Stress, hart- en vaatziekten, mindfulness (TAB) (1) Les 3/7: Het ontwikkelen van draagkracht Jos van Erp Psycholoog / Beleidsadviseur De

Transcriptie

1 Stress, hart- en vaatziekten, mindfulness (TAB) (1) Les 3/7: Het ontwikkelen van draagkracht Jos van Erp Psycholoog / Beleidsadviseur De Hart&Vaatgroep / Hartstichting j.v.erp@hartstichting.nl 1

2 Indeling (2) Huiswerk 1. Draaglast en draagkracht 2 Vechten tegen blijvende draaglast 3 Het vergroten van draagkracht 4 Balans tussen denken en directe ervaring 5 De verstrengeling van gedachten en de directe waarneming 6 Het verhelderen van de beleving Huiswerk voor de volgende keer

3 Huiswerk: (3) Wat zijn je ervaringen tijdens de body-scan? Ik probeer tijdens de oefening niet te denken en mijn hoofd leeg te maken, zodat ik me beter kan concentreren op het voelen van mijn lichaam. Dit lukt echter niet, elke keer komen er weer gedachten op en lukt het me niet goed om mijn lichaam te voelen. Commentaar: Het is niet de bedoeling van de oefening om je hoofd leeg te maken. Als er gedachten komen, merk ze dan op en ga met je aandacht weer terug naar het lichaam. Ten tweede is het vechten tegen gedachten dé ultieme manier om de gedachtestroom juist te vergroten. Als ik tegen je zeg: Denk de komende 10 seconden niet aan een roze olifant, dan zal je eerst aan die olifant moeten denken waarna je aan iets anders gaat proberen te denken. Erg ingewikkeld en vermoeiend. Dus nogmaals; heb aandacht voor de gedachten die opkomen en vecht er niet tegen. Ten derde is de crux van de oefening om een balans te vinden tussen concentratie en ontspanning. Om concentratie op te wekken hebben wij de neiging om onszelf streng toe te spreken. Met instructies als: Ik mag niet denken. Ik moet mijn lichaam gaan voelen. Ik mag niet bewegen. Ik moet afleidende geluiden in mijn omgeving elimineren. Ik moet ontspannen. Deze zelfinstructie leidt tot nog meer denken en spanning. Dit kun je voorkomen door een meer afwachtende houding aan te nemen en vooral proberen op te merken wat er zich voordoet tijdens de oefening. Te veel proberen te bereiken tijdens de oefening werkt contraproductief. Dus ga zitten, volg de instructies, merk op wat er op te merken valt en probeer niet te veel te bereiken. Tijdens het doen van de oefening komen bij mij regelmatig gedachten naar boven over vervelende gebeurtenissen uit het verleden. Commentaar: Waarschijnlijk ontstaat er, door de oefening, ruimte voor deze zaken die er daarvoor niet was. Dit is een teken dat je beoefening vooruit gaat. De gedachten kunnen naar boven komen zonder dat ze onmiddellijk verdrongen of bestreden worden. Je wordt je er bewust van. Het kan helpen om tijdens dat soort momenten na te gaan of er bepaalde plekken in je lichaam zijn die gespannen raken tijdens die gedachtes. Blijf wat langer met je aandacht aanwezig bij die gedachten en merk op wat het doet met je lichaamsgevoel. Als dit te veel wordt voor je om te verdragen, ga dan met je aandacht naar een plek in je lichaam waar je jezelf prettig voelt en blijf je aandacht daarop richten.

4 Wat waren de meest ontspannen momenten de afgelopen week? Sta eens stil bij enkele van die momenten en ga na: 1. Wat je tijdens deze momenten doet. Ben je aan het rusten, aan het bewegen of in gesprek met anderen? 2. Wat voor gebeurtenis of activiteit vormt het begin van deze momenten? 3. Wat denk je tijdens dergelijke momenten? Denk je veel, of juist heel weinig? Is het druk in je hoofd of juist niet? 4. Ben je met veel dingen tegelijk bezig, of niet? 5. Ga je misschien op in een bepaalde activiteit, of juist in rust. 6. Wat voel je tijdens dergelijke momenten? Hoe voel je de ontspanning in je lichaam, en waar voel je die nog het meest? 7. Als je terugkijkt op deze momenten, wat maakt ze tot prettige of ontspannen momenten? 8. Welke persoonlijke vaardigheid zorgt voor het ontstaan van dergelijke momenten? 9. Welke omstandigheid in de omgeving helpt bij het ontstaan van deze momenten? 10. Wat zou je zelf kunnen doen om méér van dergelijke momenten te creëren?

