Worldschool project 2011
|
|
- Agnes van der Pol
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Worldschool project 2011 Door Bas Bakx & Coen van der Zande 2011 Gymnasium Juvenaat H. Hart Pater Dehonlaan AT BERGEN OP ZOOM Begeleider: Dhr. B. Blok Profiel: Natuur & Techniek; Natuur & Gezondheid Een project over nuttig energiegebruik in Kisozi. In dit project is een methode samengesteld en onderzocht om energie te winnen in Kisozi, een klein dorpje gelegen in Uganda.
2 Inhoud Hoofdstuk1: Inleiding... 5 Hoofdstuk 2: Informatie over Uganda, het Kamuli district, Kisozi, HAU en ons project Uganda Algemene informatie Politiek Economie Het Kamuli district Algemene informatie Economische situatie Kisozi Algemene informatie Hope Alive Uganda HIV/Aids informatie centrum Hopepads Waterput in Bukyatifu Veeteelt en landbouw project Ons project Worldschool Can goats be used as an energy source? Hoofdstuk 3: Interview met Esther Haaisma Inleidende vragen Vragen betrokken op ons project Hoofdstuk 4: Mest; verbranden of vergisten? Verbranden Theorie Vergisting Alcoholische vergisting Mestvergisting Methode 1: Pyrolyse Methode 2: Het Carbo-V -proces Methode 3: Hydro Thermal Upgrading Methode 4: Natte vergisting Methode 5: Droge vergisting Onze keuze
3 Hoofdstuk 5: Ons experiment Theorie Natte vergisting Economische voordelen Experiment Hypothese : De proefopstelling : De proefresultaten Experiment Hypothese De proefopstelling De proefresultaten Evaluatie Hoofdstuk 6: Is het biogas de oplossing voor het elektriciteitsprobleem? Voordelen Het is goedkoop : Economisch voordeel Het is gemakkelijk uit te voeren : Efficiëntie Er valt veel op te variëren : Breed spectrum Met gas kan ontzettend veel : Vele mogelijkheden Gas kan opgeslagen worden : Gas wanneer je het nodig hebt Nadelen Er is veel verse mest nodig : Mest tekort Veel water zal moeten worden gebruikt : Drinkwater tekort De installaties moeten eerst ook gebouwd worden : Geld en technologie probleem Langzaam proces : niet goed in te zetten in noodgevallen Hoge temperaturen Conclusie Hoofdstuk 7: Biogas inzetten of omzetten : Biogas inzetten Koken op gas Licht door gas Andere gebruiken Biogas omzetten Remeha HRe-ketel Stirlingmotor Generator ombouwen Conclusie Hoofdstuk 8: Implementatie in Kisozi
4 8.1 Eén geit t/m 96 geiten Duur van het vergistingsproces Goedkope installatie(s) Constante temperatuur Bewaren van het ontstane gas Hoe een dergelijke installatie er uit komt te zien in Kisozi De plaats De ruimte Hoofdstuk 9: Algemene conclusie Wat is de meest effectieve manier om geitenmest om te zetten in energie? Hoe verzamelen we de biomassa/hoe bewaren we de biomassa Wat is het meest effectief: Elektrische energie vervangen of opwekken? Hoeveel elektrische apparaten kunnen worden vervangen door gas? Hoofdvraag: Hoe zou een door biomassa aangedreven energietoevoer er uit kunnen zien in Kisozi? 47 Hoofdstuk 10: Bronnenlijst & Bijlagen Bronnenlijst Bijlagen Logboek Formulier plan van aanpak Antwoorden op vragen Dankbetuiging PDF-bestanden
5 Hoofdstuk1: Inleiding In Kisozi (Uganda) krijgen gezinnen, dankzij de stichting Hope Alive Uganda, een geit. Deze geit levert onder andere voedsel, maar ook energie. Wij houden ons in dit profielwerkstuk bezig met de manier waarop wij op een nuttige manier energie uit de biomassa van deze geiten kunnen halen, zodat deze energie kan worden gebruikt in het dorpje Kisozi. Daarom leidt onze onderzoeksvraag als volgt: Hoe zou een door biomassa aangedreven energie toevoer er uit kunnen zien in Kisozi? Bij deze onderzoeksvraag hebben wij enkele deelvragen gesteld, die tot een duidelijker antwoord leiden van de onderzoeksvraag: 1. Wat is de meest effectieve manier om geitenmest om te zetten in energie? 2. Hoe verzamelen we de biomassa/hoe bewaren we de biomassa 3. Wat is het meest effectief: Elektrische energie vervangen of opwekken? 4. Hoeveel elektrische apparaten kunnen worden vervangen door gas? Om al deze vragen te kunnen beantwoorden, hebben wij het profielwerkstuk als volgt ingedeeld: Hoofdstuk 2; Informatie over Uganda, het Kamuli district, Kisozi, Hope Alive Uganda en ons project. In dit hoofdstuk zal er veel informatie verschaft worden over Uganda, waarbij wordt ingezoomd op het Kamuli district (de provincie waar Kisozi in ligt) en uiteraard op Kisozi zelf. Vervolgens zullen wij ook uitleggen wat de stichting Hope Alive Uganda doet, gezien het feit dat daar ons project vandaan komt, en uiteindelijk zullen wij uitleggen wat ons project nu precies inhoudt. Hoofdstuk 3; Interview met Esther Haaisma: Voor dit hoofdstuk hebben wij een interview gehouden met Esther Haaisma over Kisozi. Het interview bevat enkele vragen waarbij antwoorden zijn gegeven die van toepassing zijn op ons project. De informatie die in dit hoofdstuk is gegeven is daarom ook nuttig besteed. Hoofdstuk 4; Mest, verbranden of vergisten?: In dit hoofdstuk zal worden besproken welke methodes er bestaan voor het energie winnen uit mest. Tevens zal daarbij worden besproken welke methodes daar weer onder zijn verdeeld. Ook bespreken wij in dit hoofdstuk onze uiteindelijke methode waarmee wij ons experiment gaan uitvoeren, waarbij ook de redenen zullen worden gegeven waarom wij dat doen. Hoofdstuk 5; Ons experiment: In dit hoofdstuk zal het experiment worden besproken dat wij hebben uitgevoerd. Als eerst zal de achterliggende theorie kort worden besproken, vervolgens de proefopstelling en daarna het uiteindelijke uitgevoerde experiment met de bijbehorende resultaten. Tenslotte zal de evaluatie worden besproken, waarbij onder andere wordt uitgelegd met welke factoren wij geen rekening hebben gehouden etc. Hoofdstuk 6; Is het biogas de oplossing voor het elektriciteitsprobleem?: In dit hoofdstuk zullen de voor- en nadelen van ons experiment worden toegelicht, en de uiteindelijke conclusie of dat het biogas de oplossing is voor het elektriciteitsprobleem. Hoofdstuk 7; Biogas omzetten of omzetten: In dit hoofdstuk zal worden besproken of het verstandig is om het biogas in te zetten, of om het biogas om te zetten naar elektriciteit, en dat in te zetten. 5
6 Hoofdstuk 8; Implementatie in Kisozi: In dit hoofdstuk zal worden besproken hoe ons project kan worden ingezet in Kisozi. De daarbij behorende factoren zullen daarom naar voren worden gehaald. Hoofdstuk 9; Algemene conclusie: In dit hoofdstuk zullen de antwoorden op de deelvragen en de hoofdvraag worden gegeven. Als er al vaker is geantwoord op een bepaalde vraag in de voorgaande teksten, zal hiernaar worden verwijst. Hoofdstuk 10; Bronnenlijst & Bijlagen: Mochten er nog bronnen zijn die niet zijn aangegeven in de tekst zelf, dan zullen deze worden genoemd in dit hoofdstuk. Bovendien zullen ook alle bijlagen in dit hoofdstuk worden getoond, die voor ons van nut zijn geweest met betrekking op ons project. De hoofdstukken bestaan uit een duidelijke indeling. Per hoofdstuk zullen er hoofdkoppen zijn met daarop informerende titels, zodat u duidelijk weet wat u zult gaan lezen. De hoofdkoppen kunnen verdeeld zijn in subkoppen (paragrafen), die tevens worden ingeleid met een informerende titel, ten aanzien van het leesgemak. De auteurs: Bas Bakx & Coen van der Zande 6
