Visie RGSP 3. Groenblauw structuurplan regio Rotterdam

Transcriptie

1 Visie RGSP 3 Groenblauw structuurplan regio Rotterdam september 2011

2 Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 2 Samenvatting Inleiding Naar een vernieuwd regionaal groenbeleid Waarom een actualisatie? Aanbevelingen uit de evaluatie van Werkwijze Status van dit nieuwe regionaal groenstructuurplan Plangebied Leeswijzer Deel 1: De visie Ambities en uitgangspunten nieuw regionaal groenbeleid Ambities Uitgangspunten Groenblauwe beleidsopgaven Landschappen onderdeel identiteit metropoolregio Bereikbaar en beleefbaar landschap Meer samenhang tussen landschappen Bekend en bemind landschap Conclusies Cultuurhistorie als identiteitsdrager Lagenbenadering Kernkwaliteiten cultuurhistorie per deelgebied Conclusies Het vrijetijdslandschap Tekort aan recreatiemogelijkheden Een vraaggerichte benadering betekent meer onderscheid tussen de gebieden Aantrekkelijke stad-landverbindingen Conclusies Natuur als beeldmerk Realiseren van een goed functionerend netwerk Ecologische verbindingszones Doelsoorten bij inrichting en beheer Conclusies Herwaardering van de landbouw in de stedelijke regio Kenmerken van de grondgebonden landbouw in en nabij de regio Rotterdam Toekomstperspectief volgens de Agenda Landbouw Mogelijkheden om stadslandbouw en agrarisch natuurbeheer te stimuleren Conclusies Water en klimaat mede sturend Regionale Klimaatagenda De wateropgave Hittestress Robuuster watersysteem op lange termijn Conclusies Planologisch kader Rijksbeleid Structuurvisie Randstad Nieuwe prioriteiten kabinet Rutte: Structuurvisie Ruimte en Infrastructuur en nieuw natuurbeleid Provinciaal ruimtelijk beleid (Provinciale Structuurvisie) Zuidvleugel Groenstructuur Windenergie Regionaal Strategische Agenda van de stadsregio Rotterdam Groenblauwe visie Duin/kustlandschap (incl. landgoederen) Veenweidelandschap

3 5.3 Zeekleilandschap Droogmakerijlandschap Bebouwd gebied (woon en werkgebieden, haventerreinen en grote glastuinbouwgebieden): Robuuste groenblauw zones (parkbossen langs hoofdwaterloop) Natuurgebieden langs getijdenrivier Buitenstedelijke natuur- en recreatiegebieden / parkbos-karakter Buitenstedelijke natuur- en recreatiegebieden/ weidekarakter Natuurontwikkeling langs kreken Binnenstedelijke groengebieden Waternetwerk Accent stadslandbouw Accent havennatuur Ecologische verbindingszones Recreatieve routes (hoofdstructuur, indicatief) Poorten stad-land, in regio / buiten regio Uitzichtpunten, in regio / buiten regio (indicatief) Bijzondere cultuurhistorische ensembles Bijlagen Bijlage 1: Achtergrondrapport cultuurhistorie Bijlage 2: Conclusies Consumentengedrag bij buitenrecreatie Bijlage 3: Achtergrondrapport Landbouw Agrarisch en particulier natuurbeheer Stadslandbouw Bijlage 5: Gebiedsprofielen Kaarten Afbeelding 1: Plangebied, studiegebied en gebiedsprocessen Afbeelding 2: landschappen in en rond regio Rotterdam Afbeelding 3: Topgebieden cultureel erfgoed in Zuid-Holland Afbeelding 4: Cultuurhistorische laag van de regio Rotterdam (ook in groot formaat als losse bijlage)17 Afbeelding 5: Agenda Landbouw: typering landbouwgebieden Afbeelding 7: Beschermde landschappen in en rond regio Rotterdam Afbeelding 8: Uitsnede plaatsingsvisie Nota Wervelender Afbeelding 9: Groen in de Regionaal Strategische Agenda Afbeelding 10: Visie groenblauw raamwerk (ook in groot formaat als losse bijlage) Verwijderd: 44 Verwijderd: 71 Verwijderd: 45 Verwijderd: 72 Verwijderd: 54 Verwijderd: 81 Verwijderd: 62 Verwijderd: 89 Verwijderd: 63 Verwijderd: 90 Verwijderd: 64 Verwijderd: 91 Verwijderd: 66 Verwijderd: 93 3

4 Samenvatting In 2009 is een evaluatie van het Regionale Groenblauwe Structuurplan 2 (RGSP2) uit 2005 uitgevoerd. Naar aanleiding daarvan is besloten om het RGSP2 te herijken. Deze is in opdracht van de Stadsregio en de provincie Zuid-Holland uitgevoerd. De oorspronkelijke planning was dat de herijking nog voor de provinciale verkiezingen van 2 maart 2011 zou worden vastgesteld, mede vanwege de samenhang tussen deze herijking en de zogenaamde Mid Term Review van het Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG). Het regeerakkoord, met grote bezuinigingen op het ILG, heeft ertoe geleid dat het niet mogelijk was om een onderbouwd uitvoeringsprogramma voor te leggen voor besluitvorming. Daarom is besloten om voor de Statenverkiezingen alleen de aangepaste visie, in de vorm van een Koersdocument RGSP3 voor te leggen aan het DB van de Stadsregio Rotterdam en GS van Zuid-Holland. Op 16 februari 2011 heeft het Dagelijks Bestuur van de Stadsregio het Koersdocument RGSP3 vastgesteld. Op 22 februari 2011 heeft het college van GS kennis genomen van het Koersdocument RGSP3. In het voorliggende document is het Koersdocument uitgewerkt tot een compleet beleidsplan voor de groenstructuur van de regio Rotterdam. Helaas is het in dit stadium, door het uitblijven van een akkoord tussen de provincies en het Rijk over het ILG, nog steeds niet mogelijk om het uitvoeringsprogramma voor dit RGSP3 vast te stellen. De verwachting is dat er pas begin 2012 voldoende duidelijkheid is over de provinciale en Rijksfinanciering om een compleet beeld te kunnen geven. Wel legt de Stadsregio nu de prioriteiten voor de groenprojecten vast, die bijdragen aan het realiseren van de gewenste structuur. Hoofdopgave De herijking van het RGSP2 heeft door de financiële situatie een veel ingrijpender karakter gekregen dan oorspronkelijk voorzien was. De hoofdopgave voor de provincie en de stadsregio blijft echter staan: een samenhangende, robuuste, groenblauwe structuur voor recreatie en natuur realiseren in de regio Rotterdam. Maar in dit nieuwe regionale groenstructuurplan is een cruciale omslag vastgelegd in de manier waarop invulling wordt gegeven aan deze opgave. In plaats van te handelen vanuit het perspectief dat er nog veel extra hectares groen aangelegd moeten worden, is er nu een handelingsperspectief waarbij de overheden vooral werken aan het aanleggen van verbindingen en het beter beleefbaar maken van het landschap. Dit past ook bij de ambities van de in december 2010 vastgestelde Regionale Strategische Agenda (RSA) van de Stadsregio Rotterdam en de Provinciale Structuurvisie (PSV). In beide documenten is opgenomen dat de recreatieve waarde van het landschap versterkt moet worden door verbetering van de fietsverbindingen en versterking van het waternetwerk. Daarnaast is in de RSA en de PSV een belangrijke opgave voor de landbouw opgenomen, namelijk het vitaal houden van de grondgebonden landbouw door stimulering van stadslandbouw en andere vormen van verbreding. Ambities en uitgangspunten Voortbouwend op de visie van het RGSP2 uit 2005, de Provinciale Structuurvisie en de RSA zijn de centrale ambities van dit nieuwe regionale groenstructuurplan, RGSP 3: aantrekkelijke metropolitane landschappen te realiseren voor recreatief (mede-)gebruik door inwoners stedelijke gebieden en de bewoners van het landelijke gebied; een robuust groenblauw raamwerk, met de rivieren en overige hoofdwatergangen als belangrijkste dragers, tot stand te brengen voor een duurzame ecologische ontwikkeling van de regio; verbindingen te herstellen tussen stad en land (zowel vanuit economisch, sociaal, recreatief als cultureel perspectief); het bieden van ruimte om het economische draagvlak van de landelijke gebieden in de regio te versterken; initiatieven van onderop, die de kwaliteit van het landschap verbeteren, bij elkaar te brengen en uitvoering hiervan te stimuleren. De Stadsregio Rotterdam en de provincie Zuid-Holland hanteren daarbij als uitgangspunten dat: er wordt voortgebouwd op de hoofdlijnen van de visie uit het RGSP2, zoals dat in 2005 is vastgesteld; er een strenge planologische bescherming tegen verstedelijking nodig blijft voor het behoud van de waardevolle landschappen; 4

