unicef spreekbeurtactie Bomen planten tegen de dorst 5 manieren om drinkwater te maken nr nepal s

Transcriptie

1 blad = samen delen 013 samen leren AL samsamsamsam werkensamsam samen = samen delen samen leren samsamsam werkensamsam samen Maandblad nr nepal s voor jonge wereldburgers Bomen planten tegen de dorst 5 manieren om drinkwater te maken unicef spreekbeurtactie 20 november = internationale dag voor de rechten van het kind

2 nu weer In Nederland hoef je de kraan maar open te draaien en het begint te stromen: fris en helder water. En het water is zo schoon dat je het altijd kunt drinken. Zelfs als het uit de stortbak van de wc komt. In Nepal is dat anders. Het water daar zit vaak vol bacteriën. Samsam en UNICEF gingen naar Nepal om kinderen te vragen hoe zij aan veilig drinkwater komen. de wereld nepal Samsam = samen Samsam gaat over kinderen wereldwijd. Samsam laat zien hoe kinderen samen leven, delen, leren en verantwoordelijk zijn voor de wereld, dichtbij en ver weg. Wereldburgerschap heet dat. Hûh, een wereldburger? Jij bent ook een wereldburger! Want een wereldburger doet dingen die bijdragen aan een eerlijke, veilige en schone wereld voor iedereen. snapt dat mensen op de wereld met elkaar te maken hebben. vraagt zich af of wat hij/zij doet invloed heeft op het leven van andere mensen. Yeah Right! Bij Samsam krijg je een stickervel met alle kinderrechten. Plak in de lege hokjes bij de verhalen het kinderrecht dat bij het verhaal past. Vaak kun je meer kinderrechten kiezen. Check de oplossing op www. samsam.net Stickers op? Vraag je juf of meester! de makers heeft recht op bescherming tegen: kinderarbeid heeft recht op: schoon milieu heeft recht op bescherming tegen: heeft recht op bescherming tegen: Samsam-journalist Marnix de Bruyne (links) en fotograaf Saikat Mojumder kregen bloemenkransen omgehangen toen ze naar de school van Tham (linksvoor) en Sundar gingen. mishandeling geweld, oorlog spel eigen mening 2 20 november: internationale dag voor de rechten van het kind. Alle kinderen ter wereld hebben recht op schoon water. Wil je daarover in de week van 20 november een spreekbeurt houden? Gebruik dan deze Samsam en kijk op unicefenjij.nu >spreekbeurt en op samsam.net. Daar vind je filmpjes en nog meer foto s. eigen godsdienst eten & drinken onderwijs gezondheid

3 Kijk voor filmpjes over nepal op samsam.net I nepal Namaste! Zo zeggen we hier hallo, welkom én tot ziens. Daarbij houd je je tegen elkaar gedrukte handpalmen voor je borst. Omdat het in Nepal vaak regent, hebben we genoeg water om te wassen en te koken. Dat water pompen we uit de grond of uit de rivier. In de hoofdstad Kathmandu hebben veel huizen wel een kraan, maar daar komt vaak geen water uit. Kraanwater is ook niet schoon genoeg om te drinken. Daarom kopen veel mensen drinkwater in grote flessen. Ben jij een wereldburger? Test jezelf met de 3-minuten quiz op samsam.net De natuur is hier prachtig. Wist je dat de Mount Everest in Nepal ligt? Het is de hoogste berg ter wereld. Mijn naam is trouwens Sujata. Ik ben 11 jaar. Namaste! 3

