van een groeimindset Training groeimindset docenten

Transcriptie

1 De opbrengsten van een groeimindset Training groeimindset docenten Development Consult, KBBT Organisatie-adviseurs, Interstudie-ndo, Notre Dame des Anges, Het Rhedens en Pantarijn

2 Colofon Deze uitgave maakt onderdeel uit van de publicatie De opbrengsten van een groeimindset. Deze publicatie is voortgekomen uit een door Development consult, KBBT Organisatieadviseurs, Interstudie-NDO, Notre Dame des Anges, Het Rhedens en Pantarijn ingediend voorstel ten behoeve van de Call for Proposals 2012, uitgezet door School aan Zet. Utrecht, 2013 Titel: Training Groeimindset docenten Auteur(s): Harry Jansen, Petra van Oorschot, Liny Toenders, Hans van Dijck Coördinatie: Job Christians, Gea Spaans Tekstredactie: Jenny van Rooij Vormgeving: Stephanie van Besouw (Joeri Multimedia) Fotografie: Mark Verlijsdonk (Joeri Multimedia) Deze uitgave is digitaal beschikbaar via

3 DEZE UITGAVE De publicatieserie De opbrengsten van een groeimindset bevat de volgende titels: De opbrengsten van een Groeimindset Training Groeimindset docenten Training docenten met handleiding PPT Introductie Mindset Leerlingmateriaal Groeimindset Online beschikbaar: Filmpje Notre Dame de Anges Filmpje Het Rhedens Dieren Filmpje interview Pieter Loeffen (Het Rhedens) Filmpje Pantarijn Filmpje Procesaanpak schoolleiders 3

4 INHOUDSOPGAVE De titel Training Groeimindset docenten bevat de volgende hoofdstukken: Voorwoord Inhoudbeschrijving per bijeenkomst 1. Eerste dagdeel 2. Tweede dagdeel 3. Derde dagdeel 4. Vierde dagdeel 5. De leerlingfluisteraar 6. Mindset en leerprestaties 7. Geloof in leerbaarheid Bijlage 1 - Vervolgopdracht: Beelden Bijlage 2 - Handout powerpoint Introductie fixed en growth mindset Bijlage 3 - Handout pygmalion-effect Bijlage 4 - Extra opdracht eerste dagdeel Bijlage 5 - Interview met Laura en met Nick en Nigel Bijlage 6 - Format voor experiment Bijlage 7 - Extra opdracht dagdeel 3 Bijlage 8 - De discussie Bijlage 9 - Lijst met interessante filmpjes en artikelen op internet

5 5

6 VOORWOORD In 2012 werd de mogelijkheid geboden projecten aan te vragen ter ondersteuning van het programma School aan Zet. In sommige ambitiegesprekken die ik met scholen voerde in het kader van School aan Zet, kwam naar voren dat het verhogen van opbrengsten (leerresultaten van leerlingen) vooral ook afhankelijk is van de mate waarin leerlingen bereid zijn zich in te spannen. Daarin kwam de vraag naar voren in welke mate die bereidheid zich in te spannen door docenten te beïnvloeden is, met andere woorden, in hoeverre kunnen docenten leerlingen motiveren zich in te spannen? In die gesprekken kwamen naast andere motivatietheorieën ook de onderzoeksresultaten van Carol Dweck ter tafel. Dweck bewijst dat de mindset ten aanzien van leren van docenten een factor van belang is bij de leerinspanning waartoe een leerling bereid is. Deze onder-zoeksresultaten staan haaks op wat docenten vaak denken: zij denken dat zij de motivatie van leerlingen om zich in te spannen maar weinig kunnen beïnvloeden. Zij zien andere, buiten hen liggende factoren als bepalend. In het kader van de Call for Propsals van 2012 konden we met drie scholen voor voortgezet onderwijs een project opstarten waarin we met 15 docenten (5 per school) en 6 schoolleiders (3 per school) aan de slag gingen. Deze training is één van de producten en is tijdens het project gegroeid. Harry Jansen en Petra van Oorschot hebben de bouwstenen aangedragen en met de betrokken 15 docenten doorgenomen. In de afrondende fase van het project is deze training geconcentreerd in vier dagdelen. Eenieder die geïnteresseerd is in het verspreiden van de inzichten rond fixed en growth mindset kan de training vrijelijk gebruiken. De daarbij horende artikelen en filmpjes zijn vrij via Internet beschikbaar. Wie adviezen wil bij het gebruiken van het materiaal wenst, kan terecht bij bovengenoemde adviseurs van Marant. Ik hoop van harte dat ieder die kennis neemt van deze training er de volle winst uit zal weten te halen door de opgedane inzichten in het eigen pedagogisch en didactisch handelen te integreren. Leerlingen hebben er recht op behandeld te worden vanuit een groeimindset. Juli 2013, Hans van Dijck Projectleider, ambitie-expert School aan Zet 6