5 een vitale grondgebonden landbouw essentieel is voor behoud van de openheid van de karakteristieke landschappen in de regio; de landschappelijke kwaliteiten versterkt wordt door cultuurhistorisch waardevolle structuren te herstellen en de historische elementen een nieuwe invulling te geven voor recreatie en natuurontwikkeling; bij de planning en uitvoering van projecten in het landelijk gebied de nadruk gelegd wordt op het realiseren van landschappelijke, ecologische en recreatieve verbindingen in plaats van een focus op het aanleggen van vlakdekkende groengebieden; de toegankelijkheid van het landschap vanuit de steden aanmerkelijk verbeterd wordt. Inhoudelijke verdieping De herijking is concreet uitgevoerd door een inhoudelijke verdieping op thema s die sinds de vaststelling van het RGSP2 in 2005 meer relevantie of een andere beleidsmatige inhoud hebben gekregen: identiteit, cultuurhistorie, ecologie, (stads)landbouw, klimaat, nieuwe financieringsarrangementen. Daarnaast is het thema recreatie, dat in het RGSP2 al een centrale positie had, op onderdelen geactualiseerd. De conclusies uit de genoemde thema s zijn opgenomen in deel 1 van dit document dat eindigt met de (aangepaste) visie op de gewenste groenblauwe structuur van de regio Rotterdam. Uit het thema identiteit van de regio komen de volgende conclusies: De verbindingen tussen stad en land moeten in fysieke, sociale, economische en culturele zin verbeterd worden; De onderlinge samenhang tussen de (onderdelen van de) landschappen en de stedelijke groengebieden kan aanmerkelijk verbeterd worden door de versnippering en verrommeling te verminderen; In de communicatie over de regio zouden de groene, landschappelijke, kwaliteiten meer benadrukt moeten worden. Uit het thema cultuurhistorie komen de volgende conclusies: Bij gebiedsontwikkelingen, aanleg van infrastructuur en andere fysieke ingrepen in de landschappen van de regio moet meer rekening gehouden worden met de cultuurhistorische structuren en waardevolle historische elementen; Bij ruimtelijke ontwikkelingen dienen de kernkwaliteiten van de verschillende landschappen centraal te staan waarbij contrasten en verschillen in ruimtelijke beleving versterkt worden; Lijnvormige cultuurhistorische structuren zoals voormalige spoortracés, dijken, linten, vaarten en kreken kunnen nieuwe betekenis krijgen als dragers voor stad-landroutes; Vergroting van de beleefbaarheid van de karakteristieke open landschappen, havens en de rivieren rond Rotterdam is gewenst om de trots op de regio te versterken. Uit het thema recreatie komen de volgende conclusies: In bestaande recreatiegebieden en in de ontwikkeling van nieuwe groengebieden is een kwaliteitsslag gewenst om te kunnen voldoen aan de huidige wensen van de recreant; Bij de planning en inrichting van nieuwe voorzieningen dient meer rekening gehouden te worden met de verschillende schaalniveaus waarop de recreant (met een verschillende actieradius, tijdsbesteding en reisbereidheid) de groengebieden in de omgeving gebruikt; Het voorzieningenniveau van het regionale groen moet veel specifieker rekening houden met verschillende gebruikers. Er zijn specifieke voorzieningen nodig voor natuurliefhebbers, maar ook voor de actieve buitensporter en goede horecavoorzieningen voor de gezelligheidszoekers, Meer aantrekkelijke routes vanuit de stedelijke gebieden naar het omringende landschap zijn nodig voor de fietsers en wandelaars; De communicatie over recreatiemogelijkheden dient eenduidiger plaats te vinden en meer in samenhang. Extra publiciteit is nodig om de bijzondere, verder weg gelegen, gebieden onder de aandacht te brengen; De ontwikkeling van bestemmingen, zogenaamde poorten, aan de stadsranden is belangrijk om de recreant eenvoudiger zijn weg te laten vinden naar diverse attracties in het landschap. Uit het thema ecologie komen de volgende conclusies: In de regio Rotterdam komen veel beschermde diersoorten voor die hun biotoop hebben in open weilanden of open akkerland. Hier is grote natuurwinst te boeken door de toepassing van agrarisch natuurbeheer en aangepast beheer van de akker- en weideranden; 5

6 Er zijn hoge natuurwaarden gekoppeld aan de dynamiek van de zee en de (getijden-)rivieren. Langs de rivieren levert de aanleg van nieuwe natuurgebieden robuustere natuur op die specifiek is voor deze regio; Bij het realiseren van nieuwe natuurgebieden en ecologische verbindingen is het essentieel om de doelsoorten waarvoor ingericht wordt vast te stellen; Een koppeling van de natuuropgaven met de verbetering van de waterkwaliteit (Kader Richtlijn Water) is m.n. bij natte ecologische verbindingen van belang. Uit het thema landbouw komen de volgende conclusies: In de landschappen onder sterke stedelijke invloed kunnen stadslandbouw en agrarisch natuurbeheer invulling geven aan een deel van de vraag naar recreatie, natuur en andere maatschappelijke diensten; Verdere uitbouw van agrarisch natuurbeheer en blauwe diensten is wenselijk om de landbouw in gebieden met bestuurlijke en natuurlijke handicaps te behouden; Overheden kunnen door planologische regels aan te passen en andere condities te creëren stadslandbouw en andere verbredings- en verdiepingsactiviteiten op het agrarische bedrijf bevorderen. Uit het thema klimaat komen de volgende conclusies: De regio Rotterdam moet meer bekeken worden als een verstedelijkt gebied in de delta van de grote rivieren; Het is belangrijk om te werken aan een robuuste groenblauwe structuur, waarin natuur, recreatiegebieden, landbouw en water samen een systeem vormen, met een veel minder strikte scheiding tussen de verschillende beleidsdoelen dan op dit moment het geval is; De samenhang tussen stedelijke en buitenstedelijke groenstructuren kan vergroot worden door bestaande en nieuwe waterlopen en kleinschalige groene verbindingen te versterken; In de metropolitane landschappen (Hof van Delfland en Deltapoort) kunnen nieuwe groenprojecten de samenhang tussen de verschillende soorten groengebieden (natuur, recreatie, landbouw) versterken; Voor de lange termijn kunnen landschapsontwikkeling en natuurontwikkeling gekoppeld worden aan ingrepen in het watersysteem (Deltaprogramma). Visie op de groenblauwe hoofdstructuur De groenblauwe hoofdstructuur is samengesteld uit de grote natuur- en recreatiegebieden met de belangrijkste landschappelijke, recreatieve en ecologische verbindingen daartussen. De visie op de groenblauwe hoofdstructuur komt voor het grootste deel overeen met de hoofdstructuur die in het RGSP2 van 2005 was opgenomen. Er zijn echter wel belangrijke accentverschillen. Verdere grootschalige uitbreiding van (vlak-)groenprojecten wordt niet meer nagestreefd, wel versterking van de verbindingen door het aanleggen van ontbrekende schakels en het opheffen van barrières. Een vitale landbouw, met verbredingsactiviteiten, is essentieel voor het behoud van de openheid van de landschappen rond de stad. Overigens zijn het m.n. de provincie Zuid-Holland en de gemeenten die een rol kunnen spelen bij het bevorderen van de vitale landbouw; de Stadsregio Rotterdam heeft hiervoor beperkte instrumenten. Belangrijk onderdeel van de gewenste groenblauwe hoofdstructuur zijn, naast de grote rivieren, de robuuste groenblauwe zones. Die bestaan uit een doorgaande waterloop (rivier, voormalige kreek of kanaal) waarlangs parkbossen en andere recreatiegebieden aangelegd zijn. Deze zones zijn te beschouwen als belangrijke dragers van de ecologische en recreatieve structuur. Ook functioneren ze als groene wiggen die koele lucht naar het warme stedelijke gebied brengen (bestrijding hittestress). Langs de grote rivieren, waar in aansluiting op de bestaande grienden en vloedbossen nog nieuwe natuurgebieden aangelegd worden, ontstaan robuuste groenzones die identiteitsbepalend zijn voor de regio. Gebiedsprofielen In de bijlagen is een document opgenomen met gebiedsprofielen waarin per deelgebied van de regio een overzicht is gegeven van de bestaande en nagestreefde kwaliteiten. Deze gebiedsprofielen zijn een middel om bij ruimtelijke ingrepen te sturen op kwaliteit en de verschillende belangen goed af te wegen. De provincie zal deze gebiedsprofielen betrekken bij de provinciale regioprofielen (uitwerking van de PSV). Uitvoeringsprogramma 6