7 Hoofdstuk 2: Informatie over Uganda, het Kamuli district, Kisozi, HAU en ons project. 2.1 Uganda Algemene informatie Uganda is een land dat op de evenaar ligt in Oost Afrika. Uganda is een republiek die is onderverdeeld in 77 districten. Het land werd op 9 oktober 1962 onafhankelijk van het Verenigd Koninkrijk, en het ontleend zijn naam aan het koninkrijk Buganda. Uganda telt momenteel 32,4 miljoen inwoners. 84% Van Uganda is christen en een klein deel (12%) is moslim, en een zeer klein deel (3,2%) heeft de traditionele religies behouden. Het kleinste gedeelte (0,8%) is niet-gelovig. Uganda bedraagt een oppervlakte van vierkante kilometer, en is daarmee 7 keer zo groot als Nederland. Het land kent elf verschillende inheemse bevolkingsgroepen: Baganda 17%, Karamojong 12%, Basogo 8%, Iteso 8%, Langi 6%, Ruanda 6%, Bagisu 5%, Acholi 4%, Lugbara 3%, Bunyoro 3% en Batobo 3%. 62% kan lezen en schrijven, onderverdeeld in sekse is dat 73% van alle mannen en 50% van alle vrouwen Politiek De 'Afrikaanse democratie' (die dus ook in Uganda geldt) wordt ook wel een 'geen partijensysteem' genoemd. De National Resitance Movement, of kortweg de Movement, heeft deze partijen vervangen. In feite is iedereen vrij om mee te doen aan de verkiezingen. Politieke partijen zijn niet verboden, maar partijpolitieke activiteiten wel. De kandidaten worden gekozen door het volk zelf, maar niet namens een politieke partij (dit heet 'upon personal merit'). Alle gekozen leiders, van decentraal niveau, worden automatisch lid van de Movement. Het idee van president Museveni was dat hiermee automatisch de politieke kleur zou wegvallen. De keuze voor de Movement, is naar de hand van Museveni gezet, omdat de geschiedenis van Uganda leert dat, zodra een leider gekozen is, automatisch de andere kandidaten en eventuele politieke partijen worden onderdrukt (vaak met behulp van geweld). Door een gekozen kandidaat automatisch lid te maken van de Movement, heeft deze een bepaalde politieke grens gekregen. De oppositie claimt dat de Movement eigenlijk één grote politieke partij is, en dat daardoor Uganda een 'eenpartijstaat' is geworden. Vaak presenteren de oppositie partijen zich niet als serieuze actoren met een weloverwogen plan, dus meestal worden deze claims al snel teniet gedaan. Museveni wint met de verkiezingen vaak een groot deel van de stemmen, en sinds zijn nieuwe beleid is het in de politiek van (o.a.) Uganda een veel rustiger klimaat geworden, ondanks alle kritiek die op het systeem wordt afgevuurd Economie Het macro-economisch beleid van de Oegandese overheid is solide en wordt al jaren geprezen door de internationale donorgemeenschap. Het inflatiecijfer is in 2001 onder de 5% gebleven, en de economische groei schommelt al jaren rond de 6%. De achilleshiel van de economische sector zit hem in de agrarische cultuur en economie, en daarmee vooral de koffie-industrie. De totale export van koffie is circa 40%. De laatste jaren is de koffieprijs scherp gedaald (met 30%) en dus een groot probleem voor Uganda. Tevens is een ander groot probleem het BBP. De overheidsinkomsten als percentage van het BBP bedragen nog geen 12%, wat zelfs voor het Afrikaanse perspectief uiterst mager is, daarbij opgeteld dat circa 50% van de overheidsuitgave komt van donorgelden. Verhoging van de belastinginkomst staan op de agenda, maar dat blijkt in de praktijk moeilijk realiseerbaar, gezien het feit dat het inkomen van de gemiddelde Oegandees al zeer laag is. Alles daarbovenop heeft de Oegandese overheid ook nog eens een staatsschuld van 75% die moet worden afgelost in 26 jaar (waarvan nu dus al ongeveer 20 jaar verstreken is). 7
8 2.2 Het Kamuli district Algemene informatie Het Kamuli district is een district gelegen in Oost Uganda. In december 2002 hing het aantal inwoners rond de , waarvan er ongeveer 236 inwoners/km 2 wonen. Het inwoner aantal groeit met ongeveer 5,1% per jaar (wat betekent dat het inwoner aantal nu rond de inwoners zou moeten hangen), maar in 2006 scheidde het Kaliro district zich van het Kamuli district om zo een eigen staat te vormen, wat het inwoner aantal terugbracht tot rond de In 2010 scheidde het Buyende district zich ook van het Kamuli district, om ook een eigen staat te vormen, wat het inwoner aantal van Kamuli terugbracht tot rond de inwoners Economische situatie Over de economische activiteiten in het Kamuli district is niet zo veel te zeggen. Toch is het handig om de informatie die er wel is te delen. De grootste activiteit bestaat uit vissen (in de rivier de Nijl), en de landbouw. Op de landbouw worden voornamelijk verschillende groenten, koffiebonen, en cacao geteeld. Qua veeteelt worden er vooral geiten, schapen en kippen gehouden. Wat ook veel wordt gedaan in het Kamuli district is het houden van bijen, voor de productie van honing. De producten worden vooral gebruikt voor de export, en nauwelijks voor eigen gebruik. De boeren in Kamuli moeten het vooral hebben van het handelen en het ruilen, en niet zozeer van de producten van henzelf. Kamuli is geen rijk district, maar juist vrij arm, en behoort dus tot een van de (vele) arme gedeeltes van Uganda 2.3 Kisozi Algemene informatie Het inwoner aantal van Kisozi bedraagt ongeveer inwoners. Er zijn een aantal dingen duidelijk uit de video s die wij hebben bemachtigd. Als eerst is de grootste bezigheid in Kisozi vissen (ongeveer 60%). Het dorp ligt namelijk maar een paar kilometer van de Nijl vandaan, en vis is een veel gebruikte handelswaar. Echter loopt de visvangst niet storm, en zijn de inkomsten dus niet hoog. Als tweede: Het dorp is klein, er is maar één grote hoofdstraat die drukbezocht wordt, en verder is het alleen platteland. Kisozi is wel groot, maar bestaat voornamelijk uit platteland waar verschillende groenten, koffie e.d. worden verbouwd, waardoor het dorp zelf er klein is. Er zijn nu 76 geiten aanwezig in Kisozi, maar er zal nog een extra stal worden bijgebouwd waardoor dit aantal zal toenemen naar 96. Verder worden er qua vee enkele kippen, koeien en schapen gehouden. 8
9 2.4 Hope Alive Uganda Hope Alive Uganda (HAU) is de organisatie achter ons project, het is een non-profit organisatie onder leiding van Eddy Kiirya Mpoya en Esther Haaisma. Sinds 2005 (sinds 2008 officieel) werkt HAU aan het verbeteren van leefomstandigheden in Uganda. De focus ligt in Kisozi, waar ook onze bevindingen in dit werkstuk toegepast kunnen gaan worden, maar recentelijk ook in Jinja. HAU gebruikt allerlei methodes om informatie te vergaren die gebruikt kan worden om hun projecten in Uganda te vorderen, waaronder professionals maar bijvoorbeeld ook studenten zoals wij. Onder de projecten waar HAU op dit moment aan werkt zijn een kleermaker, een HIV/AIDS informatiecentrum, een medisch centrum en een geitenproject (veeteelt- en landbouwproject) waar wij voornamelijk in geïnteresseerd zijn. In de volgende subkoppen zullen deze alternatieve onderwerpen kort worden toegelicht HIV/Aids informatie centrum Op 28 januari 2011 is in Kisozi een HIV/Aids informatie centrum geopend. Dokter Ibrahim Kalinaki is verantwoordelijk voor de totale organisatie van workshops voor jongeren in het basis- en middelbaar onderwijs en workshops voor de gemeenschap. Dit informatie centrum is opgericht met de bedoeling zowel jongeren als volwassenen in te lichten over seksueel overdraagbare aandoeningen. Ook wordt er informatie gegeven voor de mensen die bevangen zijn door deze ziekte, en wordt er o.a. medicatie voorgeschreven, en manieren gegeven waarop er met deze ziekte