Module 6: De waarde van onze oceaan

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Module 6: De waarde van onze oceaan"

Transcriptie

1 Module 6: De waarde van onze oceaan Is alles wat we uit de natuur halen echt gratis? Wat gebeurt er als onze natuurlijke bronnen raken uitgeput? Is het mogelijk om meer te kunnen produceren, terwijl we minder gebruik maken van natuurlijke middelen en we minder vervuiling maken? Leer in dit hoofdstuk wat het woord duurzaam echt betekent. Leer hoe bedrijven duurzaam met onze natuur om kunnen gaan met behulp van de nieuwste technologieën. Lees wat Eco-Ondernemers doen om hun impact op het milieu te verminderen door producten te maken met een groen keurmerk. En lees hoe jij als duurzame consument de juiste keuzen kunt maken wanneer je producten koopt. Hoofdstuk 1: De voorraden van moeder Natuur 1.1 Menselijke impact op onze natuurlijke bronnen Wist je dat er in Azië nog stammen leven zonder winkels en het comfort zoals we dit kennen in de ontwikkelde wereld? Alles wat ze nodig hebben om te leven, nemen ze eenvoudig weg uit het bos. Ze plukken vruchten van de bomen en planten hun eigen groenten. Ze jagen om zichzelf te voorzien van vlees en vangen vissen in de rivieren, meren en oceanen. Als schuilplaats maken veel stammen hun houten huizen van bomen die in de nabije omgeving van hun dorp staan. Deze stammen leven relatief gezien in harmonie met de natuur, omdat ze de impact direct voelen wanneer ze misbruik maken van hun natuurlijke hulpbronnen. Bijvoorbeeld, als teveel bomen worden gekapt, verliezen ze de middelen om in de nabije toekomst huizen te bouwen en hebben ze geen brandhout om zichzelf te verwarmen of om op te koken en de dieren waar zij op jagen verliezen hun habitat waardoor de mensen een voedselbron verliezen. In dit scenario worden stammen gedwongen om te zoeken naar een andere plek voor voedsel en een schuilplaats. Voor veel mensen die in de steden wonen, zijn natuurlijke bronnen die we gebruiken vrij ver weg van waar we wonen. Wanneer we honger hebben, gaan we naar de supermarkt en slechts een enkeling verbouwt zijn eigen voedsel. Wij realiseren ons niet altijd de directe impact van onze levensstijl, omdat we ons voedsel en benodigdheden van buiten de stad importeren. Bijvoorbeeld, kan jij in de stad zien wat het effect is wanneer we zeeschildpadden soep eten? Zeeschildpadden soep is een delicatesse in de Chinese cultuur en wordt door veel stedelingen gegeten, maar wist je dat duizenden kilometers verder weg het aantal zeeschildpadden dat hun eieren op de stranden leggen, is verminderd met 50% in één jaar tijd. Het is voor degenen die in de stad wonen onmogelijk om zich het uiteindelijk effect van onze eetgewoonten volledig te kunnen realiseren. Het verhaal van de Atlantische Kabeljauw Één van de meest dramatische verhalen van de menselijke impact op onze natuurlijke bronnen komt uit de noordelijke Atlantische Oceaan. Wist je dat in de jaren '80 de Atlantische Kabeljauw van de menukaarten werden gehaald, omdat de mens teveel van deze vissoort had gevangen?

2 De kabeljauwvisserij van de Atlantische Oceaan was één van de productiefste en bekendste visserijen van de wereld. Toen de eerste Europeanen arriveerden aan de westkust van Noord-Amerika beschreven ze dat de kabeljauw zo overvloedig was, dat het erop leek dat een persoon op de ruggen van de vissen kon lopen om de kust te bereiken. De hoeveelheid aan Atlantische kabeljauw leek onbegrensd. Honderden jaren lang visten de mensen op kabeljauw, maar in de jaren '60 was de visindustrie zo goed dat ongeveer 2 miljoen ton kabeljauw aan land werd gebracht. Daarna begon het aantal vissen in de zee te dalen. Tegen deze tijd had zich een grote gemeenschap van vissers gevestigd aan de westkust van Canada. Deze mensen waren volledig afhankelijk van de kabeljauwvisserij. Het vangen van kabeljauw was niet alleen hun baan, maar het was hun leven. Tijdens de jaren '70 en de jaren '80 begonnen deze mensen zich te realiseren, dat het moeilijker en moeilijker werd om kabeljauw te vangen. Uiteindelijk in 1992 werd er slechts ton kabeljauw gevangen. Dit was een drastische vermindering vergeleken met de vangst van 2 miljoen ton - 20 jaar geleden. De toekomst van de kabeljauwvisserij en haar gemeenschappen waren in gevaar. Het jaar daarop werd de kabeljauwvisserij gesloten door de Canadese overheid en mensen verloren hun banen. De overheid besteedde meer dan 3 miljard U.S dollars aan onderzoek naar de kabeljauw en voor ondersteuning van de mensen die hun banen hadden verloren. Sindsdien is het aantal kabeljauwvissen niet toegenomen en de vis is geplaatst op de lijst van bedreigde soorten. De wijze les die we van de kabeljauwvisserij van Canada kunnen leren is de volgende: hoewel de aarde ons van voedsel, schoon water en een schuilplaats voorziet, het is onze verantwoordelijkheid om voor de aarde te zorgen. Net als de vele inheemse stammen in Azië moeten we leren duurzaam te leven en slechts halen uit de natuur wat we nodig hebben en de rest bewaren voor de toekomstige generaties. 1.1 De waarde van ons milieu: Diensten van het ecosysteem Heb je er wel eens over nagedacht hoeveel vissen op een koraalrif leven misschien duizenden! Misschien veel meer! Door al die vissen die daar wonen en eieren leggen dat tot meer vissen leiden, is het koraalrif een systeem, dat ons en andere schepselen van voedsel voorzien. Het voedsel dat de oceaan aan ons geeft is gratis. De oceaan zet geen prijskaartje op wat we vangen. Vergelijk dit met het onderhouden van een aquarium, waar we de vissen moeten voeden, het oceaanmilieu moeten nabootsen en het water schoon moeten maken. Dit kan ons veel geld en inspanning kosten. Maar een koraalrif doet dit voor ons. Een koraalrif verstrekt voedsel, schoon water en een schuilplaats aan duizenden vissen. Wat de mensen alleen nog moeten doen, is een vislijn in het water werpen en op een vis wachten die bijt!

3 Aangezien de oceaan al deze vissen voor ons kweekt, noemen we het een ecosysteemdienst. Een ecosysteemdienst is een dienst van Moeder Natuur zodat we dat niet meer hoeven te doen. Een koraalrif ecosysteem kweekt vissen voor onze vissers. Dit is een gratis dienst van het ecosysteem. Soms kweken we zelf vissen in viskwekerijen, maar dit kan een zeer duur proces zijn en de viskwekerijen veroorzaken vaak vervuiling dat in de oceaan terecht komt. In tegenstelling tot dit, schijnt een ecosysteemdienst vaak het perfecte systeem te zijn dat in onze behoeften kan voorzien zolang we het nodig hebben. De waarde van het koraalrif In onze moderne wereld, willen we vaak de waarde van dingen weten. Waarde is een woord dat vele betekenissen heeft, maar in het algemeen betekent het wat iets waard is. Als we vragen: Wat is de waarde van de natuur? of Wat is de waarde van de oceaan?. De enige manier om deze vragen te beantwoorden, is de waarde van de diensten te bepalen die we kosteloos van de natuur krijgen. Dit is een zeer moeilijke taak. We weten dat een koraalrif vissen voor ons kan kweken. Maar wat als het rif beschadigd is of dat het verloren gaat door het broeikaseffect? Dan moeten we onze eigen vissen kweken. Dit is de enige manier om te berekenen hoeveel het koraalrif waard door te berekenen hoeveel het ons zou kosten om zoveel vissen zelf te kweken in een viskwekerij. Volgens de milieuorganisatie, Worldwide Fund for Nature (WWF) is de waarde van sommige koraalriffen in de wereld meer dan $ USD voor elke vierkante kilometer! De reden waarom deze koraalriffen zo waardevol zijn, is dat veel koraalriffen meer doen dan alleen ons van vis voorzien. Vergeet niet dat de koraalriffen ook de mangroven helpen te groeien. Zonder de koralen kunnen de zaadjes van de mangroven en jonge boompjes weggespoeld worden door de sterke golven en deze bossen zouden dan verdwijnen. Koraalriffen voorzien ons van voedsel, maar ook van brandhout van mangroven en ze bieden bescherming tegen de golven. Tot slot genieten veel toeristen van de koraalriffen tijdens het snorkelen of scuba duiken. Dit leidt weer tot bedrijfsmogelijkheden voor de lokale bevolking. De waarde van de ecosysteemdiensten houdt niet op bij het koraalrif. Wanneer je erover nadenkt, helpt de aarde ons altijd te overleven. De oceaan geeft ons vissen om te eten, maar we krijgen ook hulp op het land namelijk, regen voorziet ons van schoon drinkwater. Regenwater besproeit onze gewassen en maakt het voor ons gemakkelijker om voedsel te verbouwen. Bossen en bomen geven ons schone zuurstof dat gemaakt wordt tijdens het fotosynthese proces. Zuurstof is noodzakelijk voor ons om te leven. Als we over de waarde van alle diensten die de aarde aan ons verleent nadenken, dan pas realiseren we dat we ervoor moeten zorgen dat onze ecosystemen gezond blijven, omdat ze ons ook gezond houden! Meer dan alleen maar geld De waarde die we van Moeder Natuur of van een gezond koraalrif krijgen kan enorm zijn, maar er zijn sommige waarden waar we geen prijskaartje aan kunnen hangen. Wat is de waarde van die mooie foto s die we van de koraalriffen hebben geschoten? Wat is de waarde van het vreugdegevoel dat we krijgen van verbazingwekkende dieren als dolfijnen, schildpadden en zeekoeien die in en rond de koraalriffen leven? Wat is de waarde van de

