deelrapport Kwetsbare burgers

Transcriptie

1 deelrapport Kwetsbare burgers Regionale Volksgezondheid Toekomstverkenning Zeeland 212

2 Inhoud Kernboodschappen 3 Kwetsbare burgers 4 Literatuur en websites 8 Gegevensbronnen 8 Lijst met afkortingen 8 J.M. de Smit, GGD Zeeland K.G.C. Weterings, GGD Zeeland Goes, mei 212 2

3 Kernboodschappen De omvang van de OGGz groep zal de komende jaren verder toenemen. De zorg voor mensen uit de OGGz groep is relatief duur; als problemen in een eerder stadium worden gesignaleerd en aangepakt, kan dat tot besparingen leiden. Mensen kunnen onderling meer betekenen voor kwetsbare burgers. 3

4 Kwetsbare burgers 4 Kwetsbaarheid heeft veel verschillende gezichten. Van sociale kwetsbaarheid is sprake wanneer de draaglast van een persoon (de problemen en opgaven waarvoor iemand zich gesteld ziet), langdurig groter is dan zijn draagkracht (zijn persoonlijke competenties en de hulpbronnen in de omgeving waarover hij of zij kan beschikken). Er zijn veel verschillende groepen kwetsbaren te onderscheiden. De meest kwetsbare groepen zijn de doelgroepen voor zorg en opvang die vallen onder de laatste drie prestatievelden van de Wmo. Daarnaast zijn er bijvoorbeeld ook groepen ouderen die kwetsbaar zijn. De behoefte aan ondersteuning van de verschillende groepen is daarom ook divers; evenals de daarvoor benodigde activiteiten en relevante wettelijke kaders. De ondersteuningstaken liggen bij diverse organisaties. Een effectieve ondersteuning vraagt om een integrale aanpak en een herkenbare regierol van de gemeente (Eugster et al., 211). Het ontwikkelen en uitvoeren van (intersectoraal) beleid ten behoeve van sociaal kwetsbare burgers hoort tot het domein van de Openbare Geestelijke Gezondheidszorg (OGGz). In dit deelrapport wordt het OGGz veld in Zeeland beschreven en worden boodschappen geformuleerd voor de komende beleidsperiode. De Openbare Geestelijke Gezondheidszorg (OGGz) in Zeeland De OGGz is het veld van hulpverlening en beleid dat zich bezighoudt met mensen met een combinatie van problemen op verschillende levensgebieden, zoals psychiatrische of verslavingsproblemen of beperkte verstandelijke vermogens, die niet meer in hun eigen bestaansvoorwaarden kunnen voorzien of, bij uitblijven van passende hulp, in die situatie terecht komen. Het gaat in de OGGz om medische zorg, praktische ondersteuning, rehabilitatie en opvang en om het beleid dat door Rijk en gemeenten voor de OGGz groep ontwikkeld wordt (Gezondheidsraad 211). In 28 is het Zeeuws Kompas vastgesteld, een visie en een plan van aanpak voor de maatschappelijke opvang (MO) en de OGGz in Zeeland (Zeeuws Kompas, 28). Door een landelijke herverdeling van middelen is de rijksbijdrage die Zeeland krijgt voor de MO en de OGGz fors verminderd. Als reactie daarop worden de ambities uit het Zeeuws Kompas bijgesteld; een groot gedeelte van het preventieaanbod zal met ingang van 213 niet meer door de centrumgemeente worden gesubsidieerd. Aan de hand van een viertal kenmerken wordt hieronder het OGGz veld in Zeeland nader beschreven. a. Individuele hulpverlening en intersectoraal beleid In de eerste plaats is OGGz individuele hulpverlening, gericht op de problemen rond wonen, financiën, het sociaal netwerk, dagbesteding, psychische of psychiatrische problemen, of problemen die te maken hebben met verslaving en verstandelijke beperking. De OGGz beperkt zich niet tot het domein van één sector of voorziening; het is maatschappelijke ondersteuning, medische zorg en praktisch werk tegelijk. De samenwerking tussen de verschillende sectoren vindt in Zeeland met name plaats op het uitvoerende niveau. De individuele hulpverlening kan efficiënter als deze wordt ondersteund door intersectoraal beleid. Een goed voorbeeld betreft de MO. De MO heeft de opdracht gekregen om de doorstroom te bevorderen; dit betekent dat ze tijdelijk opvang bieden aan (potentieel) daklozen en zo snel mogelijk andere vormen van wonen regelen voor hun cliënten, bij voorkeur zelfstandig wonen. Om deze doelstelling te kunnen realiseren is de MO wel afhankelijk van diverse andere partijen binnen de keten zoals bijvoorbeeld GGZ, verslavingszorg, politie/justitie, schuldhulpverlening en woningcorporaties. b. Openbaar karakter Een ander kenmerk van de OGGz is het openbare karakter van de problematiek: Vaak is er geen hulpvraag; het zijn omstanders die vinden dat er hulp nodig is. Met regelmaat veroorzaken betrokkenen overlast in de openbare ruimte. Ook is er een verband tussen het ontstaan van de problematiek en de manier waarop de samenleving is georganiseerd. De samenleving stelt hoge eisen aan goed burgerschap en sluit mensen uit die niet aan de gestelde eisen kunnen voldoen. Mensen hebben vervolgens ondersteuning nodig om te voorkomen dat ze steeds verder in de marge van de samenleving komen te staan. Het is diezelfde samenleving die ook een bijdrage kan leveren aan het doorbreken van de spiraal van maatschappelijke uitsluiting. Dit is niet alleen wenselijk, maar ook noodzakelijk omdat er in de Awbz fors wordt bezuinigd. De decentralisatie van de Awbz begeleiding naar de Wmo en de nieuwe Wet werken naar vermogen zullen tot gevolg hebben dat er minder professionele hulp en ondersteuning beschikbaar zal zijn voor kwetsbare burgers. Maatschappelijke participatie is voor een groot deel van de OGGz groep een onhaalbaar doel; voor mensen met een psychische kwetsbaarheid ligt het accent van het Wmo-beleid op sociale participatie en

