alle kosten meegenomen, zoals funderingskosten, casco herstel, herinrichting interieur, bijkomendekostenenbtw.onderstaandishetresultaatdaarvan: 7woningen 65stalenbuispalen 293m2vloeroppervlak perwoning pernieuwepaal perm2vloeroppervlak 23