4 geneesmiddelen die we van de koraalriffen hebben gekregen? Zijn er nog andere mogelijkheden om nieuwe geneesmiddelen te maken van vreemde en prachtige planten en dieren die in de koraalriffen leven? Hoe zetten we een prijskaartje op elk van hen? Vergeet niet, dat geld niet alles is! Het is onmogelijk om de totale waarde van de oceaan of van de ecosysteemdiensten te berekenen. Wanneer we proberen om een prijskaartje op deze verbazingwekkende ecosystemen te zetten, worden we eraan herinnerd hoe onbetaalbaar ze echt zijn! Hoofdstuk 2: Conservatie kwesties 2.1 De visindustrie Één van de werelds waardevolste visserijen is de tonijnvisserij. Tonijn is een groep vissen, dat wereldwijd bekend staat om hun heerlijke smaak. Maar tonijn zijn ook ongelooflijke dieren, die zelden worden gewaardeerd om hun majestueuze verschijning. Hoewel deze dieren gewoonlijk met kleine tinblikken of sushi rollen worden geassocieerd, zijn het eigenlijk zeer grote en prachtige dieren. De blauwe-vin tonijn bijvoorbeeld kan tot 3 meter in lengte groeien en bijna 800kg wegen! Zij kunnen 70 km/hr zwemmen. Omdat ze zo groot zijn en een aangename smaak hebben, worden ze in alle zeeën op de wereld gevangen door de meest geavanceerde vissersvloten. In sommige gebieden gebruiken vissersvloten vliegtuigen om de vissen te vinden. Deze vliegtuigen vertellen de boten welke richting ze op moeten gaan om de scholen tonijn te kunnen vinden. Maar niet alle vissersvloten hebben vliegtuigen. In plaats daarvan gaan de boten eerst op zoek naar dolfijnen. Dolfijnen en tonijn zwemmen vaak samen op zoek naar eten. De tonijn zwemt dieper in de zee, terwijl de dolfijnen aan de oppervlakte zwemmen. Door samen te werken kunnen de dolfijnen en de tonijn scholen van kleine vissen omringen en vervolgens opeten. Maar voor vissers, betekent dit dat door naar dolfijnen te zoeken ze de tonijn ook gemakkelijk kunnen vinden. De Purse Seine vismethode Zodra een school dolfijnen is gevonden, bevestigen de vissers dat een school van tonijnvissen eronder zwemt. Op dit moment treedt de vismethode purse seining in werking. Via deze techniek wordt het grote schip door een kleinere boot vergezeld. De kleine snelle boot sleept lange netten rondom de dolfijnen en tonijn en trekt het net in een cirkel, dat de dieren omringt. Het einde van het net wordt terug gebracht naar de grote boot. Maar de lange netten die bij purse seining worden gebruikt, zijn geen gewone netten. Ze hebben lange trekkoorden, die langs de bodem van het net lopen. Deze brengen de bodem van het ronde net samen en vormt een zak of zakachtig vorm. Wanneer de bodem van het net dicht is dan kunnen de vissen en dolfijnen niet meer ontsnappen via de bodem van het net. Het grote net wordt dan binnen gehaald en de vissen verwijderd. Maar de dolfijnen worden ook gevangen. Deze methode om tonijn te vangen, heeft geholpen de prijs van tonijn laag te houden en hierdoor is het vrij goedkoop voor ons om tonijn te eten. Maar wat gebeurt er met al die

5 dolfijnen? Men schat dat sinds het jaar 1950 er ongeveer 6 miljoen dolfijnen per ongeluk zijn gevangen en gedood door de tonijnvisserij. Welke andere zeedieren worden via de purse seining techniek gevangen? Wat zijn de totale kosten van de tonijnvisserij? Vandaag de dag zijn zowel tonijn als dolfijnen de oorzaak van de bezorgdheid van veel conservatie wetenschappers werkzaam op allerlei gebieden, vanwege overbevissing. Wij zullen later in deze module, deze dieren nog eens nader bekijken. 2.2 Fabrieken Alle soorten industrieën vervuilen. Fabrieken produceren over de hele wereld dagelijks producten, die materialen en processen gebruiken die vervolgens leiden tot vervuiling. Hoewel we graag denken dat industrieën verantwoordelijk zijn en dat de producten die we kopen op een verantwoordelijke wijze zijn gemaakt, worden er echter miljarden liters verontreinigd afvalwater direct in de oceanen geloosd, zonder enige vorm van behandeling. De Verenigde Staten alleen al dumpt elke dag 2.8 miljard gallons afvalwater in de oceaan. Dit heeft tot gevolg dat er vaak giftige chemische stoffen in zeedieren worden gevonden. Zware metalen als kwik en lood kan je vaak vinden in vissen als tonijn, haai, en zwaardvissen. Deze metalen kunnen problemen in de ontwikkeling van vooral jonge kinderen veroorzaken. Chemische stoffen die geloosd worden door papierfabrikanten kunnen kanker bij mensen veroorzaken, terwijl PCBs kan leiden tot voortplanting problemen bij veel dieren. Andere bronnen van industriële verontreiniging komen voort uit de olie en gasindustrieën, die elk jaar miljoenen liters olie in de oceaan lozen. Wat zijn de kosten van deze verontreiniging? Betalen fabrieken die hun afvalwater dumpen in de oceaan de totale kosten van hun industriële activiteiten? Wat is de waarde van een schone oceaan? Een schone oceaan is echt onbetaalbaar en de kosten van vervuiling zijn te hoog, gezien overal ter wereld het leven van mensen en dieren worden bedreigd. Om te kunnen bereiken dat bedrijven ecologisch duurzaam en verantwoordelijk zijn, moet men over de gehele wereld de vervuiling van de oceanen elimineren. Hoofdstuk 3: Wat jij kunt doen om te helpen 3.1 Duurzame Visserij We begrijpen nu dat de aarde voor ons allen, uiterst waardevol is. Dat is de reden waarom er mensen, ondernemingen, en bedrijven rondom de wereld proberen om op een duurzame wijze te werken en te leven. Herinner je dat duurzaamheid betekent: het oneindig doorgaan, zonder dat het ophoudt. Een koraalrif dat veel vissen heeft, is duurzaam, tenzij we alle vissen in één keer vangen. Wanneer de vissen op het rif weg zijn, komen er geen nieuwe vissen meer bij omdat er geen vissen meer over zijn die nieuwe eieren leggen. Als een visser of een visbedrijf duurzaam wilt zijn, moeten ze er dus voor zorgen dat ze voldoende vissen achterlaten die genoeg eieren kunnen leggen voor de toekomstige visvangsten.

