Dilemma-evaluatie Vluchtelingenvraagstuk op 30 januari 2018

Transcriptie

1 Dilemma-evaluatie Vluchtelingenvraagstuk op 30 januari 2018 De deelnemers Aan de evaluatie hebbende volgende personen deelgenomen: Fred van den Bosch (inwoner en actief binnen Udenaar de Toekomst) Ferry Groenendijk (inwoner en actief binnen Udenaar de Toekomst) Hetty van Lemmen (inwoner en actief binnen Udenaar de Toekomst) Pieter van Etten (inwoner) René Jetten (raadslid) Jaap Lommerse (burgerraadslid) Robert van den Berg (raadslid) Jan Verbruggen (raadslid) Henk Hellegers (burgemeester) Gerrit Overmans (wethouder) Thelma van den Akker (beleidsadviseur) Gerald Gnodde (raadsgriffier) Een dilemmabijeenkomst door Debat.NL De bijeenkomst is georganiseerd in de vorm van een plenaire dilemma-evaluatie en begeleid door dhr. Ruud de Joode, senior-trainer en gemeente expert bij Debat.NL. De geformuleerde dilemma s! Hoe zijn ze tot stand zijn gekomen? Met het oog op de opzet van het Testlab Udense Democratie (hierna TUD) is ingezet op een procesevaluatie en meer in bijzonder op de samenwerking tussen burgers, organisaties en overheid. Dit uitgangspunt - afgezet tegen de informatie die is opgehaald in de bijeenkomst van het TUD op 26 oktober jl. (zie bijlage 1) en casus 6 uit het rapport Burgerparticipatie van WG1 (zie bijlage 2) - ligt als basis achter de geformuleerde doelstelling:

2 DOELSTELLING EVALUATIE VLUCHTELINGENVRAAGSTUK TESTLAB UDENSE DEMOCRATIE We evalueren het proces van het samenspel tussen inwoners, organisaties en gemeente met betrekking tot de Maatschappelijke Dialoog Vluchtelingenopvang in theater Markant op 12 mei 2016; de samenstelling van de Werkgroep Locatiekeuze, en formuleren de aanbevelingen voor de (nieuwe) gemeenteraad. In onderstaand kader kunt u vervolgens eenvoudig herleiden welke input heeft gediend als basis voor de geschetste dilemma s (zie bijlage 3) en het gesprek: (UITGANGSPUNTEN VOOR) DE DILEMMA S: Legenda: TUD = Testlab Udense Democratie op 26 oktober 2017 (zie bijlage 1) WG1 = WG1 burgerparticipatie, casus 6 Vluchtelingen (zie bijlage 2) DELIBERATIE (besluiten na een open gesprek met alle belanghebbenden) TUD - Is dit proces voor herhaling vatbaar bij complexe bestuurlijke/politieke processen? TUD - Welke aanbevelingen geef je dan mee aan de nieuwe raad? Wanneer betrek je bewoners en wanneer juist niet? CHECKS & BALANCES (ruimte voor onafhankelijke vormen van inspraak) TUD - Waren de kaders van tevoren duidelijk? TUD - Waren de kaders (van de mate van invloed) vooraf voldoende helder? Verwachtingsmanagement over ieders rol. WG1 - Rollen en verwachtingen goed definiëren en afstemmen. Het is voor burgers, zeker als ze nieuw zijn in dit proces, niet bij voorbaat helder hoe de hazen lopen -> tip WG1. WG1 Er was discussie over de rol van het raadsleden binnen burgerparticipatie. Waarom dan niet de standpunten hierover verdiepen en een gemeenschappelijk denkkader ontwikkelen? Hoe laat je bewoners meepraten bij complexe beslissingen? INCLUSIEF (zorgt ervoor dat iedereen een stem kan laten horen in een besluitvormingsproces) TUD- Welke inwoners zijn hiervoor geselecteerd? En hoe borg je dat dit een juiste afspiegeling is van Uden? TUD - Voelen mensen zich veilig om een bepaalde mening te uiten? Kan een deel van de bevolking spreken voor alle inwoners? ZEGGENSCHAP (organiseert dat inwoners (gedeelde) zeggenschap hebben) TUD - In hoeverre zijn deelnemers in staat geweest invloed uit te oefenen op het proces en in hoeverre zijn zij daar tevreden mee? TUD - Is dit (de dialoog in Theater Markant) een nieuwe vorm van burgerparticipatie? TUD - Uitnodigingen waren at random, moet je niet meer (gerichter) selecteren? TUD - Is het door inwoners gewaardeerd dat ze konden meepraten? Zouden ze vaker over thema s willen meepraten? WG1 - Het eerder betrekken van burgers in dergelijke dossiers kan beter. Kan meepraten zin hebben zonder meebeslissen?

