Docentenhandleiding: Zuren en basen in de keuken

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Docentenhandleiding: Zuren en basen in de keuken"

Transcriptie

1 Docentenhandleiding: Zuren en basen in de keuken Introductie Om de leerlingen bewuster te maken van het feit dat zuren en basen overal om ons heen zijn, kunnen we deze practica uitvoeren met voornamelijk producten uit de keuken. Hierdoor wordt de eigen belevingswereld van de leerlingen betrokken bij scheikunde. Op deze wijze is het voor de leerling makkelijker de (leer)stof te begrijpen en te kunnen uitleggen. Leerdoelen - Kennis o Kunnen aangeven wat zure producten zijn o Kunnen aangeven wat neutrale producten zijn o Kunnen aangeven wat basische producten zijn o Aan kunnen tonen hoe je een zuurgraad kunt bepalen o De zuurgraad kunnen uitdrukken in ph-waarden o Weten wat scheikundige notaties zijn o Weten hoe een indicator werkt. o Enkele indicatoren kunnen benoemen - Vaardigheden o Onderzoek kunnen doen naar zuurgraden o Vloeistoffen afmeten o Werken met een pipet o Kunnen werken met relevante Binastabellen - Houding o Zelfstandig kunnen werken aan proeven o Veiligheidsvoorschriften naleven Voorkennis leerlingen Leerlingen zijn 2 e jaars havo, vwo. De voorkennis is dat de leerlingen weten dat er iets bestaat als zuur en base en dat ze weten dat water ph-neutraal is. Ze kunnen nog niet rekenen en ook de ph-schaal leeft nog niet. Daarnaast hebben ze nog geen scheikundige kennis en is het Binas ook nog niet bekend. Sommige proeven zullen de leerlingen makkelijk kunnen uitvoeren, bij andere proeven wordt scheikundig inzicht gevraagd. Echter dient dit ook gezien te worden als introductie van scheikunde. Als leerkracht kun je nog niet verwachten dat alle leerlingen weten wat ze hier moeten kunnen. Het doel is dat ze in aanraking komen met diverse facetten van scheikunde. Veiligheid Een aantal stoffen is irriterend voor ogen, huid en luchtwegen. Ga daarom altijd voorzichtig te werk. Draag te allen tijde een veiligheidsbril en labjas. 1

2 - Totaal is er ca. 3 klokuren nodig om de practica uit te voeren, inclusief introductie en afsluiting. Het zou een middag vullend programma kunnen zijn. - Ter introductie kan de demo met het groene ei worden uitgevoerd. Het kan zijn dat de leerlingen de uitleg nog niet kunnen geven. Dit kunnen ze dan aan het einde van de practica aanvullen. - De vijf proeven kunnen door de leerlingen worden uitgevoerd in een carrousel-model. Elke proef duurt ongeveer 15 minuten. Als de 15 minuten om zijn, kan een signaal worden gegeven voor opruimen en doordraaien. - De 5 proeven hebben een bepaald opbouw van moeilijkheidsgraad. Dit betekent dat het ook goed mogelijk is voor 1 les met demo 1 en proef 1 te starten en daarna de vervolgproeven uit te voeren. - Aan het einde kan de demo worden gedaan met de vulkaan die van kleur veranderd. Er kan dan gecontroleerd worden of de leerdoelen zijn behaald door de leerlingen vragen te stellen en rondvraag te doen. Praktische informatie - De sap van één rode kool is voldoende voor demo 1, proef 1 en proef 4 als er 30 leerlingen zijn. - Hoe maak je rodekoolsap? Het rodekoolsap maak je door klein gesneden stukjes rodekool kort te koken in water. Giet de rodekool af en vang het sap op. Na afkoelen is het sap klaar voor gebruik. Rodekoolsap bederft na 3 dagen; het werkt dan nog wel maar het stinkt behoorlijk. We raden daarom aan het rodekoolsap niet te ver van te voren te maken. Het is mogelijk rodekoolsap in kleine porties in te vriezen. Dan kun je zo veel ontdooien als nodig is. - Tijdens de les zullen leerlingen rondlopen. Veel proeven dienen te worden opgeruimd zodat het volgende duo ermee aan de slag kan. Zorg ervoor dat er netjes wordt gewerkt. - De leerlingen werken op de bijgeleverde instructiebeschrijvingen met opdrachten. Benodigdheden Zie leerlingeninstructies van de demo s en proeven. Extra De eiertest (te gebruiken als demo of als experiment) - Doe het ei in het glas. Giet zoveel cola erbij in het glas tot het ei helemaal ondergedompeld is. - Wacht minstens 24 uur. - Hoe ziet je ei er nu uit? - De schaal van een ei bestaat uit kalk, daarom is het ei hard. Cola is een zuur. Kalk reageert met zuur. Door de reactie wordt de schaal eerst zacht en lost na een paar dagen zelfs helemaal op. Er blijft dan alleen een dun vliesje over dat het ei nog bij elk aar houdt. Aanvullende informatie voor demo s en proeven Op de volgende bladzijden volgt de aanvullende informatie voor de demo s en proeven voor de docent. De aanvullende informatie voor de docent bevat onder andere extra uitleg, de uitkomsten en extra tips en variatie in de proeven. Hierbij is de leerlingeninstructie leidend. 2

3 Demo 1: Groen gebakken ei Demonstratie 1 heeft tot doel de leerling kennis te laten maken met het begrip indicatoren. Leerlingen kunnen waarnemen wat er gebeurt als je een indicatorstof in aanraking laat komen met een zuur of basisch middel. 1. Scheid het eiwit van de dooier. 2. Spray bakboter in de pan en verhit deze. 3. Mix in een schaaltje het eiwit met een kleine hoeveelheid rodekoolsap. (Probeer de leerlingen mee te laten kijken). 4. Wat nemen we waar? Benoem de kleurverandering van wit naar groen. 5. Bak het ei in de pan (voeg de dooier toe aan het groene eiwit). 6. Vraag een leerling uitleg te geven over het waarom van de kleurverandering. Uitleg Rodekoolsap bevat een pigment genaamd cyanidine. Dit pigment verandert van kleur onder invloed van verandering van de zuurgraad. Rodekoolsap is (paars)rood in een zure omgeving, maar verandert naar een blauw-groene kleur in een basische omgeving. Het eiwit van een ei is basisch (ph ~ 9) dus als je de rodekoolsap en het eiwit mengt, verandert het pigment van kleur. Door te veranderen in een groen-blauwe kleur, toont de indicator aan dat het eiwit inderdaad basisch is. 3

4 Proef 1: ph-indicator: kooknat van rode kool De leerlingen komen in aanraking met zuren en basen uit het keukenkastje. Zij kunnen dit aantonen met rodekoolsap. Benodigdheden - Er dienen een aantal producten uit de keuken te komen. Hiervoor is het wenselijk om deze producten ook te laten zien zodat de leerlingen ze herkennen. Denk er wel goed bij na dat bepaalde vloeistoffen te donker zijn om te testen of te weinig vloeibaar. De rodekoolsap moet wel goed kunnen mengen. - Uitkomsten - Uitkomsten zijn afhankelijk van de keuze van de leerlingen - Bij de menging van de vloeistoffen verkleuren deze. Dit heeft te maken met de zuurgraad. Sommige zuren en basen zijn sterker, dan kan het zijn dat de kleur nauwelijks wijzigt. Aanvulling - Eventueel kunnen de uitkomsten van deze proef worden nagegaan met ph-papier. 4