7 De huidige financiële situatie leidt tot de noodzaak om sterk te prioriteren in het uitvoeringsprogramma. Dat betekent dat er rigoureus geschrapt moet worden in de lijst van geplande projecten zoals in het RGSP2 nog was voorzien. Ook wordt gekeken naar andere invullingen van projecten die nog wel uitgevoerd gaan worden (minder vlakgroen, meer nadruk op verbindingen) en alternatieve uitvoerings- en financieringsvormen. De prioriteit wordt gelegd bij het realiseren van essentiële schakels in de ecologische en recreatieve verbindingen. Doordat de eigen Investeringsreserve van de stadsregio (19 miljoen euro) relatief in belang is toegenomen bij de bezuinigingen op het ILG, wil de stadsregio in deze situatie meer gaan sturen op de besteding. De stadsregio wil de beschikbare middelen zo optimaal mogelijk inzetten om maximaal rendement voor de inwoners van de regio te bereiken. En de stadsregio wil de stilgevallen uitvoering weer vlottrekken door gerichte investeringen in cruciale projecten van de regiogemeenten. De insteek die voor de opbouw van het uitvoeringsprogramma gekozen wordt, is dat alle investeringen in groenprojecten en andere recreatieve investeringen, inspanningen van de stadsregio in vergroting van de recreatieve waarde van het landschap en acties voor de borging van de groene kwaliteit worden samengevoegd. A. Hogere recreatieve waarde en meer recreatief gebruik van het groen door de inwoners van de regio. Dit geeft ook meer rendement van investeringen die in het verleden zijn gedaan. Samenwerking met recreatieschap en natuurbeheerders staat daarbij centraal. B. Investeringen in aanleg van ontbrekende schakels in de groen- en recreatieve structuur. C. Borging van de kwaliteit van het groen in de toekomst; beheer, planologische bescherming, toekomstbestendige landbouw o.a. via stadslandbouw. De provincie is voor de borging van het groen een belangrijke partner. Onderdeel B van het uitvoeringprogramma is opgebouwd uit een aantal bouwstenen van groepen projecten met verschillende financieringsbronnen en stadia van zekerheid over deze financiering. Over een aantal bouwstenen kan de stadsregio zelf besluiten nemen (waar het de inzet van de Investeringsreserve betreft), maar voor andere bouwstenen ligt de besluitvorming elders. De stadsregio kan wel proberen deze besluiten te beïnvloeden. Voor het toekennen van de eigen middelen uit de Investeringsreserve en de inspanningen om andere financieringsstromen aan te wenden voor groenprojecten geeft de stadsregio prioriteit aan gebieden waar: - de stedelijke druk erg hoog is (door aanleg van infrastructuur en woonwijken) waardoor de kans op verdere versnippering groot is als de overheid niet het initiatief neemt; - er veel potentiële gebruikers in de directe omgeving wonen (waardoor er ook een hoge gebruiksdruk is op bestaande groengebieden); - er nog belangrijke schakels in de recreatieve en ecologische structuur ontbreken (zie schetsen hieronder) terwijl deze structuur essentieel is als verbinding recreatiegebieden en leefgebieden van belangrijke soorten; - er reeds veel geïnvesteerd in de aankoop van gronden en aanleg van eerste delen van de groenstructuur (soms met andere financiering); - er reeds veel (stedelijke) ontwikkelingen in gang zijn gezet die gebaseerd zijn op de uitvoering van groenprojecten; - er sprake is van cofinanciering door anderen dan de stadsregio. Omdat het uitvoeringsprogramma , naar verwachting, leidt tot het schrappen van een aantal in 2005 geplande groengebieden, is aanpassing van de kaart van de PSV waarschijnlijk nodig. Bijna alle groengebieden die in 2005 op de kaart van het RGSP2 waren gezet, zijn namelijk in 2010 planologisch verankerd in de PSV. GS zullen afwegen hoe de PSV hiervoor aangepast wordt. De provincie Zuid-Holland en de Stadsregio Rotterdam willen in ieder geval garanderen dat de betreffende gebieden open blijven. Verstedelijking of verrommeling van deze gebieden moet voorkomen worden, ook als de groenbestemming in de PSV vervalt. Naast aanpassing van de PSVkaart op de nieuwe groenstructuur van de regio is verwerking van dit nieuwe groenstructuurplan in de provinciale Groene Agenda en de provinciale regioprofielen (beiden nadere uitwerkingen van de PSV) gewenst. 7

