Historisch compromis. NVB Dorette Corbey Energie-akkoord ontbeert impuls tot innovatie 12 ECN PBL VNO NCW ACM MIN. EZ. Het energie-akkoord: newton 1
|
|
- Josephus van der Pol
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 november 2013newtonMagazine ter inspiratie van E.ON-relaties newton 1 ACM MIN. EZ VNO NCW ECN PBL 9 NVB Dorette Corbey Energie-akkoord ontbeert impuls tot innovatie 12 Het energie-akkoord: Historisch compromis Hoe Nederland slim energie kan besparen 24 Wind op zee Leeuwendeel duurzame ambitie voor wind
2 newton 2 Newton Sir Isaac Newton, Brits natuurkundige, wiskundige, filosoof en alchemist (4 januari maart 1727). In de wiskunde ontdekte hij onder meer de differentiaalrekening en de integraalrekening (met Leibniz) en het Binomium van Newton. In zijn hoofdwerk Philosophiae Naturalis Principia Mathematica uit 1687 beschreef Newton onder andere de zwaartekracht en de drie wetten van Newton, waardoor hij de grondlegger van de klassieke mechanica werd. Op het gebied van optica schreef hij het standaardwerk Opticks, vond hij de Newtontelescoop uit en ontwikkelde hij een theorie over kleuren, gebaseerd op het prisma, dat van wit licht een zichtbaar spectrum maakt. Door de leden van de Britse Royal Society is Newton in 2005 gekozen als de grootste geleerde in de hele geschiedenis van de wetenschap woorden van Wiebe Draijer Voorzitter SER 4 Energieakkoord prestatie van formaat 9 Energie-akkoord ontbeert impuls tot innovatie Interview met Dorette Corbey 12 Hoe Nederland slim energie kan besparen 14 Slimme M/V Christiaan van der Meijden over de MILENA 16 London Array 18 Mogelijk meer olie en gas in de Noordzee Gasbel of luchtbel? 1 vraag, 5 antwoorden 22 Goede raad bespaart veel geld Over de E.ON Store 24 Leeuwendeel duurzame energie voor wind 27 Carwash kiest voor groene bedrijfsvoering 30 Feiten en Fabels over Restwarmte Met Andy van den Dobbelsteen 24 Colofon Newton is een publicatie van E.ON Benelux voor zakelijke relaties. Redactie Femmy Bakker Ellen Breugem Edwin Kotylak Jacinta Janmaat Contactgegevens E.ON Benelux Postbus AP Rotterdam newton@eon.nl Fotografie & beeldmateriaal ANP Photo, ECN, Veronique van de Waal, Hollandse Hoogte Tekstbijdragen Jan Bletz, Wilmie Geurtjens, Maarten van der Schaaf, Veronique van de Waal, Pilgrims Productions Vormgeving LVB Networks, Amersfoort Productie Pilgrims Productions Drukwerk Mediacenter, Rotterdam Voor het geheel of gedeeltelijk overnemen of bewerken van artikelen of beeldmateriaal is toestemming nodig van E.ON Benelux. In de meeste gevallen zal die graag worden verleend. De mening van personen of organisaties in de artikelen vertegenwoordigt niet het standpunt van E.ON Benelux, tenzij nadrukkelijk aangegeven.
3 KENNIS mensen zaken dialoog inspiratie e.on newton woorden van... Wiebe Draijer Op naar een schone toekomst PERSONALIA NAAM Wiebe Draijer FUNCTIE Voorzitter Sociaal-Economische Raad Nederland heeft op 6 september een markante stap gezet. Ruim veertig organisaties sloten samen met de overheid het Energieakkoord voor duurzame groei. Het legt de basis voor een breed gedragen, robuust en toekomstbestendig energie- en klimaatbeleid. Het akkoord biedt een langetermijnperspectief, creëert vertrouwen en vermindert investeringsonzekerheid bij burgers en bedrijven. Het helpt de haperende economie weer op gang met een impuls voor investeringen en werkgelegenheid. Daarnaast worden de lasten voor burgers en bedrijven zoveel mogelijk beperkt. Van dit akkoord gaan we allemaal iets merken en we moeten er allemaal iets voor gaan doen. De komende tijd gaat het erom dat we onze woorden waarmaken.