7 7

8 Inhoudbeschrijving per bijeenkomst Eerste dagdeel Kennismaken met mindsets In het eerste dagdeel komen de begrippen, fixed (statische) mindset en growth (op groei gerichte) mindset aan bod. Deelnemers maken kennis met de begrippen, de effecten van de verschilende mindsets op ons gedrag als docent en die van onze leerlingen. Deelnemers onderzoeken de eigen mindset, en hoe deze tot stand is gekomen. Tweede dagdeel Feedback en experiment In het tweede dagdeel komt aan de orde hoe we aan leerlingen feedback kunnen geven, die erop gericht is een groeimindset te bevorderen. In dit dagdeel formuleren deelnemers voor zichzelf een experiment dat ze gaan uitvoeren op school. Dit experiment is erop gericht het leergedrag van een bepaalde groep leerling positief te beïnvloeden door de betreffende leerlingen systematisch vanuit een groeimindset te benaderen. Derde dagdeel Bevorderen van een groeimindset In het derde dagdeel worden ervaringen uitgewisseld die de deelnemers hebben opgedaan met hun experiment en wordt er dieper ingegaan op de eigen mindset en het herkennen van mogelijke onderpresteerders die met een groeimindset tot betere prestaties kunnen komen. Daarnaast wordt er geoefend met het geven van op groei gerichte feedback. Vierde dagdeel Presentatie van experimenten en opbrengsten In deze laatste bijeenkomst worden de resultaten aan elkaar gepresenteerd en worden vervolgafspraken gemaakt om continuering te waarborgen (voortgang individueel en voor school als geheel). 8

9 9

10 Eerste dagdeel Kennismaken met groeimindset en statische mindset Programma 1. Kennismaking en introductie van het programma 2. Verkenning van uitspraken die je denken over jezelf hebben beïnvloed. 3. Hoe wordt je manier van kijken beïnvloed? (YouTube fragment) 4. Theorie van Carol S. Dweck, over fixed (statisch) mindset en growth mindset (groeimindset). (PowerPoint) 5. Hoe herken je een mindset bij jezelf en hoe herken je die bij anderen? 6. Vooruitblik naar tweede dagdeel Doelen De docenten kunnen het verschil uitleggen tussen statische en groeimindset De docenten kunnen in uitspraken van zichzelf en anderen elementen herkennen die gebaseerd zijn op statische en groeimindset De docenten hebben een eerste beeld bij een mogelijk experiment rond mindset in de eigen onderwijspraktijk 0-15 minuten Welkom, introductie van het onderwerp, toelichting op het programma van de training minuten Verkenning van uitspraken die je denken over jezelf hebben beïnvloed Vraag: Welke boodschap heb je meegekregen van een leerkracht (of eventueel van je ouders), die jouw handelen en denken over je ontwikkelmogelijkheden in studie of anderszins (deels) bepaald heeft? Denk bijvoorbeeld aan uitspraken zoals : Je bent snel Jij hoeft dit niet te kunnen/weten, jij hebt andere kwaliteiten Als je wat doet wordt het VWO en anders gewoon HAVO Jij hebt echt heel veel talent, we verwachten veel van je. 10

11 Noteer je uitspraak: Hoe heeft die boodschap je gedrag beïnvloed? We wisselen eerst in tweetallen uit, daarna delen we plenair de kern minuten Hoe wordt je manier van kijken beïnvloed? We bekijken het videofragment Dancing not Crying Wat heb je gezien? Wat zag je niet in het begin en later wel? Wat is bijzonder of het onverwachte? Wat maakte het onverwacht voor jou? Herken je (voor) oordelen? Welke rol spelen je overtuigingen daarbij? Wat zet je aan het denken? Wat is ervoor nodig geweest die prestatie te leveren? minuten Hoe wordt je manier van kijken beïnvloed? We bekijken het videofragment Dancing not Crying Wat heb je gezien? 11