kan worden omgegaan. Mensen kunnen vanuit dit centrum worden doorgestuurd naar het E & E medical centre voor eventuele medische behandelingen, en naar sociale werkers voor counseling. Men hoopt via dit informatie centrum mensen voldoende voorlichting te geven over deze ziekte, en het zo helpen te voorkomen Hopepads Hopepads is een project dat zich richt op de ontwikkeling van vrouwen. Door middel van verscheidene trainingen is het de bedoeling dat vrouwen in Kisozi onafhankelijk kunnen worden van hun maandelijkse periode. Bovendien geeft dit project toegang tot betaalbaar en hygiënisch maandverband. Bovendien zijn deze hopepads opnieuw te gebruiken Waterput in Bukyatifu Vrouwen en kinderen in Bukyatifu moesten mijlenver lopen naar de dichtstbijzijnde waterput. Hope Alive Uganda heeft ervoor gezorgd dat er in dit dorp toegang is tot schoon drinkwater. In maart 2011 is de bouw van de waterput in Bukyatifu afgerond. Bovendien is er voorlichting gegeven over het belang van schoon drinkwater Veeteelt en landbouw project Dit project is een inkomsten genererend project voor jongens tussen de 16 en 20 jaar. De jongens krijgen hier professionele begeleiding die hun leert omgaan met de landbouw en de veeteelt. Enkele aspecten zijn: het fokken van koeien, de verkoop van melk, contact met groothandelaren, etc. Het is van groot belang dat de toekomst leert op het land te werken en leert handelen, aangezien dit het grootste gedeelte van de inkomsten is in Uganda. Het project is vooral bedoeld voor jongens die op het randje van de criminaliteit hangen, door bijvoorbeeld de grote hoeveelheid aan werkeloosheid. 9
10 2.5 Ons project Worldschool Er is via Worldschool aan ons gevraagd of wij aan dit project zouden willen deelnemen. Worldschool is een organisatie, speciaal opgezet voor mensen die een onderwerp zoeken voor bijvoorbeeld een profielwerkstuk, zoals wij. Worldschool heeft verschillende onderwerpen tot zijn beschikking, die voornamelijk te maken hebben met het bieden van hulp in ontwikkelingslanden. Als je een profielwerkstuk schrijft met als onderwerp iets dat van Worldschool komt, betekent dat dat het mogelijk is dat het profielwerkstuk kan worden toegepast in de realiteit. Worldschool legt namelijk een probleem voor, en het is de taak van de mensen die het project opschrijven, dit probleem op te lossen. Als dit probleem ook daadwerkelijk opgelost kan worden, kan het dus ook echt worden toegepast op de realiteit. Wij hebben het onderwerp gekozen of het mogelijk is Kisozi van energie te voorzien, gehaald uit de geitenmest waarvan ze daar een teveel van hebben Can goats be used as an energy source? Het project dat wij gekozen hebben, gaat over het energie halen uit geitenmest. In Kisozi hebben ze namelijk een probleem. Dat probleem houdt in dat regelmatig in Kisozi de stroom uitvalt door een slechte elektriciteitscentrale. Helaas is het te duur om deze te laten renoveren of te slopen en daarna te herbouwen. Daarom is gevraagd of het mogelijk is dat er een oplossing kan worden gezocht naar dit energie probleem. Nu heeft de stichting Hope Alive Uganda het fonds opgericht dat er een aantal geiten zijn gedoneerd aan gezinnen in Kisozi. Deze geiten leveren voedselvoorraden zoals melk e.d. Deze geiten leveren ook mest, waar nu vrijwel niets mee wordt gedaan. Er is namelijk al genoeg mest voor de op de akkers. Nu is dus aan ons gevraagd of wij op een nuttige manier deze geitenmest kunnen gebruiken, zodat de energievoorraad geen probleem meer vormt. Als de stroom dus weer uitvalt in de energiecentrale, kan deze tijdig worden overgenomen door de energie uit geitenmest. Dat is het doel dat aan ons gevraagd is te bereiken, en waar wij in dit project onze aandacht aan zullen gaan besteden. U zult dus bij het lezen van dit verslag informatie vergaren over wat ons idee is van het nuttigst gebruiken van de energie die geiten leveren. 10
11 Hoofdstuk 3: Interview met Esther Haaisma Esther Haaisma is een van de grondleggers van de stichting Hope Alive Uganda, en daarom hebben wij enkele vragen aan haar gesteld die van nut zouden kunnen zijn op ons project: 3.1 Inleidende vragen Hoe lang bent u al bezig in Uganda? Wij werken samen sinds 2008, dus we werken bijna 4 jaar samen. Hoe vaak bent u al in Uganda geweest? Ik ben in 2009 voor het eerst naar Uganda geweest en ik ben inmiddels ruim 8 keer in Uganda geweest. Hoe bent u in contact gekomen met Hope Alive Uganda? Ik werkte in 2008 bij Vluchtelingenwerk en wilde graag vrijwilligerswerk doen voor de doelgroep waar ik bij Vluchtelingenwerk voor werkte. Toen kwam ik terecht bij Nabuur 1 waar ontwikkelingsprojecten een projectpagina hebben en zij taken/vragen kunnen plaatsen waar mensen bij kunnen helpen. Ik ontmoette Eddy daar die daar een projectpagina voor het dorp Kisozi had. Eddy begon net met zijn werk en ik ben met kleine dingen begonnen zoals een website etc. Uiteindelijk zijn we gaan samenwerken, werden we samen Hope Alive Uganda in Uganda en Nederland. Ik kon natuurlijk niet in Nederland blijven praten over iets wat ik in Uganda nooit had gezien en daarom ben ik naar Uganda gegaan in Sindsdien ben ik vele malen teruggeweest om projecten op te zetten daar. We hebben steun van vele organisaties gekregen zoals Impulsis, Oxfam, Cordaid etc. En we hebben Hope Alive Uganda kunnen maken tot wat het nu is, met vele projecten op het gebied van training en werkvoorziening. Waarom hebt u ervoor gekozen in Kisozi hulp te verlenen? Eddy, degene met wie ik samen Hope Alive Uganda leidt, komt zelf uit Kisozi en via hem ben ik daar terechtgekomen. Is het vrijwilligers werk, zo ja, hoe lang doet u dit vrijwilligerswerk al? Voor mij is het vrijwilligerswerk, ik verdien niets aan Hope Alive Uganda. Eddy is inmiddels in dienst van Hope Alive Uganda. Ik doe dit dus inmiddels ongeveer 4 jaar en het meeste geld dat binnenkomt via partners, sponsors, donors enz. gaat naar de projecten in Uganda. We hebben in Nederland wel te maken met accountantskosten, bankkosten en bijv. drukwerk. Hoe bent u in contact gekomen met Worldschool? In kwamen wij via Nabuur in contact met de Worldschool. Inmiddels zijn we niet meer zo actief op Nabuur, maar staat onze eigen stichting en het werk in Uganda centraal. Maar omdat we het ontzettend leuk vonden om met leerlingen te werken en de leerlingen geweldig materiaal maakten dat echt bruikbaar was wilden we dit zelf voortzetten. We vinden het belangrijk dat jeugd daadwerkelijk iets kunnen betekenen voor mensen in Afrika en dat wordt heel toegankelijk omdat wij een kleine stichting zijn en makkelijker te benaderen zijn dan hele grote organisaties. Begin 2011 heb ik de Worldschool zelf benaderd en een aantal projecten voorgedragen die geschikt zijn voor leerlingen om onderzoek te doen, materiaal te maken en hun profielwerkstuk voor te maken. En ook na 2012 willen we hier mee doorgaan