6 Wanneer bedrijven niet duurzaam zijn, weten we dat ze niet lang zullen voortbestaan. Dat is waarom alle ondernemingen en bedrijven duurzaam moeten zijn, als ze uiteindelijk op een lange termijn willen slagen. In de volgende paragrafen nemen we een kijkje bij sommige ondernemingen die duurzaam zijn, of duurzamer proberen te worden. 3.2 Een duurzame oogst in de oceaan Indonesië is een land van duizenden eilanden dat is gelegen in de Zuid-Chinese Zee, ten zuiden van de Golf van Thailand en het strekt zich uit tot de Filippijnen. Indonesië heeft een aantal van de meest ongelooflijke koraalriffen die op deze wereld zijn gevonden. Deze riffen geeft vis aan de lokale bevolking en trekt toeristen van over de hele wereld aan. Maar in de oceaan zijn er naast visserij en toerisme ook andere bedrijven actief. Op een klein Indonesische eiland genaamd Nusa Lembongan leeft een gemeenschap van mensen die zeewier kweekt. In de ondiepe wateren achter bepaalde koraalriffen hebben de lokale mensen een beschut plekje gevonden met kalm water, dat perfect is voor het kweken van een bepaald type algen. De algenkwekers hoeven hun gewassen niet te wateren, aangezien de algen in de oceaan groeien en ze hoeven ze niet te bemesten. Het is zelfs zo dat de kwekers helemaal geen chemische producten gebruiken en vele kleine schepselen leven comfortabel in de algen. De productie van algen kan op deze wijze als duurzaam worden beschouwd, aangezien het een zeer lage impact heeft op het milieu. Alleen natuurlijke stoffen die in de oceaan voorkomen worden gebruikt tijdens de kweek en het verstrekt een inkomen voor de lokale bevolking. Wanneer het eb is, zie je veel algenkwekers in het water hun gewassen plukken en terug naar de kust brengen om ze te drogen. Maar wat doen deze kwekers met de algen? De kwekers verkopen de algen aan een bedrijf dat de algen als grondstof gebruikt om een substantie genoemd carrageenan te maken. Deze substantie wordt weer gebruikt in talloze producten, zoals tandpasta, die we elke dag gebruiken. Lees meer over algen in onze zeebestanden. 3.3 Eco-Keurmerken Steeds meer bedrijven proberen de juiste stappen te zetten door hun industrieën te verbeteren en hun productieprocessen schoner te maken. Deze eco-ondernemers combineren zaken met een nieuwe eerbied voor het milieu. Een eco-ondernemer is een persoon, dat het belang van ecologie en een gezond milieu begrijpt maar ook is geïnteresseerd in het doen van zaken in en de marketing van nieuwe duurzame producten. Er zijn veel voorbeelden van eco-ondernemers rondom de wereld. Ecologisch verantwoordelijke consumenten kunnen producten die minder schadelijk zijn voor onze ecosystemen herkennen door een groen keurmerk. De Singapore Environment Council is één organisatie die een systeem van groene keurmerken heeft gemaakt om klanten te helpen duurzame producten vinden. Een groen keurmerk is een symbool of een embleem, dat duidelijk aangeeft dat de producten aan bepaalde milieucriteria voldoen. Bijvoorbeeld, wanneer een bedrijf niet meer direct hun afvalwater loost in de oceaan, maar vanwege duurzaamheid dit water eerst behandelt voordat het geloosd wordt, dan kan een groen keurmerk worden toegekend aan dit bedrijf.

7 The Singapore Environment Council, bekijkt op welke manieren producten worden gemaakt, welke middelen in het proces worden gebruikt en wat voor afvalstromen of vervuilingen ontstaan. Een groep deskundigen van de industrie, de overheid en wetenschappers beslissen dan of het product duurzaam is en of het een gerespecteerd groen keurmerk verdient. Veel bedrijven in Singapore hebben deze keurmerken ontvangen zoals Star Bamboo dat snelgroeiend bamboehout in zijn vloerpanelen gebruikt. In Hongkong heeft het bedrijf Jets Technics een groen keurmerk gekregen voor zijn JREX productlijn, die gerecycleerde plastic en houten materialen gebruikt waardoor ze duurzaam gebruik maken van onze hulpbronnen. Deze eco-ondernemers geven een goed voorbeeld en geven de weg aan voor een betere toekomst met schonere industrieën en meer verantwoordelijke ondernemingen. 3.4 De tonijn-dolfijn kwestie Stappen naar duurzaamheid De tonijn visindustrie heeft voor vele uitdagingen gestaan om een duurzame industrie te worden. Één van haar grootste uitdagingen was: het verminderen van het aantal dolfijnen dat gevangen werd door middel van purse seining technieken. Om dit probleem aan te pakken hebben sommige tonijn vissersvloten een nieuwe techniek ingevoerd dat een verbetering is van de purse seining techniek. In plaats van het vangen van de dolfijnen met de tonijn in de purse seine net, vissers realiseerden zich dat door de motors van hun boten in hun achteruit te zetten, het achterste gedeelte van de netten omlaag gaan waardoor de dolfijnen maar niet de tonijn kunnen ontsnappen. Door deze creatieve methode om tonijn te vangen, zonder dat dolfijnen hierbij omkomen, wordt vermeden dat deze prachtige marine zoogdieren uitsterven. Maar deze techniek is gecompliceerder voor vissers dan de traditionele purse seine techniek. Niet elke vissersvloot voert deze techniek, die dolfijnen beschermt, uit. Hoe weten we of de tonijn die we eten gevangen is op dolfijn vriendelijke wijze? De tonijnindustrie besloot de vissers te erkennen die gebruik maakten van de verbeterde techniek door het maken van een dolfijnvriendelijk keurmerk te ontwikkelen. Soms wordt het ook Groen of Eco-keurmerk genoemd. Dit soort keurmerken helpt consumenten producten te identificeren, die meer begaand zijn met ons milieu en dieren. In dit geval, koop tonijn met een dolfijnvriendelijke keurmerk, zodat je de vissers ondersteunt die een verschil proberen te maken. Maar vergeet niet dat tonijn ook in de problemen zijn! Op een recente vergadering van de tonijn visindustrie in Japan waren de meest belangrijkste tonijn vissende landen het ermee eens dat deze vis in de problemen zit en onze hulp nodig hebben om te kunnen overleven. In het algemeen hebben wij veel te veel tonijn in de afgelopen jaren gevangen en nu zijn er steeds minder vissen in de oceaan. Als de tonijnindustrie duurzamer moet worden dan zullen ze onze hulp nodig hebben. Wanneer je tonijn koopt, koop dan tonijn met een dolfijn vriendelijk keurmerk, maar probeer ook om minder tonijn te eten. Dit vermindert de druk die we uitoefenen op deze prachtige vissen en kunnen toekomstige generaties nog steeds tonijn eten.

8 3.5 Schonere Productie methoden In de jaren '90 werd een nieuw concept Cleaner production geïntroduceerd aan bedrijven. Cleaner production benadrukt: het minimaliseren van afval in het gehele proces. Dit betekent dat afval wordt geminimaliseerd: Aan de bron. Voor de aanvang van een productieproces heb je natuurlijke bronnen (grondstoffen) als staal, zand of vruchten nodig om deze in de eindproducten te verwerken. Door het productieproces te optimaliseren of betere kwaliteitsmaterialen te gebruiken zijn er minder grondstoffen nodig voor het eindproduct. Tijdens de productie van het product. Het afval kan worden verminderd door het afval dat over is van het proces te recycleren. Denk bijvoorbeeld aan een stuk papier dat je in cirkels moet knippen voor het eindproduct. Na het snijproces blijven de randen van het papier over. Door alle randen te verzamelen en te recyclen in een nieuw stuk papier verminder je de afvalstroom. Bijproducten Soms krijg je tijdens het maken van een product een bijproduct dat als afval wordt gezien. Door dit bijproduct als grondstof voor een ander productieproces te gebruiken, verminder je de afvalstroom. De volgende casus is beschreven in een artikel van de Australische Academie van Wetenschap in 1998 en toont hoe Cleaner Production is toegepast in een sinaasappelsap fabriek. In het begin van de jaren '90 had een sinaasappelsap fabrikant in Victoria een afvalprobleem met sinaasappelschillen. Original Juice Company gebruikte voor haar productie tot ton verse citrusvruchten per jaar. Dat zijn een heleboel sinaasappels en sinaasappelschillen. Droge sinaasappelschillen kan als veevoeder met een hoog gehalte aan eiwitten verkocht worden, maar om de juiste graad van droogheid te bereiken moeten de schillen geperst worden. Dit genereerde enkele extra 4 miljoen liters afvalwater per maand dat citrusvruchtenolie en suikers bevatten. Dit afvalwater werd geloosd in een nabijgelegen waterweg, maar dit creëerde milieuproblemen. Maar door creatief te denken, werd het sinaasappelschillen probleem omgezet in een voordeel. Het bedrijf realiseerde zich dat citrusvruchtenolie en suiker potentiële verkoopbare producten waren. Door het investeren in nieuwe materialen met een waarde van iets meer dan $1 miljoen bespaart het bedrijf elk jaar nu ongeveer $ in afvalverwijderingskosten en verdient het bedrijf $ per jaar aan de verkoop van citrusvruchtenolie en stroop (melasse). De winst is gestegen en de druk op hun milieu door de vervuiling is verminderd. Zoals in deze casus is beschreven, leverden de veranderingen en investeringen een groot voordeel op. Soms zal dit het geval zijn maar in andere gevallen kan het minder voordelig uitpakken. Maar er zijn ook niet-financiële redenen om veranderingen aan te brengen. Door je bedrijf groen te maken, kun je jouw klanten en werknemers laten zien dat je meer dan alleen maar winst wil maken maar dat je ook om het milieu geeft.