12 Wat zag je niet in het begin en later wel? Wat is bijzonder of het onverwachte? Wat maakte het onverwacht voor jou? Herken je (voor) oordelen? Welke rol spelen je overtuigingen daarbij? Wat zet je aan het denken? Wat is ervoor nodig geweest die prestatie te leveren? minuten Theorie van Carol S. Dweck, over fixed (statisch) mindset en growth mindset (groeimindset). In de powerpoint wordt het Pygamalion effect aan de orde gesteld. Het Pygmalion effect legt feitelijk de basis voor de inzichten rond groeimindset. uitleg Pygmalion effect in het Engels. uitleg in Engels, met de mythologie. Handout in bijlage minuten Hoe herken je een mindset bij jezelf en hoe herken je die bij anderen? Opdracht bij de video Didiclass Je gaat kijken naar een LIO stagiaire (Mirjam) die stage loopt op een Gymnasium voor het docentschap Duits. Daarna kijk je naar de reactie van de docent die haar begeleidt. Oefening in het herkennen van uitspraken: Noteer enkele uitspraken die je Mirjam hoort zeggen over zichzelf en over haar docent vanuit fixed mindset en groeimindset Doe hetzelfde voor de docent, uitspraken over zichzelf en over Mirjam. Schrijf daarna enkele (vooral eerlijke) gedachten op die je hebt over Mirjam en over de docent. Bespreek in drietallen wat je aan uitspraken genoteerd hebt. Daarna volgt een plenaire uitwisseling minuten Vooruitblik naar tweede dagdeel In het tweede dagdeel komt aan de orde dat van de deelnemers gevraagd wordt een eigen experiment op te zetten: het motiveren van een enkele leerlingen door deze stelselmatig te benaderen vanuit een groeimindset. Huiswerk voor dagdeel 2 of 3: De filmpjes op Youtube over Carol Dweck bekijken 12

13 13

14 tweede dagdeel Programma 1. Onderpresteerders, kenmerken 2. Effectieve feedback vanuit groeimindset 3. Experiment in de eigen school Doelen Bijeenkomst 2 De deelnemers herkennen gedrag dat voortkomt uit fixed en growth mindset De deelnemers kunnen gevarieerd feedback geven op het leerproces De deelnemers kunnen uitleggen hoe opvattingen en verwachtingen over leerling-prestaties van invloed zijn op verbaal en non verbaal gedrag De deelnemers hebben een eigen experiment geformuleerd 0 40 minuten Brainstorm: Onderpresteerders Brainstorm over de kenmerken van onderpresteerders Hulpvragen: Waar herken je ze aan? Wat zeggen ze? Hoe ga je nu met ze om? Welke verwachtingen heb je van ze? Waar blijkt dat uit? Welke gedrag vertonen ze? In de les/ daarbuiten? Hoe reageren ze op feedback? Welke emoties neem je waar? Hoe reageert de omgeving op het leergedrag? Hoe motiveer je ze? Wat doe je wel, wat beslist niet? Welke oordelen kom je bij jezelf tegen over deze leerlingen? Wanneer neig je tot afhaken of opgeven? 14

15 Onderstaand schema zit in de Powerpoint en kan als handout worden uitgereikt. Vergelijk wat je in de brainstorm aan kenmerken hebt gevonden met de onderstaande tabel. Fixed mindset Groeimindset Overtuiging Capaciteiten worden vooral gezien als aangeboren talenten die slechts beperkt ontwikkelbaar zijn Capaciteiten worden gezien als ontwikkelbaar door inspanning en effectieve leerstrategieën Algemene neiging Om te proberen zoveel mogelijk capabel over te komen Om te proberen zoveel mogelijk te leren en beter te worden Uitdagingen Worden gemeden omdat ze bij falen kunnen leiden tot een indruk van onbekwaamheid Worden omarmd omdat ze leerzaam kunnen zijn en kunnen leiden tot groei Visie op inspanning Wordt gezien als een indicatie van gebrek aan talent Wordt gezien als normaal en noodzakelijke weg naar groei Reactie op tegenslag of falen Wordt gezien als een indicatie van gebrek aan talent, leidt vaak tot snel opgeven Wordt gezien als indicatie van de noodzaak tot meer inspanning en/ of een andere strategie Reactie op kritiek Zelfondermijnende defensiviteit: eigen zwaktes en fouten niet onder ogen zien en erkennen Onderzoekend en geïnteresseerd, gretig om te leren en ontvankelijk voor feedback over fouten Succes van anderen Wordt gezien als bedreigend omdat anderen wellicht als meer getalenteerd worden gezien Wordt gezien als inspirerend omdat hier lessen uit kunnen worden getrokken voor het eigen leren Effect op eigen ontwikkeling Potentieel wordt onderbenut wat gezien wordt als bevestiging van de eigen fixed mindset Potentieel wordt benut wat gezien wordt als bevestiging van de eigen groeimindset Effect op anderen Kan samenwerking belemmeren, feedback bemoeilijken en groei van anderen belemmeren Kan uitnodigen tot samenwerking, tot uitwisselen van feedback en tips en de groei van anderen ondersteunen 15