5 1. Draaglast en draagkracht (TAB) (4) Evenwicht (5) Als confrontatie met ziekte het evenwicht verstoort tussen draaglast en draagkracht, moet je zoeken naar manieren om die balans weer te herstellen. De draaglast bestaat uit drie componenten: gevolgen op lichamelijk, maatschappelijk en psychisch gebied. De draagkracht bestaat uit iemands vermogens om deze gevolgen te hanteren. De beste metafoor voor draagkracht en draaglast is de weegschaal. Met aan de ene kant de problemen die je te dragen krijgt - draaglast - en aan de andere kant je persoonlijke eigenschappen en vermogens die je helpen die last te dragen - draagkracht. Als bij confrontatie met ziekte de draaglast groter wordt dan de draagkracht, zijn er twee manieren om een nieuw evenwicht te vinden. Het verminderen van (het gewicht van) de draaglast, en het vergroten van (het contragewicht van) de draagkracht.

6 Van bestrijden van draaglast naar het vergroten van draagkracht (6) Aanvankelijk, net na de confrontatie met de ziekte gaat de aandacht vooral naar het bestrijden van draaglast. Ergo: medische therapie, revalidatie en leefstijlaanpassingen. Ook het herstel van veiligheid hoort hierbij: denk aan de implantatie van een pacemaker of een ICD, een inwendige defibrillator. Verder kunnen er zich qua werk ingrijpende gevolgen voordoen, die men zo veel mogelijk wil beheersen. Als het maximaal haalbare op het gebied van herstel en veiligheid is bereikt, kan er meer aandacht zijn voor (h)erkenning van blijvende draaglast. Dus voor de blijvende gevolgen van de aandoening. Je staat stil bij deze gevolgen en maakt ze onderdeel van het leven. Pas als je jezelf bewust bent van de blijvende beperkingen, kun je onderzoeken wat er desondanks nog wél mogelijk is. Dat is dus aandacht, gericht op het vergroten van draagkracht. Je focust op je vaardigheden, mogelijkheden, doelen, prettige en waardevolle momenten. Er zit een logica in de volgorde van deze fases: tijdens het bestrijden van de draaglast loop je op een gegeven moment tegen de grenzen van herstel aan. Zo word je jezelf bewust van de blijvende gevolgen van de aandoening. Op basis hiervan kun je op een realistische manier zoeken naar je mogelijkheden.

7 2 Vechten tegen blijvende draaglast (TAB) (7) Een balans tussen het richten van aandacht op draaglast en draagkracht (8) Wat aandacht krijgt, dat groeit. Dat geldt ook voor draaglast en draagkracht. Hoe meer aandacht voor draaglast, hoe meer die groeit. (Voor draagkracht geldt hetzelfde.) Dus: hoe meer je de aandacht richt op draaglast, hoe meer draaglast je zult ervaren. Als je al je beschikbare energie en aandacht dáár aan besteedt, heb je niets meer over om de draagkracht te bevorderen. Een nieuw evenwicht vinden terwijl je met ziekte leert omgaan doe je voor een deel door je energie anders te verdelen. Je besteedt minder aan de aandacht voor draaglast (problemen) en méér energie om te focussen op draagkracht (mogelijkheden). Het doel: een evenwichtige verdeling. Hierbij is belangrijk om je te beseffen dat draaglast niet alleen bestaat uit de directe lichamelijke en maatschappelijke gevolgen, maar ook uit de weerstand die je tegen die gevolgen hebt. Dus als je jezelf blijft verzetten tegen gevolgen, ook tegen gevolgen waarvan op de lange termijn duidelijk is geworden dat er niets meer aan te doen is, dan neemt de draaglast toe. Alle aandacht en energie gaat zitten in het niet te winnen gevecht tegen de draaglast. Tegen die tijd is het dus belangrijk om het gevecht te staken, om stil te staan bij de blijvende gevolgen. En te focussen op mogelijkheden die er nog zijn ondanks die gevolgen. Het bewust anders leren richten van de aandacht is daarom een belangrijk onderdeel bij het leren omgaan met een chronische aandoening.