8 1 Inleiding 1.1 Naar een vernieuwd regionaal groenbeleid In februari 2005 is door de regioraad van de Stadsregio Rotterdam en Provinciale Staten van Zuid- Holland het Regionaal Groenblauw Structuurplan 2 (RGSP2) vastgesteld. Bij de bestuurlijke vaststelling van het RGSP2 is vastgelegd dat na 4 jaren een evaluatie van dit beleidsdocument en het uitvoeringsprogramma zou plaatsvinden. In 2009 heeft deze evaluatie ook daadwerkelijk plaatsgevonden en begin 2010 heeft de Regioraad (inmiddels het Algemeen Bestuur) van de stadsregio de evaluatie vastgesteld. Ook is besloten om samen met de provincie Zuid-Holland een herijking te starten. Vervolgens hebben de stadsregio en de provincie in een intensief proces, met de regiogemeenten en andere betrokkenen, gewerkt aan deze herijking. Dit document legt het resultaat van de herijking van het regionale groenbeleid vast. In 2005 stond versnelling van de uitvoering centraal met een grote nadruk op het realiseren van nieuwe recreatie- en natuurterreinen door een ontwikkelingsgerichte landschapsstrategie. Dit is meestal ingevuld met het aankopen van agrarische gronden die vervolgens zijn heringericht. Hiermee zijn forse geldstromen gemoeid vanuit de rijksoverheid, de provincie, de gemeenten en de terreinbeherende organisaties. Twee programma s zijn de afgelopen jaren belangrijk geweest om de uitvoering te versnellen: Zuidvleugel Zichtbaar Groener (ZZG) en het provinciale meerjarenprogramma van het Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG). Daarnaast heeft specifiek in de Rotterdamse regio het regionale omslagfonds en het Project Mainport Rotterdam (PMR) een belangrijke aanjaagfunctie gehad. Uit het regionale omslagfonds zijn investeringen gedaan in groenprojecten en PMR heeft een apart deelprogramma met 750 ha nieuw aan te leggen groen. De grote bestuurlijke en ambtelijke inzet die met deze programma s is gepaard gegaan, heeft tot mooie resultaten geleid. Er is ruim 1000 hectare nieuw groen aangelegd en 13 kilometer fietspad. 1.2 Waarom een actualisatie? Maar inmiddels zijn de omstandigheden waaronder regionaal groenbeleid kan worden uitgevoerd drastisch gewijzigd. De bestuurlijke opvattingen en de financiële omstandigheden zijn nu heel anders dan destijds. Bij de evaluatie en de start van de herijking werd het al duidelijk dat er in de regio steeds kritischer werd gekeken naar de realisatie van nieuwe groengebieden. De aanleg van dit zogenaamde vlakgroen viel telkens duurder uit dan voorzien was door steeds hogere verwervings- en inrichtingskosten. Ook kwam er steeds meer lokaal verzet tegen grote veranderingen in het landschap. In de hele samenleving is een herwaardering van cultuurhistorie en authentieke landschappen te ervaren. In oktober 2010 is daar bovenop gekomen dat het nieuwe kabinet het Investeringsbudget Landelijk Gebied, dat tot 2013 zou lopen, op onderdelen heeft geschrapt en op andere onderdelen drastisch wil korten. Hierdoor zullen veel van de geplande groenprojecten financieel niet meer haalbaar zijn. Ook zijn er grote inhoudelijke wijzigingen vanuit het Regeerakkoord zoals het schrappen van de Groene Ruggengraat door het Groene Hart en het stopzetten van ontpolderingen (waardoor Deltanatuur stagneert). De stadsregio Rotterdam en de provincie Zuid- Holland zullen nu drastische keuzes moeten maken. Daarbij is de centrale vraag welke projecten nog uitgevoerd moeten worden omdat ze essentieel zijn voor de gewenste groenblauwe structuur in de regio. De hoofdopgave voor de het RGSP3 blijft, ondanks de veranderde context, ongewijzigd: een samenhangende, robuuste, groenblauwe structuur voor recreatie en natuur realiseren in de regio Rotterdam. Maar in dit nieuwe regionale groenstructuurplan is een cruciale omslag bij het realiseren van deze opgave vastgelegd. In plaats van te handelen vanuit het perspectief dat er extra hectares groen aangelegd moeten worden, naar het zorgen dat er verbindingen aangelegd worden en het landschap beter beleefbaar wordt. Hierdoor zal m.n. het uitvoeringsprogramma voor de periode flink van karakter veranderen: sommige projecten die in 2005 geprogrammeerd waren, worden geschrapt of krijgen een andere invulling. Ook komen er andere opgaven bij: het stimuleren van anderen om te investeren in het landschap. De overheid zal minder zelf kunnen investeren en bepalen wat er gebeurt. De stadsregio en de provincie zullen meer de rol op zich nemen van het samenbrengen van initiatieven in de regio. 8

9 1.3 Aanbevelingen uit de evaluatie van 2009 In de evaluatie is geconcludeerd is dat uitvoeringsstrategie van het RGSP2, waarbij er een sterke focus was op de realisatie van hectaren met een selectief en flexibel programma, goed heeft gewerkt. De kwantitatieve doelen voor de uitvoering zijn in de afgelopen periode voor een belangrijk deel gehaald, maar er is onvoldoende samenhang en identiteit in de regioparken ontstaan. Ook kwaliteit en actualiteit zijn onderbelicht. Daarom zijn in de evaluatie aanbevelingen gedaan voor verbetering van de sturing en samenwerking. Concreet zijn de volgende aanbevelingen gedaan: Nieuwe afspraken tussen de provincie en de stadsregio over sturing en regie op basis van een risicoanalyse van de projecten die als uitvoeringsgereed aangemerkt zijn; Zichtbaarheid van de stadsregio bij de partijen die in de regio de groengebieden beheren vergroten (de recreatieschappen en natuurbeschermingsorganisaties); Uitwerking van de landschappelijke kwaliteit d.m.v. een kader per deelgebied en een verdiepingsslag voor het recreatieve profiel zodat beter aangesloten wordt op de recreatieve vraag; Versterking van het imago van de regio door en sterkere profilering op de bestaande groenblauwe kwaliteiten, in samenwerking met andere partijen; Ontwikkeling van een voorstel voor een robuust blauwgroen raamwerk na 2013, dat inspeelt op het Delta-programma en andere (ruimtelijke) ontwikkelingen. Daarbij wordt gezocht naar een breder instrumentarium dan de huidige aanpak van aankoop van grond en inrichting van groengebieden door overheden. Naast ruimte voor private mede-ontwikkeling is ook nadrukkelijk heroverweging van 2e- en 3e-prioriteitsprojecten aan de orde. 1.4 Werkwijze Bij de uitvoering van de herijking de nadruk gelegen op intensieve uitwisseling van informatie tussen de stadsregio, de provincie, de regiogemeenten en de terreinbeheerders. In totaal zijn er 3 gespreksrondes gehouden met deze betrokkenen. Ook hebben gesprekken plaatsgevonden met vertegenwoordigers van de grote landschappen buiten de regio (Groene Hart, Hoeksche Waard, Krimpener- en Alblasserwaard, Zuidplaspolder). De voortgang is een aantal malen besproken in het portefeuillehoudersoverleg GROM van de Stadsregio Rotterdam. Op basis van de hierbij verkregen informatie is, in combinatie met de gegevens uit de montoringsrapportages en andere bronnen, een risico-analyse van de na 2010 te realiseren projecten gemaakt. Parallel hieraan is, samen met de actoren, een inhoudelijke verdieping gemaakt in 5 sporen: cultuurhistorie ecologie (stads-)landbouw klimaat nieuwe financieringsarrangementen Op basis van deze verdieping is een voorstel voor de aangepaste groenblauwe structuur van de regio uitgewerkt. Vervolgens zijn gebiedsprofielen opgesteld: een beknopt overzicht van de relevante aandachtspunten uit de ruimtelijke structuur, het recreatieve streefbeeld en de thema s van de inhoudelijke verdieping. De gebiedsprofielen zijn voor al bedoeld als hulpmiddel voor ontwerpers en andere betrokkenen om de landschappelijke identiteit beter vorm te geven in de nog te realiseren projecten. Ten slotte zijn, in overleg met de actoren in de regio, de prioriteiten voor het nieuwe uitvoeringsprogramma bepaald. 1.5 Status van dit nieuwe regionaal groenstructuurplan Na de vaststelling van het RGSP2 is het beleidsmatige deel opgenomen in het Ruimtelijk Plan Regio Rotterdam 2020 (RR2020). Het RR2020 was een combinatie van een streekplan en een regionaal structuurplan dat eind 2005 werd vastgesteld. Beide vloeiden voort uit de toenmalige Wet op de Ruimtelijke Ordening (WRO) Omdat de groenstructuur van het RGSP2 op de kaart van het RR2020 is getekend waren daarmee de gewenste nieuwe groengebieden planologisch vastgelegd. De provincie en de stadsregio hebben in juni 2006 een samenwerkingsovereenkomst afgesloten over de taakverdeling bij de uitvoering. De juridische basis van het RGSP2 is de gemeenschappelijke regeling, artikel 19. 9