9 Nu steeds meer consumenten op zoek zijn naar duurzame producten, kan een hoger milieubewustzijn van het bedrijf leiden tor meer klanten. Denk hierbij aan de Ecokeurmerken, zoals beschreven in deze module. Maar niet alleen fabrikanten kunnen groen worden. Op kantoor kan iedereen een verandering maken door: De computers uit te zetten wanneer deze niet gebruikt worden Papier aan beide kanten te gebruiken Deuren te sluiten wanneer de verwarming of de airconditioning aanstaat. Papier te recyclen Het hergebruiken van oude, afgeschreven kantoorbenodigdheden etc.. Het mooie van deze maatregelen zijn dat ze je geld besparen terwijl jij groen bezig bent. Overheden kunnen bedrijven aansporen om groener te worden door het geven van incentives zoals het geven van subsidies om te investeren in schonere technologieën of het opleggen van nieuwe regelingen zoals het hoger maken van afvalkosten en het maken van een striktere regulatie voor afval. Deze maatregelen dwingen bedrijven om meer innovatief te denken. We moeten echter bij de laatstgenoemde maatregelen altijd rekening houden, dat wanneer de overheid striktere regels maakt er ook een goed controleapparaat ingevoerd moet worden om te voorkomen dat bedrijven illegaal gaan dumpen. Hoofdstuk 4: Opdrachten 4.1 Geef je mening! Schrijf een brief aan een bedrijf waarvan je denkt dat ze goed zijn voor ons milieu of schrijf een brief aan bedrijf waarvan je denkt dat ze slecht zijn voor ons milieu.

Deel 4: de bedreigingen voor het koraal

Deel 4: de bedreigingen voor het koraal Lesstof Deel 1: het koraalrif Deel 2: het koraal Deel 3: het belang van koraal Deel 4: de bedreigingen voor het koraal Deel 5: het beschermen van het koraal Deel 4: De bedreigingen voor het koraal Deze

Nadere informatie

Opdracht 1b. Welk soort afval is het meest schadelijk voor de natuur?

Opdracht 1b. Welk soort afval is het meest schadelijk voor de natuur? Opdracht 1a. In de tabel hieronder staan een aantal materialen. Bedenk per type materiaal 3 soorten afval die je tegenkomt onderweg naar school of op het schoolplein. Zoek per categorie van 1 soort afval

Nadere informatie

Netje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp!

Netje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp! Netje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp! Haring! Verse haring! Wie maakt me los! Ik heb verse haring! Ha... ja, nou heb ik jullie aandacht, hè? Sorry, ik ben uitverkocht. Vandaag geen haring

Nadere informatie

Ik ben het Net. Netje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp! VISSERIJ 7 8 GROEP. Dit verhaal is onderdeel van de Europese Verhalenkoffer.

Ik ben het Net. Netje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp! VISSERIJ 7 8 GROEP. Dit verhaal is onderdeel van de Europese Verhalenkoffer. VISSERIJ Ik ben het Net Netje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp! Aangeboden door Dit verhaal is onderdeel van de Europese Verhalenkoffer. www.eu.nl -> onderwijs Europese Unie Haring! Verse

Nadere informatie

Ik ben het Net. Netje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp!. VISSERIJ 5 6 GROEP. Dit verhaal is onderdeel van de Europese Verhalenkoffer.

Ik ben het Net. Netje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp!. VISSERIJ 5 6 GROEP. Dit verhaal is onderdeel van de Europese Verhalenkoffer. VISSERIJ Ik ben het Net Netje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp!. Aangeboden door Dit verhaal is onderdeel van de Europese Verhalenkoffer. www.eu.nl -> onderwijs Europese Unie Haring! Verse

Nadere informatie

De kritische consument

De kritische consument De kritische consument Inleiding Om producten te kunnen maken heb je grondstoffen nodig. Mensen werken met deze grondstoffen en maken er producten van die we consumeren. Een ondernemer is tevreden als

Nadere informatie

Braziliaanse regenwoud. Jesse Klever. Groep 7

Braziliaanse regenwoud. Jesse Klever. Groep 7 Braziliaanse regenwoud Jesse Klever Groep 7 Voorwoord Ik heb dit onderwerp gekozen omdat ik dit een heel interessant onderwerp vind. We hebben er al op school over gesproken en het leek mij wel een leuk

Nadere informatie

Beet! 1. Aanzetten. 1a. Beet! Jij gaat aan de slag met het dossier Beet!. Welke onderdelen van het dossier ga jij maken? Overleg met je docent.

Beet! 1. Aanzetten. 1a. Beet! Jij gaat aan de slag met het dossier Beet!. Welke onderdelen van het dossier ga jij maken? Overleg met je docent. 1. Aanzetten Beet! 1a. Beet! Jij gaat aan de slag met het dossier Beet!. Welke onderdelen van het dossier ga jij maken? Overleg met je docent. GA IK DOEN 2 UITNODIGING 15 minuten 3 UITZOEKEN 30 minuten

Nadere informatie

HET GROENSTE PAPIER TER WERELD spaart bomen spaart energie spaart water

HET GROENSTE PAPIER TER WERELD spaart bomen spaart energie spaart water HET GROENSTE PAPIER TER WERELD spaart bomen spaart energie spaart water 100%eco & NORTH RIVER ÉCHT DUURZAAM PRODUCEREN 100%eco 100% betrouwbaar - 100% transparant Ons doel is een kleurrijk voetspoor op

Nadere informatie

het groenste papier ter wereld spaart bomen spaart energie spaart water

het groenste papier ter wereld spaart bomen spaart energie spaart water het groenste papier ter wereld spaart bomen spaart energie spaart water 100%eco & north river écht duurzaam produceren 100%eco 100% betrouwbaar - 100% transparant Ons doel is een kleurrijk voetspoor op

Nadere informatie

DE ZEE IS OOK. TOOLKIT: TIPS & IDEEëN VOOR VRIJWILLIGERS. GP/Amendolia

DE ZEE IS OOK. TOOLKIT: TIPS & IDEEëN VOOR VRIJWILLIGERS. GP/Amendolia DE ZEE IS OOK TOOLKIT: TIPS & IDEEëN VOOR VRIJWILLIGERS GP/Amendolia Wilkins/GP Deze toolkit is voor alle Greenpeace-vrijwilligers. Hij bevat tips en ideeën om met het onderwerp levende oceanen aan de

Nadere informatie

LESINSTRUCTIE GROEP 5/6

LESINSTRUCTIE GROEP 5/6 LESINSTRUCTIE GROEP 5/6 Bij Samsam nr. 5 2017 De zee Burgerschap Samsam komt 5 x per jaar uit met een magazine, en een werkblad. Daarbij hoort een website met filmpjes en aanvullende informatie: samsam.net

Nadere informatie

Bijlage VMBO-GL en TL

Bijlage VMBO-GL en TL Bijlage VMBO-GL en TL 2016 tijdvak 2 biologie CSE GL en TL Deze bijlage bevat informatie. GT-0191-a-16-2-b Koraalriffen Lees eerst informatie 1 tot en met 7 en beantwoord dan vraag 42 tot en met 54. Bij

Nadere informatie

Kijk uit! Pas OP! LEERlingenblad van:... speurles. basisonderwijs groep 4, 5 & 6

Kijk uit! Pas OP! LEERlingenblad van:... speurles. basisonderwijs groep 4, 5 & 6 LEERlingenblad van:... Kijk uit! Pas OP! speurles basisonderwijs groep 4, 5 & 6 weetje Professoren hebben uitgerekend dat er op de aarde 1.386.000.000.000.000.000.000 liter water is. 2 Kijk uit! Loop jij

Nadere informatie

Mens, natuur & milieu

Mens, natuur & milieu Mens, natuur & milieu Lesbrief Biologie. In dit thema ga je aan de gang met opdrachten die gaan over de ontwikkelingen in het havengebied en de gevolgen voor natuur en milieu. Deze opdracht is een lesbrief

Nadere informatie

Mijn eigen Positieve Plastic Voetafdruk - UPCYCLEN

Mijn eigen Positieve Plastic Voetafdruk - UPCYCLEN WIJSHEIDS WERKBLAD 1.1 / HOOFDSTUK 4 / LEEFTIJD 8-10 Mijn eigen Positieve Plastic Voetafdruk - UPCYCLEN WOORD BETEKENIS 1. Produceren a Zeedieren kunnen verstrikt raken en dood gaan door visnetten die

Nadere informatie

Bewoners. Noordzee. Introductie. Als de Noordzee een paspoort zou hebben dan zou het er zo uitzien:

Bewoners. Noordzee. Introductie. Als de Noordzee een paspoort zou hebben dan zou het er zo uitzien: Gemiddelde: diepte 94 meter Oppervlak: 572.000 km2 Bodem: hoofdzakelijk zand Bewoners van de Noordzee Introductie Als de Noordzee een paspoort zou hebben dan zou het er zo uitzien: De Noordzee is natuurlijk

Nadere informatie

Mijn eigen Positieve Plastic Voetafdruk - UPCYCLEN

Mijn eigen Positieve Plastic Voetafdruk - UPCYCLEN WIJSHEIDS WERKBLAD 1.1 / HOOFDSTUK 4 / LEEFTIJD 10-12 Mijn eigen Positieve Plastic Voetafdruk - UPCYCLEN WOORD BETEKENIS Produceren Welke nieuwe woorden heb je in hoofdstuk 4 geleerd? Schrijf de betekenis