5 Proef 2: Zuurgraad van koffie bepalen met viltstiften Met deze proef kunnen leerlingen inzien dat er niet altijd een specifieke indicator nodig is. Op deze wijze is het mogelijk dat de leerlingen inzien dat er meerdere manieren zijn om een zuurgraad in een stof aan te tonen. - Zorg dat de testpapiertjes (filtreerpapier of koffiefilters) op maat zijn geknipt. - Zorg voor een viltstift met een oplosbare inkt, met een watervaste stift zal deze proef niet uitgevoerd kunnen worden. - Maak een voorbeeldstrook die de leerlingen kunnen namaken. - Gebruik diverse vloeistoffen uit de keuken, bijvoorbeeld citroensap, cola, koffie, thee (dit mogen er natuurlijk meer zijn, dan dient de leerlingeninstructie wel aangepast te worden.) - De vloeistoffen dienen van dezelfde temperatuur te zijn om de proef goed uit te voeren, denk hierbij vooral aan de koffie. Uitkomsten - De leerlingen zien dat de zwarte inkt bij zuren slecht uitlopen en bij een basische stof lost de inkt bijna op. - Ook de kleurenscheiding van de zwarte inkt is goed te zien bij de basische stof. - Door naar de uitloop van de diverse vloeistoffen te kijken is te bepalen of het een zure of een basische stof bevat. - Check met een ph-papier de uiteindelijke zuurgraad van de vloeistoffen ten behoeve van de nabespreking. 5

6 Proef 3: Een vulkaan van zuren en basen In deze proef onderzoeken de leerlingen een zuur-base reactie. In een voorgaande proef hebben ze bepaald welke stof in de reactie een zuur is en welke een base. Na afloop kunnen de leerlingen uitleggen hoe deze stoffen hebben geleid tot de uitbarsting van de vulkaan en kunnen ze globaal de reactievergelijking opstellen. - Als de leerlingen niet hebben bepaald welke stof een zuur en welke een base is, laat ze dat dan alsnog bepalen met behulp van een ph-papiertje. - In deze proef zijn exacte inhoudsmaten niet noodzakelijk. - Laat de leerlingen niet vergeten een teil te gebruiken! Uitkomsten/ Uitleg Stof Naam Scheikundige notatie Zuur of base? 1 Azijn CH 3 COOH Zuur 2 Bakpoeder/zuiveringssoda NaHCO 3 Base Zie tabel 49 Binas (zuur: 11 e van onder, base: 3 e van onder (beiden linker blz)) Stof Scheikundige notatie Valt uiteen in... en... (ionen) Welk ion is van belang bij de zuur-base reactie? Azijn CH 3 COOH H + en CH 3 COO - H + Bakpoeder/ zuiveringssoda NaHCO 3 Na + en HCO 3 - HCO 3 - Reactievergelijking van deze zuur-base reactie: H + + HCO 3 - H 2 CO 3 (koolzuur) H 2 CO 3 CO 2 + H 2 O NaHCO 3 (s) + CH 3 COOH (l) CO 2 (g) + H 2 O (l) + Na + (aq) + CH 3 COO - (aq) 6

7 Welke stof heeft voor de eruptie gezorgd en hoe is de eruptie tot stand gekomen: CO 2 (g) Door bakpoeder/zuiveringszout en azijn bij elkaar te gooien ontstaat er een zuur-base reactie. Het azijn is een (zwak) zuur en reageert met de (zwakke) base in bakpoeder. Bij deze reactie ontstaat koolzuurgas CO 2 (g). Het koolzuurgas wil ontsnappen en kan alleen via de opening van de vulkaan naar buiten. Ondertussen worden de gasbubbels door het afwasmiddel omsloten, om zo de lava te vormen. Door de hoge druk zal de schuimende lava uit de vulkaan spuiten. Aanvulling - Aan de azijn kan eventueel kleurstof worden toegevoegd om gekleurd lava te creëeren. 7

8 Proef 4: Geheime boodschap De leerlingen onderzoeken op welke manier de inkt van viltstiften reageren met verschillende zuurgraden in vloeistoffen. Benodigdheden - De vijf vloeistoffen zijn nog onbekend voor de leerlingen. Voor de docent niet. Aan te raden is om vloeistoffen te gebruiken die een duidelijk effect vertonen. Voorbeelden: o Azijn o Ammonia o Sodaoplossing (1 theelepel soda in 50 ml. water) o Water o Kleurloze frisdrank (bijvoorbeeld crystal clear) - Belangrijk te vermelden bij de start van de proef is dat ze voorzichtig moeten zijn met de hoeveelheid rodekoolsap. Bij te veel sap is het effect niet zichtbaar. - Deze proef dient uitgevoerd te worden nabij/in een wasbak. Op deze manier komt niet overal rodekoolsap op door de plantenspuit. - Let wel op dat de leerlingen werken met vloeistoffen en een föhn (elektriciteit).. Uitkomsten 1. De citroensap wordt roze van kleur het is een zuur 2. Afhankelijk van de vloeistoffen worden de kleuren anders. 3. De docent kent de producten, dus kan deze ook benoemen met de bespreking 4. Met het ph-papier kan exacter worden bepaald wat de ph is. Echter is dit niet altijd in de keuken voorhanden. 8

9 Proef 5: Magische adem In deze proef zal de leerling de werking van een indicator kunnen waarnemen. Door het gebruik van Binas tabel 52 kan de leerling vaststellen of het een zure, een basische of een neutrale stof betreft. - Als er nog geen kant en klare fenolftaleïne-oplossing is, kan dit zelf gemaakt worden door 0,05 g fenolftaleïne op te lossen in 50 ml ethanol - Maak leerlingen zich er goed bewust van dat ze niet per ongeluk in ademen als ze het rietje in hun mond hebben! Uitkomsten/ uitleg Tabel 52 van Binas (Zuur-base indicatoren) Kleur bij lagere ph-waarden Omslagtraject in ph Kleur bij hogere phwaarden Fenolftaleïne Kleurloos 8,2 10,0 Paarsrood Roze oplossing: Kalkwater is basisch Waarneming: De roze oplossing verandert naar een kleurloze oplossing. Waardoor vindt de kleurverandering plaats en welke stof is hierbij betrokken geweest: Kalkwater is een basische oplossing. Fenolftaleïen kleurt in een basische oplossing (paars)roze. Door door het rietje te blazen, reageert de koolstofdioxide in de uitgeademde lucht met het water in de oplossing. Dit heeft koolzuurvorming tot gevolg: CO 2 + H 2 O H 2 CO 3 Door de vorming van koolzuur wordt de oplossing steeds minder basisch (de ph-waarde daalt). Hierdoor verandert de roze oplossing geleidelijk aan in een kleurloze oplossing. Wat valt er, als we de waarden van fenolftaleïnen nogmaals bekijken, te zeggen over de nu ontstane oplossing; is deze zuur, basisch of neutraal (ph = 7)? De oplossing is kleurloos zodra er een ph-waarde van 8,1 wordt bereikt. Bij een ph-waarde van 8,1 is de oplossing nog steeds basisch, maar als je langer blijft blazen kan de phwaarde nog meer zakken. De oplossing zou dan ook neutraal kunnen zijn, met een ph van 7. Technisch bekeken zal de oplossing ook kleurloos zijn als het een zure oplossing betreft. Is dit mogelijk? Uit de volledige reactievergelijking blijkt dat de oplossing naar verloop van tijd (wel even blijven blazen) een neutrale oplossing wordt. Dit komt doordat het koolzuur met het calciumhydroxide reageert tot water. 9

10 CO 2 + H 2 O H 2 CO 3 H 2 CO 3 + Ca(OH) 2 CaCO 3 (zout) + H 2 O Aanvulling - Deze proef kan ook uitgevoerd worden met een soda-oplossing en een de indicator thymolftaleïne. 10