8 Weerstand tegen blijvende beperkingen vergroot de draaglast in iemands leven (9) Met alle energie en aandacht blijvende beperkingen bevechten, doet vooral de frustratie toenemen. De beperkingen of veranderingen nemen in iemands leven een steeds grotere plaats in. Totdat bijna alle activiteiten in het hele leven te maken hebben met klachten. Voor de prettige kanten van het leven is geen energie of aandacht meer over. Alles wat men denkt, voelt, ziet en doet heeft te maken met die klacht. Kortom, juist door de pogingen de draaglast te verwijderen, wordt die alleen maar groter. Het is alsof iemand s ochtends plotseling een zwaar rotsblok in zijn achtertuin vindt, waarschijnlijk een meteoor die daar s nachts terecht is gekomen. In eerste instantie gaat hij proberen dit rotsblok uit zijn tuin te duwen. Het rotsblok is zo zwaar dat er geen beweging in te krijgen is. Elke keer als hij duwt, wordt hij weer geconfronteerd met het gewicht van het rotsblok. Als hij rust, is hij bezig met het bedenken van methodes om het rotsblok te verplaatsen. Als het wéér niet lukt, is hij boos of verdrietig. Als hij slaapt droomt hij erover. Zijn partner en vrienden zijn inmiddels al die verhalen over het rotsblok beu en vinden dat ze te weinig aandacht krijgen. Al zijn aandacht en energie gaan naar het rotsblok, hij ziet niks anders meer en heeft nergens anders tijd voor. Het rotsblok is nog geen centimeter verschoven. Als je het rotsblok uit dit verhaal vervangt voor een chronische ziekte die plotseling in je leven verschijnt, wordt duidelijk hoe de draaglast van die ziekte vergroot kan worden door al je energie en aandacht te steken in het bestrijden van die ziekte.

9 3 Het vergroten van draagkracht (TAB) (10) Het vergroten van draagkracht (11) Ondanks de aandoening zijn er vaak nog voldoende mogelijkheden om ontspanning, plezier en waardevolle momenten te ervaren. Die mogelijkheden ziet men vaak niet, of men vindt ze onbelangrijk, omdat de aandacht vooral is gericht op problemen en mogelijke oplossingen. Het idee is: alles moet weer als vroeger worden, min of meer althans, en pas daarna is er weer tijd voor familie, vrienden, hobby s en ontspanning. Echter: zeker bij blijvende beperkingen of veranderingen is het belangrijk om - ondanks de problemen - te zoeken naar waardevolle, plezierige momenten, die de draagkracht doen groeien. Dus focus niet alleen op het rotsblok, maar ook op de tuin er omheen, de familie en vrienden die langskomen. Richt je aandacht op het zoeken van dingen die je wél wilt in plaats van het bestrijden van dingen die je niet wilt. Maar hoe doe je dat? Je doet dat op basis van eigen krachten, mogelijkheden en eigenschappen die je misschien al lang was vergeten of die je niet meer gebruikte omdat je zo door probleemoplossing in beslag was genomen. Hiervoor is het nodig om je aandacht anders te richten. Behulpzame tips zijn: Hou op met dingen doen die niet werken. Als na lang duwen dat rotsblok nog steeds niet van zijn plaats is, zal je moeten stoppen met duwen. Als een oplossing niet werkt, doe dan niet méér van hetzelfde. Heb aandacht voor dingen die wél goed gaan. Voor de momenten waarop het leven prettiger is, minder vervelend, ontspannen of minder gespannen. Momenten waarop je geniet, of waarop anderen aardig zijn of minder onaardig. Et cetera. Kijk wat je doet tijdens dat soort momenten. En wat denk en voel je dan? Wat in jou zorgt voor het ontstaan van die momenten? Probeer méér van die momenten te creëren. Heb aandacht voor dingen die je wel wilt, in plaats van dingen die je niet wilt. Aandacht voor dingen die je wilt bereiken in plaats van dingen die je wilt bevechten. Nadruk op doelen en niet op problemen.