Nadere informatie

Module 3: Het leven van een vis

Module 3: Het leven van een vis Module 3: Het leven van een vis Wat is een vis? In de zee, is al het leven op aarde begonnen en vissen zijn de oudste diersoorten ter wereld. Maar in de afgelopen miljoenen jaren evolueerden diverse verschillende

Nadere informatie

Galápagos-eilanden. Inleiding. Inhoudsopgave. 1. Algemeen

Galápagos-eilanden. Inleiding. Inhoudsopgave. 1. Algemeen Galápagos-eilanden Inleiding Ik wil mijn spreekbeurt graag houden over de Galápagos-eilanden. De Galápagos-eilanden liggen in de Stille Oceaan en zijn heel bijzonder omdat er dieren en planten leven die

Nadere informatie

NATUUR EN BIODIVERSITEIT

NATUUR EN BIODIVERSITEIT NATUUR EN BIODIVERSITEIT Wat hebt u eraan? Biodiversiteit is de verscheidenheid van leven op onze planeet. Het is het fundament van ons welzijn en de economie. We zijn van de natuur afhankelijk voor ons

Nadere informatie

Jouw idealen in Utrecht Verkiezingsprogramma. Provinciale Staten 2015 in eenvoudige taal

Jouw idealen in Utrecht Verkiezingsprogramma. Provinciale Staten 2015 in eenvoudige taal Jouw idealen in Utrecht Verkiezingsprogramma Provinciale Staten 2015 in eenvoudige taal Verkiezingen in de provincie Op 18 maart 2015 zijn er verkiezingen in de provincie Utrecht. Iedereen die in Utrecht

Nadere informatie

Best Practice in de visserij door: Romeo Bowen

Best Practice in de visserij door: Romeo Bowen Best Practice in de visserij door: Romeo Bowen Behoud van vis voor het voortbestaan van de gemeenschap Ik ben Romeo Bowen uit het dorp Apoteri in de Rupununi regio in Guyana. Ik ben trots dat ik mijn kennis

Nadere informatie

NEDERLAND HELPT NEPAL KOM IN ACTIE!

NEDERLAND HELPT NEPAL KOM IN ACTIE! NEDERLAND HELPT NEPAL KOM IN ACTIE! NEPAL Nepal ligt in het werelddeel Azië en ligt tussen India en China. De oppervlakte van Nepal is 147.000 vierkante kilometer. Dat is vier keer groter dan Nederland.

Nadere informatie

Leuke weetjes, puzzels, een kleurplaat en meer!

Leuke weetjes, puzzels, een kleurplaat en meer! Alles over HAAIEN Leuke weetjes, puzzels, een kleurplaat en meer! Haaienweetjes Vinnen De meeste haaien hebben acht vinnen. Deze gebruiken ze om vooruit te komen en om rechtop te zwemmen. De vorm van de

Nadere informatie

Lesbrief. biologie NATUUR EN MILIEU OPDRACHT 1 - MAASVLAKTE 2

Lesbrief. biologie NATUUR EN MILIEU OPDRACHT 1 - MAASVLAKTE 2 Lesbrief Onderbouw voortgezet onderwijs - VMBO NATUUR EN MILIEU De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip in Rotterdam binnen.

Nadere informatie

Beach Clean-up 2013. Naam: Klas: Mentor: Vakgroep Biologie (2013-2014) Penta college CSG Scala Rietvelden

Beach Clean-up 2013. Naam: Klas: Mentor: Vakgroep Biologie (2013-2014) Penta college CSG Scala Rietvelden Beach Clean-up 2013 Naam: Klas: Mentor: Vakgroep Biologie (2013-2014) Penta college CSG Scala Rietvelden Inhoudsopgave Inleiding 3 1. De zee: een bron van plezier 4 2. Eten en gegeten worden 5 3. Vervuiling

Nadere informatie

Lesbrief. biologie NATUUR EN MILIEU OPDRACHT 1 - MAASVLAKTE 2

Lesbrief. biologie NATUUR EN MILIEU OPDRACHT 1 - MAASVLAKTE 2 Lesbrief Onderbouw voortgezet onderwijs - VWO NATUUR EN MILIEU De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip in Rotterdam binnen.

Nadere informatie

INHOUD. 3 Inhoud. 4 Inleiding. 5 Koraalrif. 7 Bonaire. 8 Saba. 9 Molukken. 10 Groot Barrière Rif. 11 Bescherming / bedreiging.

INHOUD. 3 Inhoud. 4 Inleiding. 5 Koraalrif. 7 Bonaire. 8 Saba. 9 Molukken. 10 Groot Barrière Rif. 11 Bescherming / bedreiging. Naam: Datum: 2 3 INHOUD Pagina: Onderwerp: 3 Inhoud 4 Inleiding 5 Koraalrif 7 Bonaire 8 Saba 9 Molukken 10 Groot Barrière Rif 11 Bescherming / bedreiging 12 Boekenlijst 4 INLEIDING Ik heb als onderwerp

Nadere informatie

De Noordzee HET ONTSTAAN

De Noordzee HET ONTSTAAN De Noordzee De Noordzee is de zee tussen Noorwegen, Groot-Brittannië, Frankrijk, België, Nederland, Duitsland en Denemarken. De Noordzee is een ondiepe (30-200 m) randzee van de Atlantische oceaan met

Nadere informatie

Wist je dat.. dan 70% van alle koraalsoorten ter wereld te vinden.

Wist je dat.. dan 70% van alle koraalsoorten ter wereld te vinden. Beleef.. Raja Ampat Wist je dat.. Je 48 jaar bezig bent om alle eilanden te bezoeken... Je bent 48 jaar bezig wanneer je iedere dag een ander eiland in Indonesië bezoekt! Indonesie bestaat namelijk uit

Nadere informatie

Veel veld voor vlees, weinig veld voor groenten

Veel veld voor vlees, weinig veld voor groenten Voeding > 3 e graad > lesmateriaal > kniptekst Sociaal vlees? Voor de leerkracht: Knip op voorhand de tekst in stukken op de lijnen. Houd de stukken tekst per titel samen. Veel veld voor vlees, weinig

Nadere informatie

Naam: WATER. pagina 1 van 8

Naam: WATER. pagina 1 van 8 Naam: WATER Geen leven zonder water Zonder water kun je niet leven. Als je niet genoeg drinkt, krijgt je dorst. Als je dorst hebt, heeft je lichaam water tekort. Je raakt dit water vooral kwijt door te

Nadere informatie

Lesbrief DUURZAAM WERKEN OPDRACHT 1 - WERKEN IN DE HAVEN

Lesbrief DUURZAAM WERKEN OPDRACHT 1 - WERKEN IN DE HAVEN Lesbrief Primair onderwijs - BOVENBOUW DUURZAAM WERKEN De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Veel mensen werken in de haven. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip

Nadere informatie

Help plastic afval de zeeën uit

Help plastic afval de zeeën uit Help plastic afval de zeeën uit 8 Plastic afval in zee is een toenemend probleem dat honderden diersoorten aantast. Ook zijn er grote onzekerheden over de indirecte effecten. Voldoende reden voor onmiddellijke

Nadere informatie

Jouw idealen in de provincie Basisverkiezingsprogramma. Provinciale Staten 2015 in eenvoudige taal

Jouw idealen in de provincie Basisverkiezingsprogramma. Provinciale Staten 2015 in eenvoudige taal Jouw idealen in de provincie Basisverkiezingsprogramma Provinciale Staten 2015 in eenvoudige taal Verkiezingen in de provincie Op 18 maart 2015 zijn er verkiezingen in de provincies van Nederland. Iedereen

Nadere informatie

Deel 3: het belang van koraal(riffen)

Deel 3: het belang van koraal(riffen) Lesstof Deel 1: het koraalrif Deel 2: het koraal Deel 3: het belang van koraal(riffen) Deel 4: de bedreigingen voor het koraal Deel 5: het beschermen van het koraal Deel 3: Het belang van het koraal Deze

Nadere informatie

Een product begint als grondstof en daarna word het verwerkt tot een eindproduct.