11 Proef 6: Zelfverdwijnende inkt De leerling is na afloop van deze proef in staat uitleg te geven over de reactie die heeft plaatsgevonden en kan daarbij uitleggen wat de rol van de indicator is geweest. - Maak een kant en klare thymolftaleïne-oplossing. Los hiervoor 0,1 g thymolftaleïne op in 10 ml ethanol. - Natronloog is een erg basische oplossing. Maak de leerlingen hiervan bewust. Als er toch natronloog in contact komt met de huid; afspoelen met overvloedig water. Uitkomsten/ uitleg Waarneming Wanneer de donkerblauwgekleurde oplossing op de stof wordt gegoten, onstaat er een vlek in dezelfde kleur als de oplossing. Na verloop van tijd verdwijnt de blauwgekleurde vlek en is deze niet meer zichtbaar. ph-waarde van de inktoplossing De ph-waarde zal boven de 10,6 liggen. De indicator is donkerblauw als de ph-waarde boven de 10,6 ligt. Tussen de 9,4 10,6 zal de indicator van kleurloos veranderen in lichtblauw richting donkerblauw. ph-waarde meting: Tabel 52 Kleur bij lagere ph-waarden Omslagtraject in ph Kleur bij hogere phwaarden Thymolftaleïnen Kleurloos 9,4 10,6 Blauw Verklaring: De indicator bevindt zich in een basische oplossing (natronloog) en is in dit basische milieu (donker)blauw gekleurd. Op het moment dat de inkt in aanraking komt met de katoenen lap, komt het ook goed in aanraking met de lucht. De basische oplossing wordt hierdoor zuurder van karakter (de ph-waarde daalt). Op het moment dat de ph-waarde is gedaald tot onder de 9,4 zal de oplossing kleurloos worden en verdwijnt de vlek uit de stof. CO 2 + H 2 O H2CO 3 11

12 Neutralisatiereactie H2CO 3 + 2Na(OH) Na 2 CO 3 + H 2 O Uiteindelijk zal de oplossing dus een neutraal karakter krijgen. Met een ph van 7 zal de indicator kleurloos zijn/blijven. Aanvulling - Deze proef kan ook uitgevoerd worden met de indicator fenolftaleïne (paarsrood). Los hiervoor ongeveer 1/3 theelepel fenolftaleïne op in 10 ml ethanol. 12

13 Demo 2: Vulkaanuitbarsting met kleur veranderend lava Demonstratie 1 en 2 hebben tot doel de leerling kennis te maken met het begrip en de werking van indicatoren. Leerlingen zien hoe vloeibare en vaste stoffen worden afgemeten. 1. Los in de maatbeker ~ 10 gram natriumbicarbonaat (zuiveringssoda) op in 200 ml water. 2. Plaats de maatbeker in het midden van de onderschaal, bij voorkeur onder een afzuigkap, omdat er een sterk zuur wordt gebruikt bij deze demonstratie. 3. Voeg ongeveer 20 druppels universeel indicatoroplossing (methylrood-broomcresolgroen) toe. De universeelindicator zal in het water groen van kleur zijn in de basische natriumbicarbonaat oplossing, maar zal roze worden als het zoutzuur wordt toegevoegd. 4. Schenk een deel van de gekleurde natriumbicarbonaatoplossing in de vulkaan. 5. Voeg ml 2M zoutzuur toe aan de groene oplossing. Dit zal de eruptie veroorzaken, waarbij het gesimuleerde lava roze zal kleuren en de beker zal doen overstromen. 6. Strooi wat natriumbicarbonaat in de nu zure oplossing. De kleur van de lava zal terug veranderen naar groen, doordat de oplossing steeds basischer wordt. 7. Als er genoeg natriumbicarbonaat wordt toegevoegd, zal het zoutzuur geneutraliseerd raken. Toch is het verstandig alleen de onderschaal te verplaatsen en niet de beker zelf. Als de demonstratie is afgelopen kan de oplossing door de gootsteen gespoeld worden met voldoende water. Uitleg De indicatoroplossing zal van kleur veranderen als reactie op veranderende ph-waardes of zuurtegraad van de lava. Als de oplossing basisch is (natriumbicarbonaat), dan zal de indicator groen kleuren. Wanneer een zuur wordt toegevoegd, neemt de ph-waarde af (de oplossing wordt zuurder) en zal de indicator roze kleuren. Door natriumbicarbonaat op de uitbarstende vulkaan te strooien, zullen op verschillende plekken zuur-base reacties plaatsvinden en zal de kleur van de lava op de vulkaan dus afwisselend groen/roze zijn. Het uitbarsten van de vulkaan komt doordat kooldioxide (gas) ontstaat bij de reactie tussen natriumbicarbonaat en zoutzuur. Stof Naam Scheikundige notatie Zuur of base? 1 Zoutzuur HCl Zuur 2 Zuiveringssoda NaHCO 3 Base Stof Scheikundige notatie Valt uiteen in... en... (ionen) Welk ion is van belang bij de zuur-base reactie? Zoutzuur HCl H + en Cl - H + Natriumbicarbonaat NaHCO 3 Na + en HCO 3 - HCO 3-13

14 De reactievergelijking: HCO 3 - (aq) + H + (aq) H 2 CO 3 (aq) H 2 O (aq) + CO 2 (g) 14

Leerlingeninstructie: Zuren en basen in de keuken

Leerlingeninstructie: Zuren en basen in de keuken Leerlingeninstructie: Zuren en basen in de keuken Introductie Wat eet je? Wat drink je? Welke producten gebruik je tijdens je verzorging? Welke producten worden er bij jou thuis gebruikt om schoon te maken?

Nadere informatie

vrijdag 15 juni 2012 15:26:05 Midden-Europese zomertijd H6 Zuren en basen 4havo voorjaar 2012

vrijdag 15 juni 2012 15:26:05 Midden-Europese zomertijd H6 Zuren en basen 4havo voorjaar 2012 H6 Zuren en basen 4havo voorjaar 2012 Toetsing in periode 4! 6 juni! DTM-T zuur/base t/m 6.6! Tabel 6.10,6.13,6.17 en ph-berekeningen (zoals in vragen 14,15,26 en 27)! Toetsweek einde periode! TW441 H1

Nadere informatie

Kleurrijk schilderij maken met rode koolsap

Kleurrijk schilderij maken met rode koolsap Kleurrijk schilderij maken met rode koolsap 1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we een kleurrijk schilderij maken met melk en rode koolsap? 2. Voorbereiding a. Begrippen als achtergrond voor experiment ph, zuur,

Nadere informatie

5 Water, het begrip ph

5 Water, het begrip ph 5 Water, het begrip ph 5.1 Water Waterstofchloride is een sterk zuur, het reageert als volgt met water: HCI(g) + H 2 0(I) Cl (aq) + H 3 O + (aq) z b Hierbij reageert water als base. Ammoniak is een zwakke

Nadere informatie

Hoofdstuk 3: Water, zuren en basen

Hoofdstuk 3: Water, zuren en basen Hoofdstuk 3: Water, zuren en basen NaSk II Vmbo 2011/2012 www.lyceo.nl Hoofdstuk 3: Water, zuren en basen NaSk II 1. Bouw van materie 2. Verbranding 3. Water, zuren en basen 4. Basis chemie voor beroep

Nadere informatie

Deel 1: traditionele kalkwater met koolstofdioxide test.

Deel 1: traditionele kalkwater met koolstofdioxide test. Bereiding en eigenschappen van CO 2 Deel 1: traditionele kalkwater met koolstofdioxide test. 1.1 Onderzoeksvraag Hoe kunnen we CO 2 aantonen? 1.2 Mogelijke hypothesen 1.2.1 Geen interactie: Er vormt zich

Nadere informatie

1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we een geheimschrift ontwikkelen m.b.v. natriumcarbonaat?

1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we een geheimschrift ontwikkelen m.b.v. natriumcarbonaat? blauw geheimschrift 1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we een geheimschrift ontwikkelen m.b.v. natriumcarbonaat? 2. Voorbereiding a. Begrippen als achtergrond voor experiment Indicator (een stof waarmee we

Nadere informatie

Tevens is deze proefles ideaal als voorbereiding op de Mad Science workshop Zuren & Basen die via deze link te boeken is.