12 3.2 Vragen betrokken op ons project Waarom hebt u aan ons deze vraag gesteld (over het elektriciteitsprobleem in Uganda?) Problemen met elektriciteit zijn een groot probleem in heel Uganda. Stroom ligt er meer uit dan het beschikbaar is. De regering verzuimt al jarenlang te investeren in dit probleem. Toch zijn er manieren en ook op milieuvriendelijke wijze, om op kleine schaal iets aan het probleem te doen waardoor er toch elektriciteit opgewekt kan worden. Wij hopen dat wij in Kisozi dit kunnen toepassen. Hoe ziet de elektriciteitscentrale eruit? Er is geen elektriciteitscentrale in Kisozi. Waardoor zijn er zoveel problemen met deze centrale? Het probleem ligt niet bij een elektriciteitscentrale, het probleem speelt in heel Uganda. Vandaag (25 december) stond er nog een leuk berichtje over in de krant: Sprinkhanen_duurder.html Zelf hebben we sinds augustus een kantoor in Jinja, wat een stad is. Maar ook daar is stroom continu uit. Vandaar dat het voor mij soms heel lastig is om contact te leggen vanuit Nederland met Uganda. Het elektriciteitsprobleem is een structureel probleem in heel Uganda dat komt omdat de regering in Uganda niet investeert in goede centrales etc. Hoeveel geld is er ongeveer beschikbaar voor het uitvoeren van ons project? Op dit moment hebben wij als stichting nog geen geld beschikbaar. Wij wachten eerst totdat het plan van de Worldschool af is. Daarna kunnen wij daarmee naar bv. Impulsis of Oxfam stappen en een plan voor ondersteuning indienen. Op voorwaarde natuurlijk dat daar een goede gedachte en redelijk plan van slagen achter zit. We wachten dus totdat we weten welk plan of idee de Worldschool groepen hebben bedacht en dan gaan we bekijken of dat realistisch en uitvoerbaar is. Vervolgens kan ik een projectplan voor ondersteuning schrijven. Buiten geiten, is er nog ander vee in Kisozi? Zo ja, wat voor vee? Ja, koeien. Wat vinden de mensen in Kisozi er van om met mest te werken? Dat is voor hen iets nieuws, omdat zij dit nog niet eerder hebben gedaan. Maar het is wel erg interessant voor hen en ook om daar training in te krijgen en dit uit te proberen. Er zal een nieuwe wereld opengaan daar. Zijn er nog andere middelen bedacht voor het oplossen van het elektriciteitsprobleem? Men kent alleen zonnepanelen. Maar niet bv. het opwekken van energie uit mest. Hoe zit het met de infrastructuur in Kisozi rond het elektriciteitsnet (kwaliteit van de kabels etc.)? 12
13 De elektriciteitskabels lopen bovengronds. De kwaliteit is niet goed. Het kan gebeuren dat er aan die palen geprutst wordt en dat daardoor regelmatig de stroom uitvalt. De palen lopen door tot Kenia. Als er ergens iets gebeurt, zit meteen ook een groot gebied zonder stroom en kan het zelfs dagen duren voordat de problemen zijn opgelost. Hoofdstuk 4: Mest; verbranden of vergisten? 4.1 Verbranden Theorie Het doel van het verbranden van mest is het winnen van energie en het vernietigen van de organische stof en de stikstof in mest. Daarbij kan dit in diverse vormen worden uitgevoerd: Roosteroven; de brandstof rust op een luchtdoorlatend rooster; Wervelbedoven; verbranding vindt plaats in een zandbed dat door middel van het doorblazen van lucht in turbulentie verkeert; Pyrolyseproces; het materiaal wordt zonder zuurstoftoevoeging blootgesteld aan een temperatuur van C. Er vindt dan ontleding plaats van de organische stof in gas, olie, teer, koolachtig materiaal en water. Vervolgens worden de gasvormige componenten verbrand (Van Doorn, 1993). De belangrijkste methodes hier zijn terug te vinden in Engeland. De firma Fibrowatt verwerkt ongeveer ton kippenmest wat 64,7 megawatt aan hernieuwbare energie oplevert. Voor de verbranding worden roosterovens gebruikt die ook worden gebruikt voor de verbranding van huisvuil en gemeengoed. Dit is dus een al eerder toegepaste techniek. Voor de eigenlijke verbranding zijn geen hulpstoffen nodig. Bij de rookgasreiniging kunnen toeslagstoffen zoals kool, kalk en ammoniak nodig zijn, afhankelijk van het reinigingssysteem en de rookgaseisen. Deze toeslagstoffen kunnen leiden tot het vrijkomen van assen die als chemisch afval moeten worden bestempeld. De verbrandingsassen bestaan uit de oorspronkelijke mest droge stof minus de organische stof en de stikstof en zijn dus rijk aan P en K. Een typische samenstelling na verbranden is 140 mg/kg N, 213 g/kg P2O5, 32 g/kg K en 99,8 % droge stof (Bart Adams, persoonlijke mededeling). Er zijn indicaties dat de fosfaat door het verbrandingsproces minder goed opneembaar is, wat bij direct gebruik als meststof een nadeel kan zijn, wellicht geldt dit niet of minder voor pyrolyse-as. In tabel 1 is de samenstelling van het rookgas van enkele verbrandingsinstallaties opgenomen samen met de maximaal in de vergunning toegestane waarden. Geen enkele van de besproken installaties voldoet aan de emissiegrenswaarden opgelegd door Vlarem II, verdere investeringen in nazuivering van de rookgassen is dus noodzakelijk. (vb. gaswassers, actieve kool, etc.) 13
14 2 Legenda: 1) 273 K; 101,3 kpa; 11% O2; droog gas 2) Dagnall, 1994, de opnieuw gemeten waarden staan tussen haakjes 3) Energy Power Resources, de opgegeven waarden zijn de vooropgestelde normen 4) Vlarem 2 art en ) Biocalor, Data proefmeting (23/03/2000), het rookgas gaat door de droger en een stoffilter 6) Huidige limiet; Fibrowatt werkt toe naar limiet 100 mg/nm3 2 Bron: 14
15 4.2 Vergisting Alcoholische vergisting Alcoholische vergisting is een vergistingsproces waarbij glucose in ethanol (alcohol) en koolstofdioxide (CO 2 ) wordt omgezet. Dit proces verloopt anaeroob, dat wil zeggen dat er geen zuurstof aanwezig is en dat er een andere elektronenacceptor aanwezig is. De bruto vergelijking van de anaerobe afbraak van glucose naar EtOH is: P i staat hier voor "inorganic phosphate" dit is eigenlijk het mono-waterstoffosfaat ion (HPO 4 2- ) Alcoholische vergisting is een vergistingsproces die het meeste voorkomt. Voor deze reactie is (zoals te zien in bovenstaande afbeelding) ATP nodig. ATP is een energie dragend molecuul die normaal gesproken wordt gevormd bij de aerobe afbraak van glucose. Ook spieren ondervinden gistingsprocessen. Als spieren meer energie opwekken dan de aanwezige zuurstof toelaat, wordt er overgegaan op melkzuurgisting. Dit is ook een anaeroob proces. Wanneer er weer genoeg zuurstof aanwezig is, wordt het gevormde melkzuur omgezet in glucose Mestvergisting Deze vergisting is de vergisting die draait om ons onderzoek, namelijk de vergisting van mest. (Verschillende soorten) biomassa wordt/worden bij elkaar gevoegd. Hierna volgt er een proces waarbij bepaalde gassen vrijkomen. Deze gassen kunnen worden gebruikt, of worden omgezet in elektrische energie, waarna deze elektrische energie kan worden gebruikt. Voor deze soort vergisting zijn verschillende methoden mogelijk, die soms zowel voor alcoholische vergisting en mestvergisting gelden, als alleen voor mestvergisting Methode 1: Pyrolyse Pyrolyse is het verhitten van bepaalde stoffen waardoor het gaat vergisten. Je haalt namelijk de stoffen uit elkaar (je breekt ze) door verhitting, waardoor de stoffen ontleden en er dus een gistingsproces in gang wordt gezet. Hiervoor is uiteraard veel warmte nodig (vanaf ongeveer 300 graden Celsius).Deze verhitting kan bijvoorbeeld worden uitgevoerd door de mest in een soort pan te stoppen en deze te verhitten. Dit moet echter op erg hoge temperatuur, en het is niet bepaald efficiënt. Deze manier wordt daarom ook niet vaak toegepast, alleen in bijvoorbeeld noodsituaties, of situaties waar veel hitte nuttig kan worden gebruikt. 4 3 Bron: 4 Bron: 15
Compact Plus biogasinstallatie, Lierop, 600 kw
Hoe maak je biogas? Inhoud presentatie Wie en wat is Biogas Plus? Hoe werkt een biogasinstallatie? Voor wie is een biogasinstallatie interessant? Is een biogasinstallatie duurzaam? Zijn subsidies nodig?