3 TRANSPARANT (overwegingen, besluiten en activiteiten zichtbaar en toegankelijk) TUD - In welke mate zijn de betrokken inwoners blijvend geïnformeerd gehouden of opnieuw ingezet bij vervolgstappen? TUD - Is voor iedereen duidelijk wie uiteindelijk de eindbeslissing neemt? TUD - Er lopen verschillende processen door elkaar heen => ontwarren? TUD - In hoeverre is er terugkoppeling geweest naar de deelnemers en in hoeverre zijn zij daar tevreden mee geweest (beladen informatie)? TUD - Hoe zorg je ervoor dat betrokkenen leren en deze leerervaringen meenemen in de volgende processen? WG1 - De rol van de raadsleden (observerend) van tevoren niet alleen benoemen maar ook uitleggen vanuit hun standpunt en positie. Hoe hou je bewoners betrokken bij het proces na hun inspraak? BURGERSCHAP (investeert in democratisch professionalisme van ambtenaren én democratische vaardigheden van inwoners) TUD - Zou het goed zijn geweest om ook nadrukkelijk vluchtelingen een rol te geven in dit proces? TUD - Hoe is de werkgroep (locatiekeuze) samengesteld? Is iedereen vertegenwoordigd? TUD - Hebben de leden van de werkgroep (locatiekeuze) voldoende onafhankelijkheid/neutraliteit getoond? Kun je dit bij burgers neerleggen? Hoe kun je dit (beter) waarborgen? Hoe selecteer je inwoners voor werkgroepen zonder onnodige blokkades? LEGITIMITEIT (kunnen besluiten kunnen rekenen op draagvlak en vertrouwen van inwoners) TUD - Wie voelde zich/was eigenaar van het vraagstuk? College, raad, ambtenaren, inwoners, etc.? TUD - Heeft dit proces bijgedragen aan het verkrijgen van draagvlak? Of helpt het niet? TUD - Was deze aanpak representatief voor het draagvlak? TUD - Conclusie: uiteindelijke voorstel locatie strookte niet met de uitkomst avond in Markant. Hoe had dat beter (anders) gekund? Kan de politiek na inspraak nog legitiem een andere beslissing nemen? De inzichten en aanbevelingen per dilemma Hieronder leest u terug wat de evaluatie per dilemma heeft opgeleverd. De algemeen gedeelde inzichten en aanbevelingen zijn weergegeven. Waar mogelijk en/of nodig is een achterliggende conclusie van de gespreksleider geformuleerd en/of melding gemaakt van een minderheidsstandpunt. 1. Wanneer betrek je bewoners en wanneer juist niet? Bewoners betrekt je bij thema s: 1.1 met een algemene impact op alle Udense inwoners; 1.2 met een maatschappelijke relevantie; 1.3 waar je als bestuursorgaan zelf meer informatie, feedback en inspraak nodig hebt om je van de opinie en het draagvlak te verwittigen; 1.4 waar inwoners zelf over willen meepraten.