Tevens is deze proefles ideaal als voorbereiding op de Mad Science workshop Zuren & Basen die via deze link te boeken is. Lesbrief Zuren & Basen : Voor u ligt een begeleidende lesbrief van Mad Science die u in uw eigen klas kunt gebruiken. De les bevat enkele experimenten die de kinderen zelf in de klas uit kunnen proberen.

Nadere informatie

1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we een indicatordoekje op drie manieren van kleur doen veranderen? Dit van rood naar blauw en weer naar rood?

1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we een indicatordoekje op drie manieren van kleur doen veranderen? Dit van rood naar blauw en weer naar rood? Blauw op drie wijzen 1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we een indicatordoekje op drie manieren van kleur doen veranderen? Dit van rood naar blauw en weer naar rood? 2. Voorbereiding a. Begrippen als achtergrond

Nadere informatie

ph bepalen m.b.v. rode koolsap

ph bepalen m.b.v. rode koolsap ph bepalen m.b.v. rode koolsap 1. Onderzoeksvraag Hoe kun je rode koolsap gebruiken om te bepalen of een oplossing zuur, neutraal of basisch is? 2. Voorbereiding a. Begrippen als achtergrond voor experiment

Nadere informatie

OEFENOPGAVEN VWO ZUREN EN BASEN + ph-berekeningen

OEFENOPGAVEN VWO ZUREN EN BASEN + ph-berekeningen OEFENOPGAVEN VWO ZUREN EN BASEN + ph-berekeningen OPGAVE 1 01 Bereken hoeveel mmol HCOOH is opgelost in 40 ml HCOOH oplossing met ph = 3,60. 02 Bereken ph van 0,300 M NaF oplossing. 03 Bereken hoeveel

Nadere informatie

OEFENTOETS Zuren en basen 5 VWO

OEFENTOETS Zuren en basen 5 VWO OEFENTOETS Zuren en basen 5 VWO Gesloten vragen 1. Carolien wil de zuurgraad van een oplossing onderzoeken met twee verschillende zuur-baseindicatoren en neemt hierbij het volgende waar: I de oplossing

Nadere informatie

neutraal 13 geel vergelijk jouw data Hortensia ph-waarde

neutraal 13 geel vergelijk jouw data Hortensia ph-waarde ph-waarde vergelijk jouw data kraanwater Zuur is slecht voor je tanden. Het maakt je tandglazuur zacht... en dat harde glazuur beschermt nu juist tegen gaatjes. melk citroensap koffie frisdrank neutraal

Nadere informatie

Je onderzoekt de zuurgraad van de grond of het water in jouw buurt. Citroenen en frisdranken zijn zuur, dat kun je proeven.

Je onderzoekt de zuurgraad van de grond of het water in jouw buurt. Citroenen en frisdranken zijn zuur, dat kun je proeven. Hoe schoon is de lucht die je inademt? Is zwemwater hetzelfde als drinkwater? Zitten er veel of weinig microben in de grond? En wat betekent dat? Ontdek hoe gezond jouw buurt is en wat je zelf kan doen

Nadere informatie

Hoofdstuk 3: Zuren en basen

Hoofdstuk 3: Zuren en basen Hoofdstuk 3: Zuren en basen Scheikunde VWO 2011/2012 www.lyceo.nl Onderwerpen Scheikunde 2011 2012 Stoffen, structuur en binding Kenmerken van Reacties Zuren en base Redox Chemische technieken Koolstofchemie

Nadere informatie

Scheikunde SE2. Hoofdstuk 8

Scheikunde SE2. Hoofdstuk 8 Scheikunde SE2 Hoofdstuk 8 Paragraaf 2 Indicatoren: stoffen waarmee je kunt bepalen of een oplossing zuur of basisch is. Zuur: als een oplossing een ph heeft van minder dan 7. Basisch: als een oplossing

Nadere informatie

5 VWO. H8 zuren en basen

5 VWO. H8 zuren en basen 5 VWO H8 zuren en basen Inleiding Opdracht 1, 20 min in tweetallen Nakijken; eventueel vragen stellen 8.2 Zure, neutrale en basische oplossingen 8.2 Zure, neutrale en Indicator (tabel 52A) Zuurgraad 0-14?

Nadere informatie

Proef Scheikunde PH-bepaling

Proef Scheikunde PH-bepaling Proef Scheikunde PH-bepaling Proef door een scholier 924 woorden 27 mei 2001 4,9 57 keer beoordeeld Vak Scheikunde Inleiding De opdracht voor de eerste module was een vaardigheidspracticum. In dit practicum

Nadere informatie

Zijn alle zuren even sterk?

Zijn alle zuren even sterk? Zijn alle zuren even sterk? 1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we een verschil in zuursterkte tussen 2 verschillende zuren aantonen? 2. Voorbereiding a. Begrippen als achtergrond voor experiment -Zuur = een

Nadere informatie

Je kunt de ph van een oplossing meten met een ph-meter, met universeelindicatorpapier of met behulp van zuur-base-indicatoren.

Je kunt de ph van een oplossing meten met een ph-meter, met universeelindicatorpapier of met behulp van zuur-base-indicatoren. Boekverslag door Merel 797 woorden 22 januari 2017 6.9 14 keer beoordeeld Vak Methode Scheikunde Chemie overal Zie de bijlage voor de grafiek en alle tabellen. H8 Zuren en en Basen Chemie Overal 8.2 De

Nadere informatie

ontleding van bakpoeder tot soda

ontleding van bakpoeder tot soda ontleding van bakpoeder tot soda 1. Onderzoeksvraag Welk gas ontstaat er bij de thermolyse van bakpoeder? 2. Voorbereiding a. Begrippen als achtergrond voor experiment Gasvormingsreactie (een reactie waarbij

Nadere informatie

ANTWOORDEN Herhaling zuren, basen en buffers

ANTWOORDEN Herhaling zuren, basen en buffers ANTWOORDEN Herhaling zuren, basen en buffers 1) Wat geeft de onderstaande afbeelding weer? Je ziet deze deeltjes afgebeeld: het zwakke zuur HA (want veel deeltjes zijn niet geïoniseerd), de zwakke base

Nadere informatie

ßCalciumChloride oplossing

ßCalciumChloride oplossing Samenvatting door R. 1673 woorden 17 februari 2013 8 1 keer beoordeeld Vak Methode Scheikunde Pulsar chemie Additiereactie Bij een reactie tussen hexeen en broom springt de C=C binding open. Aan het molecuul

Nadere informatie

Doezijde. Zelf verf maken. Wat ga je doen? Je gaat zelf verf maken en hier ook mee verven!

Doezijde. Zelf verf maken. Wat ga je doen? Je gaat zelf verf maken en hier ook mee verven! Doezijde Zelf verf maken Wat ga je doen? Je gaat zelf verf maken en hier ook mee verven! Wat heb je nodig? Spullen Kwast of penseel Vel wit A4 papier om op te verven 4 schaaltjes Limonadeglas 4 theelepeltjes

Nadere informatie

ZUUR-BASE BUFFERS Samenvatting voor het VWO

ZUUR-BASE BUFFERS Samenvatting voor het VWO ZUUR-BASE BUFFERS Samenvatting voor het VWO versie december 2014 INHOUDSOPGAVE 1. Vooraf 2. Wat is een buffer? 3. Hoe werkt een buffer? 4. Geconjugeerd zuur/base-paar 5. De ph van een buffer De volgende

Nadere informatie

TF5 Scheikunde 4 VWO H 8 en H 9 16 juni 2011

TF5 Scheikunde 4 VWO H 8 en H 9 16 juni 2011 TF5 Scheikunde 4 VWO H 8 en H 9 16 juni 2011 Deze toets bestaat uit 28 onderdelen. Hiervoor zijn in totaal X punten te behalen. Kalkwater Calciumhydroxide, Ca(OH) 2 (s) is matig oplosbaar in water. Als