Nadere informatieBoeren met energie. 11 November 2010
Boeren met energie 11 November 2010 Wat doen wij? Ontwikkelen projecten energie uit biomassa Opzetten expertisecentrum energie uit hout droogtechnieken stookgedrag rookgasmetingen rookgasreiniging Ontwikkelen
Nadere informatieAfsluitende les. Leerlingenhandleiding. Alternatieve brandstoffen
Afsluitende les Leerlingenhandleiding Alternatieve brandstoffen Inleiding Deze chemie-verdiepingsmodule over alternatieve brandstoffen sluit aan op het Reizende DNA-lab Racen met wc-papier. Doel Het Reizende
Nadere informatieLes Biomassa. Werkblad
LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Les Biomassa Werkblad Les Biomassa Werkblad Niet windenergie, niet zonne-energie maar biomassa is de belangrijkste bron van hernieuwbare energie in Nederland. Meer dan 50%
Nadere informatieWaarom doen we het ook alweer?
Apart inzamelen van gft-afval Als Vereniging Afvalbedrijven stimuleren we dat al het afval in Nederland op de juiste manier wordt verwerkt. Hierbij houden we rekening met het milieu en de kosten. De meest
Nadere informatieBepaal eerst de probleemstelling of hoofdvraag
Bepaal eerst de probleemstelling of hoofdvraag De probleemstelling is eigenlijk het centrum waar het werkstuk om draait. Het is een precieze formulering van het onderwerp dat je onderzoekt. Omdat de probleemstelling
Nadere informatieLeerlingenhandleiding
Leerlingenhandleiding Afsluitende module Alternatieve Brandstoffen - Chemie verdieping - Ontwikkeld door dr. T. Klop en ir. J.F. Jacobs Op alle lesmaterialen is de Creative Commons Naamsvermelding-Niet-commercieel-Gelijk
Nadere informatieEen mengsel van lucht, hete verbrandingsgassen en kleine deeltjes vaste stof In rook zitten ook soms vonken
Hoofdstuk 5 In vuur en vlam 5.1 Brand! Voorwaarden voor verbranding Ontbrandingstemperatuur De temperatuur waarbij een stof gaat branden De ontbrandingstemperatuur is ook een stofeigenschap. Er zijn drie
Nadere informatieRACEN met... WC-papier
RACEN met... WC-papier 1 Fossiele Brandstoffen Nadelen 1) Voorraden zijn eindig. 2) Afhankelijkheid van oliestaten 3) Bij verbranding komen broeikasgassen vrij: CO2/NOx/CH4 1000 1500 2000 2 Fossiele Brandstoffen
Nadere informatieEen goede vangst! Een goede vangst 2014 - http://omwb.braintrigger.nl
Een goede vangst! Om fijn te leven maak je veel gebruik van energie. Bijvoorbeeld om eten te koken, of om te spelen met een spelcomputer. Maar ook om het huis te verwarmen of jezelf te vervoeren. Voor
Nadere informatieProfielen. Inhoud. 1. Het profielwerkstuk. Stappenplan, tips en ideeën Profielwerkstuk
Ben je op zoek naar een onderwerp voor je profielwerkstuk? Dan is het Woudagemaal misschien interessant voor je. Profielen Volg je het profiel Natuur & Techniek, dan zit je goed! Want in dit stappenplan
Nadere informatieParagraaf 1: Fossiele brandstoffen
Scheikunde Hoofdstuk 2 Samenvatting Paragraaf 1: Fossiele brandstoffen Fossiele brandstof Koolwaterstof Onvolledige verbranding Broeikaseffect Brandstof ontstaan door het afsterven van levende organismen,
Nadere informatieAlternatieve energieopwekking
Alternatieve energieopwekking Energie wordt al tientallen jaren opgewekt met een paar energiebronnen: Kolen Gas Olie Kernenergie De eerste drie vallen onder de fossiele brandstoffen. Fossiele brandstoffen
Nadere informatiePrimair schooltje in Senegal kookt op organisch afval
Primair schooltje in Senegal kookt op organisch afval Het primaire schooltje Les Cajoutiers in Warang, een vissersdorp in Senegal, was op zoek naar een alternatieve energiebron om dagelijks warme maaltijden
Nadere informatie[Samenvatting Energie]
[2014] [Samenvatting Energie] [NATUURKUNDE 3 VWO HOOFDSTUK 4 WESLEY VOS 0 Paragraaf 1 Energie omzetten Energiesoorten Elektrisch energie --> stroom Warmte --> vb. de centrale verwarming Bewegingsenergie
Nadere informatieDagboek Nederland onder water?! Komt Nederland onder water te staan? En wat kunnen jij en de politiek doen om dit te voorkomen?
Dagboek Dagboek Nederland onder water?! Komt Nederland onder water te staan? En wat kunnen jij en de politiek doen om dit te voorkomen? Dat het klimaat verandert is een feit. Je hoort het overal om je
Nadere informatie3. Leid uit de formules van water, zwaveldioxide en zwavelzuur af welke stof uit de lucht hier bedoeld wordt..
Steenkool Steenkool komt in heel veel verschillende vormen voor. Dat geldt voor het uiterlijk van de steenkool. De kleur van steenkool kan bijvoorbeeld variëren van bruin tot zwart, steenkool kan hard
Nadere informatieVAPPR Haalt eruit wat erin zit
Haalt eruit wat erin zit Vappr maakt van biomassa duurzame grondstoffen en warmte en legt CO2 in de bodem vast. We halen eruit wat erin zit en voegen verantwoord waarde toe in de duurzame circulaire economie.
Nadere informatieLes 1 Ontstaan aardgas
Les 1 Ontstaan aardgas In 1959 werd onder het land van boer Boon in de buurt van Slochteren gas ontdekt. Het bleek één van de grootste gasvelden van de wereld te zijn! Hoe is dat gas in de boden van Nederland
Nadere informatieOrganismen die organisch en anorganische moleculen kunnen maken of nodig hebben zijn heterotroof
Boekverslag door A. 1802 woorden 20 juni 2007 5 71 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Samenvatting stofwisseling Stofwisseling is het totaal van alle chemische processen in een organisme
Nadere informatieKernenergie. kernenergie01 (1 min, 22 sec)
Kernenergie En dan is er nog de kernenergie! Kernenergie is energie opgewekt door kernreacties, de reacties waarbij atoomkernen zijn betrokken. In een kerncentrale splitst men uraniumkernen in kleinere
Nadere informatieBROEIKASEFFECT HET BROEIKASEFFECT: FEIT OF FICTIE? Lees de teksten en beantwoord de daarop volgende vragen.
BROEIKASEFFECT Lees de teksten en beantwoord de daarop volgende vragen. HET BROEIKASEFFECT: FEIT OF FICTIE? Levende wezens hebben energie nodig om te overleven. De energie die het leven op aarde in stand
Nadere informatieSEMESTER 1, BLOK B SIMULATIE
INLEIDING In deze workshop gaan we met behulp van Excel een simulatie uitvoeren die betrekking heeft op chemische omzettingen en het schoonspoelen van een reactorsysteem. We bekijken dan wat er gebeurt
Nadere informatie1. Hoe dringend vindt u het klimaatprobleem? Helemaal niet dringend, we 1% Er is helemaal geen klimaatprobleem. Weet niet / geen mening
1. Hoe dringend vindt u het klimaatprobleem? Helemaal niet dringend, we 1% kunnen wel even wachten met grote maatregelen 17% 1 Een beetje dringend, we kunnen nog wel even wachten met grote maatregelen,
Nadere informatieEnergie uit drinkwater en afvalwater
Energie uit drinkwater en afvalwater Inhoud 1. De cyclus van de stedelijke drinkwatervoorziening en afvalwater 2. Installeren van een turbine in het drinkwaternet 2.1. De druk in drinkwaternetten 2.2.