10 Als gevolg van de invoering van de nieuwe Wet op de Ruimtelijke Ordening (nwro) op 1 juli 2008 is de planologische bevoegdheid van de Wgr-plusgebieden (stadsregio s) vervallen. De Provinciale Structuurvisie (PSV) Zuid-Holland vervangt sinds juli 2010 het RR2020 als planologisch kader. Op de kaart van de Provinciale Structuurvisie zijn, op enkele uitzonderingen na, de geplande groengebieden van het (vroegere) RR2020 en daarmee ook van het RGSP2 overgenomen. De stadsregio Rotterdam heeft er in 2010 voor gekozen om een Regionaal Strategische Agenda (RSA) te maken als regionale opvolger van het RR2020. Hierin staan het perspectief en de strategische opgaven voor de langere termijn (2020) en de uitvoeringsagenda voor de periode De in december 2010 vastgestelde RSA dient als kader voor de besluitvorming in de regio, maar heeft geen planologische werking. Voor groen staan in algemene bewoordingen de ambities weergegeven. Verder is verwezen naar de herijking van het RGSP2. Het nu voorliggende regionale groenstructuurplan kan, als opvolger van het RGSP2, gezien worden als een nadere beleidsmatige uitwerking van de Regionaal Strategische Agenda en de Provinciale Structuurvisie voor het groen in de regio Rotterdam. Evenmin als het RGSP2 heeft het dus planologische werking. Het nieuwe uitvoeringsprogramma zal, na definitieve besluitvorming, net als in 2005 het geval was, een zelfbindende afspraak worden tussen de regio en de provincie. Maar omdat er in dit uitvoeringsprogramma voor gekozen wordt om niet meer alle geplande groengebieden te realiseren, is nader overleg met de provincie nodig over de planologische verankering op de PSVkaart. 1.6 Plangebied De regio Rotterdam maakt deel uit van de Zuidvleugel van de Randstad. Het functioneren van de regio gaat daarmee over bestuurlijke grenzen heen. Dit geldt zeker bij een visie op de ontwikkeling van een groenblauw raamwerk. Waterstromen, landschappelijke eenheden, ecologische relaties en recreatiebewegingen stoppen nu eenmaal niet bij bestuurlijke grenzen. Dat maakt dat de grensgebieden betrokken zijn in de ruimtelijke analyse en de planvorming. Op de kaarten in dit rapport is de regio zoveel mogelijk in een ruime context geplaatst. Het uitvoeringsprogramma zal zich wel beperken tot het gebied van de stadsregio. Overigens doet dit groenstructuurplan ook concrete voorstellen ten aanzien van de interactie met de haar omringende gebieden. De stadsregio en de provincie zijn daarom actief betrokken bij samenwerkingsverbanden die de regiogrenzen overstijgen, Hof van Delfland en Deltapoort. 10

11 Afbeelding 1: Plangebied, studiegebied en gebiedsprocessen 1.7 Leeswijzer Deel 1 bevat de visie op de groenblauwe structuur. Hoofdstuk 2 geeft de centrale ambitie en de uitgangspunten weer. Vervolgens geeft hoofdstuk 3 inzicht in de sectorale opgaven die daarvoor leidend zijn. Naast de huidige beleidsinzet geven verschillende ontwikkelingen aanleiding tot nieuwe accenten. Hoofdstuk 4 gaat in op het actuele planologische kader. In hoofdstuk 5 wordt het (aangepaste) groenblauwe raamwerk beschreven. Aangegeven wordt op welke manier de identiteit en aantrekkingskracht van het landschap versterkt kan worden. Dit is vertaald naar profielen per deelgebied, die in een aparte bijlage opgenomen zijn. Deel 2 bevat de prioriteiten voor het uitvoeringsprogramma

12 Deel 1: De visie 12

13 2 Ambities en uitgangspunten nieuw regionaal groenbeleid Voor het regionale groenbeleid in de periode zijn enkele centrale ambities en uitgangspunten geformuleerd. 2.1 Ambities De stadsregio Rotterdam en de provincie Zuid-Holland hebben de ambitie om: Aantrekkelijke metropolitane landschappen te realiseren voor recreatief (mede-)gebruik door inwoners van de stedelijke gebieden en de bewoners van het landelijke gebied; een robuust groenblauw raamwerk, met de rivieren en overige hoofdwatergangen als belangrijke dragers, tot stand te brengen voor een duurzame ecologische ontwikkeling van de regio; verbindingen te herstellen tussen stad en land (zowel vanuit economisch, sociaal, recreatief als cultureel perspectief); het bieden van ruimte om het economische draagvlak van de landelijke gebieden in de regio en daar direct omheen te versterken; initiatieven van onderop die de kwaliteit van het landschap verbeteren bij elkaar te brengen en uitvoering hiervan te stimuleren. 2.2 Uitgangspunten De stadsregio Rotterdam en de provincie Zuid-Holland hanteren daarbij als uitgangspunt dat: er wordt voortgebouwd op de hoofdlijnen van de visie uit het RGSP2 zoals dat in 2005 is vastgesteld; er een strenge planologische bescherming tegen verstedelijking blijft voor de waardevolle landschappen; een vitale grondgebonden landbouw essentieel is voor behoud van de openheid van de karakteristieke landschappen in de regio; de landschappelijke kwaliteit versterkt wordt door cultuurhistorisch waardevolle structuren te herstellen en een nieuwe invulling te geven voor recreatie en natuurontwikkeling; bij de planning en uitvoering van projecten in het landelijk gebied de nadruk gelegd wordt het realiseren van landschappelijke, ecologische en recreatieve verbindingen in plaats van te sterk op vlakdekkende groengebieden; de toegankelijkheid van het landschap vanuit de steden aanmerkelijk verbeterd wordt. 13

14 3 Groenblauwe beleidsopgaven 3.1 Landschappen onderdeel identiteit metropoolregio De regio s Rotterdam en Haaglanden, samen de metropoolregio Den Haag-Rotterdam, staan bekend als sterk verstedelijkte gebied. Desalniettemin wordt het stedelijk gebied in de stadsregio Rotterdam omringd door zeer verschillende grote landschappen: de kust, de delta en het veenweidegebied zijn in principe dichtbij. Daarmee heeft de regio een unieke en gevarieerde setting. De landschappen rond de stad zijn in de huidige situatie nog wel teveel losse eilanden die slechte verbindingen met hun omgeving hebben. Ook in sociaaleconomisch en cultureel opzicht functioneren de steden en de landelijke gebieden vrij gescheiden van elkaar. Het zijn verschillende werelden die, ondanks de korte fysieke afstand tot elkaar, weinig met elkaar in contact komen. Uit allerlei onderzoeken blijkt dat voor de economische versterking van metropoolregio s de kwaliteit van de leefomgeving erg belangrijk is. Voor de positionering van de Rotterdamse regio als aantrekkelijk woongebied is het dus van belang om te blijven investeren in de bereikbaarheid, de samenhang en de kwaliteit van het omringende landschap. Afbeelding 2: landschappen in en rond regio Rotterdam Bereikbaar en beleefbaar landschap Er is brede consensus over de noodzaak om de verbindingen tussen stad en land te verbeteren. De Zuidvleugel en het Rijk hebben in de Gebiedsagenda Zuidvleugel/Zuid-Holland aan dit onderwerp hoge prioriteit gegeven. De centrale inzet is om de landschappen onderdeel te maken van de dagelijkse woonomgeving. Begin 2010 hebben het Rijk, de drie Groene Hart-provincies en de vier grote steden het Uitvoeringsagenda Stad-Landverbindingen G4P3 vastgesteld. Hierin zijn concrete voorstellen opgenomen voor verbeteringen in fiets-, wandel-, en vaarroutes vanuit de grote steden naar het landelijk gebied. Basis voor de Uitvoeringsagenda is het regionale fietsnetwerk van de regio Rotterdam. Het historische waternetwerk is een belangrijke drager van recreatieve routes tussen stad en land. Recreatieve poorten kunnen bijdragen aan het beter toegankelijk maken van het landschap. Een poort is een knooppunt van fiets- en wandelroutes naar het landschap met een parkeerplaats, gecombineerd met een halte voor openbaar vervoer, een informatiepunt en mogelijk daghoreca of andere publieksvoorzieningen. Over het algemeen liggen deze poorten in het overgangsgebied van 14