4 Dorstige dieren Net als mensen hebben dieren water nodig. Om te drinken, om zich te wassen en om in te spelen. De hoeveelheid water die dieren nodig hebben, verschilt enorm. Koeien kunnen wel honderd liter water per dag drinken, maar reptielen likken liever een paar dauwdruppels op. Kathmandu, Nepal Bij Pashupatinath, een plek met belangrijke hindoetempels aan de rand van de stad, lopen veel koeien. Niemand stoort zich aan hen of aan hun koeienvlaaien. Integendeel: gelovigen hangen de koeien zelfs bloemenslingers om. Voor hindoes is de koe namelijk heilig. Joshan (13) is vaak op het tempelterrein. In de verhalen over onze goden reed god Shiva op een stier, vertelt hij. Shiva is heel belangrijk, daarom eren we koeien. Hij aait de hals van een koe die genietend haar kop optilt. Dat vindt ze fijn. Joshan geeft de koe water, maar heeft ze eigenlijk wel dorst? Hmm, ik denk dat ze liever uit de rivier drinkt. Joshan is een echte dierenvriend. Hij speelt met apen en wat vist hij op uit de rivier? Bekijk het filmpje op samsam.net Breda, Nederland Ik wilde heel graag een huisdier, maar mijn moeder is allergisch voor alles met haren en veren, vertelt Liam (12). Een kat of een vogel zat er dus niet in. Via een kennis hoorde ik over hagedissen. Nu heb ik Spike, een baardagaam. 4 Spike is niet in waterdruppels geïnteresseerd. Deze woestijndieren houden niet zo van water, legt Liam uit. Liam geeft Spike elke dag schoon water, maar hij heeft hem nog nooit zien drinken. Ik heb Spike één keer in een bakje water gezet, maar hij probeerde er meteen uit te klimmen. Hij eet sprinkhanen, wormen, larven en groenten. Zo krijgt hij toch vocht binnen. Spike houdt van aandacht. Ik aai hem elke dag. Eén keer beet hij me per ongeluk, toen ik hem een aardbei voerde.

5 Op je Schoon water in Nepal gezondheid! Eerst je handen wassen! zegt Sujata (11) tegen haar zusje. We gaan zo eten. Sujata is niet voor niets zo streng. Ze weet dat het gevaarlijk is om met vieze handen te gaan eten. Je kunt dan bacteriën binnenkrijgen die je ziek maken. Mijn neefje Sandip werd op een dag ziek, hij had diarree, vertelt Sujata. Hij verzwakte en uiteindelijk overleed hij. Ik vond het heel naar. Hij was pas drie jaar. Lees verder op pagina 6 en 7 Sujata leerde haar zusje Surakchya (6) hoe ze haar handen echt schoon wast. Bekijk het filmpje op samsam.net 5

6 Kinderclub Sujata weet waarom haar neefje ziek werd. Diarree krijg je als je ziekmakende bacteriën binnenkrijgt. Je ontlasting wordt dun en daardoor verlies je veel vocht. Dan kun je uitdrogen. Als je je handen goed wast, komen die bacteriën niet zo makkelijk in je mond en op je eten. Dat heb ik geleerd op de Kinderclub op school. Op een Kinderclub leren kinderen van alles over dingen die voor hen belangrijk zijn, zoals gezondheid en hygiëne. Het idee voor deze clubs komt van UNICEF, een organisatie die wereldwijd opkomt voor de rechten van kinderen. Schoonmaken Omdat het belangrijk is dat kinderen gezond blijven, zorgde UNICEF dat er een wc-gebouw geplaatst werd op Sujata s school. De sierlijk geschilderde letters boven de deuropeningen geven aan dat de ene wc voor de jongens en de andere voor de meisjes is. Sujata en de andere leden van de Kinderclub helpen één keer per week om de wc s schoon te maken. Sujata is zo geïnteresseerd geraakt in alles wat met gezondheid te maken heeft, dat ze later verpleegster wil worden. Waarom geen arts? Die studie is te duur, legt ze uit. Maar ook als we genoeg geld hadden, zou ik geen dokter willen worden. Mijn oudere broer wil dat al. Als verpleegster kan ik hem mooi helpen! In de buitenlucht UNICEF zorgde in het dorp ook voor gemeenschappelijke kranen met drinkwater. Op het erf van alle huizen staat een hokje met een hurk-wc die je kunt doorspoelen met een emmer water. Mensen doen hun behoefte nu niet meer in de buitenlucht. Vroeger moest je uitkijken waar je liep, je trapte zo in de poep, vertelt de buurvrouw van Sujata. Uitwerpselen die open en bloot liggen hebben nóg een groot nadeel: ze trekken vliegen aan. Die vliegen landen daarna weer mét poepbacteriën aan hun pootjes op het eten in de keuken. Diarree is heel besmettelijk: als één iemand het heeft, lopen anderen in de buurt ook kans om het te krijgen. Zeker als niemand z n handen goed wast. Sleutel vragen Op de school in een dorp vele kilometers verderop, is wel een kraan met water dat uit een bron komt. Maar in het droge seizoen heb je niets aan deze kraan, omdat de bron dan droog staat. De kinderen nemen dan drinkwater van thuis mee. De zeep zit in een kooitje. 6