4 TITEL newton 4 KENNIS mensen zaken dialoog inspiratie e.on Energieakkoord Prestatie van formaat Drie dagen na de ondertekening van het Energieakkoord verschenen de eerste scheuren in de muren van Neerlands nieuwe energiegebouw. De duurzaamheidambities en unieke afspraken tussen 40 uiteenlopende belangenorganisaties zijn niet voldoende concreet en binnen de afgesproken kaders onhaalbaar, aldus ECN, het Planbureau voor de Leefomgeving en het Economisch Instituut voor de Bouw. Het zijn niet de eerste de beste partijen die met hun bevindingen de zorgen over haalbaarheid versterken. Vooral de ambitie om 100 PJ aan besparing te realiseren lijkt veel te hoog gegrepen. De onderzoeksinstituten komen met de aangekondigde maatregelen slechts op een reductie van 60 PJ reductie, dat scheelt 40 procent. Vrijdag 6 september was minister Kamp van Economische Zaken nog verheugd over de totstandkoming en heerste er een feeststemming. Vele betrokken partijen stonden met brede glimlach uit te leggen hoe goed het was dat we als Nederland tot een dergelijk akkoord waren gekomen. Na maanden van moeizame onderhandeling onder leiding van de SER waren zelfs gezworen vijanden op het gebied van duurzaamheidsbeleid tot overeenstemming gekomen. Ook energiebedrijf Delta kon de pret niet drukken met haar bericht dat ze de afspraak in het akkoord over sluiting van haar kolencentrale waarschijnlijk niet nakomt. Delta voelde zich onvoldoende gecompenseerd voor de offers die het zou moeten brengen. De berichtgeving begin september was voor de gemiddelde Nederlander waarschijnlijk warrig. De vele berichten in de media riepen ook bij ingewijden gemengde gevoelens op. Is er nu wel of niet een akkoord? Wat zijn de tegengeluiden over de houdbaarheid van de afspraken en de euforie van SER-voorzitter Wiebe Draijer? Wat zeggen de ontwikkelingen over de kwaliteit van het proces? En natuurlijk, wat kunnen we nu eigenlijk de komende periode van het akkoord verwachten? Waarom een akkoord? Nederland wil consistentie en continuïteit op het gebied van energiebeleid. Er is daarom
5 newton 5 gekozen voor een aanpak die tot breed maatschappelijk draagvlak moet leiden. Dat was de nadrukkelijke wens van de politiek, die zich daarbij gesteund wist door De berichten in de media riepen gemengde gevoelens op de meeste direct belanghebbenden ten aanzien van ons energiebeleid. Er waren ook goede redenen voor om het op deze manier te doen. Met buurman Duitsland dit keer niet als voorbeeldige inspiratiebron. We weten dat de succesvolle Energiewende van onze oosterburen ook schaduwkanten heeft. Het is vooral bijzonder duur. Zo duur zelfs dat de bevolking en industrie langzaam maar zeker in opstand komen. Nederland wilde niet op de koers van Duitsland belanden, en wilde vooral vanaf de start van een nieuw duurzaam energiebeleid zeker zijn dat er in de samenleving draagvlak zou zijn voor de maatregelen. Het Energie akkoord moest ook in ons land snel de groene energieopwekking doen stijgen en de CO 2 -uitstoot beteugelen. Echter, wel met een rem erop, zodat wij niet in de oververhitte toestand komen die Duitsland nu kenmerkt. Onze rem is dat de jaarlijkse subsidie voor duurzame energie nooit boven de 3,8 miljard euro zal uitkomen. Dat is in Duitsland wel anders. Iedereen die daar groene stroom opwekt, krijgt een vergoeding die ver boven de marktprijs is. Deze subsidie heeft voor een >> De doelstellingen in het akkoord: 1. Besparing van finale energieverbruik met gemiddeld 1,5 procent per jaar, resulterend in circa 100 PJ besparing per (Dat komt overeen met in totaal het jaarlijkse gemiddelde elektriciteitsgebruik van 1,5 miljoen huishoudens.) 2. Een groei van het aandeel hernieuwbare energieopwekking van 4 procent in 2013 naar 14 procent in 2020 en 16 procent in nieuwe voltijdsbanen, voor het overgrote deel in periode tot 2018.