Een product begint als grondstof en daarna word het verwerkt tot een eindproduct. Samenvatting door G. 1151 woorden 21 januari 2015 7,2 5 keer beoordeeld Vak Methode Economie Economie voor jou Paragraaf 3: 3.1: Produceren: is het maken van goederen of het leveren van diensten. Een product

Nadere informatie

LEERLINGENBLAD VAN:... NAAR DE HAAIEN! DOE-HET-ZELF LES BASISONDERWIJS GROEP 7 & 8 EEN WERELD VOL WATER

LEERLINGENBLAD VAN:... NAAR DE HAAIEN! DOE-HET-ZELF LES BASISONDERWIJS GROEP 7 & 8 EEN WERELD VOL WATER LEERLINGENBLAD VAN:...... DOE-HET-ZELF LES BASISONDERWIJS GROEP 7 & 8 EEN WERELD VOL WATER 2 EEN WERELD VOL WATER Als je vanuit de ruimte naar de aarde kijkt zie je heel veel blauw. Dat komt omdat onze

Nadere informatie

LESINSTRUCTIE GROEP 7/8

LESINSTRUCTIE GROEP 7/8 LESINSTRUCTIE GROEP 7/8 Bij Samsam nr. 5 2017 De zee Burgerschap Samsam komt 5 x per jaar uit met een magazine, en een werkblad. Daarbij hoort een website met filmpjes en aanvullende informatie: samsam.net

Nadere informatie

Bijlage VMBO-KB. biologie CSE KB. tijdvak 2. Deze bijlage bevat informatie. KB-0191-a-16-2-b

Bijlage VMBO-KB. biologie CSE KB. tijdvak 2. Deze bijlage bevat informatie. KB-0191-a-16-2-b Bijlage VMBO-KB 2016 tijdvak 2 biologie CSE KB Deze bijlage bevat informatie. KB-0191-a-16-2-b Koraalriffen Lees eerst informatie 1 tot en met 7 en beantwoord dan vraag 42 tot en met 50. Bij het beantwoorden

Nadere informatie

De Bloem (van plastic) is een meid van nu! Tikkeltje brutaal!

De Bloem (van plastic) is een meid van nu! Tikkeltje brutaal! De Bloem (van plastic) is een meid van nu! Tikkeltje brutaal! Hé hoi, hallo! Ik zal me even voorstellen. Ik ben Bloem. Bloem van Plastic. Maar je mag gewoon Bloem zeggen. Wow! Wat goed dat jullie even

Nadere informatie

koraalrif infoblad Het koraalrif (met de koralen en alle andere dieren en planten die er leven) gaan we in dit infoblad uitgebreid bekijken.

koraalrif infoblad Het koraalrif (met de koralen en alle andere dieren en planten die er leven) gaan we in dit infoblad uitgebreid bekijken. infoblad koraalrif Op het strand vind je veel stukken steen, die de meeste mensen koraal noemen. Veel mensen denken dan ook dat koraal dood of levenloos is. Maar de stukjes koraal die je op het strand

Nadere informatie

A1 Wat is de boodschap van de Plastic Soup Surfer? Zijn boodschap/missie is om aandacht te vragen voor plastic afval in zee

A1 Wat is de boodschap van de Plastic Soup Surfer? Zijn boodschap/missie is om aandacht te vragen voor plastic afval in zee ANTWOORDMODEL PROEFLES PLASTIC SOUP SURFER mei 2016 Antwoordmodel opdracht A (T1) A1 Wat is de boodschap van de Plastic Soup Surfer? Zijn boodschap/missie is om aandacht te vragen voor plastic afval in

Nadere informatie

Wie weet wat Avri doet?

Wie weet wat Avri doet? Opdracht 1 Welkom Wie weet wat Avri doet? Opdracht 1 antwoord Welkom Wie weet wat Avri doet? In Rivierenland zamelt Avri afval in. Opdracht 2 Woordweb Als je het woord afval hoort, waar denk je dan aan?

Nadere informatie

De Top 10 Dieet Mythen

De Top 10 Dieet Mythen - 1 - De Top 10 Dieet Mythen Een dieet volhouden is nooit makkelijk, zeker niet met de overvloed aan dieet mythen. Het is het vaak moeilijk een onderscheid te maken tussen effectieve afval technieken/strategieën

Nadere informatie

Waterrijk. 1. Aanzetten. 1.a Waterrijk

Waterrijk. 1. Aanzetten. 1.a Waterrijk 1. Aanzetten Waterrijk 1.a Waterrijk Jij gaat aan de slag met het dossier Waterrijk. Welke onderdelen van het dossier ga jij maken? Overleg met je docent. GA IK DOEN STAP ONDERDEEL TIJD BESCHRIJVING 2

Nadere informatie

LESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VMBO - BIOLOGIE OPDRACHTEN

LESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VMBO - BIOLOGIE OPDRACHTEN NATUUR EN MILIEU LESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VMBO - BIOLOGIE De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip in Rotterdam

Nadere informatie

Lessenplan C2C, dé duurzame oplossing?

Lessenplan C2C, dé duurzame oplossing? Lessenplan C2C, dé duurzame oplossing? (gebaseerd op lessen van 50 minuten) Les 1 en 2: Bekijken van de DVD Afval is Voedsel (Vpro Tegenlicht 6 oktober 2006) Maken van de verwerkingsopdrachten. De DVD

Nadere informatie

Sheet 2: Bekijk met de kinderen de tussenstand van Afval the Game op Instagram en/of Facebook. Hoe gaat het bij de kinderen met inzamelen?

Sheet 2: Bekijk met de kinderen de tussenstand van Afval the Game op Instagram en/of Facebook. Hoe gaat het bij de kinderen met inzamelen? Afval the Game Docentenhandleiding les 2 Duur Voor deze les hebt u ongeveer 80 minuten nodig. Leerdoelen De kinderen hebben in de vorige les geleerd dat het belangrijk is om plastic te scheiden, zodat

Nadere informatie

Naam: Werken voor geld

Naam: Werken voor geld Naam: Werken voor geld Dat niet alle Nederlanders koeien melken en kaas maken voor hun werk wist je waarschijnlijk al. Maar wat doen Nederlanders nog meer en wat maakt Nederland zo bijzonder om in te werken?

Nadere informatie

Hand-out digiboard presentatie

Hand-out digiboard presentatie Hand-out digiboard presentatie Bij werkboekje Groepen 6, 7 en 8 basisonderwijs Wie weet wat AVRI doet? Opdracht 1 In Rivierenland zamelt AVRI afval in. Wie weet wat AVRI doet? Opdracht 1 Opdracht 2 Woordweb

Nadere informatie

DE GEWONE ZEEHOND. Huiler

DE GEWONE ZEEHOND. Huiler DE GEWONE ZEEHOND Huiler Je gelooft het bijna niet als je in die mooie zwarte ogen kijkt, maar een gewone zeehond is een echt roofdier. Zijn scherpe tanden en gestroomlijnde lichaam zijn perfect voor het

Nadere informatie

LEVENDE OCEANEN DOCENTENHANDLEIDING

LEVENDE OCEANEN DOCENTENHANDLEIDING LEVENDE OCEANEN DOCENTENHANDLEIDING Leuk dat je aan de slag gaat met het lesmateriaal van Greenpeace! Leerlingen verwerven inzicht in de oceaanproblematiek en ontdekken wat ze hier zelf aan kunnen doen.

Nadere informatie

Jullie hebben met jullie groep één dag geen vlees gegeten. Hierdoor moet er minder vlees geproduceerd worden.

Jullie hebben met jullie groep één dag geen vlees gegeten. Hierdoor moet er minder vlees geproduceerd worden. Gebeurteniskaarten positieve gebeurteniskaarten Jullie hebben met jullie groep één dag geen vlees gegeten. Hierdoor moet er minder vlees geproduceerd worden. Jullie hebben samen betoogd tegen het kappen

Nadere informatie

AQUAPAS. Mijn gids voor de watervoetafdruk

AQUAPAS.  Mijn gids voor de watervoetafdruk AQUAPAS www.aquapath-project.eu Mijn gids voor de watervoetafdruk Dit project is gefinancierd met steun van de Europese Commissie. Deze publicatie geeft alleen de visie van de auteur weer en de Commissie

Nadere informatie

Zand en klei 1. Van veen tot weiland 2. Blad 1. Heide Een lage plant met paarse bloemen.