Nadere informatie

Proef Scheikunde Proeven

Proef Scheikunde Proeven Proef Scheikunde Proeven Proef door een scholier 973 woorden 4 december 2001 4,6 177 keer beoordeeld Vak Scheikunde Titel: De zuurstoftoevoer. Proefnummer: 1 Verbrandt papier met zuurstof? -) het brandt

Nadere informatie

kleurveranderingen en reactiesoorten met soda

kleurveranderingen en reactiesoorten met soda kleurveranderingen en reactiesoorten met soda 1. Onderzoeksvraag Welke soorten reacties kunnen aangetoond worden met behulp van soda? 2. Voorbereiding a. Begrippen als achtergrond voor experiment Gasvormingsreactie

Nadere informatie

Chemie: Zuren, hydroxiden, indicatoren Maandag 6 mei 2013 Lerarenopleiding BASO Chemie

Chemie: Zuren, hydroxiden, indicatoren Maandag 6 mei 2013 Lerarenopleiding BASO Chemie Chemie: Zuren, hydroxiden, indicatoren Maandag 6 mei 2013 Lerarenopleiding BASO Chemie Begeleiding: F. Poncelet Filip.Poncelet@khlim.be + Studenten chemie OF2 Dagindeling 9.30-9.45u: ontvangst 9.45-10.00u:

Nadere informatie

Hoofdstuk 6. De ph/zuurgraad is een getal waarin de hoeveelheid zuur of base wordt uitgedrukt. Dit getal ligt meestal tussen de 0 en 14.

Hoofdstuk 6. De ph/zuurgraad is een getal waarin de hoeveelheid zuur of base wordt uitgedrukt. Dit getal ligt meestal tussen de 0 en 14. Samenvatting door W. 879 woorden 15 oktober 2012 5,8 52 keer beoordeeld Vak Methode Scheikunde Chemie overal Hoofdstuk 6 2 De PH van een oplossing De ph/zuurgraad is een getal waarin de hoeveelheid zuur

Nadere informatie

Oefenopgaven ZUREN en BASEN havo

Oefenopgaven ZUREN en BASEN havo Oefenopgaven ZUREN en BASEN havo OPGAVE 1 Men lost de volgende zouten op in water: (i) ammoniumnitraat (ii) kaliumsulfide (iii) natriumwaterstofsulfaat 01 Geef voor elk van deze zouten de oplosvergelijking.

Nadere informatie

Scheikundige begrippen

Scheikundige begrippen Scheikundige begrippen Door: Ruby Vreedenburgh, Jesse Bosman, Colana van Klink en Fleur Jansen Scheikunde begrippen 1 Chemische reactie Ruby Vreedenburgh Overal om ons heen vinden er chemische reacties

Nadere informatie

ZUUR-BASE BUFFERS Samenvatting voor het VWO

ZUUR-BASE BUFFERS Samenvatting voor het VWO ZUUR-BASE BUFFERS Samenvatting voor het VWO versie december 2017 INHOUDSOPGAVE 1. Vooraf 2. Wat is een buffer? 3. Hoe werkt een buffer? 4. Geconjugeerd zuur/base-paar 5. De ph van een buffer De volgende

Nadere informatie

13 Evenwichten. Hoofdstuk 13 Evenwichten. 13.1 Omkeerbare reacties. 13.2 Dynamisch evenwicht

13 Evenwichten. Hoofdstuk 13 Evenwichten. 13.1 Omkeerbare reacties. 13.2 Dynamisch evenwicht 13 Evenwichten 13.1 Omkeerbare reacties Hoofdstuk 13 Evenwichten Het is in de praktijk vrijwel onmogelijk om beide reacties tegelijk te laten verlopen. 7 a Roze + n H 2 O Blauw.n H 2 O 3 1 a Schrijf beide

Nadere informatie

ZUREN EN BASEN. Samenvatting voor het HAVO. versie mei 2013

ZUREN EN BASEN. Samenvatting voor het HAVO. versie mei 2013 ZUREN EN BASEN Samenvatting voor het HAVO versie mei 2013 INHOUDSOPGAVE 1. Vooraf 2. Algemeen 3. Zuren 4. Basen 5. Het waterevenwicht 6. Definities ph en poh 7. ph BEREKENINGEN 7.1. Algemeen 7.2. Water

Nadere informatie

Oefenopgaven REDOXREACTIES vwo Reactievergelijkingen en halfreacties

Oefenopgaven REDOXREACTIES vwo Reactievergelijkingen en halfreacties Oefenopgaven REDOXREACTIES vwo Reactievergelijkingen en halfreacties OPGAVE 1 Geef de halfreactie waarbij 01 P 2 O 5 wordt omgezet in PH 3. 02 Jodaat, IO 3 - in neutraal milieu wordt omgezet in H 5 IO

Nadere informatie

De waterconstante en de ph

De waterconstante en de ph EVENWICHTEN BIJ PROTOLYSEREACTIES De waterconstante en de ph Water is een amfotere stof, dat wil zeggen dat het zowel zure als basische eigenschappen heeft. In zuiver water treedt daarom een reactie van

Nadere informatie

Proef Scheikunde Zure en basische schoonmaak middelen; pipet en buret; titreren

Proef Scheikunde Zure en basische schoonmaak middelen; pipet en buret; titreren Proef Scheikunde Zure en basische schoonmaak middelen; pipet en buret; titreren Proef door een scholier 1617 woorden 10 maart 2003 5,1 74 keer beoordeeld Vak Scheikunde Zure en basische schoonmaak middelen

Nadere informatie

BUFFEROPLOSSINGEN. Inleiding

BUFFEROPLOSSINGEN. Inleiding BUFFEROPLOSSINGEN Inleiding Zowel in de analytische chemie als in de biochemie is het van belang de ph van een oplossing te regelen. Denk bijvoorbeeld aan een complexometrische titratie met behulp van

Nadere informatie

Reacties met een kleurtje

Reacties met een kleurtje Supplement bij: Offereins, M. en J.R. Bette (2008). Een uitje met een DOEL. NVOX, 33(10), 442-443. Reacties met een kleurtje DATUM UITVOERING: Afdeling Laboratoriumtechniek Algemene informatie Doel: het

Nadere informatie

Oefentoets zuren en basen havo

Oefentoets zuren en basen havo Oefentoets zuren en basen havo Opgave 1 Melk en yoghurt Zweedse voedingswetenschappers hebben in 2014 bij meer dan 10000 mensen onderzocht of melk en melkproducten gezond zijn. Het doel van het onderzoek

Nadere informatie

Wijnsoorten maken. 1. Onderzoeksvraag Hoe kun je verschillende wijnsoorten maken?