15 de stad naar het landschap. Hier is vaak een extra kwaliteitsslag nodig om de verrommelde stadsranden aantrekkelijker te maken. In het landelijke gebied zelf is in de afgelopen jaren al veel geïnvesteerd in de aanleg van fiets- en wandelpaden. Om goede samenhangende netwerken aan te bieden aan de recreanten waarbij koppelingen gelegd worden tussen verschillende vervoersvormen zijn nog aanvullende investeringen gewenst. Bijvoorbeeld door betere aansluitingen van fietsroutes op de haltes van de waterbus, de trein en light-rail te maken. Op dit moment ontbreekt het in veel landschappen van de regio aan interessante recreatieve bestemmingen. Voor veel stedelingen is de afwezigheid van een gevarieerd aanbod aan horecagelegenheden (met terras of tuin), speelvoorzieningen voor de kinderen en onderscheidende attracties een reden om de landschappen rond de steden spaarzaam te bezoeken. Het aanbod dient groter en hoogwaardiger te worden. Hierin kunnen agrarische ondernemers een rol nemen door op het boerenerf een theetuin te openen of educatie en streekproducten aan te bieden. Verder liggen er kansen voor bijzondere culturele activiteiten zoals opera in het weiland of locatietoneel in de grienden. Door dit soort activiteiten krijgt het landschap meer recreatieve waarde en dat komt ten goede aan het woon- en werkklimaat van de regio Meer samenhang tussen landschappen In ruimtelijk opzicht zijn de landschappen van de regio in losse stukken uit elkaar gevallen door de aanleg van snelwegen en spoorlijnen. Verdere versnippering moet zoveel mogelijk voorkomen worden. Waar reeds sprake is van versnippering zijn maatregelen gewenst om de netwerken voor de recreatie, natuur, waterhuishouding en het landschap te herstellen. Daarbij moeten veel infrastructurele barrières overwonnen worden. Ook is het noodzakelijk om de aanwezige verrommeling tegen te gaan, o.a. door het saneren van verspreid liggende kassen en het aan banden leggen van ongewenste verstening van het landelijke gebied. Daarnaast ligt er een grote opgave om de landschappen ruimtelijk beter te verbinden met de stedelijke groengebieden Bekend en bemind landschap Uit recreatieonderzoeken blijkt dat slechts een klein deel van de stadsbewoners regelmatig de landschappen rond de steden bezoeken. Naast de matige toegankelijkheid heeft dit te maken met de onbekendheid. Men weet niet wat er te beleven is en hoe je er zou kunnen komen. Er is overigens wel veel informatiemateriaal (folders, websites, kaarten) beschikbaar maar dit is nogal variabel en niet breed verkrijgbaar. Bovendien heeft de Rotterdamse regio in de algemene public relations geen sterk recreatief profiel. Het beeld dat nu gecommuniceerd is, is dat van de grote haven en de opvallende skyline van Rotterdam. Er is een verbeterslag nodig om ook de (onverwachte) groene kant van de regio onder de aandacht te brengen en de bestaande recreatieve mogelijkheden bekender te maken onder een breed publiek Conclusies Uit het thema identiteit van de regio komen de volgende ontwikkelopgaven voor de visie: 1. De verbindingen tussen stad en land moeten in fysieke, sociale, economische en culturele zin verbeterd worden; 2. De onderlinge samenhang tussen de (onderdelen van de) landschappen en de stedelijke groengebieden kan aanmerkelijk verbeterd worden door de versnippering en verrommeling te verminderen; 3. In de communicatie over de regio kunnen de groene, landschappelijke, kwaliteiten meer benadrukt worden. 15

16 3.2 Cultuurhistorie als identiteitsdrager Afbeelding 3: Topgebieden cultureel erfgoed in Zuid-Holland Lagenbenadering Verkavelingspatronen, oude linten of waterlopen, dijken of oude landgoederen. Dit zijn voorbeelden van elementen die de cultuurhistorische waarde van het landschap laten zien. Deze sporen van het verleden zijn terug te zien in het landschap van nu en zijn mede bepalend voor de identiteit van de regio. In de regio Rotterdam wordt steeds meer de waarde ingezien van een zorgvuldig omgang met de neerslag van de ontginning en bewoning van deze delta. Onder andere door het Belvedèrebeleid van de Rijksoverheid is cultuurhistorie een belangrijk thema geworden bij gebiedsontwikkelingen. De insteek bij de regionale groenstructuur is dat oude ruimtelijke structuren en bijzondere elementen (zoals molens, maar ook oude scheepswerven etc.) nieuwe betekenis kunnen krijgen. Ze vormen de basis voor nieuwe routes en aantrekkelijke verblijfsplekken. De provincie Zuid-Holland heeft de belangrijkste structuren en elementen vastgelegd op een kaart van de Cultuurhistorische Hoofdstructuur. Hierin zijn drie thema s onderscheiden: archeologie, historische stedenbouw en historisch landschap. De Cultuurhistorische Hoofdstructuur wordt verder uitgewerkt in regioprofielen. Met deze producten wil de provincie stimuleren dat cultuurhistorie behouden blijft en ingepast wordt bij nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen. In een aantal gebieden is het zijn zoveel waardevolle landschappelijke, archeologische en stedenbouwkundige elementen en structuren aanwezig dat ze aparte aandacht krijgen. In bijlage 2 is een uitgebreide beschrijving opgenomen van de cultuurhistorie in de regio Rotterdam volgens de lagenbenadering. Daarbij zijn de volgende lagen uitgewerkt: Ondergrond: geschiedenis van het landschap, grondgebruik, occupatiepatroon; Het watersysteem: riviersysteem, hoofdafwateringsysteem, dijken; Historische kernen en linten; Bijzondere cultuurhistorische elementen en gebieden. Er is bij de beschrijving gebruik gemaakt van informatie uit de Cultuurhistorische Hoofdstructuur (CHS) en de concept-regioprofielen cultuurhistorie van de provincie Zuid Holland. Op afbeelding 3 is de cultuurhistorische laag van de regio Rotterdam weergegeven. Omdat bebouwingslinten of waterlopen niet bij de grens van de regio stoppen is een ruimere uitsnede gemaakt. Hierdoor is de relatie van de regio met (delen van) de Hoeksche Waard, Krimpenerwaard en Alblasserwaard goed zichtbaar. 16