16 40-60 minuten Feedback geven Leesopdracht uit het boek: p. 209 t/m 220. In dit deel van het boek gaat het over het geven van boodschappen van ontwikkeling en groei. Wissel uit wat dit voor jou, in je rol als docent kan betekenen minuten Effectieve feedback vanuit groeimindset Oefening Vorm drietallen. Elke deelnemer neemt een leerling in gedachte die in zijn/haar ogen beter zou kunnen presteren dan hij/zij op dit moment doet. Ieder schrijft voor zichzelf op welke feedback die leerling gegeven kan worden, ervan uitgaande dat a) je altijd nieuwe dingen kunt leren, b) je altijd substantieel je intelligentie positief kunt beïnvloeden, c) je altijd wezenlijk kunt veranderen. Gebruik daarbij onderstaand schema. Schrijf in minuten zoveel mogelijk feedback op en wissel daarna met elkaar uit (3 x 10 minuten). De inspanning die hij/zij geleverd heeft (inspanning/moeite) De strategie die hij/zij heeft toegepast om iets eigen te maken ( leerstrategie, aanpak) met eventueel een strategie-advies De (positieve) resultaten die hij/zij behaald heeft ( Wat heb je wel bereikt? Wat ging er wel goed?) Onderzoek naar wat werkt voor jou? De volgorde en planning die de leerling heeft toegepast voor het maken van een opdracht/taak. (als onderdeel van de strategie) Tussentijds behaalde resultaten of voortgang 16

17 Na afloop van de oefening is er kort de gelegenheid om enkele inzichten plenair te delen minuten Experiment in de eigen school Het is de bedoeling dat je aan de slag gaat met mindsets en met een experiment in de eigen lessen. Het experiment beoogt te onderzoeken of een expliciete benadering vanuit de groeimindset effecten heeft op de leerprestaties van leerlingen. De bedoeling is dat iedereen zo n experiment alleen uitvoert. Je kunt wel met collega s eenzelfde experiment bedenken, maar dan voer je het allebei in een eigen klas uit. Je bepaalt eerst met welke groep leerlingen jij het experiment gaan uitvoeren. Dat kunnen twee of drie dwarsliggers zijn in een bepaalde klas, het kunnen stille wegduikende leerlingen zijn, het kan een hele klas zijn waarmee de relatie niet optimaal is. In onderstaande voorbeelden duiden we de gekozen groep leerlingen aan als de onderpresteerders, omdat de docent bij deze leerlingen het gevoel heeft dat er beter gepresteerd zou moeten kunnen worden als er meer of andere leerinspanningen worden verricht. Suggesties voor een experiment zijn Je gaat aan de onderpresteerders minstens drie keer per les bewust persoonlijk aandacht geven, bijvoorbeeld door hen een compliment te geven gevolgd door opbouwende feedback wat een toekomstige prestatie zou kunnen zijn (uitspreken van een concrete verwachting en suggesties hoe dat aan te pakken.) Je maakt met de onderpresteerders een afspraak dat ze gedurende drie maanden bij de voorbereiding van het huiswerk jou drie inhoudelijke vragen over de te bestuderen stof stellen per , waarna je die vragen ook per mail beantwoordt. Je spreekt af dat je de beste vragen die zij stellen ook in de les zult behandelen als ze ook voor medeleerlingen nuttig zijn. Je besteedt gedurende een aantal maanden bij de start van de les persoonlijk aandacht aan de onderpresteerders, en je benadrukt daarin ook steeds dat je het op prijs zou stellen als je van hen die les enkele vragen zou krijgen. Kijk hen in de les regelmatig aan om te zien of ze op dat moment een vraag willen stellen. Doel hiervan is de leerlingen in een actieve stand te krijgen ten aanzien van de stof en er zichzelf vragen over te stellen. Je maakt voor een bepaalde periode een afspraak met de onderpresteerders dat ze aan het eind van een bepaalde les aan jou komen vertellen welke nieuwe aanpakken ze uitgeprobeerd hebben om jouw vak en evt. andere vakken onder de knie te krijgen. Je spreekt met hen die aanpakken kort door en evalueert het succes ervan. Je vormt een apart groepje met de onderpresteerders waarmee je met gebruikmaking van daarvoor geschikt materiaal, gaat onderzoeken wat fixed en growth mindset precies is. Door hen te laten zien wat een groeimindset is, ga je onderzoeken of ze een andere werkhouding ontwikkelen. Je probeert hierover een aantal maanden met hen op gezette momenten in 17