7 achterop het erf een hekje van takken, golfplaat en zeildoek. Daarachter ga je door je knieën boven een diep gat. Als de kuil vol is, gaat er aarde in. Daarna graaft de familie een nieuw gat. Deze wc is alleen voor een grote boodschap. Je moet de sleutel bij de conciërge halen. De school heeft niet alleen gebrek aan drinkwater, maar ook aan wc s. Er zijn maar twee wc s voor vijfhonderd leerlingen. Als je een grote boodschap moet doen, vraag je de conciërge om de sleutel. Plassen doen de kinderen in een betonnen goot, in een huisje met aparte ruimtes voor jongens en meisjes. Het stinkt er behoorlijk. Toch doen we het liever hier dan tegen een boom, zegt Tham (13). Ik wil niet dat iemand me ziet als ik plas, voegt zijn vriend Sundar (12) toe. Achter de maïs Sundar wil best laten zien hoe zijn wc eruit ziet. Na schooltijd wijst hij op een hokje achter de rijen maïsplanten op het erf. Een wc die je kunt doorspoelen kost tien- tot twaalfduizend roepie, terwijl mijn vader maar achtduizend roepie per maand aan pensioen krijgt. Hij was vroeger politieagent. Sundar kent de bedragen precies, zoals hij ook de prijzen kent van alle groentes. Hij weet ook al wat hij wil worden: boer, zoals de meeste mensen in het dorp. Ik wil komkommers, rijst, maïs en snijbonen verbouwen, zegt hij ernstig. Daarvan is vaak niet genoeg op de markt, daarom kun je er een goede prijs voor vragen. Gat in de grond De meeste kinderen in de klas van Tham en Sundar hebben thuis een hurk-wc. De ouders van Sundar kunnen zo n wc niet betalen. Bij hem thuis staat In Nepal dragen alle kinderen op school een uniform Tham pompt fris water bij de pomp in de buurt van Sundars huis. Dit komt van diep onder de grond. Je kunt het drinken. Meer spreekbeurtinfo vind je op: Gebrek aan schoon (drink)water maakt mensen ziek. Bacteriën in poep verspreiden zich via vuil water, vliegen en vieze handen. In dorpen met een vaste wc bij elk huis worden minder mensen ziek. 7

8 Hoe werkt het eigenlijk? Handen een wassen: serieuze zaak Goed je handen wassen duurt twintig seconden. Geen stopwatch bij de hand? Neurie dan Lang zal hij leven (+ 3 x hieperdepiep hoera) Zeep je handpalmen in. Was de bovenkanten van je handen en de zijkanten van je vingers. 4 Leg je handpalmen tegen elkaar en spreid je vingers. Haak ze in elkaar en wrijf goed. 5 6 Wrijf je vingertoppen tegen elkaar. Was je nagels in de palm van je hand. Wrijf ook je duimen flink. Vergeet je polsen niet. 8 7 Spoel je handen af liefst met stromend water. 8 Schoon! Wil je het handen wassen echt onder de knie krijgen? Sujata doet het voor in een filmpje op samsam.net en unicefenij.nu

9 nooit meer Wat is waar? Doe de test... Bekijk de foto en omcirkel het goede antwoord Het water uit de fonteinen kun je drinken. waar / niet waar Dit water wordt aangevoerd door een ondergrondse rivier. waar / niet waar De fonteinen stromen alleen overdag. waar / niet waar Mensen wassen zich hier voordat ze gaan bidden. waar / niet waar Je mag hier geen zeep gebruiken. waar / niet waar Duiken is verboden. waar / niet waar In de droge tijd is dit bassin leeg. waar / niet waar Regengod Deze fonteinen liggen in Laltipur, één van de oudste steden van Nepal. Eeuwen geleden heerste hier grote droogte. Enkele mannen besloten in India een beeld te halen van de god die regen brengt: Rato Machhendranath. Boer Lalit droeg het zware beeld op zijn rug over de bergen. Hij wees Lalitpur aan als plek waar het moest staan. Of het nu door goddelijke krachten kwam of niet, dorst hebben de mensen niet meer. In Lalitpur vind je nu overal fonteinen met drinkwater. Check en/of spiek voor de antwoorden op samsam.net 9