10 Het vergroten van draagkracht door de aandacht te richten op waardevolle momenten (12) Een effectieve manier om draagkracht te vergroten is om in het dagelijks leven de aandacht meer te richten op de waardevolle en ontspannen momenten. Zoals: wandelen in het herfstbos, luisteren naar muziek of verbondenheid ervaren met een goede vriend of kinderen. Dit zijn geen van allen gebeurtenissen die vanuit zichzelf voldoening schenken. Die voldoening heeft te maken met de manier waarop jij die gebeurtenissen beïnvloedt en ervaart. Wat - tijdens deze mooie momenten maakt dat je het anders dan anders ervaart? Mensen die deze belevingsaspecten beschrijven, gebruiken vaak woorden als openheid, rust, leeg in mijn hoofd, ontspannen. Verder worden vaak zintuigelijke indrukken beschreven: de wind voelen, of het warme badwater, vogels horen zingen, et cetera. Het zijn allemaal directe ervaringen, ervaringen vanuit de stabiele basis. Blijkbaar zijn mensen in staat om zich tijdens bepaalde momenten méér open te stellen voor dergelijke ervaringen. We willen even de tijd nemen om te zoeken naar persoonlijke waardevolle momenten omdat die de basis vormen voor de huiswerkopdracht. Met een waardevol moment doelen we op een ervaring waarbij je: los bent van de alledaagse routine, openstaat voor wat er in de directe omgeving waarneembaar is, een gevoel hebt van tevredenheid, welbevinden, verbondenheid, ontroering, schoonheid of geluk, denken tot rust is gekomen, niet afgeleid worden door allerlei achtergrondgedachtes, in het hier en nu bent, met volle overgave ergens mee bezig bent, een gevoel van ontspanning ervaart, het gevoel hebt dingen intenser te ervaren dan normaal gesproken. Breng zo n moment in herinnering. Het maakt niet uit hoe lang het geleden is, als de ervaring nog maar opgeroepen kan worden. Als je een dergelijk moment, of meerdere momenten, hebt gevonden, noteer ze dan even kort in steekwoorden. Je hebt ze nodig bij de huiswerkoefeningen voor de volgende keer.

11 Waardevolle momenten en de directe ervaring (13) Kenmerkend voor waardevolle of prettige momenten is de intensivering van de ervaring op dat moment. De focus ligt op het nu, en er zijn minder afleidende gedachten. Het lijkt wel alsof dit vanzelf gebeurt, - als de omstandigheden goed zijn, als je even niet te veel aan je hoofd hebt, en de beleving van dat moment jou soepel op sleeptouw neemt. Een dergelijke flow ervaring is niet alleen afhankelijk van de gebeurtenis, maar véél meer nog van iemands houding. Niet alleen de muziek doet schoonheid of ontroering ervaren, vooral de manier waarop je luistert. Je kunt jezelf trainen in het aannemen van die houding. Van een wandeling kun je meer genieten door tijdens die wandeling eerst met je aandacht naar je lichaamsgevoel te gaan, waardoor je gedachten tot rust komen en vervolgens je aandacht te richten op wat er is waar te nemen. Zo kun je eens wat langer stilstaan bij een oeroude eik, kwetterende spreeuwen, de harsachtige geur van de dennenbomen. Et cetera. Steeds als je merkt dat gedachten weer de kop opsteken, ga je terug naar je lichaamsgevoel en als je hoofd dan weer wat rustiger is, richt je je volle aandacht op je directe omgeving, op hetgeen gebeurt in het Hier en Nu. Doe dit op een ontspannen manier, vecht niet tegen gedachtes, merk ze even op en ga weer terug naar het lichaamsgevoel en de beleving van de directe omgeving. Als dit niet lukt zoals je zou willen, accepteer het en pas je aan. Wellicht een volgende keer beter. Te hoge doelen of verwachtingen vormen ook storende achtergrondgedachten. Deze houding is ook toepasbaar op allerlei andere activiteiten, zoals het luisteren naar muziek, sporten, creatief bezig zijn, koken, eten, rustig in de tuin zitten. De kern van deze houding is: zien wat er te zien is op dat moment en niét: bedenken hoe het zou moeten zijn, of denken aan de verplichtingen die op je wachten. Het is eigenlijk een meer kinderlijke manier van ervaren, waarnemen wat er is, en niet nadenken over het nut van dit moment en de manier waarop die past in je persoonlijke plan of planning.