18 gesprek te blijven zodat het blijft leven. Onderdeel hiervan kan zijn dat je de leerlingen vraagt de betekenis van een groeimindset ook thuis met de ouders te bespreken. Bij de experimenten is het van belang dat er zo min mogelijk aanvullende acties uitgezet worden. Dus geen bijlessen geven of andere aanvullende ondersteuning, omdat het in dit experiment gaat om het effect van een andere benadering (vanuit een groeimindset), niet om het effect van meer les. Belangrijk is om in je experiment zo nauwkeurig mogelijk aan te geven welk ander gedrag je gaat vertonen, verbaal en non-verbaal, met welke intensiteit, en met welke vasthoudendheid. Uitschrijven en presenteren experiment (gebruik evt. het format van bijlage 6) Schrijf je experiment voor jezelf uit: Wie vormen je doelgroep? Welk ander gedrag ga je neerzetten? Hoe wil je dat het die leerlingen beïnvloedt? Tot welk ander gedrag moet het leiden? Hoe ga je volgen wat het resultaat hiervan is? (Voor dit laatste is het voor de hand liggend de studieresultaten te volgen, misschien niet alleen van het eigen vak) Bespreek je experiment met een andere deelnemer en vraag om feedback en advies. Presenteer je experiment aan de groep. Bij de presentaties zorg je ervoor dat bij alle experimenten duidelijk gemaakt wordt hoe de opbrengsten ervan worden gemeten. Huiswerk Ter voorbereiding op de volgende bijeenkomst vragen we je uit het boek van Dweck een fragment te kiezen dat voor jou veel betekenis heeft. 18

19 19

20 DERDE DAGDEEL Programma 1. Een fragment dat mij raakt 2. Terugkoppeling van ervaringen tot dusver. 3. Hoe werken onze hersenen? 4. Mindset en feedback 5. Verder aan de slag met groeimindset experiment Doelen De docenten reflecteren aan de hand van een fragment uit het boek van Dweck over hun eigen mindset De docenten presenteren hun experimenten en ontvangen op groei gerichte feedback De docenten kunnen uitleggen hoe de hersenen werken in relatie tot het aanleren van een groeimindset minuten Een fragment dat raakt Ter voorbereiding op deze bijeenkomst is je gevraagd een fragment uit te zoeken uit het boek van Carol Dweck, dat je bijzonder heeft geraakt. Lees je fragment op. Leg uit waarom dit fragment voor jou bijzonder was minuten Terugkoppeling van ervaringen De deelnemers vertellen één voor één wat de stand van zaken is in hun experiment: de successen, de onderdelen waar het niet lijkt te werken, de twijfels. Leidraad hiervoor Wat heb je gedaan? Hoe aangepakt? Wat heb je ontdekt? Welke conclusies en/of consequenties verbind je daaraan? Voor jezelf? Voor je docentschap? Voor de leerlingen? Voor je experiment of onderzoek 20