10

11

12 Languit in de rivier Een bad voor Ashok (13) uit Sauraha is bevriend met de eigenaar van acht olifanten. De olifanten vervoeren toeristen in het vlakbij gelegen nationale park Chitwan. Als ze vrij zijn, mogen ze naar de rivier voor een fris bad. Ashoks favoriete olifant is Lucky Kali. Ze is 36 jaar en altijd goedgehumeurd, zegt hij. Lucky Kali gaat elke dag in bad. Eerst kloppen we in de stal het stof van haar huid. Dan rijden we op haar rug naar de rivier. Olifanten zijn mooie dieren, maar ik ben ook bang voor ze. Als ze kwaad worden, kunnen ze je vertrappen. 12

13 Lucky Kali Op samsam.net staan nog meer foto s van Ashok en Lucky Kali. 13

14 5 manieren om Niet te drinken? drinkwater te maken Heel onhandig als je je mond niet onder de kraan kunt houden omdat het water niet te drinken is. Het ís natuurlijk wel te drinken, maar het zit vol bacteriën. Deze kinderen laten zien hoe ze wél aan drinkwater komen. Kopen In het opvanghuis in Kathmandu waar Deebi (10) tijdelijk woont, is geen drinkwater. De baas van het tehuis koopt grote flessen gezuiverd water die hij in een speciale houder zet. 1 2 Een paar keer stevig drukken op de handpomp en je beker is vol. Als het water heeft gekookt, kan de thee erbij. Koken Sujan (12) werkt als ober in een eethuis in Kathmandu. Hij gaat niet naar school. Dat wil ik ook niet, het bevalt me hier goed, zegt hij. Ik wil later ook een restaurant. Ik mag nog geen eten koken, maar ik zet wel thee voor de gasten. Met water uit de kraan. In Kathmandu moet je kraanwater eerst koken voor je het kunt drinken. Als water een tijdje kookt, gaan de bacteriën dood. Zuiveren Sudha (13) druppelt een chlooroplossing in een fles water. Toeristen die vanuit mijn dorp de bergen intrekken, gebruiken onderweg chloordruppels. Voor als ze het water uit beekjes niet vertrouwen Drie druppels per liter. Een half uur wachten en je kunt het water uit een beekje drinken.

15 4 In het restaurant tapt Rasik water uit de waterfilter. Filteren Rasik (11) woont met zijn ouders boven het eethuisje van zijn moeder Sita. Om de twee dagen komt er twee uur lang water uit de kraan in huis. Net genoeg om de tanks op het dak te vullen. Maar drinkwater is het niet. Daarom staat in het restaurant een waterfilter. Hoe ons restaurant heet? Dat heeft geen naam. Jawel!, roept een vaste klant. Wij noemen het Sita s plekje. wegstreeeppuzzel De woorden in de lijst zijn verstopt in het letterveld: horizontaal, verticaal en diagonaal, van links naar rechts of van rechts naar links. Sommige letters worden in meer woorden gebruikt. Alle woorden gevonden? Mooi, dan vormen de overgebleven letters, in de leesrichting, de oplossing. Ark Bacterie Beek Bes Bron Dier Dorst Drank Drop Fles Grond Hemel IJs Irrigeren Koken Kraan Meer Mens Regen Rio Rivier Schoon Stoom Stortbak Tuin Ven Vies Vissen Wassen Woestijn Zee zwemmen 5 Dit water gebruiken we ook om te koken en te wassen, zegt Sheeshil (12, rechts). Nou ja, mijn moeder dan. Ik kook alleen soms rijst. Ik doe wel eens de was, vult zijn vriend Sanjaya (13) aan. Maar alleen mijn voetbalkleren. Laten stromen In deze witte tank zit drinkwater. Het komt uit een bron in de bergen. Via kilometers lange rubberen pijpen stroomt het schone bronwater naar de tank. Het mooie is: je hebt geen pomp nodig. Door het hoogteverschil stroomt het water vanzelf omlaag. Vanaf de tanks gaat het naar de gemeenschappelijke kranen in Chain Pur, een dorpje verderop. Antwoord: Kijk voor de oplossing op samsam.net 15