12 Filmpje (14)

13 4 Balans tussen denken en directe ervaring (TAB) (15) Een balans tussen denken en directe ervaring (16) Anders dan dieren kunnen wij leren van ons verleden en plannen maken voor de toekomst. Bij het richting geven aan ons leven is denken onontbeerlijk. Naast denken is directe zintuiglijke ervaring belangrijk om te ervaren hoe het met onszelf en onze directe omgeving gesteld is. Het is een ankerpunt of thuisbasis die rust biedt en richting geeft vanuit die rust. Verder kan die directe ervaring een onmiddellijke voldoening schenken over het hier en nu die met denken onhaalbaar is. Kortom: zowel het denken als de directe ervaring hebben we hard nodig.

14 Als het denken de directe ervaring overheerst (17) We zijn in het westen tijdens opvoeding en onderwijs voortdurend getraind om te focussen op het bereiken van doelen: examens halen, een project voltooien, streven naar gezondheid, een carrière opbouwen. Logisch dat we vooral aandacht hebben voor nuttige en functionele dingen die het realiseren van een doel dichterbij brengen. Iets simpels als een appel eten wordt zo een te voltooien deelproject in het kader van de verbetering van onze gezondheid. Ondertussen vergeten we bijna de appel te proeven. Melig of sappig, zoet of zuur, we merken het slechts zijdelings op. We zijn zo getraind in deze manier van denken, dat het een automatisme is geworden. Bijna alles dat we waarnemen staat in het licht van doelen en plannen die daarmee samenhangen. Zo proberen we grip te krijgen op onze omgeving. Jonge kinderen doen dat niét, en daarmee onderscheiden ze zich op een belangrijke manier van volwassenen. Als een kind een paardenbloem ziet, ziet het een mooie bloem, een volwassene ziet in een paardenbloem vaak onkruid dat niet thuishoort in het gazon, dat trouwens snel gemaaid moet worden. Dat verschil heeft te maken met zijn en doen. De volwassene staat meer in de doe-stand, de paardenbloem past niet in het ideaalbeeld van een gazon en moet verwijderd worden. Op die manier kunnen we onzuiverheden waarnemen die niet passen in ons ideale zelfbeeld of wereldbeeld. Hoe harder we streven naar het realiseren van dergelijke ideaalbeelden, hoe meer we in die doe-stand komen en hoe minder we onze omgeving op een directe manier ervaren. We zijn veel bezig met zaken die in de toekomst gerealiseerd moeten worden. Onze beleving of waarneming wordt dan steeds meer gestuurd door problemen en plannen die te maken hebben met die ideaalbeelden. Deze wijze van waarnemen overheerst onze beleving op een automatische manier. We zien niet meer onze omgeving, maar vooral de plannen die we ermee hebben. Wat we waarnemen is het plan of de kaart van onze omgeving en niet de omgeving zelf. We hebben meer oog voor de kaart die het gebied beschrijft dan voor het gebied zelf. Anders gezegd: we nemen onze beschrijvingen van de omgeving waar en niet de omgeving zelf.