Wijnsoorten maken. 1. Onderzoeksvraag Hoe kun je verschillende wijnsoorten maken? Wijnsoorten maken 1. Onderzoeksvraag Hoe kun je verschillende wijnsoorten maken? 2. Voorbereiding a. Begrippen als achtergrond voor experiment Indicator: een stof waarmee men kan aantonen dat een bepaalde

Nadere informatie

Oefenopgaven REDOX vwo

Oefenopgaven REDOX vwo Oefenopgaven REDOX vwo OPGAVE 1 Geef de halfreactie waarbij 01 P 2 O 5 wordt omgezet in PH 3. 02 Jodaat, IO 3 - in neutraal milieu wordt omgezet in H 5 IO 6. 03 Methanol in zuur milieu wordt omgezet in

Nadere informatie

6 VWO SK Extra (reken)opgaven Buffers.

6 VWO SK Extra (reken)opgaven Buffers. 6 VWO SK Extra (reken)opgaven Buffers. Opgave I. 1 Je wilt een buffermengsel maken met ph = 4,20. Welke stoffen kun je het beste als uitgangsstoffen nemen? Opgave II. 2 In 1,00 liter water is opgelost

Nadere informatie

Experiment 1: Een wolk in een fles

Experiment 1: Een wolk in een fles Experiment 1: Een wolk in een fles Materiaal: een stevige plastic fles van 2 liter (bijvoorbeeld een colafles) drie lucifers lauwwarm water Welke stoffen gaan we op elkaar laten reageren? Wat zal het effect

Nadere informatie

Zuren en basen: een moeilijk duo. Michiel Vogelezang Instituut voor Leraar en School, Nijmegen Woudschoten, 7 en 8 november 2008

Zuren en basen: een moeilijk duo. Michiel Vogelezang Instituut voor Leraar en School, Nijmegen Woudschoten, 7 en 8 november 2008 Zuren en basen: een moeilijk duo Michiel Vogelezang Instituut voor Leraar en School, Nijmegen Woudschoten, 7 en 8 november 2008 Wat vinden uw leerlingen moeilijk? Maak een onderscheid tussen: 3 h/v 4 h/v

Nadere informatie

Stofveranderingen in 9 projecten 90 proeven Proefjes met lekkere, (on)gezonde voedingsmiddelen

Stofveranderingen in 9 projecten 90 proeven Proefjes met lekkere, (on)gezonde voedingsmiddelen Stofveranderingen in 9 projecten 90 proeven Proefjes met lekkere, (on)gezonde voedingsmiddelen maandag 11 mei 2015 Begeleiding: F. Poncelet Filip.Poncelet@khlim.be + 20 studenten lerarenopleiding BASO

Nadere informatie

Paardenchemie. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.

Paardenchemie. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Dick Naafs 17 February 2015 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/58044 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet.

Nadere informatie

Er is sprake van een zuivere stof als er slechts één stof is. Salmiak is dus een zuivere stof.

Er is sprake van een zuivere stof als er slechts één stof is. Salmiak is dus een zuivere stof. Boekverslag door D. 2309 woorden 17 juni 2010 6.3 52 keer beoordeeld Vak Methode Scheikunde Pulsar chemie 3 Drop en ander snoep 3.1 Reactie en reactieschema 1 Bij het mengen worden stoffen alleen maar

Nadere informatie

De proefjeskist. Wat moet er voor de les gebeuren:

De proefjeskist. Wat moet er voor de les gebeuren: De proefjeskist De proefjeskist is een kist waarin alle benodigdheden zitten om zes scheikundige/biologische proefjes te doen. De proefjes worden door groepjes in circuit vorm uitgevoerd. De kist is bedoeld

Nadere informatie

Samenvatting Scheikunde Hoofdstukken 8&9: zuren en basen

Samenvatting Scheikunde Hoofdstukken 8&9: zuren en basen Samenvatting Scheikunde Hoofdstukken 8&9: zuren en basen Samenvatting door een scholier 1810 woorden 4 december 2017 4,8 9 keer beoordeeld Vak Methode Scheikunde Chemie overal Scheikunde hoofdstuk 8 Zuren

Nadere informatie

Onderzoeksformulier KRENTEN

Onderzoeksformulier KRENTEN 1.2 Onderzoeksvraag Waardoor bewegen krenten op en neer in een mengsel van water, azijn en soda? 2.1 Materiaallijst Voor dit onderzoek heb je nodig: o twee bekerglazen o 300 ml water o 100 ml azijn o een

Nadere informatie

H4SK-H7. Willem de Zwijgerteam. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/67689

H4SK-H7. Willem de Zwijgerteam. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/67689 Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Willem de Zwijgerteam 28 juli 2016 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/67689 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs

Nadere informatie

ZUREN EN BASEN. Samenvatting voor het VWO. versie mei 2013

ZUREN EN BASEN. Samenvatting voor het VWO. versie mei 2013 ZUREN EN BASEN Samenvatting voor het VWO versie mei 2013 INHOUDSOPGAVE 1. Vooraf 2. Algemeen 3. Zuren 4. Basen 5. Het waterevenwicht 6. Definities ph en poh 7. ph BEREKENINGEN 7.1. Algemeen 7.2. Water

Nadere informatie

Oefenopgaven ZUREN en BASEN vwo

Oefenopgaven ZUREN en BASEN vwo Oefenopgaven ZUREN en BASEN vwo OPGAVE 1 Men lost de volgende zouten op in water: (i) ammoniumnitraat (ii) kaliumsulfide (iii) natriumwaterstofsulfaat 01 Geef voor elk van deze zouten de oplosvergelijking.

Nadere informatie

Oefenvraagstukken 5 VWO Hoofdstuk 11. Opgave 1 [HCO ] [H O ] x x. = 4,5 10 [CO ] 1,00 x 10

Oefenvraagstukken 5 VWO Hoofdstuk 11. Opgave 1 [HCO ] [H O ] x x. = 4,5 10 [CO ] 1,00 x 10 Oefenvraagstukken 5 VWO Hoofdstuk 11 Zuren en basen Opgave 1 1 Ga na of de volgende zuren en basen met elkaar kunnen reageren. Zo ja, geef de reactievergelijking. Zo nee, leg duidelijk uit waarom niet.

Nadere informatie

NATIONALE SCHEIKUNDEOLYMPIADE

NATIONALE SCHEIKUNDEOLYMPIADE NATIONALE SCHEIKUNDEOLYMPIADE CORRECTIEMODEL VOORRONDE 1 af te nemen in de periode van woensdag 5 januari 01 tot en met woensdag 1 februari 01 Deze voorronde bestaat uit 4 meerkeuzevragen verdeeld over

Nadere informatie

Eindexamen natuurkunde/scheikunde 2 vmbo gl/tl 2010 - II

Eindexamen natuurkunde/scheikunde 2 vmbo gl/tl 2010 - II Beoordelingsmodel Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag wordt één punt toegekend. Aardolie 1 C 2 B 3 C Tinnen lepels 4 maximumscore 2 Fe 3+ 1 S 2 1 5 B 6 maximumscore 3 2 Sn + O 2 2 SnO Sn en O

Nadere informatie

OEFENOPGAVEN VWO6sk1 TENTAMEN H1-11

OEFENOPGAVEN VWO6sk1 TENTAMEN H1-11 OEFENOPGAVEN VWO6sk1 TENTAMEN H1-11 06-07, HU, oktober 2006 1. POLARITEIT, WATERSTOFBRUGGEN Zie het apart uitgedeelde stencil voor extra theorie (is tentamenstof!) en een oefenopgave. 2. CHEMISCH REKENEN

Nadere informatie

Oefentoets zuren en basen vwo

Oefentoets zuren en basen vwo Oefentoets zuren en basen vwo Opgave 1 Melk en yoghurt Zweedse voedingswetenschappers hebben in 2014 bij meer dan 10000 mensen onderzocht of melk en melkproducten gezond zijn. Het doel van het onderzoek

Nadere informatie

1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we aan de hand van chemische reacties een oplossing de kleuren van een stoplicht krijgen?

1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we aan de hand van chemische reacties een oplossing de kleuren van een stoplicht krijgen? Chemisch stoplicht 1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we aan de hand van chemische reacties een oplossing de kleuren van een stoplicht krijgen? 2. Voorbereiding a. Begrippen als achtergrond voor experiment

Nadere informatie

Vraag Antwoord Scores. Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag wordt één punt toegekend. ijzeroxide 1 III 1

Vraag Antwoord Scores. Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag wordt één punt toegekend. ijzeroxide 1 III 1 Beoordelingsmodel Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag wordt één punt toegekend. Hematiet 1 maximumscore 2 ijzer(iii)oxide ijzeroxide 1 III 1 2 B 3 maximumscore 1 (ijzer/het) geleidt stroom (ijzer/het

Nadere informatie

5.4 ph van oplossingen van zwakke zuren of zwakke basen

5.4 ph van oplossingen van zwakke zuren of zwakke basen Opmerking: We gaan ervan uit, dat bij het mengen van oplossingen geen volumecontractie optreedt. Bij verdunde oplossingen is die veronderstelling gerechtvaardigd. 5.4 ph van oplossingen van zwakke zuren

Nadere informatie

Kristallisatie in snel tempo

Kristallisatie in snel tempo Kristallisatie in snel tempo 1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we op een snellere manier zoutkristallen maken? 2. Voorbereiding a. Begrippen als achtergrond voor experiment Neutralisatiereactie: reactietype

Nadere informatie

1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we een geheimschrift maken in meerdere kleuren dat zichtbaar wordt door te besproeien met slechts één stof?