16 kweenie kweetwel Drinkwater Soms kan het niet anders, bijvoorbeeld bij de wc doorspoelen. Als je dat met vies water doet, verdwijnen de bacteriën niet. Die kunnen je ziek maken. Het zou wel leuk zijn als de regenpijp zó de wc ingaat! Schoon drinkwater door de wc is zonde. Je kunt ook een gat in de grond maken, dat is dan je wc. Als je bent gegaan, gooi je er zand op. Het enige probleem is dat het gat misschien snel vol raakt. Daphne (12) 16 Jorine (11)

17 verspillen? ik niet! Wij hebben een zwembad in de tuin. Er gaat 2100 liter water in, maar dat vind ik geen waterverspilling. Het water hoeven we niet te verversen, want er gaan chloorblokjes in. Op school hebben we kranen die vanzelf uitgaan. Soms werkt dat niet en dan blijven ze lopen. Maar dat is minder verspillend dan dat jongens de kranen expres aan laten staan. Wil je meepraten Niels (12) over deze stelling? 17 Doe het op samsam.net

18 hier kan Deebi s favorieten Lievelingseten: chow min (bami met groenten en kip). Dat maakte tante altijd voor me. Ze kon goed koken. Hobby: spelen met andere kinderen Wil later worden: politievrouw 18 Deebi heet eigenlijk anders. Voor haar veiligheid gebruikt Samsam een schuilnaam.

19 Interview ik lekker spelen Het leven van Deebi (10) bestond het afgelopen jaar uit wassen en schrobben. Ze werd gedwongen om als dienstmeisje te werken. Nu is ze net aangekomen in een tehuis op een geheim adres in de hoofdstad Kathmandu. Waarom woon je hier? Gisteren stuurde tante me de straat op voor een boodschap. Maar ik verdwaalde. Mensen brachten me bij de politie. Nadat ik had verteld dat ik de werkster was van oom en tante, brachten ze me hier. Ben je niet te jong om te werken? Ja, eigenlijk wel, maar ik wist eerst niet dat ik moest werken. Toen tante me kwam halen bij ons in het dorp, zeiden mijn moeder en stiefvader dat ik met haar mee moest gaan. Dan zou ik naar een goede school kunnen. Je zegt tante en oom. Waren ze familie? Nee, maar zo noemde ik hen. Tante was de eerste week heel lief. Ze zei dat ze me zag als haar eigen dochter. Maar al gauw ging ze me uitschelden. Ze vond me traag en lui. Dan trok ze aan mijn haar en sloeg ze me op mijn rug. Ging je naar school? Ja, maar ik kwam vaak te laat, omdat ik eerst moest schoonmaken. Ik stond om vijf uur op en was meestal pas om tien uur klaar. Dan moest ik nog een uur lopen. En school begint al om tien uur. Deebi (rechts) is heel blij met haar nieuwe vriendinnen. Wat voor werk deed je? Vegen, borden wassen, de vloer boenen. Ik hoefde gelukkig geen water te halen. Dat is helemaal zwaar werk. Hadden jullie dan een kraan in huis? Het water werd één keer per week gebracht. In een tankwagen. Via een pomp ging het naar een tank in de kelder van het flatgebouw. De bewoners pompten het met een elektrische pomp naar de tanks op het dak. Via de waterleiding in huis kwam dat water dan uit de kraan. Kon je het drinken? Nee, tante kookte het altijd, zodat je niet ziek zou worden. Daarna zette ze het in grote kannen in de koelkast. Wat ga je nu doen? Eerst wilde ik zo gauw mogelijk terug naar mijn moeder. Nu niet meer. Het is hier heel leuk. De andere vier geredde meisjes zijn nu al vriendinnen. Hier kan ik lekker spelen. Kinderarbeid in Nepal 4 van de 10 kinderen onder de 17 jaar werkt en gaat niet naar school. Kinderen werken in de landbouw, in huishoudens en in theehuizen. Vaak zijn ze door hun ouders meegegeven, in ruil voor het loon dat de kinderen verdienen. De families voelen zich hiertoe gedwongen omdat ze te arm zijn om het hele gezin te voeden. Het werk van organisaties die tegen kinderarbeid zijn, helpt: het aantal kinderen dat werkt, neemt langzaam af. 19