15 Gedachten zijn geen feiten (18) Als we sterk hechten aan een zelfbeeld - gebaseerd op bijvoorbeeld werk, sportiviteit, onafhankelijkheid - en we blijven hieraan vasthouden, ook al kunnen we er door ziekte niet meer aan voldoen, dan levert die fixatie vooral frustratie op. Dat geldt ook voor bepaalde overtuigingen, gewoontes en levensdoelen die we niet meer kunnen waarmaken omdat we met beperkingen worden geconfronteerd. Als de werkelijkheid niet voldoet aan ons ideaalbeeld, zien we dat als een inbreuk op de natuurlijke gang van zaken. De werkelijkheid dient zich te houden aan onze planning en onze overtuigingen. Onze gedachten en overtuigingen lijken soms hardere feiten te zijn dan de werkelijkheid zelf. Als we onwrikbaar vasthouden aan gedachten of interpretaties van de werkelijkheid, bepalen die onze beleving. We zien niet meer dat we die gedachten zelf gefabriceerd hebben. Gedachten zijn geen feiten! Gedachten zijn indirecte ervaringen, beschrijvingen of interpretaties die wij zelf maken. Waar we in deze training aan werken, is het onderscheid kunnen maken tussen gedachten en een directe ervaring, gedachten laten voor wat ze zijn, en contact maken met die directe ervaring.

16 Belemmeringen voor het hebben van directe ervaringen: denken als oplossing (19) Als je teleurstellingen (of frustraties, spanningen en angsten) alleen verwerkt door te denken, kan dit de problematiek doen toenemen. Terwijl je, paradoxaal genoeg, juist nadenkt om de problematiek te verlichten. Dit komt door de kloof tussen enerzijds de werkelijkheid en anderzijds de verwachtingen, wensen, en plannen. De volgende punten houden die kloof in stand, of maken hem groter; Vasthouden aan onhaalbare zelfbeelden en overtuigingen, ze leiden tot frustratie. Omdat we leren de wereld te plannen en doelmatig te benaderen, hebben we de neiging om de wereld te ordenen via overtuigingen en ideeën. We nemen overtuigingen en gedachten waar als feiten. Gedachten zijn geen feiten maar indirecte ervaringen. Een directe ervaring is een zintuiglijke waarneming en een indirecte ervaring is de interpretatie van die directe ervaring in het licht van een doel, plan, overtuiging, zelfbeeld, angstscenario of wereldbeeld. In de praktijk bestaat onze waarneming uit een samenstelling van zintuiglijke waarnemingen en denken. Als het denken overheerst, is er steeds minder contact met onze directe omgeving en wordt onze waarneming vooral bepaald door plannen, verwachtingen, overtuigingen, angsten en doelen. Alles wat er om je heen gebeurt, moet dan een plaats krijgen in jouw gedachtenpatronen. Omdat je omgeving veel veranderlijker en beweeglijker is dan je gedachtenpatronen, voldoet die niet aan die gedachtenpatronen. De wereld klopt dan niet met hoe jij vindt dat die zou moeten zijn, waardoor frustratie ontstaat. Vervolgens probeer je controle te krijgen door nog meer te gaan denken, te plannen et cetera, en kom je in een vicieuze cirkel terecht. Om aan die vicieuze cirkel te ontsnappen is het zaak weer in contact te komen met de directe ervaring. Dit kan door de aandacht te richten op de stabiele basis, het lichaamsgevoel en andere zintuigelijke ervaringen, en vandaar uit opkomende gedachten te laten voor wat ze zijn: slechts gedachten. Waar we naar streven is het loslaten van gedachtes en het meer meebewegen met wat zich in de omgeving voordoet in het hier en nu.

17 Belemmeringen voor het hebben van directe ervaringen: ongewenste ervaringen vermijden (20) Het gevaar bestaat dat, nu je wat meer weet over de mindfulness-methode, je hier een soort ideaalbeeld over gaat scheppen waarbinnen bepaalde ervaringen ongewenst zijn. Binnen dat ideaalbeeld móet je ontspannen, mág je niet denken en moet je alles intensief ervaren. Waardoor,paradoxaal genoeg, weer een doe-stand ontstaat, focus op een doel in de toekomst en een plan om zaken te bereiken. Het gevolg: het denken overschaduwt de directe ervaring wederom. Daarom is het belangrijk alle ervaringen welkom te heten. Ook vervelende gedachtes of gevoelens. Je zoekt dan een balans tussen de ervaringen waardoor je aandacht getrokken wordt én datgene waar je je aandacht op wilt richten. Dus behalve concentratie op wat je doet op dat moment, bijvoorbeeld een bodyscan, een wandeling of het beluisteren van muziek, is ook aandacht hebben voor concentratie verstorende gedachtes en gevoelens van groot belang. Schenk er even aandacht aan, door alleen te registreren dat ze er zijn, en ga dan weer met je aandacht terug naar waarmee je bezig was. Bij bepaalde opdringerige gedachtes of gevoelens - die elke keer weer de kop op steken - loont het om er wat langer bewust bij stil te staan. Als je ze probeert weg te drukken, werkt dat als in het gedachtenexperiment met de roze olifant. Als ik tegen je zeg: Denk de komende 10 seconden niet aan een roze olifant, dan zal je eerst aan die olifant moeten denken waarna je aan iets anders gaat proberen te denken. Erg ingewikkeld en vermoeiend. Heb dus aandacht voor de gedachten die opkomen en vecht er niet tegen, want er gaat veel aandacht en energie in zitten. Probeer kortom op een ontspannen en vriendelijke manier om te gaan met opkomende gedachtes en gevoelens.