4 Bewoners betrekt je niet bij de thema s: 1.5 over bevoegdheden die onder de van verantwoordelijkheid van de bestuursorganen zelf moet blijven. 2. Hoe laat je bewoners meepraten bij complexe beslissingen? Gedeelde inzichten en aanbevelingen over de vraag hoe je bewoners kunt laten meepraten bij complexe beslissingen: 2.1 Vaak is de wijze waarop maatwerk en afhankelijk van de situatie en het vraagstuk. 2.2 Bewoners moeten juist geïnformeerd zijn over de situatie en het vraagstuk om zich een mening te vormen én daarnaast op het juiste moment betrokken worden (vaak beeldvormend voorafgaand op besluitvorming). Het is belangrijk om geen onduidelijkheid te laten bestaan over wie er uiteindelijk bevoegd is om te besluiten. Dat is in veel gevallen het college of de raad zelf 2.3 Het is in veel gevallen verstandig om vooraf een speelveld af te bakenen. Leg je 1 of meerdere keuzes voor óf is het mogelijk dat inwoners zelf een keuze kunnen bedenken (of betrokken worden bij het proces daartoe. Het is goed om dit vooraf te bepalen voordat er keuzes worden gemaakt over de inrichting van het proces. 2.4 Ook de hoe-vraag kun je voorleggen aan de inwoners. Bespreek en bedenk met inwoners het proces op welke wijze ze willen participeren. Een gremium van burgers als Udenaar de toekomst kan in hier in algemene zin en rol vervullen. 2.5 De raad moet vooraf nadenken over zijn rol. In veel situaties is het wellicht raadzaam om niet mee te praten, maar om te luisteren en je als raad te laten informeren. In sommige situaties kan de raad in een andere rol meedoen, zoals bijvoorbeeld als de vragenstellers. Hierbij is ook relevant dat je als raad in de gelegenheid moet blijven om zo nodig (impopulaire) beslissing te nemen die afwijken van een de mening van (een deel van) de inwoners. 2.6 De G1000 methodiek is in algemene zin een goede manier om met een grote groep mensen in gesprek te gaan op een gestructureerde manier. De methodiek is transparant, niet in de laatste plaats omdat de opbrengsten als afsluiting wordt gedeeld met de deelnemers. Ook de wijze zoals deze in gezet in het vluchtelingenvraagstuk is als prettig, efficiënt en effectief ervaren. Dhr. De Joode schetste het als gespreksleiders als volgt: Hoe je bewoners laat meepraten is: afhankelijk van het thema en de situatie (2.1); voldoet aan een aantal preferenties als: - beeldvormend, ter voorbereiding op besluitvorming (2.2); - afbakening van het speelveld (2.2, 2.3 en 2.4); - leg je een keuze voor? Of meedenken over de oplossing (2.3); - een afgewogen rol van de raad (2.5).

5 3. Kan een deel van de bevolking spreken voor alle inwoners? Bij aanvang in het gesprek over dit dilemma was er direct sprake van enkele tegengestelde opvattingen: Absoluut, ook omdat anderen er (al dan niet bewust) voor kiezen om zich niet uit te spreken. Nee, een dergelijke groep is niet gekozen, dus er is geen democratische legitimatie. Wij zijn gekozen is niet meer van nu. Is sommige situaties is het ook een burgerplicht om zelf mee te doen. Een groep van een bepaalde omvang (i.c. van ca 200 mensen) die een mening ventileert op basis van de juiste informatie kan representatief zijn. De discussie kwam al snel op de vraag Wanneer een deel van de bevolking representatief kan spreken voor alle inwoners. Hieronder de gedeelde inzichten en aanbevelingen: 3.1 Ben uitnodigend en zorgvuldig met het uitzetten van de uitnodiging. 3.2 T.b.v. de dialoog in Markant is een open uitnodiging, naast een ad random -selectie en het gericht uitnodigen van maatschappelijke organisaties, ervaren als zorgvuldig en goed bevallen. 3.3 Op een bepaald moment is het wellicht goed om te anticiperen op het aanvullen van de groep. Wat en wie missen we nog? 3.4 Maak het zo inclusief mogelijk. Sommige groepen kun je alternatieve wijze benaderen, bijvoorbeeld via Social Media, internetpeilingen of anderszins digitale mogelijkheden. 3.5 In aanvulling op 3.4 zou je voor het benaderen voor jongeren een samenwerking met onderwijs kunnen zoeken, bijvoorbeeld via het vak Maatschappijleer. 3.6 Er zijn mogelijkheden om het groter te benaderen, bijvoorbeeld referenda. 3.7 Onduidelijkheid over representativiteit kun je ondervangen door de status duidelijk te framen ; wegzeten als de mening van die groep mensen op dat moment. En niet als de algemene mening van de inwoners van Uden. Dhr. De Joode schetste het als gespreksleiders als volgt: Kan het representatief? Nee! Is dat erg? Nee! In kleinere situaties kun je zo representatief mogelijk zijn door de relevante stakeholders te betrekken! Bij grotere thema s wordt de input onder 3.1 en 3.7 relevanter en is het de opzet om zo uitnodigend mogelijk te acteren. Maar het blijft de eigen keuze van de burger!