20 Sanu heeft Tassen voor toeristen een bijbaantje Hoe eerder Sanu (12) ik begin, hoe meer woont in de ik kan verdienen. eeuwenoude En ik moet eerst stad Lalitpur. nog naar de Ze is vandaag tempel. vrij. Maar tijd om te luieren is er niet. Sanu wil geld verdienen, dat komt thuis goed van pas. Nu nog offergeschenken voor de goden Sanu is vroeg opgestaan Voor tempelbezoek moet je je eerst wassen Au, de zeep prikt! Sanu loopt naar het altaar Bloemen, wierook, kaarsjes Alles zit erin. Ze brandt kaarsjes en wierook De priester plakt een tikka op haar voorhoofd Een derde oog brengt geluk. 20

21 De eerste toeristen kopen niets Echt niet? Het zijn hele mooi tasjes! Ook andere toeristen hebben geen interesse Gaan ze een bank beroven? Deze mevrouw dan? Tasje? Kind, ik heb er al zoveel. Hmm, echt goed gaat het niet. Even pauze en een glas water Sanu bezoekt een kennis die klankschalen verkoopt Ach, morgen gaat het vast beter. Hij zet een schaal op haar hoofd en tikt ertegen met n hamertje Dan maar naar huis Nog even water halen bij de fontein Kan ik thuis lekker thee zetten. Voel je de trillingen? Goed tegen hoofdpijn! De thee met melk en suiker moet goed koken Mam! Wil je ook? Véél te zoet voor mij! Neem jij maar. Zucht. Morgen verkoop ik hopelijk wel iets. Dan nog even lezen op bed E=mc2? 21

22 (advertentie)

23 Stappenplan Spreekbeurt Wil je een spreekbeurt houden over water in Nepal? Gebruik deze tips en het kan niet mis gaan. voor gevorderden Doe de quiz op samsam.net en unicefenij.nu Win een boek van Arend van Dam! Verzamel materiaal Zoek informatie, foto s en filmpjes op unicefenjij.nu en op samsam.net. Gebruik ook deze Samsam, de krant en boeken of tijdschriften in de bieb. Schrijf je verhaal op Bedenk wat je wilt vertellen en schrijf het op. Verdeel je verhaal in een begin, een midden en een einde. Een verrassende opening zorgt ervoor dat iedereen meteen luistert. Begin bijvoorbeeld met een filmpje. Bedenk ook een leuk einde: een vraag of een uitdagende stelling. Gebruik het digibord Heb je een digibord in de klas? Download dan de PowerPoint-presentatie op unicefenjij.nu. Hierin kun je eigen kernwoorden, foto s en filmpjes van samsam.net plaatsen. Oefen voor de spiegel Lees je verhaal een paar keer hardop voor. Zet de belangrijkste woorden leesbaar op een spiekbrief. Probeer het dan uit je hoofd. Oefen ook een keer voor de spiegel of voor je ouders, broer of zus. Rustig ademen Iedereen die voor publiek moet spreken is gespannen. Dat hoort erbij. Van tevoren rustig in en uit ademen helpt tegen de zenuwen. Upload je spreekbeurt op unicefenjij.nu/kominactie. Jouw klas maakt dan kans op een gastles van Nicolette van Dam. adres samsam postbus GA, Amsterdam Tel. +31 (0) Fax +31 (0) samsam@ncdo.nl website colofon Redactie Mirjam Bonting (hoofdredacteur), Marinde Hurenkamp, Hans Serrarens, Karin Wesselink, Jenny Mustamu (secretariaat) Thema nepal (tekst) Marnix de Bruyne (fotografie) Saikat Mojumder, Marijn Olislagers (NL) Verder werkten mee Studio De Leijer, Carry Brugman, Willem Ritstier, Dick Heins ontwerp & illustraties Studio Boot, 's-hertogenbosch Lithografie & Druk Dinq media & Roto Smeets adressenbeheer Pondres abonnementen nederland gratis voor scholen en kinderen van 9 tot 13 jaar abonnement in de klas of thuis Ga naar samsam.net en klik op over samsam Nieuwsbegrip Scholen met een abonnement krijgen bij elk nummer Nieuwsbegrip-opdrachten van CED-groep Lesopdrachten Op staan lesopdrachten onder 'voor docenten' samsam is een gratis uitgave van: 23

24 = samen delen samen leren msamsamsam werkensamsam samen msamsam = samen delen samen leren samen werkensamsam Maandblad nr Maand nr. 7 2 NEP hallo wereldsam