1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we een geheimschrift maken in meerdere kleuren dat zichtbaar wordt door te besproeien met slechts één stof? kleurrijk geschrift 1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we een geheimschrift maken in meerdere kleuren dat zichtbaar wordt door te besproeien met slechts één stof? 2. Voorbereiding a. Begrippen als achtergrond

Nadere informatie

Eindexamen vmbo gl/tl nask2 2011 - I

Eindexamen vmbo gl/tl nask2 2011 - I Beoordelingsmodel Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag wordt één scorepunt toegekend. Chemische geesten 1 B 2 maximumscore 1 zoutzuur Wanneer het antwoord 'waterstofchloride-oplossing' is gegeven,

Nadere informatie

Docentenhandleiding Medicijn vs. Maagzuur

Docentenhandleiding Medicijn vs. Maagzuur Docentenhandleiding Medicijn vs. Maagzuur Inhoudsopgave: Algemeen 2 Aanwijzingen bij de proeven Reactiesnelheid 3 Gasontwikkeling 6 Dit boekje is tot stand gekomen onder leiding van Stichting C3. Met dank

Nadere informatie

Chemie (ph) bij het inkuilen Scheikunde klas V41a en V41b door Erik Held

Chemie (ph) bij het inkuilen Scheikunde klas V41a en V41b door Erik Held Chemie (ph) bij het inkuilen Scheikunde klas V41a en V41b door Erik Held Inkuilproces Proces bij het inkuilen: In de kuil ondergaat het gewas een biochemisch proces onder invloed van micro-organismen Een

Nadere informatie

Hoofdstuk 6: Zure en base oplossingen / ph

Hoofdstuk 6: Zure en base oplossingen / ph Hoofdstuk 6: Zure en base oplossingen / ph 6.1 Herhaling: zure en basische oplossingen Arrhenius definieerde zuren als volgt: zuren zijn polaire covalente verbindingen die bij het oplossen in water H +

Nadere informatie

Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 9, 10, 11 Zuren/Basen, Evenwichtsconstanten

Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 9, 10, 11 Zuren/Basen, Evenwichtsconstanten Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 9, 10, 11 Zuren/Basen, Evenwichtsconstanten Samenvatting door een scholier 1087 woorden 22 januari 2009 6 42 keer beoordeeld Vak Methode Scheikunde Pulsar chemie Scheikunde

Nadere informatie

Wat is CO2? (koolstofdioxide) een gas is dat in de lucht zit, net als zuurstof. ervaren of je CO 2

Wat is CO2? (koolstofdioxide) een gas is dat in de lucht zit, net als zuurstof. ervaren of je CO 2 Klimaatverandering 7 en 8 2 Wat is CO2? Proefjes Doelen Begrippen Materialen De leerlingen: weten dat (koolstofdioxide) een gas is dat in de lucht zit, net als zuurstof ervaren of je kan zien, ruiken en

Nadere informatie

Praktische opdracht Scheikunde Waterstofcarbonaat in water

Praktische opdracht Scheikunde Waterstofcarbonaat in water Praktische opdracht Scheikunde Waterstofcarbonaat in water Praktischeopdracht door I. 1848 woorden 3 mei 2013 4,3 27 keer beoordeeld Vak Scheikunde Inleiding Op een zonnige dag zit je op het strand. Je

Nadere informatie

Chemische analyse van dranken

Chemische analyse van dranken Chemische analyse van dranken De voedingswaarde van wat we eten en drinken wordt bepaald door de aanwezige nutriënten. Deze nutriënten zijn: water, eiwitten, vetten, (verteerbare) koolhydraten, mineralen,

Nadere informatie

Hoe kan je CO 2 uit eierschalen, mosselschelpen en krijt bekomen? Hypothese onderzoeksvraag: Wat denk je en waarom?

Hoe kan je CO 2 uit eierschalen, mosselschelpen en krijt bekomen? Hypothese onderzoeksvraag: Wat denk je en waarom? Hoe kan je CO 2 uit eierschalen, mosselschelpen en krijt bekomen? Hypothese onderzoeksvraag: Wat denk je en waarom? Inleiding: Gebruik van eierschalen als bemesting voor de bodem: Aangezien eischalen hoofdzakelijk

Nadere informatie

Eindexamen scheikunde havo 2006-I

Eindexamen scheikunde havo 2006-I 4 Beoordelingsmodel Rood licht Maximumscore 1 1 edelgassen 2 Voorbeelden van een juist antwoord zijn: De (negatieve) elektronen bewegen zich richting elektrode A dus is elektrode A de positieve elektrode.

Nadere informatie

Rode wijn als indicator

Rode wijn als indicator Rode wijn als indicator 1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we huishoudmiddeltjes als zuurbase-indicator gebruiken? 2. Voorbereiding a. Begrippen als achtergrond voor experiment ph: De ph is een maat voor de

Nadere informatie

Eindexamen scheikunde 1 vwo 2001-I

Eindexamen scheikunde 1 vwo 2001-I Eindexamen scheikunde vwo -I 4 Antwoordmodel Parkeerkaartje Het juiste antwoord is: S O 8 - + I - SO4 - + I S O 8 - voor de pijl en SO4 - na de pijl I - voor de pijl en I na de pijl Indien de volgende

Nadere informatie

onderzoek water opdrachtkaart Onderdeel A les 5-6.6

onderzoek water opdrachtkaart Onderdeel A les 5-6.6 Onderdeel A 1. 2. 3. 4. 5. Lees de opdracht. Noteer de verwachting. Voer het onderzoek uit. Noteer het resultaat. Noteer de verklaring. - twee glazen - bol dikke wol - schaar - liniaal - viltstift, donkere

Nadere informatie

Zelfs zuiver water geleidt in zeer kleine mate elektrische stroom en dus wijst dit op de aanwezigheid van geladen deeltjes.

Zelfs zuiver water geleidt in zeer kleine mate elektrische stroom en dus wijst dit op de aanwezigheid van geladen deeltjes. Cursus Chemie 4-1 Hoofdstuk 4: CHEMISCH EVENWICHT 1. DE STERKTE VAN ZUREN EN BASEN Als HCl in water opgelost wordt dan bekomen we een oplossing die bijna geen enkele covalente HCl meer bevat. In de reactievergelijking

Nadere informatie

EXAMEN SCHEIKUNDE VWO 1982 EERSTE TIJDVAK uitwerkingen

EXAMEN SCHEIKUNDE VWO 1982 EERSTE TIJDVAK uitwerkingen EXAMEN SCHEIKUNDE VWO 1982 EERSTE TIJDVAK uitwerkingen Oxonium 1982-I(I) Opmerking: Het ruimtelijk verloop (zie onder) van de substitutiereactie (S N2) was bij de beantwoording niet noodzakelijk: Uit (methoxyethaan)

Nadere informatie

Vorming van niet-metaaloxiden

Vorming van niet-metaaloxiden Vorming van niet-metaaloxiden Leerlingenproef 4: verbranden van koolstof ORIËNTEREN Welke organische stofklasse ontstaat er bij het verbranden van koolstof? Hypothese: Er ontstaat een niet-metaaloxide,

Nadere informatie

Educatief pakket. Blauw op drie wijzen. Een verrassend experiment rond redoxreacties, indicatoren en ph-berekening