5 Figuur 1: Aantal meldingen bij Meld- en actiepunt Bemoeizorg in Zeeland (Bron: Registratie Meld- en actiepunt Bemoeizorg Zeeland) zelfredzaamheid. De hulp is gericht is het versterken van de eigen kracht van kwetsbare personen en op die van hun persoonlijk netwerk zoals familieleden en buren. Op het niveau van de samenleving is het van belang te werken aan een meer inclusieve samenleving waarin enerzijds meer ruimte is voor mensen die anders zijn en anderzijds de bereidheid is tot het ondersteunen van kwetsbaren. In het kader van het landelijke project Herstel & Burgerschap is in 21 de handreiking Maatschappelijke Steunsystemen verschenen (van de Lindt & Verschelling, 21). c. De netwerkaanpak Alle partijen die binnen het OGGz veld werkzaam zijn hebben eigen wettelijke kaders en financieringsbronnen, zoals bijvoorbeeld de Awbz, de Zvw, de Woningwet, de Wmo, de Politiewet, diverse justitiële regelingen en in de nabije toekomst de Wet werken naar vermogen. Om binnen dit verkavelde terrein integrale zorg te kunnen bieden wordt gebruik gemaakt van lokale zorgnetwerken. In de regio Zeeuws- Vlaanderen is er in elke gemeente een lokaal zorgnetwerk actief, daarnaast hebben ook de gemeenten Schouwen-Duiveland, Borsele en Veere een vergelijkbare netwerkaanpak georganiseerd. Figuur 2: Aantal meldingen bij Meld- en actiepunt Bemoeizorg Zeeland per regio (Bron: Registratie Meld- en actiepunt Bemoeizorg Zeeland) OSR WAL ZVL