Zand en klei 1. Van veen tot weiland 2. Blad 1. Heide Een lage plant met paarse bloemen. 5 Lastige woorden Blad Zand en klei Heide Een lage plant met paarse bloemen. Voedingsstoffen Voedsel dat planten nodig hebben om te groeien. Boomgaard Een stuk land met fruitbomen. Greppel Een kleine droge

Nadere informatie

Lesbrief DUURZAAM WERKEN OPDRACHT 1 - WERKEN IN DE HAVEN

Lesbrief DUURZAAM WERKEN OPDRACHT 1 - WERKEN IN DE HAVEN Lesbrief Primair onderwijs - MIDDENBOUW DUURZAAM WERKEN De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Veel mensen werken in de haven. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per

Nadere informatie

Zuid-Holland is een mooie provincie met grote steden en veel groen. Zuid-Holland is

Zuid-Holland is een mooie provincie met grote steden en veel groen. Zuid-Holland is Klare taal Inleiding Zuid-Holland is een mooie provincie met grote steden en veel groen. Zuid-Holland is ook een kwetsbare provincie. De bodem daalt en de zeespiegel stijgt door klimaatverandering. Er

Nadere informatie

Perspectief 3 e editie 3 hv Project duurzaamheid

Perspectief 3 e editie 3 hv Project duurzaamheid Perspectief 3 e editie 3 hv Project duurzaamheid 1. Start Duurzaam leven is belangrijk. Als we dat niet doen, is de aarde in de toekomst niet meer leefbaar. De gevolgen van onze leefstijl zijn nu al te

Nadere informatie

Voedselketen & ecosysteem

Voedselketen & ecosysteem SEA LIFE voor scholen Voedselketen & ecosysteem 6-11 jaar Zelf aan de slag Deze handleiding geeft u extra informatie over belangrijke aquaria binnen SEA LIFE Scheveningen en kan gebruikt worden om meer

Nadere informatie

Mijn eigen Positieve Plastic Voetafdruk - UPCYCLEN

Mijn eigen Positieve Plastic Voetafdruk - UPCYCLEN WIJSHEIDS WERKBLAD 1.1 / HOOFDSTUK 4 / LEEFTIJD 6-8 Mijn eigen Positieve Plastic Voetafdruk - UPCYCLEN Welke nieuwe woorden heb je in hoofdstuk 4 geleerd? Teken een lijn van de juiste woorden (a, b, c)

Nadere informatie

LESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - HAVO - BIOLOGIE OPDRACHTEN OPDRACHT 1 - MAASVLAKTE 2

LESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - HAVO - BIOLOGIE OPDRACHTEN OPDRACHT 1 - MAASVLAKTE 2 NATUUR EN MILIEU LESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - HAVO - BIOLOGIE De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip in Rotterdam

Nadere informatie

TSUNAMI S EEN KRACHTIGE NATUURRAMP NATUURRAMPEN. Hallo! WERKBOEK VOOR LEERLINGEN INHOUD. Vul hier je naam in. Vul hier je groep in.

TSUNAMI S EEN KRACHTIGE NATUURRAMP NATUURRAMPEN. Hallo! WERKBOEK VOOR LEERLINGEN INHOUD. Vul hier je naam in. Vul hier je groep in. EEN KRACHTIGE NATUURRAMP ERKBOEK VOOR LEERLINGEN Vul hier je naam in. INHOUD at is een tsunami? 2 Vul hier je groep in. Hoe ontstaat een tsunami? 3 aar komen tsunami s voor? 4 De gevolgen van een tsunami

Nadere informatie

SPREEKBEURT GEELWANG-, GEELBUIK- en ROODWANGSCHILDPAD

SPREEKBEURT GEELWANG-, GEELBUIK- en ROODWANGSCHILDPAD l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n SPREEKBEURT GEELWANG-, GEELBUIK- en ROODWANGSCHILDPAD REPTIELEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE

Nadere informatie

Potvis op de dool. Wat is een potvis? De potvis in Heist. Waar leeft de potvis? Stijn Dekelver. baleinwalvissen. De potvis is een

Potvis op de dool. Wat is een potvis? De potvis in Heist. Waar leeft de potvis? Stijn Dekelver. baleinwalvissen. De potvis is een Stijn Dekelver Op woensdag 8 februari 2012 spoelde aan de Belgische kust een potvis aan. Dat gebeurde in Heist, een deelgemeente van Knokke-Heist. Zoiets komt maar een paar keer in een eeuw voor. Het is

Nadere informatie

... Hoe ziet een Rijke Noordzee eruit?

... Hoe ziet een Rijke Noordzee eruit? ... Hoe ziet een Rijke Noordzee eruit? Samen voor een gezonde zee!... Stichting De Noordzee is de onafhankelijke natuur- en milieuorganisatie die zich inzet voor een duurzaam gebruik van de Noordzee en

Nadere informatie

Groot Barrièrerif definitief verloren

Groot Barrièrerif definitief verloren 1 van 5 30-05-17 10:40 msn.com Groot Barrièrerif definitief verloren Faqt Redactie 6-8 minuten Copyright Faqt Groot Barrièrerif definitief verloren Het Groot Barrièrerif voor de kust van Australië kan

Nadere informatie

Lesbrief. Watersysteem. Droge voeten en schoon water. www.wshd.nl/lerenoverwater. Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta

Lesbrief. Watersysteem. Droge voeten en schoon water. www.wshd.nl/lerenoverwater. Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta Lesbrief Watersysteem Droge voeten en schoon water www.wshd.nl/lerenoverwater Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta Droge voeten en schoon water Waterschappen zorgen ervoor dat jij en ik droge

Nadere informatie

DUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW ANTWOORDEN

DUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW ANTWOORDEN DUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Veel mensen werken in de haven. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip

Nadere informatie

SEED4GROWTH JAARREKENING EN JAARVERSLAG 2014

SEED4GROWTH JAARREKENING EN JAARVERSLAG 2014 SEED4GROWTH JAARREKENING EN JAARVERSLAG 2014 Inleiding: Over SEED 4 Growth Waar komt de zuurstof vandaan die we elk moment inademen? Waar komt water vandaan dat we drinken? Waar komt de chocolade uit onze

Nadere informatie

Ons milieu, een kostbaar goed

Ons milieu, een kostbaar goed 1 Ons milieu, een kostbaar goed Datum Blz. 1. Inleiding 4 2. Soorten vervuiling 5 2.1. Luchtverontreiniging 5 2.2. Bodemvervuiling 6 2.3. Lichtvervuiling 7 2.4. Geluidsoverlast 7 2.5. Watervervuiling 8

Nadere informatie

Wat moet je doen? Lees de informatie in dit pakketje

Wat moet je doen? Lees de informatie in dit pakketje AFVAL Wat moet je doen? Lees de informatie in dit pakketje Zoek meer informatie op de computer en bekijk filmpjes over het onderwerp (achterin deze lesbrief staan websites en links voor filmpjes) Overleg

Nadere informatie

Lesbrief. aardrijkskunde DUURZAAM PRODUCEREN OPDRACHT 1 - DUURZAAMHEID

Lesbrief. aardrijkskunde DUURZAAM PRODUCEREN OPDRACHT 1 - DUURZAAMHEID Lesbrief Onderbouw voortgezet onderwijs - VMBO DUURZAAM PRODUCEREN De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip in Rotterdam binnen.

Nadere informatie

Ecosysteemdiensten. Blok 1 Mariene omgeving. Marieke Verweij (ProSea) Dag 1 de zee en mijn werk / 24 september Duurzaam werken op Zee

Ecosysteemdiensten. Blok 1 Mariene omgeving. Marieke Verweij (ProSea) Dag 1 de zee en mijn werk / 24 september Duurzaam werken op Zee Ecosysteemdiensten Blok 1 Mariene omgeving Marieke Verweij (ProSea) Dag 1 de zee en mijn werk / Duurzaam werken op Zee NASA Duurzaam werken op zee 2 Maar al dat water is niet eindeloos veel We weten meer

Nadere informatie

7,3. Werkstuk door een scholier 1993 woorden 11 januari keer beoordeeld. Aardrijkskunde. Hoe erg is het uitsterven van het koraalrif?

7,3. Werkstuk door een scholier 1993 woorden 11 januari keer beoordeeld. Aardrijkskunde. Hoe erg is het uitsterven van het koraalrif? Werkstuk door een scholier 1993 woorden 11 januari 2005 7,3 94 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Hoe erg is het uitsterven van het koraalrif? Inleiding Veel mensen vinden koraalrif één van de mooiste

Nadere informatie

DE SIBERISCHE TIJGER

DE SIBERISCHE TIJGER DE SIBERISCHE TIJGER In de sneeuw! Er zijn veel verschillende soorten katten op de wereld. Denk maar eens aan de huiskat, leeuw, sneeuwpanter of cheeta. Allemaal behoren ze tot de familie van de katachtigen.

Nadere informatie

AquaPath Module 4 DUURZAME LEVENSSTIJLEN EN WATER

AquaPath Module 4 DUURZAME LEVENSSTIJLEN EN WATER AquaPath Module 4 DUURZAME LEVENSSTIJLEN EN WATER SAMENVATTING Weet je dat de meeste van onze dagelijkse activiteiten, inclusief voedsel, kleding en reizen, een hoog waterverbruik betekenen en daarmee

Nadere informatie

De orka. De geschiedenis van de orka. Kenmerken van de orka

De orka. De geschiedenis van de orka. Kenmerken van de orka De orka De orka is de grootste soort uit de familie van de dolfijnen. De orka heeft een gezet lichaam, met een stompe snuit. Het dier heeft één spuitgat, en grote peddelvormige buikvinnen. Wil je zelf

Nadere informatie

Beste leerkracht, Instructies Voorpret Lespakket

Beste leerkracht, Instructies Voorpret Lespakket Beste leerkracht, Een schoolreis naar het Dolfinarium is niet alleen leuk, maar ook heel leerzaam. Om jullie goed voor te bereiden op het programma, ontvangen jullie hierbij alvast het Voorpret lespakket.