Nadere informatiehttp://enquete.groenepeiler.nl/admin/statistics.aspx?inquiry=47 1 van 13 5-7-2011 17:03
1 van 13 5-7-2011 17:03 Enquête Enquête beheer Ingelogd als: aqpfadmin Uitloggen Enquête sta s eken Enquête beheer > De Klimaat Enquête van het Noorden > Statistieken Algemene statistieken: Aantal respondenten
Nadere informatieEindexamen scheikunde 1-2 vwo 2008-II
Ammoniak Ammoniak wordt bereid uit een mengsel van stikstof en waterstof in de molverhouding N 2 : H 2 = 1 : 3. Dit gasmengsel, ook wel synthesegas genoemd, wordt in de ammoniakfabriek gemaakt uit aardgas,
Nadere informatieAlternatieve energiebronnen
Alternatieve energiebronnen energie01 (1 min, 5 sec) energiebronnen01 (2 min, 12 sec) Windenergie Windmolens werden vroeger gebruikt om water te pompen of koren te malen. In het jaar 650 gebruikte de mensen
Nadere informatieDocentenhandleiding Rollenspel Politiek
Docentenhandleiding Rollenspel Politiek Voorbereiding 1. Bepaal hoeveel tijd er is: kies voor 45, 60 of 90 uten versie 2. Deel tijdschema uit en bespreek dit met de leerlingen 3. Verdeel de rollen, zie
Nadere informatieVan pot naar pan. Groen gas uit Tilburg
Van pot naar pan Groen gas uit Tilburg Even ten noorden van de stad Tilburg ligt de gelijknamige locatie van Attero. De locatie bestaat uit een stortplaats, een overslagstation en een grondbank. Er zijn
Nadere informatieDe waarde van stadswarmte. Hoe komt de prijs tot stand?
De waarde van stadswarmte Hoe komt de prijs tot stand? De waarde van stadswarmte 3 Hoe komt de prijs tot stand? De energierekening is voor vrijwel iedereen een belangrijk onderdeel van de maandelijkse
Nadere informatieInleiding. Afvalwater. Afvalwaterzuivering
Inleiding Je poetst je tanden en spoelt je mond. Hup, doorspoelen! Vieze handen? Flink wat zeep en de kraan open: hup, ook maar doorspoelen! Elke dag spoel jij vele liters schoon drinkwater door de wastafel,
Nadere informatieProfielwerkstuk: stappenplan, tips en ideeën
Pagina 1 Profielwerkstuk: stappenplan, tips en ideeën Je gaat een profielwerkstuk maken. Dan is euthanasie een goed onderwerp. Het is misschien niet iets waar je dagelijks over praat of aan denkt, maar
Nadere informatieLESMODULE OVER WINDENERGIE
YOUNG ENERGY PROJECT - STUDENTEN LESMODULE OVER WINDENERGIE Inhoudsopgave Instructiebladen Les 1 Module windenergie, Instructieblad 1.1 4 Les 1 Ontdek, Instructieblad 1.2 5 Les 2 Onderzoek, Instructieblad
Nadere informatie4 Verbranding. Bij gele vlammen ontstaat roet (4.1)
4 Verbranding Verbrandingsverschijnselen (4.1) Bij een verbranding treden altijd een of meer van de volgende verschijnselen op: rookontwikkeling, roetontwikkeling, warmteontwikkeling, vlammen, vonken.
Nadere informatieDat kan beter vmbo-kgt34. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.
Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 25 August 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/82623 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein. Wikiwijsleermiddelenplein
Nadere informatieNaam: WATER. pagina 1 van 8
Naam: WATER Geen leven zonder water Zonder water kun je niet leven. Als je niet genoeg drinkt, krijgt je dorst. Als je dorst hebt, heeft je lichaam water tekort. Je raakt dit water vooral kwijt door te
Nadere informatieinformatie profielwerkstuk havo avondlyceum CAL handleiding H5 2015-2016
informatie profielwerkstuk havo avondlyceum CAL handleiding H5 2015-2016 Inhoud: Inleiding 2 Tijdsplanning 3 Logboek 4 Voorbeeld logboek 5 Verslag 6 Bronvermelding 7 Weging/ eindcijfer 8 pws-informatieboekje
Nadere informatieKolenvergasser. Kolenvergasser 2009-02-01 hdefc.doc
Kolenvergasser 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 Beantwoord de vragen 1 t/m 3 aan de hand van het in bron 1 beschreven proces. Bron 1 De
Nadere informatieProfielwerkstuk Het stappenplan, tips en ideeën
Profielwerkstuk Het stappenplan, tips en ideeën Ga je een profielwerkstuk maken? Dan is orgaan- en weefseldonatie een goed onderwerp! Hier vind je allerlei tips, bronnen en ideeën om een profielwerkstuk
Nadere informatieBedreigingen. Broeikaseffect
Bedreigingen Vroeger gebeurde het nogal eens dat de zee een gat in de duinen sloeg en het land overspoelde. Tegenwoordig gebeurt dat niet meer. De mensen hebben de duinen met behulp van helm goed vastgelegd
Nadere informatieBrandstofcel in Woning- en Utiliteitsbouw
Brandstofcel in Woning- en Utiliteitsbouw Leo de Ruijsscher Algemeen directeur De Blaay-Van den Bogaard Raadgevende Ingenieurs Docent TU Delft faculteit Bouwkunde Inleiding Nu de brandstofcel langzaam
Nadere informatie8.1. Antwoorden door een scholier 1081 woorden 3 maart keer beoordeeld. Scheikunde 2.1 AFVAL
Antwoorden door een scholier 1081 woorden 3 maart 2005 8.1 128 keer beoordeeld Vak Methode Scheikunde Pulsar chemie 2.1 AFVAL 1. a. metaal, papier, plastic, hout b. GFT en papierbak 2. bron 1 3. a. het
Nadere informatieDe afvalenergiecentrale van Attero in Moerdijk is sinds operationeel. De installatie zet huishoudelijk en
De afvalenergiecentrale van Attero in Moerdijk is sinds 1997 operationeel. De installatie zet huishoudelijk en daarmee vergelijkbaar bedrijfsafval om in (duurzame) energie. Dat gebeurt uiterst efficiënt:
Nadere informatieWerkstuk Techniek. Rioolwaterzuiveringsinstallaties. Werkstuk gemaakt door: Klas: B2E Datum inleveren werkstuk: Dinsdag 30 mei Docent: JGT
Werkstuk Techniek Rioolwaterzuiveringsinstallaties Bron foto: www.wve.nl Bron foto: www.wve.nl Werkstuk gemaakt door: Anoniem Samantha (op van eigen de verzoek) Maat Bert Bert van van Naamen Naamen Klas:
Nadere informatieCellulomonas knipt! Aantonen van cellulose afbraak door Cellulomonas sp.
Aantonen van cellulose afbraak door Cellulomonas sp. Inleiding In de hout en papierindustrie ontstaat veel afval in de vorm van cellulose. Als men dit zou kunnen verwerken tot veevoer, wordt waardeloos
Nadere informatiefeiten& weetjes energiecentrale REC Alles wat je zou moeten weten... Hoe Hoe eigenlijk? zit het eigenlijk? De REC maakt van uw afval duurzame energie
Alles wat je zou moeten weten... feiten& weetjes zit het energiecentrale REC De REC maakt van uw afval duurzame energie Omrin is koploper in het scheiden van huishoudelijk afval. Ons doel? Zo veel mogelijk
Nadere informatieDoe je spreekbeurt over afval en Attero COLA
Doe je spreekbeurt over afval en Attero COLA Kinderen die een spreekbeurt willen geven Wat een goed idee! Je wilt je spreekbeurt houden over afval, afvalscheiding of recycling. Een super interessant onderwerp
Nadere informatieDoe je spreekbeurt over afval en Attero COLA
Doe je spreekbeurt over afval en Attero COLA Kinderen die een spreekbeurt willen geven Waar op de wereld wordt het afval nog verwerkt op de manier van vroeger? Wat een goed idee! Je wilt je spreekbeurt
Nadere informatieBIJLAGE V. Technische bepalingen inzake stookinstallaties. Deel 1. Emissiegrenswaarden voor de in artikel 32, lid 2, bedoelde stookinstallaties
BIJLAGE V Technische bepalingen inzake stookinstallaties Deel 1 Emissiegrenswaarden voor de in artikel 32, lid 2, bedoelde stookinstallaties 1. Alle emissiegrenswaarden worden berekend bij een temperatuur
Nadere informatieScheikundige begrippen
Scheikundige begrippen Door: Ruby Vreedenburgh, Jesse Bosman, Colana van Klink en Fleur Jansen Scheikunde begrippen 1 Chemische reactie Ruby Vreedenburgh Overal om ons heen vinden er chemische reacties
Nadere informatie4. In een bakje met natriumjodide-oplossing worden 2 loden elektroden gehangen. Deze twee elektroden worden aangesloten op een batterij.