6 newton 6 KENNIS mensen zaken dialoog inspiratie e.on Greenpeace wil nog meer schone energie enorme toename van opwekkingscapaciteit gezorgd. Met als extra nadeel dat bij zonnig weer en stevige wind het systeem in Duitsland wordt overbelast, fossiele centrales uit moeten en groene goedkope stroom wordt gedumpt in andere landen. Goed idee dus om in Nederland via brede maatschappelijke discussie samen tot een akkoord te komen. Het akkoord ligt er. Niet zonder slag of stoot. En volgens critici na een te lang en slepend proces, met een uitkomst die weinig specifiek, niet ambitieus, en halfslachtig is. Prestatie van formaat Nederland wordt nog veel geroemd om haar overleg- en consensuscultuur. Het Energieakkoord mag in dat rijtje van collectieve prestaties niet ontbreken. Het is knap dat de SER de verschillende belangengroepen op één lijn heeft gekregen. Veel deelnemers aan de SER-onderhandelingen vochten elkaar immers jarenlang de tent uit. Kan Nederland nu zonder problemen vooruit op het gebied van energie? Als we de reacties van betrokkenen tijdens de ondertekening moeten geloven, wel. Vrijwel iedereen voelt zich winnaar en elke partij heeft voldoende basis om in een schonere, duurzame energietoekomst te geloven. Ook al werd direct na ondertekening van het akkoord duidelijk dat de maatregelen onvoldoende zijn om de ambities te halen en er aanvullende inspanningen en investeringen nodig zijn. Kritische geluiden De critici kwamen in augustus, direct na het uitlekken van een ontwerpversie van het akkoord, met scherpe commentaren. Weinig nieuws, zo klonk het, ambities gaan niet ver genoeg, er wordt onvoldoende ingezet op innovatie, de afspraken waren vaag en financieel volkomen onrealistisch. Hoewel alle partijen op papier punten hadden gescoord, moest iedereen ook stevige concessies accepteren. Denk aan de vrijstelling van kolenbelasting in ruil voor de sluiting van 5 kolencentrales. Of wind op zee, toch het troetelkind van de milieubeweging. De uitbreiding naar MW op land in 2020 en MW op zee in 2023 is een enorme uitdaging. In het akkoord is weliswaar afgesproken dat er elk jaar een vergunning en subsidiebeschikking bijkomt voor een offshore park dat al 4 jaar later moet draaien. Er zal heel wat moeten gebeuren om die snelheid te halen. Het moet in ieder geval veel sneller dan
7 newton 7 het nu gaat met het Geminipark. Voor dit park werd in 2010 subsidie verleend, het park gaat waarschijnlijk pas in 2016 stroom produceren. Het enthousiasme voor de snelle uitbreiding van windenergie vergt ook aanpassingen in bestuurlijke cultuur en procedures. Op 15 augustus gaf de provincie Noord-Holland een zogenaamde reactieve aanwijzing Grote afstanden tussen droom en realiteit moeten worden overbrugd aan de gemeente Haarlemmermeer, waarmee het de bouw van windturbines op verschillende locaties belemmert. De provincie voert een terughoudend beleid dat erop is gericht het Noord- Hollands landschap te behouden. Het besluit is een forse streep door de windambities in de regio en een voorbeeld van hoe de dagelijkse bestuurlijke praktijk afwijkt van de plannen en ambities in het akkoord. Ook op dat vlak moeten nog grote afstanden tussen droom en realiteit worden overbrugd. Draagvlak op lange termijn Los van de praktische bezwaren, de kosten en procedurele verwikkelingen, moet de toekomst ook leren of alle belangenbehartigers in de SER-onderhandelingen hun achterban werkelijk goed hebben vertegenwoordigd en zij hun leden ook consequent aan de afspraken kunnen houden. De vereniging Energie-Nederland zag Delta immers nog voor de ondertekening een voorbehoud maken op de afgesproken sluiting van een kolencentrale. Ook vanuit de milieuhoek klonken