21 60-90 minuten Hoe werken onze hersenen? Bekijken van onderstaande filmpje over de werking van hersenen. Hoe leren onze hersenen? We zijn bruggenbouwers. Plenair bespreken we: - Wat betekent dit voor het onderwijs? - Hoe zou je dit filmpje kunnen inzetten in de klas om leerlingen bewust te maken van het belang van oefenen We bekijken het fragment van docent Pieter In dit fragment vertelt Pieter hoe hij met leerlingen heeft gewerkt. Goed zichtbaar is hoe hij reflecteert op eigen leren en loopbaan minuten Mindset en feedback We gaan opnieuw in op het geven van feedback vanuit een groeimindset, omdat juist op dit punt de kracht van de docent ligt om leerlingen te motiveren. We leiden dit kort in aan de hand van onderstaand schema. Voorbeeld Je bent erg slim Dat heb je goed gedaan Effect op het denken. Bevordert fixed mindset. Bevordert growth mindset. Effect op de gevoelens. Bevordert gevoel van trots en tevredenheid. Bevordert gevoel van trots en tevredenheid. Effect op het gedrag. Vermijden van uitdagingen. Minder inspanning/inzet. Minder doorzettingsvermogen. Defensieve reactie op mislukkingen. Uitdagingen oppakken. Meer inspanning/inzet. Meer doorzetten. Leren van fouten. Opdracht om het geven van feedback te oefenen In drietallen A= verteller B+ C = onderzoekend interviewen A. Beschrijf een leerling waarvan je denkt dat hij/zij onderpresteert. Je vertelt wat hij/zij doet, welke 21

22 reacties, op welk gedrag is je vermoeden gebaseerd? Vertel zo veel mogelijk beschrijvend. Je vertelt ook wat jijzelf al gedaan hebt om deze leerling tot betere prestaties te brengen. Welke feedback heb je de leerling gegeven? Hoe heb je begeleid tot dusver? Hoe reageer je meestal in de klas op hem/haar? B en C luisteren en stellen alleen verhelderende vragen aan A. B en C krijgen daarna een opdracht (zie onder). Daarna luistert A, zonder te reageren, naar de dialoog tussen B en C Bespreek de oefening na in het drietal. Wat heeft A opgestoken? Wissel minimaal éénmaal van rol. Opdracht voor de interviewers B en C. A is stil en luistert. Opdracht (observatoren/ onderzoekers van het verhaal van A) Bespreek in dialoogvorm met elkaar de volgende vragen: 1. Wat ontdek je over de fixed en groeimindset bij de docent? Welke overtuigingen herken je? Hoe wordt feedback op de leerling gegeven? Met welke mindset vanuit de docent? 2. Wat herken je bij de leerlingen aan uitingen van fixed en groeimindset? Bespreek kort met elkaar de opvallendste zaken uit de dialoog en het interview, wissel daarna van rol minuten Oefening feedback geven Deelnemers geven individueel voorbeelden van feedback voor de eigen leerling uit de vorige oefening. Doel is om te leren breed feedback te kunnen geven op leervaardigheden. 22

23 Verantwoordelijk (responsible) Voorbeeld van feedback Werkt zelfstandig Spant zich in en blijft gefocused Heeft goede werkhouding Heeft al het werk af Helpt anderen bij het leren Stimuleert klasgenoten om te werken Toont leiderschap Blijft geconcentreerd Doorzettingsvermogen (determined) Zet goed door Blijft het proberen Blijft betrokken Blijft positief Gaat uitdaging aan Vindt zelf de oplossing Geeft niet op Stelt haalbare doelen Vindingrijk (resourceful) Toont eigen initiatief Toont creativiteit Vindt goede oplossing Gebruikt bron adequaat 23

24 Stelt goede vragen Gebruikt hulp van klasgenoten Levert kwaliteit Doordenkend (deeper thinker) Geeft weldoordacht antwoord Maakt uitstekende planning Maakt goed plan van aanpak Overweegt verschillende standpunten Verzamelt feiten/ bewijs Verwoordt denkstappen Lost nieuw probleem op Zelfinzicht (reflective) Gaat gemotiveerd aan het werk Stelt de juiste vragen Leert van fouten Maakt gebruik van feedback/ advies Reflecteert op eigen werk Kijkt werk na voordat het afgerond wordt Bron: Huiswerk In het vierde dagdeel presenteren alle deelnemers de opbrengsten van hun experiment aan elkaar. De vorm waarin je presenteert is geheel vrij. 24