Test Scheikunde Havo 5 Periode 1 Geef voor de volgende redoxreacties de halfreacties: a Mg + S MgS b Na + Cl NaCl c Zn + O ZnO Geef de halfreacties en de reactievergelijking voor de volgende redoxreacties:
Nadere informatieLes Koolstofkringloop en broeikaseffect
LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Basisles Koolstofkringloop en broeikaseffect Werkblad Les Koolstofkringloop en broeikaseffect Werkblad Zonlicht dat de aarde bereikt, zorgt ervoor dat het aardoppervlak warm
Nadere informatieAlles Over Verbranding. KARA heeft de techniek, de kennis en ervaring
Alles Over Verbranding KARA heeft de techniek, de kennis en ervaring 100 JAAR ERVARING Verbranden mag dan eenvoudig lijken, maar thermische conversie van biomassa is een complex proces. Voor een optimale
Nadere informatieDeze dame of heer vertelt over hoe het mogelijk is om het energie verbruik te verminderen en laat energie besparende manieren zien.
DE ENERGIECOACH Wat doet een energiecoach Deze dame of heer vertelt over hoe het mogelijk is om het energie verbruik te verminderen en laat energie besparende manieren zien. Een opmerking vooraf : Het
Nadere informatieOefenopgaven CHEMISCHE INDUSTRIE
Oefenopgaven CEMISCE INDUSTRIE havo OPGAVE 1 Een bereidingswijze van fosfor, P 4, kan men als volgt weergeven: Ca 3 (PO 4 ) 2 + SiO 2 + C P 4 + CO + CaSiO 3 01 Neem bovenstaande reactievergelijking over
Nadere informatieFREE ENERGY NEWSLETTER
FREE ENERGY NEWSLETTER DE ENERGIEBRONNEN VAN DE 21 STE EEUW Nr. 20, 2011 INHOUDSOPGAVE Voorwoord... 2 Het Experiment deel 2... 4 Nieuwe rubriek: Gebruikers Vertellen... 8 Green Ebox MINI... 11 Speciale
Nadere informatieInleiding Basisbegrippen Energie Materialen Vormgeving Bruikbaarheid Binnenklimaat Kosten
Bruikbaarheid Binnenklimaat Kosten Wat kan er gebeuren in de wereld als de productie niet kan voldoen aan de stijgende vraag? Fossiele brandstof en delfstoffen zijn eindig. Probleemstelling is dus eenvoudig
Nadere informatieBacteriën maken zwavel Vragen en opdrachten bij de poster
Vragen en opdrachten bij de poster Bacteriën maken zwavel Vragen en opdrachten bij de poster 3 vwo Probleem: Zuur gas T1 Waterstofsulfide ontstaat bij de afbraak van zwavelhoudende organische stoffen.
Nadere informatieVooraleer de leerlingen de teksten lezen, worden de belangrijkste tekststructuren overlopen (LB 265).
5.2.1 Lezen In het leerboek krijgen de leerlingen uiteenlopende teksten te lezen. Op die manier worden de verschillende tekstsoorten en tekststructuren nogmaals besproken. Het gaat om een herhaling van
Nadere informatieVermijden van verliezen bij het gebruik van industriële restwarmte
Vermijden van verliezen bij het gebruik van industriële restwarmte Exergie eenvoudig uitgelegd In opdracht van AgentschapNL Divisie NL Energie en Klimaat CCS B.V. Welle 36 7411 CC Deventer The Netherlands
Nadere informatieYES! GLOBAL ISSUES: CLDCO2
1/1/2013 CHRISTELIJK LYCEUM DELFT YES! GLOBAL ISSUES: CLDCO2 Wat is de luchtkwaliteit van onze school en voldoet deze aan de Europese norm? Door Alma van Oudheusden, Naomi Bartels en Mark Bemelmans Inhoud
Nadere informatieWat is een explosie? Een explosie is een zeer snel verlopende brand met een vrijkomende (verwoestende) drukgolf.
Toolbox: Brand en Explosie Het doel van een toolboxmeeting is om de aandacht en motivatie voor veiligheid en gezondheid binnen het bedrijf te verbeteren. Wat is brand? Brand is een chemische reactie van
Nadere informatieT2: Verbranden en Ontleden, De snelheid van een reactie en Verbindingen en elementen
T2: Verbranden en Ontleden, De snelheid van een reactie en Verbindingen en elementen 2008 Voorbeeld toets dinsdag 29 februari 60 minuten NASK 2, 2(3) VMBO-TGK, DEEL B. H5: VERBRANDEN EN ONTLEDEN 3(4) VMBO-TGK,
Nadere informatieAllereerst moeten we natuurlijk de benodigdheden klaarzetten, dus laten we beginnen bij stap 1. Stap 1: het klaarzetten van de benodigdheden:
Zelf bio-co 2 maken Door: Cichlid Zoals beloofd hier het uitgebreide fotoverslag over het maken van bio co2 in flesformaat. Zoals jullie allemaal weten hebben planten voedingsstoffen nodig. Hoofdzakelijk
Nadere informatieWereldgodsdiensten. Project Levensbeschouwing 2 e klas St. Nicolaaslyceum. Naam:
Wereldgodsdiensten Project Levensbeschouwing 2 e klas St. Nicolaaslyceum Naam: Inhoudsopgave Inleiding Schema Beoordeling Deel 1 Test jezelf! Deel 2 Kies je onderwerp en aan de slag! Deel 3 Het ervaren
Nadere informatieElektrische auto stoot evenveel CO 2 uit als gewone auto
Elektrische auto stoot evenveel CO 2 uit als gewone auto Bron 1: Elektrische auto s zijn duur en helpen vooralsnog niets. Zet liever in op zuinige auto s, zegt Guus Kroes. 1. De elektrische auto is in
Nadere informatieSectorwerkstuk 2010-2011
Sectorwerkstuk 2010-2011 Namen: ---------------------------------------------------------------------------------------- Klas: -------------------- Sector: --------------------------------------------
Nadere informatieIntersteno Ghent 2013- Correspondence and summary reporting
Intersteno Ghent 2013- Correspondence and summary reporting DUTCH Wedstrijd Correspondentie en notuleren De wedstrijdtekst bevindt zich in de derde kolom van de lettergrepentabel in art. 19.1 van het Intersteno
Nadere informatieZorgboerderij Sterrenland 30-01-14
Zorgboerderij Sterrenland 30-01-14 Inhoudsopgaven Inleiding...3 Bedrijfsgegevens...4 Afzetmarkt...5 De ligging...6 Het uiterlijk...7 De afdelingen...8 Regels... 9 Personeel...10 Vragen...11 Slot...12 Inleiding
Nadere informatieMaatschappelijke waardering van Nederlandse Landbouw en Visserij
Nederlandse Landbouw en Visserij Inhoud 1 Inleiding 03 2 Samenvatting en conclusies landbouw en visserij 3 Maatschappelijke waardering landbouw 09 4 Associaties agrarische sector 13 5 Waardering en bekendheid
Nadere informatieSamenvatting Chemie Overal 3 havo
Samenvatting Chemie Overal 3 havo Hoofdstuk 3: Reacties 3.1 Energie Energievoorziening Fossiele brandstoffen zijn nog steeds belangrijk voor onze energievoorziening. We zijn druk op zoek naar duurzame
Nadere informatie10 Materie en warmte. Onderwerpen. 3.2 Temperatuur en warmte.
1 Materie en warmte Onderwerpen - Temperatuur en warmte. - Verschillende temperatuurschalen - Berekening hoeveelheid warmte t.o.v. bepaalde temperatuur. - Thermische geleidbaarheid van een stof. - Warmteweerstand
Nadere informatieLessuggesties energie Ter voorbereiding van GLOW. Groep 6, 7, 8
Lessuggesties energie Ter voorbereiding van GLOW Groep 6, 7, 8 Eindhoven, 8 september 2011 In het kort In deze lesbrief vind je een aantal uitgewerkte lessen waarvan je er één of meerdere kunt uitvoeren.
Nadere informatieWerkstuk Aardrijkskunde Broeikaseffect
Werkstuk Aardrijkskunde Broeikaseffect Werkstuk door een scholier 1310 woorden 20 juni 2006 6,2 45 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Het Broeikaseffect Inhoudsopgave Inleiding 1.0 Wat is het broeikaseffect?