6 d. Omvang, kosten en baten Duidelijke informatie over de exacte omvang van de OGGz groep ontbreekt, evenals kennis over de doelmatigheid en effectiviteit van interventies en resultaten van beleid. De figuren 1 en 2 geven een beeld van het aantal mensen dat per jaar hulp heeft gekregen via het Meld- en actiepunt Bemoeizorg Zeeland. Het aantal mensen dat bij het Meld- en actiepunt Bemoeizorg Zeeland wordt aangemeld is de afgelopen jaren toegenomen. Figuur 2 laat zien dat er wel sprake is van verschillen tussen de drie regio s in Zeeland: de Oosterschelderegio, Walcheren en Zeeuws-Vlaanderen. De verschillen tussen de regio s zijn de laatste jaren groter geworden. Opvallend is het grote aantal meldingen uit de regio Walcheren. Het is niet mogelijk om hier een eenduidige verklaring voor te geven, het is wel een feit dat de netwerkaanpak in deze regio het minst goed is georganiseerd. In diverse onderzoeken wordt de omvang van de OGGz groep geschat op ongeveer 1% van de bevolking. OGGz is relatief dure zorg; het is zeer arbeidsintensieve zorg en er worden kosten gemaakt om de samenwerking tussen de verschillende partijen in het veld te organiseren. Het is onbekend hoeveel geld er landelijk aan OGGz wordt uitgegeven. Op basis van registratiegegevens is berekend dat een hulpverleningstraject aan één dak- en thuisloze ruim 13. euro kost (Plan van Aanpak Maatschappelijke Opvang G4, 26). Registratiegegevens van het Leger des Heils over het Ondanks het gebrek aan kennis over de exacte omvang van de OGGz doelgroep, is er wel informatie over risicofactoren. Belangrijke voorspellers voor het ontwikkelen van OGGz problematiek zijn bijvoorbeeld het hebben van schulden, (dreigende) huisuitzettingen en huiselijk geweld. Schulden Schulden ontstaan als gevolg van life-events, zoals ontslag, scheiding of ziekte. Daarnaast is ook gedrag een belangrijke oorzaak: onverstandige keuzes maken op de verkeerde momenten. Als er eenmaal schulden zijn gemaakt, lopen ze door rente en incassokosten vaak snel verder op. Vroegtijdig signaleren van financiële problemen kan de omvang van schuldenproblematiek beperken. Burgers kunnen via schuldhulpverlening proberen een (minnelijk) akkoord met schuldeisers te sluiten over (gedeeltelijke) terugbetaling van schulden. Lukt dat niet, dan kunnen ze bij de rechtbank een beroep doen op de wettelijke schuldsanering (Wsnp). Figuur 3 laat de instroom in de Wsnp zien in Zeeland (arrondissement Middelburg). De sterke daling in 28 (die ook landelijk te zien is) heeft waarschijnlijk te maken met de wetswijziging die per 1 januari 28 van kracht is geworden. Deze wijziging had als doel de drempel voor de Wsnp te verhogen en moest ervoor zorgen dat meer mensen in het minnelijke traject zouden kunnen worden geholpen. Vanaf 21 is er (ook landelijk) echter weer een stijging te zien. In 211 bedroeg de instroom 34 personen. Figuur 3. Instroom (aantal toegelaten personen) in de Wsnp in Zeeland (arrondissement Middelburg) (Bron: Bureau Wsnp, Raad voor de Rechtsbijstand) jaar 28 laten eveneens zien dat het om hoge kosten gaat; de kosten lopen uiteen van 2.5 euro voor een schuldhulpverleningstraject tot 4. euro per jaar voor een intramuraal verblijf (Gezondheidsraad, 211). Investeren in OGGz levert ook besparingen op; deze besparingen hebben voornamelijk betrekking op de ordehandhaving, overlastbestrijding en huisuitzettingen. Door problemen eerder op te pakken kan er ook binnen het zorgdomein zelf kosten worden bespaard. 6