25 25

26 VIERDE DAGDEEL Programma 1. Presentatie van de experimenten 2. Waarom is het bewust sturen op groeimindset voor onze school belangrijk? Hoe verder op school? 3. Evaluatie van de training Doelen Docenten evalueren hun eigen experimenten en kunnen de opbrengsten ervan definiëren, voor zichzelf en voor de leerlingen. De docenten kunnen op basis van argumenten uitleggen waarom het belangrijk is dat docenten vanuit een groeimindset werken. De docent heeft een plan het experiment voor zichzelf te verdiepen of te verbreden en hoe er breder binnen de school gewerkt kan worden met de inzichten rond groeimindset minuten Presentaties In deze laatste bijeenkomst gaat het er om ervaringen te delen en feedback krijgen om je experiment of onderzoek te verbreden of verdiepen. Presentatie-opdracht Presenteer de aanpak en de resultaten van je experiment. Geef daarbij duidelijk aan wat de invloed is geweest van jouw mindset, jouw handelen en jouw communicatie op het gedrag van de leerlingen en de opbrengsten zoals je die gemeten hebt. Je mag voor de presentatie elke vorm kiezen die je passend vindt minuten Waarom is het bewust sturen op groeimindset voor onze school belangrijk? Hoe verder op school? minuten In tweetallen ideeën formuleren aan de hand van de volgende vragen: Hoe kunnen de resultaten van de mindset-experimenten benut worden in de school? Welke ideeën heb je om het gedachtengoed onder meer docenten in je school te verspreiden? Zouden ouders hierbij betrokken moeten worden? Wanneer en hoe? 26

27 minuten Plenair Wat zijn de opbrengsten? Welke ideeën delen we met elkaar? Hoe gaan we dit met de schoolleiding bespreken? Hoe zouden we ze graag binnen de school willen presenteren? minuten Evaluatie van de training Probeer je ervaring in deze training met drie woorden te evalueren of samen te vatten. Uiteraard krijgt je de gelegenheid deze drie woorden toe te lichten. 27

28 Hans van Dijck De leerlingfluisteraar Motiveren van leerlingen is te leren Een schoonzus, docent huishoudkunde op een vmbo, heeft jarenlang het verhaal verteld van de allochtone ouder die verbaasd aan haar vroeg Maar slaat u de kinderen dan niet? Het zijn verhalen die je bijblijven. Menig docent heeft ervaren dat er een kloof gaapt tussen ons poldermodel van pedagogisch handelen en de autoritaire stijl in buitenlandse culturen. Je hoeft daarvoor geen enorme geografische afstanden af te leggen. In Nederland kiezen we voor intrinsiek motiveren, bij voorkeur door te inspireren en waar nodig een beetje onderhandelen. We gaan liever niet over tot dwang. Hoewel, soms lijkt dat onontkoombaar. Veel docenten hebben er moeite mee leerlingen aan het werk te krijgen; echte ambitie losmaken is vaak helemaal een mijl op zeven. Toch legt het extrinsiek motiveren met de krachtige, dwingende stem het meestal af tegen intrinsiek motiveren: de leerlingfluisteraar. In een vorig artikel (Mindset en leerprestaties) ben ik ingegaan op enkele interessante resultaten van onderzoek waar het gaat om leerlingen tot prestaties brengen. Die resultaten geven ons nieuw inzicht in de psychologie van het intrinsiek motiveren. In dit artikel kom ik tot een vijftal samenhangende factoren die bij elkaar een sterke invloed hebben op de intrinsieke motivatie. Die motivatie is beïnvloedbaar, zelfs in sterke mate. Het is geen trucje, maar vergt vaardigheden die je als docent consequent benut, zoals toewijding en permanente belangstelling. Verbinding Zeker leerlingen in de onzekere puberale fase hebben een sterke behoefte er te mogen zijn, gezien en gekend te worden in hun kwaliteiten en onvolkomenheden. Hoe desastreus is het niet als een leerling in december roept Het is nu bijna kerstvakantie en hij kent mijn naam nog steeds niet! Iedere docent kent het grote verschil tussen een leerling aanspreken met en zonder de voornaam daarbij te gebruiken. Waaróm is die verbinding of relatie zo wezenlijk? Omdat het de geest opent om nieuwe informatie op te nemen. Zoals een dreiging onze geest verengt tot vecht- of vluchtgedrag, zo werkt verbinding bijna letterlijk geestverruimend. In de metafoor van Pygmalion: de liefde van de beeldhouwer brengt het marmeren beeld tot leven. Positieve bekrachtiging Ik adviseerde een docent techniek, die klaagde over drie giechelende meisjes die voor zijn vak niet te motiveren waren, om het drietal een tijdlang alleen complimenten te maken over wat ze goed doen, in plaats van afkeuren wat ze verkeerd doen. Vier maanden later hadden ze alle drie 28