Nadere informatieEen ei wordt tijdens het bakken verhit. Er moet constant warmte toegevoegd worden, deze reactie is daarom endotherm.
8.1 1. Tijdens de verbranding van a. aluminium ontstaat er aluminiumoxide, b. koolstof ontstaat er koolstofdioxide, c. magnesiumsulfide ontstaan er magnesiumoxide en zwaveldioxide, want de beginstof bevat
Nadere informatieAdverteren op one2xs
Adverteren op one2xs GPT advertenties die wél rendabel zijn. Laat u overtuigen door de vele mogelijkheden die one2xs u biedt. www.one2xs.com 28-11-2008 Adverteren op one2xs. Waarom? Enorm brede doelgroep
Nadere informatieZorg dat je een onderwerp kiest, waarvan je echt meer wilt weten. Dat is interessanter, leuker en makkelijker om mee bezig te zijn.
Werkstukwijzer Deze werkstukwijzer helpt je om een werkstuk in elkaar te zetten. Je vult eerst een formulier in. Op dit formulier komt te staan waar je werkstuk over gaat en hoe je het aanpakt. Met behulp
Nadere informatie1. Ecologische voetafdruk
2 VW0 THEMA 7 MENS EN MILIEU EXTRA OPDRACHTEN 1. Ecologische voetafdruk In de basisstoffen heb je geleerd dat we voedsel, zuurstof, water, energie en grondstoffen uit ons milieu halen. Ook gebruiken we
Nadere informatieBijlage 1.2.2bis bij het besluit van de Vlaamse Regering van 1 juni 1995 houdende algemene en sectorale bepalingen inzake milieuhygiëne
Bijlage 4 bij het besluit van de Vlaamse Regering tot wijziging van diverse besluiten inzake leefmilieu houdende omzetting van Europese richtlijnen en andere diverse wijzigingen Bijlage 1.2.2bis bij het
Nadere informatieTime management - logboekanalyse en Eisenhowerschema
pag.: 1 van 5 Time management - logboekanalyse en Eisenhowerschema Tijd is een schaars goed. U heeft als inkoper slechts een beperkte hoeveelheid tijd tot uw beschikking om uw taken uit te voeren. Deze
Nadere informatieMelkveebedrijf Familie Prinsen
Project mestwaardering Open dag 4 maart 2015 Melkveebedrijf Familie Prinsen Mestvergistingsinstallatie Fermtec Systems Locatie KTC de Marke Het bedrijf Biomassa voor vergisting In de vergister wordt jaarlijks
Nadere informatieMethanol. Formule. Brandalcohol, methylalcohol. Productie. (a) Productie van synthesegas. (i) Traditionele methoden
Methanol Formule CH3OH Naam Familie Productie Brandalcohol, methylalcohol Alcoholen (a) Productie van synthesegas (i) Traditionele methoden Methanol wordt vervaardigd uit synthesegas dat een mengsel is
Nadere informatieFOSSIELE BRANDSTOFFEN
FOSSIELE BRANDSTOFFEN De toekomst van fossiele energiebronnen W.J. Lenstra Inleiding Fossiele energiebronnen hebben sinds het begin van de industriele revolutie een doorslaggevende rol gespeeld in onze
Nadere informatieTransitie naar een. CO -neutrale toekomst
Transitie naar een CO -neutrale toekomst 2 CO 2 reductie van bron tot gebruiker Steeds méér duurzame energie, maar niet minder CO 2 -uitstoot KLIMAATVERDRAG VAN PARIJS In het verdrag van Parijs werd afgesproken
Nadere informatie7.1 Het deeltjesmodel
Samenvatting door Mira 1711 woorden 24 juni 2017 10 3 keer beoordeeld Vak NaSk 7.1 Het deeltjesmodel Een model van een stof Elke stof heeft zijn eigen soort moleculen. Aangezien je niet kunt zien hoe een
Nadere informatieHandleiding bij het maken van een profielwerkstuk. april 2012
Handleiding bij het maken van een profielwerkstuk april 2012 Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. De tijdlijn 3. De verschillende fasen 4. Onderwerp zoeken 5. Informatie zoeken 6. Nog 10 tips 7. De beoordeling
Nadere informatieDorset Droogsysteem. biomassa en pluimveemest
Dorset Droogsysteem voor biomassa en pluimveemest n Drogen van Biomassa Biogasdigistaat Houtsnippers Zuiveringsslib Pluimveemest Veevoeders n Compact en flexibel n Korrelfabriek n Hygiënisatie n Wegen
Nadere informatieonvoldoende voldoende goed uitstekend 1 2 3 4 Er is een onderzoeksplan, maar de deelvragen kunnen niet leiden tot een goed antwoord op de hoofdvraag.
Onderzoek Naam leerling:. Onderzoeksplan Er is een onderzoeksplan, maar de hoofdvraag is onduidelijk. Er is een onderzoeksplan, maar de deelvragen kunnen niet leiden tot een goed antwoord op de hoofdvraag.
Nadere informatieTeam 5: Natuur. Onderzoek naar de natuurlijke zonnecel
Zonnepanelen op school Team 5: Natuur Onderzoek naar de natuurlijke zonnecel Jullie gaan onderzoeken of de plant een zonnecel is en wie daar gebruik van maken 1. SAMENWERKEN IN EEN TEAM Jullie gaan samenwerken
Nadere informatieOnderzoeksresultaten draagvlak stoppen met aardgas HIER klimaatbureau
Onderzoeksresultaten draagvlak stoppen met aardgas HIER klimaatbureau Panel: Peil.nl Datum peiling: 26 juni 2017 In het Energierapport van het ministerie van Economische Zaken staat dat de verwarming van
Nadere informatiea. Beschrijf deze reactie met een vergelijking. In het artikel is sprake van terugwinning van zwavel in zuivere vorm.
PEARL GTL Oliemaatschappijen zoals Shell willen aan de nog steeds stijgende vraag naar benzine en diesel kunnen blijven voldoen én ze willen de eindige olievoorraad zoveel mogelijk beschikbaar houden als
Nadere informatiewww.praktischtechniek.nl
D. Bekijk nu de andere zaklampen. Vul de tabel in. Werken alle zaklampen? Ja / nee Omdat: Welke zaklamp schijnt het langst? Techniekkit: Noord Nederland Domein: Energie omzetting Competentie: Ontwerpen
Nadere informatie2: vermindering van koolmonoxide, kooldioxide, zwaveldioxide en stikstofoxide en dat is erg goed om het broeikaseffect tegen te houden.
Stelling door T. 1429 woorden 12 juni 2014 7,8 2 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar Stelling 1: openbaar vervoer moet gratis worden 1: km autorijden levert dan per passagier gemiddeld zeven keer
Nadere informatie2016-04-15 H2ECOb/Blm HOE KAN DE ENERGIETRANSITIE WORDEN GEREALISEERD? Probleemstelling
HOE KAN DE ENERGIETRANSITIE WORDEN GEREALISEERD? Probleemstelling Op de internationale milieuconferentie in december 2015 in Parijs is door de deelnemende landen afgesproken, dat de uitstoot van broeikasgassen
Nadere informatieWWW.TECHGROW.NL. TechGrow CO 2 -generator (Aardgas) HANDLEIDING. Uitgifte datum: 01-11-2014
WWW.TECHGROW.NL TechGrow CO 2 -generator (Aardgas) Uitgifte datum: 01-11-2014 HANDLEIDING De CO 2 -generator wordt gebruikt om de CO 2 -waarde op niveau te houden. WAARSCHUWING De CO 2 -generator werkt
Nadere informatieDe Energiezuinige Wijk - De opdracht
De Energiezuinige Wijk De Energiezuinige Wijk De opdracht In deze opdracht ga je van alles leren over energie en energiegebruik in de wijk. Je gaat nadenken over hoe jouw wijk of een wijk er uit kan zien
Nadere informatieOVERAL, variatie vanuit de kern. LES- BRIEF 3v/4hv. De zonne-energiecentrale van Fuentes de Andalucía
OVERAL, variatie vanuit de kern LES- BRIEF 3v/4hv De zonne-energiecentrale van 1 Zonne-energie is in overvloed beschikbaar maar het is nog niet zo eenvoudig om die om te zetten naar elektrische energie.
Nadere informatie