17 Afbeelding 4: Cultuurhistorische laag van de regio Rotterdam (ook in groot formaat als losse bijlage) Kernkwaliteiten cultuurhistorie per deelgebied De ondergrond, het watersysteem, de historische bebouwingspatronen en bijzondere cultuurhistorische elementen komen in verschillende vormen en samenstelling tot uiting in de landschappen van de regio. Voor de gebieden Midden-Delfland, Voorne-Putten, IJsselmonde/Deltapoort en Rottemeren zijn de kernkwaliteiten benoemd. Daarbij ligt de nadruk op de cruciale verbindingen en waardevolle elementen die bepalend zijn voor de beleving van het landschap. Hof van Delfland (incl. Noordas) Delfland is een oer-hollandse veenweidelandschap met naar het oosten droogmakerijen. Midden- Delfland is aangewezen als Belvedèregebied en ook als cultuurhistorisch topgebied door de provincie Zuid-Holland. Kenmerkend voor Hof van Delfland is de compositie van het open landschap in contrast met het stedelijke gebied. De havenkranen van de Europoort en de skyline van Rotterdam, Delft en andere steden werken als oriëntatiepunten aan de horizon. De kwaliteit van het landschap wordt bepaald door de uitgestrektheid en openheid van het centrale weidegebied en de verkavelingspatronen met kaarsrechte vaarten en smalle polderwegen. Ook kreekrestanten en clusters van boerderijen op kreekruggen zijn karakteristiek. De Vlietlanden zijn een markant overblijfsel uit de middeleeuwse ontginningsfase en vormt nog steeds het centrale afwateringssysteem van Delfland. Omdat het gebied nooit is afgegraven of bemalen is dit een van de weinige oorspronkelijke laagveengebieden in Nederland. Kernkwaliteiten vanuit cultuurhistorie: het scherpe contrast tussen het agrarische veenweidegebied en de omringende steden; het stelsel van laaggelegen open polders gescheiden door hooggelegen kaden en ringvaarten met daarlangs lintbebouwing; 17

18 het waterrijke, natuurlijke karakter: drijvend land zoals de Vlietlanden en de Ackerdijkse Plassen; het patroon van oude veenstromen, rivierstroomruggen en getijdekreken. De belangrijkste zijn de Gaag (die op de overgang ligt van zeeklei- naar laagveengebied ligt), de Zweth en de Schie; de strokenverkaveling met langgerekte percelen en brede sloten met een hoog waterpeil als duidelijke lijnen in het landschap; het ensemble Duifpolder, Vlietlanden, Negenhuizen waar de historische opbouw van het veenweidegebied nog zeer goed is bewaard gebleven; de clusters van boerderijen op kreekruggen (rond Negenhuizen, Zouteveen en Zuidbuurt) en het buiten de regio gelegen kreekrugdorp t Woudt; het uitgebreide watersysteem met sluizen als relict van de vroegere transportroutes; historische gemalen, eendenkooien en molens. Voorne-Putten Voorne-Putten ligt in de invloedsfeer van het grootstedelijk gebied van Rotterdam en wordt omzoomd door de kust, rivieren en de haven. Met name aan de noordrand kan het contrast ervaren worden van het landschap met de grootschaligheid van haven en stad. Het noordelijk deel van Voorne is door de provincie Zuid-Holland aangewezen als cultuurhistorisch topgebied. Van west naar oost gaat het landschap van een besloten en kleinschalig kustgebied via voormalige zanderijen over in grootschalige polders van het zeekleilandschap. Het duingebied is gevarieerd en waterrijk. De jonge duinen vormen een dichte, hoge rand langs de kop van Voorne en ook de binnenduinrand heeft een hoge natuurwaarde. Ten oosten van de duinen en landgoederen liggen de oudste polders van Voorne. De eerste bedijkingen waren ringpolders: oude veeneilanden met kleidek waar een ringdijk omheen werd gelegd. Deze oudlandpolders hebben een Belvedèrestatus. Dijk- en kreekpatronen zijn in het overwegend agrarische landschap van Voorne-Putten belangrijke structuurbepalende elementen. De onregelmatige opbouw van de polders, die sterk van elkaar verschillen qua omvang en indeling, is kenmerkend. Met de schaalvergroting, ruilverkaveling en verdergaande verstedelijking is de historische opbouw van het landschap echter minder afleesbaar geworden. In het landschap is nog wel een aantal oude kreken terug te vinden. De kronkelige kreek Bernisse is de vroegere scheidslijn tussen de eilanden Voorne en Putten en was ooit de voornaamste vaarroute tussen Holland en Vlaanderen. Aan de kreek ligt een aantal voormalige havenstadjes. Ook de verdedigingslinie met Hellevoetsluis en Brielle als vestingsteden is karakteristiek voor Voorne-Putten. Kernkwaliteiten vanuit cultuurhistorie: de herkenbare hoofdstructuur van omdijkte eilanden en brede zee- en rivierarmen; het binnendijkse patroon van ingedijkte kreken, kreekruggen en watergangen; de kreek Bernisse als scheidslijn en voormalige vaarroute tussen Voorne en Putten; het contrast tussen oudland-polders (vaak met veen- of moerige bodem en een onregelmatige, kleinschalige verkaveling) en nieuwlandpolders (overwegend klei en zavel, met een meer rationele verkaveling). De oudste polders zijn polder Biert, Veckhoek, Zwartewaal, Rijswaard en Abbenbroek ; het historische dijkenpatroon met kenmerkende dijkprofielen. De langgerekte oost-west georiënteerde dijken zijn structurerende elementen in het oostelijk deel van Voorne; de cultuurhistorisch waardevolle dorpskernen en woninglinten, oude havenplaatsen en dijkdorpen; de verdedigingslinie Hellevoetsluis-Brielle met vestingsteden, liniedijken, forten en schootsvelden; het voormalige tracé van de tram waar nu een fietspad op ligt. IJsselmonde/ Deltapoort Het eiland IJsselmonde is onderdeel van het karakteristieke deltalandschap in het zuiden van de regio. Hier is het eilandgevoel nog beleefbaar door de aanwezigheid van de grote rivieren en omdijkte zeekleipolders. Het gebied vormt de overgang van het stedelijk gebied en de haven in het noorden naar het natuurlijke deltalandschap in het zuiden. Het vormt hiermee in feite de Poort naar de Delta. Door de verstedelijking en aanleg van infrastructuur is het landschap vrij versnipperd geraakt. De unieke kwaliteiten van de delta zijn nu vooral te vinden langs de getijdenrivier de Oude Maas waar buitendijkse vloedbossen en de Rhoonse grienden liggen. Hier bevinden zich ook verschillende aangelegde groengebieden met intensieve recreatieve voorzieningen. De Oude Maas en voormalige kreken en watergangen als het Waaltje en de Koedood bepalen in grote mate de identiteit van 18