6 4. Kan meepraten zin hebben zonder meebeslissen? De inzichten en aanbevelingen: 4.1 Het politiek mandaat ligt bij de raad en het college. Het ver- of afschuiven van deze verantwoordelijkheid moet t.a.t. worden voorkomen. Ook de schijn of het beeld hiervan. 4.2 Duidelijkheid over het proces, de status van het meepraten en de uiteindelijk besluitvorming is (vooraf) geboden. 4.3 Meepraten verrijkt de beeldvorming met expertise, meningen en ervaringen. 4.4 Er ligt hier ook een belangrijk vraagstuk vanuit het perspectief van de rol, impact en de veiligheid voor deelnemende burgers zelf. Het is belangrijk om goed af te wegen waar je burgers voor inzet (bijvoorbeeld in een structuur als die van de werkgroep locatiekeuze). Veiligheid en het voorkomen van (de schijn van) eigen belang zijn belangrijke aandachtspunten. 5. Hoe hou je bewoners betrokken bij het proces na hun inspraak? Belangrijke punten zijn: 5.1 Communicatie (vooraf) is erg belangrijk, maar is niet het doel op zichzelf: a. schets vooraf duidelijk het proces (van begin tot eind), voorkom valse en niet reële verwachtingen; b. geef daarbij ook de grenzen van de inhoud van de informatie aan (waar communiceren we niet over); c. ook wanneer en proces een onverwachte wending krijgt of afloopt moet dat los van eerdere afspraken duidelijk gecommuniceerd worden. Voorkom waar mogelijk dat betrokkene via andere kanalen informatie eerder ontvangen of een volgende keer niet meer wil meedoen. 5.2 Bedenk en bespreek (waar mogelijk met de betrokkene zelf) de wijze hoe bewoners betrokken kunnen en willen blijven na inspraak. Als het mogelijk is kunnen de kansen en mogelijkheden binnen (aan)verwanten processen hier in meegenomen worden. 6. Hoe selecteer je inwoners voor werkgroepen zonder onnodige blokkades? In het gesprek is de format en de samenstelling van de werkgroep Locatiekeuze gebruikt. Deze voorbeelden worden niet aangehaald in deze notitie. Hieronder vindt u de gedeelde conclusies: 6.1 Als overheid kun je niet vooraf selecteren wie wel of niet mee mogen doen. 6.2 Maar je moet vooraf goed nadenken in welke situatie je burgers brengt (en of je ze daar in wilt of mag brengen). Dit speelt m.n. bij de relevantie maatschappelijke thema s. Je wilt niemand bloostellen aan onveilige of precaire situaties, dit vraagt maatwerk 6.3 Vooraf dient er een gedegen risicoanalyse plaats te vinden. 6.4 Ontstaan er problemen of belangen gedurende in het proces dan moeten we dat bespreekbaar maken (zelfcorrigerend vermogen van een dergelijke werkgroep).

7 6.5 In de fase van beeldvorming kun je verder gaan met participatie dan in de fase van besluitvorming. Daar hoort zeker bij maatschappelijke relevante thema s onomstreden vast te staan dat het mandaat bij college of raad ligt. 7. Kan de politiek na inspraak nog legitiem een andere beslissing nemen? Het behoud van het besluitvormingsmandaat was op zichzelf niet het punt van discussie. De aanbevelingen richten zich dan ook meer op transparantie. Zie ook het 2 e, 3 e en 5 e punt van inzichten en aanbevelingen. 7.1 Ben als bestuursorgaan transparant over het proces. Verklaar de verschillen in beeldvorming, oordeelsvorming en besluitvorming en dat het college en de raad uiteindelijk beslissingsbevoegd is. 7.2 Naast raad en college kunnen politieke fracties ook zelf beter communiceren over waarom ze bepaalde standpunten innemen. 7.3 Politiek, organisaties en besturen denken in kaders en regels, maar burger denken op een eigen individuele manier na over meedoen. Die hebben daar een eigen beeld van en idee over. Raymond Wouters, 5 februari 2018 Raadsadviseur gemeente Uden