Nadere informatie

WERKBUNDEL SEAFRONT ZEEBRUGGE Niveau 1 (1-2 de leerjaar)

WERKBUNDEL SEAFRONT ZEEBRUGGE Niveau 1 (1-2 de leerjaar) GEBOUW 1 WATER We volgen eens een druppeltje water: 1. een druppeltje water zit in de zee en hij krijgt het zo warm dat het naar boven stijgt. 2. Dat druppeltje water kruipt in een wolk. 3. Als de wolk

Nadere informatie

WERKBUNDEL SEAFRONT ZEEBRUGGE Niveau 2 (3-6 de leerjaar)

WERKBUNDEL SEAFRONT ZEEBRUGGE Niveau 2 (3-6 de leerjaar) GEBOUW 1 1. De cyclus van water 1.1 Vul de volgende tekst aan. Maak gebruik van onderstaande woorden: rivieren wolken zee regen afkoeling zon beken ondergronds wind 1. Water verdampt door de warmte van

Nadere informatie

Paradoxaal genoeg hebben juist veel landarbeiders geen toegang tot betaalbaar groenten en fruit

Paradoxaal genoeg hebben juist veel landarbeiders geen toegang tot betaalbaar groenten en fruit DAAR PLUKKEN DE BOEREN DE VRUCHTEN VAN HET SUCCES VAN GRUPO HUALTACO Groenten en fruit zijn niet alleen gezond voor ons lichaam, maar ook voor de wereldeconomie. De groente- en fruitsector is een van de

Nadere informatie

antwoorden en uitleg bij Micropia-onderwijsmateriaal primair onderwijs (groep 7-8)

antwoorden en uitleg bij Micropia-onderwijsmateriaal primair onderwijs (groep 7-8) antwoorden en uitleg bij Micropia-onderwijsmateriaal primair onderwijs (groep 7-8) onzichtbaar leven In dit document vindt u de vragen uit het Micropia-opdrachtenboekje voor de bovenbouw van het primair

Nadere informatie

Wat stelt De Nationale DenkTank 2012 voor om de voedselketen te verduurzamen*?

Wat stelt De Nationale DenkTank 2012 voor om de voedselketen te verduurzamen*? Samenvatting van de bevindingen van de Nationale DenkTank 2012 boer Consument Wat stelt De Nationale DenkTank 2012 voor om de voedselketen te verduurzamen*? verwerker *De voorstellen van de denktank voor

Nadere informatie

WWW.HOPE-XXL.COM. Mede mogelijk gemaakt door de Iona Stichting en Vos/Abb

WWW.HOPE-XXL.COM. Mede mogelijk gemaakt door de Iona Stichting en Vos/Abb De meeste mensen in Nederland hebben het goed voor elkaar. We hebben genoeg eten, we hoeven niet bang te zijn voor oorlog en we zijn dan ook tevreden met ons leven. Maar dat is niet overal op de wereld

Nadere informatie

Inhoud 1. De zee is groot 2. Zonder zee geen leven 3. Golven 4. De zee is zout 5. De zee en rivieren 6. De kleur van de zee

Inhoud 1. De zee is groot 2. Zonder zee geen leven 3. Golven 4. De zee is zout 5. De zee en rivieren 6. De kleur van de zee De zee Inhoud. 1. De zee is groot 3 2. Zonder zee geen leven 4 3. Golven 5 4. De zee is zout 6 5. De zee en rivieren 7 6. De kleur van de zee 8 7. De kust en de branding 9 8. Sporten op zee 10 9. Werken

Nadere informatie

Landschappelijke elementen

Landschappelijke elementen Welkomstkaarten voor Landschappelijke elementen Gaan voor groen! Behoud en herstel van landschappelijke elementen? Geweldig! Landschappelijke elementen zijn van culturele en historische waarde. Maar ze

Nadere informatie

DUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW OPDRACHTEN

DUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW OPDRACHTEN DUURZAAM WERKEN LESBRIEF PRIMAIR ONDERWIJS BOVENBOUW De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Veel mensen werken in de haven. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip

Nadere informatie

Ik heb voor dit onderwerp gekozen omdat ik veel van dieren houd en ik meer wou weten over het WNF.

Ik heb voor dit onderwerp gekozen omdat ik veel van dieren houd en ik meer wou weten over het WNF. Werkstuk door M. 1467 woorden 15 februari 2013 6 150 keer beoordeeld Vak Nederlands Inleiding Ik heb voor dit onderwerp gekozen omdat ik veel van dieren houd en ik meer wou weten over het WNF. Wat is het

Nadere informatie

De zee heeft jou nodig!

De zee heeft jou nodig! De zee heeft jou nodig! Je houdt van producten die uit de zee komen en die doen je goed. Maar de vangst en zelfs de kweek van bepaalde vissoorten heeft nare gevolgen: overbevissing, bedreiging met uitsterven,

Nadere informatie

WELKOM. Biobased Business Event Emmen. Over natuurlijke oplossingen gesproken

WELKOM. Biobased Business Event Emmen. Over natuurlijke oplossingen gesproken WELKOM Biobased Business Event Emmen Over natuurlijke oplossingen gesproken Natural Plastics Ontwikkelen, produceren en op de markt brengen van groene producten welke geen schade opleveren voor de natuur

Nadere informatie

HET BESTE MEDICIJN TER WERELD antwoordblad

HET BESTE MEDICIJN TER WERELD antwoordblad Opdracht 1 Weet jij waar je poep en plas blijft nadat je hebt doorgetrokken?. Bijvoorbeeld. Het verdwijnt in het riool. Dan gaat het naar de waterzuiveringsinstallatie. Wat is je eerste indruk van de sanitaire

Nadere informatie

Ik ben de Bloem! De Bloem (van plastic) is een meid van nu! Tikkeltje brutaal! Het MILIEU 5 6 GROEP

Ik ben de Bloem! De Bloem (van plastic) is een meid van nu! Tikkeltje brutaal! Het MILIEU 5 6 GROEP Het MILIEU Ik ben de Bloem! De Bloem (van plastic) is een meid van nu! Tikkeltje brutaal! Aangeboden door Dit verhaal is onderdeel van de Europese Verhalenkoffer. www.eu.nl -> onderwijs Europese Unie Hé

Nadere informatie

De visserij. Frank Beens Groep 7

De visserij. Frank Beens Groep 7 De visserij Frank Beens Groep 7 Inhoud Inleiding Hoofdstukken 1. Geschiedenis 2. Waar wordt op gevist? 3. De Genemuider vissers 4. De visafslag 5. Vis is gezond 6. Vragen Eigen mening Bronvermelding Inleiding

Nadere informatie

WERKSTUK WERELD NATUUR FONDS

WERKSTUK WERELD NATUUR FONDS WERKSTUK WERELD NATUUR FONDS Daan van Schaik Groep 8, OBS De Vlierboom 19 mei 2014 Inhoud Inleiding... 3 1 Wat is het WNF?... 4 1.1. Oprichting WNF... 4 1.2 Organisatie nu... 4 2 Wat doet het WNF?... 6

Nadere informatie

1 De tropische regenwouden liggen.. de evenaar. 2 Nederland ligt.de evenaar. 3 Het Amazone gebied ligt. de evenaar.

1 De tropische regenwouden liggen.. de evenaar. 2 Nederland ligt.de evenaar. 3 Het Amazone gebied ligt. de evenaar. Lees de uitleg over het regenwoud. Ik ga op bezoek in het Amazone gebied, dat is een groot tropisch regenwoud. Zie je de rode lijn? Dat is de evenaar. Zie je de donker-groene kleur? Dat zijn tropische

Nadere informatie

INTRODUCTIE VOOR DE LEERLINGEN

INTRODUCTIE VOOR DE LEERLINGEN INTRODUCTIE VOOR DE LEERLINGEN Waarom minder afval maken? Wisten jullie dat elk van ons gemiddeld 500 kg huishoudelijk afval per jaar produceert? Op school, in de klas en in onze boekentas blijft erg veel

Nadere informatie

De filosofie van het voeren

De filosofie van het voeren Terug naar Voorwoord Terug naar Inhoudsopgave Verder naar volgende hoofdstuk De filosofie van het voeren Inhoudsopgave van dit hoofdstuk: Het algehele beeld Hoe voeding in de Natuur er uit zou zien...

Nadere informatie

Project van lange adem! Via Bewonersplatform FD-buurt met ondersteuning van Gemeente Amsterdam zuidoost Samen maken wij onze wijk duurzaam schoon

Project van lange adem! Via Bewonersplatform FD-buurt met ondersteuning van Gemeente Amsterdam zuidoost Samen maken wij onze wijk duurzaam schoon Project van lange adem! Via Bewonersplatform FD-buurt met ondersteuning van Gemeente Amsterdam zuidoost Samen maken wij onze wijk duurzaam schoon Wat willen de bewoners? Leven wij voor onszelf of ook voor

Nadere informatie