19 IJsselmonde. Langs de Devel is de openheid van het zeekleipolderlandschap goed beleefbaar, evenals de mooie boomdijken en karakteristieke bebouwingslinten. Kernkwaliteiten vanuit cultuurhistorie: de herkenbare hoofdstructuur van omdijkte eilanden en brede zee- en rivierarmen; het binnendijkse patroon van ingedijkte kreken en rivierarmen met de Waal, de Devel en Koedood als meest kenmerkende elementen; het open polderlandschap tussen Rhoon en Barendrecht; de buitendijkse natuur met Klein Profijt, Rhoonse en Carnisse grienden, inclusief een eendenkooi; historische dorpskernen van Heerjansdam en Rijsoord; de dijken die in de verstedelijkte gebieden opgenomen zijn; het voormalige tracé van de Havenspoorlijn waar nu een fietspad op ligt; het aan de Nieuwe Maas gelegen historische landgoed Huys ten Donck. Rottemeren Het gebied Rottemeren bevindt zich in het droogmakerijenlandschap ten noorden van Rotterdam. De inrichting is grotendeels van recente datum. De Rotte is de meest bepalende structuur. Het is de voormalige veenrivier en ontginningsbasis van Rotterdam, die nu als boezemwater meters boven het maaiveld ligt. Het gebied is verder zwaar verstedelijkt en meer een grootschalig vrijetijdslandschap dan een cultuurhistorisch landschap. Langs de rivier zijn grote recreatiegebieden, waaronder het op een puinstort gelegen Hoge Bergse Bos, en recreatieplassen aangelegd. Kernkwaliteiten vanuit cultuurhistorie: de Rotte als belangrijkste historische waterloop en recreatieve verbinding met de stad hoogteverschillen tussen de oorspronkelijke veenrivier en de droogmakerijen; de Grindweg en Bergweg-zuid als historische route tussen Rotterdam en Bergschenhoek; het rationele verkavelings- en slotenpatronen van de droogmakerijen met brede tochten als duidelijke lijnen in het landschap; de reeks van kunstmatige plassen (Bergse Voor- en Achterplas, Rottemeren, Zevenhuizerplas en nieuwe plas in de Eendragtspolder) langs de Rotte; de hooggelegen ringvaart rond de Zuidplaspolder; de historische gemalen en molens met de molenviergang in de Tweemanspolder als hoogtepunt; de puinheuvel van het Hoge Bergse Bos en andere aangelegde recreatiebossen. Kust en strand De kust van Voorne is van grote cultuurhistorische betekenis omdat hier de oorspronkelijke opbouw van strandwallen, duinen en binnenduinrand nog goed te ervaren is. In de binnenduinrand lieten de Rotterdamse havenbaronnen vanouds hun buitenplaatsen bouwen. Meer naar het binnenland ligt een strook kleinschalige tuinbouwgronden waar later kassen opgericht zijn. De Delflandse kust is veel smaller: hier ligt een smal strand, een minimale duinenrij en vervolgens de kassen van het Westland. De Eerste en Tweede Maasvlakte vormen een onderbreking tussen beide vrij natuurlijke kustzones. Kernkwaliteiten vanuit cultuurhistorie: de opeenvolging van strand, strandwallen, duinen en binnenduinrand met grote afwisseling in ruimtelijke beleving; het enorme schaalverschil tussen de Rotterdamse havens en de natuurlijke duinen van Voorne en de Westlandse Kust; het contrast tussen de smalle Delflandse Kust en de kassen van het Westland; de bijzondere bebouwing en historische buitenplaatsen in de binnenduinrand van Voorne; het Staelduinse bos als restant van een duinbos bij Hoek van Holland; de restanten van de Duitse verdedigingslinie uit de Tweede Wereldoorlog bij Hoek van Holland Rivieren en rivierfronten De huidige identiteit van de regio Rotterdam is sterk opgehangen aan de rivieren en stedelijke rivierfronten. De Erasmusbrug, de skyline met hoge woon- en kantoortorens en de containerhavens zijn alom bekend. De scheepvaart veroorzaakt veel dynamiek en steeds wisselende beelden. De haven is van oost naar west gegroeid, steeds verder van de binnenstad van Rotterdam af, met de 19

20 Tweede Maasvlakte als afsluiting. In de vorm van enkele havens zijn oude poldergrenzen en de loop van oude rivierarmen te herkennen. Kernkwaliteiten vanuit cultuurhistorie: de opeenvolging van verschillende haventypes: van oost naar west steeds grootschaliger; de historische stads- en dorpskernen aan de rivieren zoals Schiedam, Vlaardingen, Maassluis, Capelle aan den IJssel en Krimpen aan den IJssel; de dorpen die als enclaves opgenomen zijn in de havengebieden: het fabrieksdorp Heijplaat, Pernis, Rozenburg; de relicten van oude dijkstructuren zoals de Maasdijk; de bijzondere haven- en scheepsbouwarchitectuur Conclusies Uit het thema cultuurhistorie komen de volgende ontwikkelopgaven voor de visie: 1. Bij gebiedsontwikkelingen, aanleg van infrastructuur en andere ingrepen in de landschappen van de regio dient rekening gehouden te worden met de cultuurhistorische structuren en waardevolle historische elementen; 2. Bij ruimtelijke ontwikkelingen dienen de kernkwaliteiten van de verschillende landschappen centraal te staan waarbij contrasten en verschillen in ruimtelijke beleving versterkt worden; 3. Lijnvormige cultuurhistorische structuren zoals voormalige spoortracés, dijken, linten, vaartenen kreken kunnen nieuwe betekenis krijgen als dragers voor stad-landroutes; 4. Vergroting van de beleefbaarheid van de karakteristieke open landschappen, havens en de rivieren rond Rotterdam is gewenst om de trots op de regio te versterken. 3.3 Het vrijetijdslandschap De regio Rotterdam heeft niet direct een herkenbaar imago als interessant vrijetijdslandschap. Er is in het verleden vooral geïnvesteerd in de wederopbouw van het centrum, de uitbreiding van de haven, de aanleg van infrastructuur en het bouwen van nieuwe woonwijken met stedelijke uitleg en herstructurering van verouderde woonwijken. De ontwikkeling van aantrekkelijke recreatiegebieden is daarbij aanvankelijk sterk achtergebleven. De recreatiegebieden in de regio zijn over het algemeen beperkt van omvang, liggen verspreid en zijn moeilijk bereikbaar. Ze hebben bovendien vaak maar eenzijdige gebruiksmogelijkheden. De kust is wel een echte publiekstrekker, met een concentratie van voorzieningen en activiteiten, voor zowel de traditionele badgasten als de meer avontuurlijk ingestelde brandingsurfers en zeezeilers. Het Rottemerengebied is het bekendste recreatiegebied en, met haar mogelijkheden tot actieve buitensport en picknicken, erg populair. Aan de zuidzijde van de regio is de oever van de Oude Maas drukbezocht. Verder is er het open landschap van Midden-Delfland, IJsselmonde, Voorne- Putten en de Waarden. Deze lenen zich op een zomerse dag voor een aangename fietstocht, maar hebben nog te weinig recreatieve voorzieningen. Veel mensen pakken de auto en zoeken hun vertier buiten de regio Tekort aan recreatiemogelijkheden De regio Rotterdam heeft een groot tekort aan recreatiemogelijkheden. Het Kenniscentrum Recreatie concludeert in haar onderzoek 1 dat het volledig wegwerken van het eerder berekende kwantitatieve tekort van hectare in 2020 geen realistische optie is. Er is daar binnen de regio geen ruimte voor. Inzet moet zijn om de plannen voor RodS en PMR zoveel mogelijk te realiseren. Bij grootschalige toekomstplannen, zoals de kustuitbreiding Delflandse Kust (Zandmotor), zal de behoefte aan recreatieruimte een grote rol moeten spelen. Voor ditzelfde onderzoek is ook in beeld gebracht met welke motieven de inwoners van de regio het groen (buiten de buurt) opzoeken. Daarvoor zijn er verschillende motieven: genieten van mooie omgeving, lekker buiten zijn, tot rust komen, samenzijn met bekenden, mensen ontmoeten en gezellige drukte opzoeken. Door de bevolkingssamenstelling komen de drie sociale motieven vaker voor bij de gebruikers van groen in der regio dan het landelijke gemiddelde. De drie natuurgerichte motieven zijn overigens wel de belangrijkste. 1 Recreatief groen in de stedelijke regio s, beleidsopgave voor groen in het kader van de integrale verstedelijkingsopgaven, kenniscentrum Recreatie, oktober