Educatief pakket. Blauw op drie wijzen. Een verrassend experiment rond redoxreacties, indicatoren en ph-berekening Educatief pakket Blauw op drie wijzen Een verrassend experiment rond redoxreacties, indicatoren en ph-berekening 2 Colofon Dit project wordt ondersteund binnen het actieplan Wetenschapscommunicatie, een

Nadere informatie

Toelichting bij Voorbeeldopgaven Syllabus Nieuwe Scheikunde HAVO

Toelichting bij Voorbeeldopgaven Syllabus Nieuwe Scheikunde HAVO Toelichting bij Voorbeeldopgaven Syllabus Nieuwe Scheikunde HAVO De opgave is een bewerking van de van de volgende CE-opgave: Wijn enz. 2006-1ste tijdvak De oorspronkelijke versie van deze opgave is na

Nadere informatie

Eindexamen scheikunde havo 2008-I

Eindexamen scheikunde havo 2008-I Beoordelingsmodel Uraan 1 maximumscore 2 aantal protonen: 92 aantal neutronen: 146 aantal protonen: 92 1 aantal neutronen: 238 verminderen met het aantal protonen 1 2 maximumscore 2 UO 2 + 4 HF UF 4 +

Nadere informatie

De kleur van fenolftaleïen

De kleur van fenolftaleïen Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Dick Naafs 06 October 2015 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/43333 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet.

Nadere informatie

Vitamine C bepalen uit fruitsap

Vitamine C bepalen uit fruitsap Vitamine C bepalen uit fruitsap 1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we de gehalte vitamine C in fruitsap bepalen? 2. Voorbereiding a. Begrippen als achtergrond voor experiment Zuur-basetitratie : een titratietechniek

Nadere informatie

Hoofdstuk 8. Opgave 2. Opgave 1. Oefenvragen scheikunde, hoofdstuk 8 en 10, 5 VWO,

Hoofdstuk 8. Opgave 2. Opgave 1. Oefenvragen scheikunde, hoofdstuk 8 en 10, 5 VWO, Oefenvragen scheikunde, hoofdstuk 8 en 10, 5 VWO, Hoofdstuk 8 Opgave 1 Bruistabletten bevatten onder andere natriumwaterstofcarbonaat. Als je deze tabletten in water brengt, treedt een reactie op waarbij

Nadere informatie

De oorspronkelijke versie van deze opgave is na het correctievoorschrift opgenomen.

De oorspronkelijke versie van deze opgave is na het correctievoorschrift opgenomen. Toelichting bij Voorbeeldopgaven Syllabus Nieuwe Scheikunde HAVO De opgave is een bewerking van de volgende CE-opgave: Maagtablet 2007-2de tijdvak De oorspronkelijke versie van deze opgave is na het correctievoorschrift

Nadere informatie

Verse of oude melk. 1. Onderzoeksvraag Hoe weet je of de melk vers of oud is?

Verse of oude melk. 1. Onderzoeksvraag Hoe weet je of de melk vers of oud is? Verse of oude melk 1. Onderzoeksvraag Hoe weet je of de melk vers of oud is? 2. Voorbereiding a. Begrippen als achtergrond voor experiment Zuren, basen, zuur-base-indicator b. Materiaal + stoffen Materiaal:

Nadere informatie

Onderzoeksopdracht chemie

Onderzoeksopdracht chemie Onderzoeksopdracht chemie Bakpoeder en azijn Olivier Douvere SAMENVATTING Deze onderzoeksopdracht kan gebruikt worden om leerlingen begeleid onderzoek (tweede graad) of zelfstandig onderzoek (derde graad)

Nadere informatie

1e klas. BiNaSch slootwateronderzoek. Deze reader is van: Scala Rietvelden Vakgroepen natuurkunde, scheikunde en biologie 1e klas. Klas:.

1e klas. BiNaSch slootwateronderzoek. Deze reader is van: Scala Rietvelden Vakgroepen natuurkunde, scheikunde en biologie 1e klas. Klas:. 1e klas BiNaSch slootwateronderzoek Deze reader is van: Klas:. Docent: Vakgroepen natuurkunde, scheikunde en biologie 1e klas Waterkwaliteit In deze lessencyclus ga je naar de kwaliteit van het water van

Nadere informatie

Onderzoekscompetenties. 3 de jaar. Hoe verlopen chemische reacties? A Tekst leerlingen: leerwerkboek

Onderzoekscompetenties. 3 de jaar. Hoe verlopen chemische reacties? A Tekst leerlingen: leerwerkboek Onderzoekscompetenties 3 de jaar Hfdst 4 Hoe verlopen chemische reacties? A Tekst leerlingen: leerwerkboek Onderzoek: het behoud van atoomsoorten in een reactiereeks Werkmethode 1. Wat onderzoeken? Probleemstelling

Nadere informatie

Kleur en kleurstoffen...

Kleur en kleurstoffen... Hiernaast zie je een afbeelding van de Dagpauwoog. Het is een in Nederland veel voorkomende dagvlinder waarvan de rupsen vooral op brandnetels leven. De ronde vlekken op de vleugels lijken op grote ogen

Nadere informatie

OEFENOPGAVEN VWO EVENWICHTEN

OEFENOPGAVEN VWO EVENWICHTEN OPGAVE 1 OEFENOPGAVEN VWO EVENWICHTEN In een ruimte van 5,00 liter brengt men 9,50 mol HCl(g) en 2,60 mol O 2 (g). Na evenwichtsinstelling is 40,0% van de beginstoffen omgezet en is er Cl 2 (g) en H 2

Nadere informatie

Exo-energetische reactie: Een chemische reactie waarbij energie vrijgegeven wordt.

Exo-energetische reactie: Een chemische reactie waarbij energie vrijgegeven wordt. Onweer onder water 1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we een onweer onder water nabootsen? 2. Voorbereiding a. Begrippen als achtergrond voor experiment Redoxreactie: Een reactie tussen atomen, moleculen en/of

Nadere informatie

PRACTICUM CHEMIE KLEUREN

PRACTICUM CHEMIE KLEUREN PRACTICUM CHEMIE KLEUREN Tijdens de labo s komen we in contact met vele stoffen. Elk met een eigen kleur, geur, viscositeit, Op het eindtest kan het gebeuren dat de kleuren van bepaalde stoffen gevraagd

Nadere informatie

Het smelten van tin is géén reactie.

Het smelten van tin is géén reactie. 3 Reacties Reacties herkennen (3.1 en 3.2 ) Een chemische reactie is een gebeurtenis waarbij stoffen verdwijnen en nieuwe stoffen ontstaan. Bij een reactie verdwijnen de beginstoffen. Er ontstaan nieuwe

Nadere informatie

Augustus geel Chemie Vraag 1

Augustus geel Chemie Vraag 1 Chemie Vraag 1 Men beschikt over een oplossing van ijzer(ii)nitraat met c = 3,00 mol/l en heeft voor een experiment 0,600 mol nitraationen nodig. Hoeveel ml van de oplossing dient men te gebruiken?

Nadere informatie

Draaiboek: Wie heeft het gedaan?

Draaiboek: Wie heeft het gedaan? Draaiboek: Wie heeft het gedaan? CSI voor Kids Het verhaal: Op de keukenvloer heeft iemand een kleurloze vloeistof gemorst! De kinderen moeten onderzoeken wie het heeft gedaan. Er zijn vier mogelijke knoeiers

Nadere informatie

Docentenhandleiding Koop je wat je denkt.

Docentenhandleiding Koop je wat je denkt. Docentenhandleiding Koop je wat je denkt. Inhoudsopgave: Algemeen 2 Aanwijzingen bij de proeven Surimi in krabsalade 3 Azijnzuur in natuurazijn 5 Dit boekje is tot stand gekomen onder leiding van Stichting

Nadere informatie