18 5 De verstrengeling van gedachten en de directe waarneming (TAB) (21) De verstrengeling van gedachten en de directe waarneming (22) Over het algemeen hebben we niet in de gaten hoezeer onze zintuiglijke ervaring en ons denken met elkaar verstrengeld zijn. Ook proeven, toch één van onze meest directe ervaringen, staat zwaar onder invloed van onze denkprocessen. Als we van bekenden een goed restaurant aanbevolen krijgen waar een geweldige zalmcarpaccio geserveerd wordt, en als we daar in het menu lezen waar de zalm is gevangen, en hoe die langzaam werd gerookt, boven een vuurtje van snippers eiken- en beukenhout, en hoe de chef eigenhandig dillemayonaise heeft staan kloppen, dan moet dit gerecht wel fantastisch smaken. En inderdaad: we menen een zeer exclusief gerecht te proeven. Maar wat proeven we nu? De beschrijving van het voedsel? Of het voedsel zelf? De directe ervaring trainen gaat over voedsel proeven en niet over een menu lezen.

19 6 Het verhelderen van de beleving (TAB) (23) Het verhelderen van de beleving, waarneming, ervaring (24) Het trainen van mindfulness vergt geduld en een houding waarin dingen kunnen gebeuren zonder dat we pogen om alles te controleren en beheersen. We hoeven niet te streven naar een bepaalde toestand of een bepaald doel. We nemen eenvoudigweg de rust om te zien wat er gebeurt. Juist door die rust worden zaken helderder. Op dezelfde manier waarop een glas modderig water helder wordt. Niet door ermee te schudden, maar door het ongemoeid te laten, zakken alle gronddeeltjes, langzaam en dwarrelend naar de bodem. Richt een gedeelte van je aandacht op je concentratiepunt en gebruik een ander gedeelte van je aandacht om te observeren wat er verder in je geest gebeurt.

20 De kleren van de keizer (25) In het sprookje De kleren van de Keizer maken de wevers van de nieuwe kleren van de Keizer hem wijs dat ze een stof weven die alleen zichtbaar is voor degenen die intelligent genoeg zijn om deze te zien. In werkelijkheid ziet niemand de stof, maar omdat men niet als dom te boek wil staan, ontstaat er een cultuur of samenleving waarin iedereen de nieuwe kleren bewondert. Pas als de keizer paradeert met zijn nieuwe kleren, roept een kind dat de keizer naakt is. Hierdoor ziet iedereen plots de naakte waarheid. Door een meer directe waarneming middels mindfulness speur je naar wat zichtbaar is en niet naar wat je gedachten over de waarneming zeggen. Het gaat over het leren waarnemen wat er te zien is. En het gaat niét over meegesleept worden door de waan van de dag.

21 Huiswerk voor de volgende keer (26) Bodyscan: link Bodyscan, binnenkant lichaam: link Waardevol moment: link De tekst nog eens nalezen: link Extra informatie over mindfulness: link Wissel komende week een van de bodyscanoefeningen af met de oefening Waardevol moment. Voor deze laatste oefening kun je een moment gebruiken dat je ontdekt hebt tijdens de oefening aandacht voor waardevolle momenten. Had je nog niet zo n moment gevonden, lees de oefening nog eens na en probeer er alsnog een te vinden.