7 Huisuitzettingen Mensen die uit hun woning dreigen te worden gezet lopen het risico dakloos te raken. Van de huisuitzettingen is 9% het gevolg van huurschuld. In figuur 4 het aantal huiszettingen in Zeeland. Deze cijfers zijn afkomstig van de woningcorporaties. Na een sterke daling in 29 is in 21 het aantal uitzettingen licht gestegen naar 1. Figuur 4. Aantal huisuitzettingen in Zeeland (Bron: Woningcoörporaties Zeeland) Huiselijk geweld Huiselijk geweld is geweld dat door iemand uit de huiselijke kring van het slachtoffer is gepleegd. Het kan gaan om psychisch of emotioneel geweld, lichamelijk geweld, ongewenste seksuele toenadering en seksueel misbruik. In figuur 5 staat het aantal meldingen dat in 28, 29 en 21 is binnengekomen bij het Advies- en steunpunt huiselijk geweld Zeeland (ASHGZ). In 21 kwamen er 1359 meldingen binnen bij het ASHGZ, het grootste deel (9%) via de politie. De stijging in 29 ten opzichte van 28 wordt voornamelijk veroorzaakt door een betere registratie bij de politie. Figuur 5. Aantal meldingen huiselijk geweld bij Advies- en steunpunt huiselijk geweld Zeeland. (Bron: registratie Advies- en steunpunt huiselijk geweld Zeeland) Conclusie De OGGz groep zal de komende jaren verder in omvang toenemen, tegelijkertijd zal er minder professionele hulp en ondersteuning voor deze groep beschikbaar zijn. Mensen kunnen onderling, in informele verbanden, meer betekenen voor kwetsbare burgers en zullen daartoe gestimuleerd moeten worden. Tot slot is de OGGz relatief dure zorg. Als problemen in een eerder stadium worden gesignaleerd en aangepakt, kan dat tot besparingen leiden

8 Literatuur en websites Eugster A, Jacobs-van der Bruggen MAM, Rutten M. In: Gezondheid telt! In Hart voor Brabant 211. Deelrapport Kwetsbare burgers. s Hertogenbosch: GGD Hart voor Brabant, 211. Gezondheidsraad. Broodnodig. De ontwikkeling van kennis voor de openbare geestelijke gezondheidszorg. Den Haag: Gezondheidsraad, 211; publicatienr. 211/2. Lindt S van de, Verschelling M. Handreiking maatschappelijke steunsystemen. Samenwerken aan participatie van mensen met een psychische kwetsbaarheid. Utrecht: Movisie/Trimbos-instituut, 21. Plan van aanpak Maatschappelijke Opvang, Rijk en G4, 7 februari 26. Zeeuws Kompas. Een visie en een plan van aanpak voor opvang en het voorkomen van opvang van sociaal kwetsbare personen in Zeeland Vlissingen, 28. Vastgesteld door: Centrumgemeente Vlissingen / RVCZ. Samengesteld door: M.C. Boone BPIM Gegevensbronnen GGD Zeeland/Emergis Raad voor de rechtsbijstand ASHGZ registratie Meld- en actiepunt Bemoeizorg Zeeland registratie Bureau Wsnp registratie meldingen ASHGZ (Advies- en steunpunt huiselijk geweld Zeeland) Lijst met afkortingen Colofon ASHGZ Awbz GGZ MO OGGz Wmo Wsnp ZvW Advies- en steunpunt huiselijk geweld Zeeland Algemene wet bijzondere ziektekosten Geestelijke Gezondheidszorg Maatschappelijke opvang Openbare Geestelijke Gezondheidszorg Wet Maatschappelijke Ondersteuning Wet sanering natuurlijke personen Zorgverzekeringswet Op uw gezondheid! Deelrapport van de Regionale Volksgezondheid Toekomstverkenning 212 Tekst: GGD Zeeland Vormgeving: de Wilde Zeeuw Tekstredactie: Caroline Houmes, MAPlus In samenwerking met Scoop en RIVM Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt door financiering van de Provincie Zeeland 8

9 gezond gemeente ouderen zorgverzekeraars risicogebied jeugd sociaaleconomische status overgewicht visie wijk krimp vergrijzing roken ketenzorg parel kwetsbaar Zeeland zorg provincie preventie ziek water signaleren alcohol omgeving weerbaarheid lyme teek jongeren volwassenen transitie innovatie buurt participatie burgers bewegen werk vergrijzing gedrag beleid havens integraal lokaal wmo ses groen Zeeuw weerbaar school