29 gemiddeld een 8,5 voor het vak techniek. Hij was verbaasd over de invloed die hij op hun gedrag had. De invloed van verwachtingen Docenten die van bepaalde leerlingen hoge verwachtingen hebben, geven deze leerlingen vaker complimenten. Als gevolg hiervan gaan deze leerlingen beter hun best doen en presteren dan beter dan gemiddeld. Docenten die van bepaalde leerlingen geen hoge verwachtingen hebben, beoordelen de toetsen van deze leerlingen gemiddeld met een lager cijfer dan neutrale docenten, die deze leerlingen niet kennen. Hier zit het voorspellende karakter dus niet in de lagere prestatie van de leerling, maar in het vooroordeel van de docent die wil zien dat zijn eigen verwachtingen worden bevestigd. Dit is ook het geval als die verwachtingen niet ontleend worden aan eigen ervaringen, maar aan de informatie van een onderzoeker. Dit geeft te denken over onze onderwijspraktijk waarin docenten meestal de Cito-score van de leerling kennen. Een afdelingsleider van een school vertelde me dat hij een brugklas met gemengde havo-vwo adviezen een code had gegeven waaruit de docenten hadden begrepen dat het een vwo+ klas betrof. Met het kerstrapport bleek dat de leerlingen gemiddeld op het vwo+ niveau hadden gescoord! Zij hadden netjes gedaan wat van hen werd verwacht. Steeds kunnen doorgroeien Professor Carol Dweck heeft aan de invloed van verwachtingen een belangrijke dimensie toegevoegd. Uit haar onderzoek blijkt dat docenten die ervan uitgaan dat de prestaties van leerlingen vooral bepaald worden door hun intelligentie, zij spreekt van een fixed mindset, leerlingen tot min-der hoge prestaties brengen dan docenten die ervan uitgaan dat inspanning de belangrijkste factor is in het presteren. Zij noemt dat een growth mindset: ervan uitgaan dat je door inspanning en oefe-ning vrijwel alles kunt leren. Het gaat hier dus om de invloed van de mindset van de docent, die in belangrijke mate bepalend is voor de studiehouding van de leerling. Kennelijk neemt de leerling het mentale model van de docent ongemerkt over en ontwikkelt bij een fixed mindset meer faalangst, en bij een growth mindset meer zelfvertrouwen. Ook blijken leerlingen met een growth mindset sneller sociale vaardigheden aan te leren omdat hun uitgangspunt is dat ze het gedrag van medeleerlingen kunnen beïnvloeden (growth), terwijl leerlingen met een fixed mindset ervan uitgaan: Ze zijn nu eenmaal zo! Kwaliteit feedback In Mindset en leerprestaties ben ik ook ingegaan op het belang van goede feedback als leerlingen fouten maken. Frustrerend zijn fouten waaraan niets meer is te doen. Dat maakt het nakijken van proefwerken voor leerlingen weinig motiverend: je ziet wel wat je fout hebt gedaan, maar je kunt er niets meer aan doen. Vaak komt de stof voorlopig niet terug, dus helaas pindakaas. Als leerlingen de feedback echter kunnen benutten om de prestatie te verbeteren, raken ze wel gemotiveerd. Dan blijkt dat leerlingen die een natuurlijke achterstand hebben op een bepaald vlak deze zelfs kunnen ombuigen in een voorsprong. Hoe korter de feedbackloop, hoe sneller de leercurve. Bij vrijwel alle sporten worden video-opnames gebruikt om de techniek of tactiek van de sporters te verbeteren. Een sporter die merkt dat het werkt, zal de feedback direct benutten. Met leerlingen is dat niet an-ders. Een oordeel (goed, kan beter, niet zo best) is als feedback niet zinvol. Goede feedback richt zich op het concrete gedrag, hoe preciezer hoe beter. Of het nu gaat om het schaatsen van een bocht, het maken van een houtverbinding, het oplossen van een wiskundig vraagstuk of het onder controle krijgen van impulsief gedrag, hoe concreter een docent 29