al snel signalen dat de strijd voor een nog duurzamere energievoorziening door zal gaan. Natuur & Milieu stelde nadrukkelijk dat na de ondertekening het gesprek over wat er na 2020 allemaal nog meer moet gebeuren opgestart moet worden. Ook GroenLinks noemde het akkoord niet meer dan een eerste stap, omdat het tegengaan van klimaatverandering nog veel meer actie vraagt. Stichting Urgenda mist een man on the moon -mentaliteit, aldus directeur Marjan Minnesma tijdens haar duurzame troonrede op Duurzame Dinsdag. Het akkoord is volgens haar beter iets dan niets, maar de consensus heeft alle lef, ambitie en leiderschap uit het initiatief geslagen. De tegenvallende doorrekening van de resultaten en kosten van het Energieakkoord waren voor Vereniging Eigen Huis >> DE AFSPRAKEN IN HET KORT Het akkoord bestaat uit 10 pijlers, die allemaal acties bevatten die nauw met elkaar samenhangen. Een aantal belangrijke afspraken of acties zijn: Een revolverend fonds van 600 miljoen euro voor energiebesparing in de bebouwde omgeving. Het Rijk stelt 400 miljoen beschikbaar voor investeringen in energiebesparing in de sociale huursector in de periode van 2014 tot Een expertisecentrum voor maatregelen op het gebied van energieefficiency. Een plan voor betere benutting van restwarmte. Wind op Zee moet naar een operationeel vermogen van MW in Wind op Land moet naar MW in Biomassa bijstook in kolencentrales wordt gemaximeerd op 25 PJ. Een net op zee voor aansluiting van windpark aan bestaande netwerk. Decentrale opwekking wordt gestimuleerd, onder meer door 7,5 ct/ kwh belastingkorting voor opgewekte energie door coöperatie of vereniging. Alle partijen zetten zich internationaal in voor een goed functionerend Europees systeem voor emissiehandel (ETS). Fossiele opwekking wordt teruggedrongen, onder meer door sluiting van 3 kolencentrales per 1 januari 2016 en 2 kolencentrales per 1 juli In ruil daarvoor wordt de elektriciteitsproductie in de kolenbelasting per 1 januari 2016 vrijgesteld. Een verhoging van de energiebelasting vanaf 2016, die 50/50 door burgers en bedrijven gedragen moet worden. Transport en mobiliteit moeten CO 2 -uitstoot met 60 procent verlagen tov 1990 in 2050 en in 2030 daartoe al 17 procent op weg zijn. De duurzame energiesector moet nieuwe werkgelegenheid opleveren in met name de installatiesector en de bouw. De ambitie is om tussen 2014 en 2020 zo n arbeidsjaren te realiseren. Nederland wil in de top tien van de wereldwijde Clean Tech Ranking in Er komen nieuwe middelen voor innovatie en R&D. Een financieringsprogramma in samenwerking met financiële instellingen als pensioenfondsen, verzekeraars en banken.
8 newton 8 KENNIS mensen zaken dialoog inspiratie e.on Is ACM spelbreker? Inmiddels heeft ook de Autoriteit Consument & Markt (ACM) gereageerd op de afspraak in het Energieakkoord om 5 kolencentrales te gaan sluiten: Het is nadelig voor de consument en levert weinig milieuvoordeel op.,,wij hebben geconstateerd dat de afspraak van de energiebedrijven om de 5 kolencentrales te sluiten, leidt tot nadelen voor de consument. Door de afspraak stijgt de energierekening van consumenten omdat de productiecapaciteit wordt beperkt. Daarbij hebben wij vastgesteld dat de door partijen aangedragen voordelen voor het milieu te beperkt zijn om die nadelen te compenseren, zegt Henk Don, bestuurslid van de Autoriteit Consument & Markt.,,Het is aan de bij het akkoord betrokken partijen om te bezien welke maatregelen in het belang van het milieu wel mogelijk zijn. Liefst zijn dat ook maatregelen waar de consument beter van wordt. Voorzitter Hans Alders van Energie-Nederland zijn reactie hierop was dat toezichthouder ACM de voorgenomen sluiting van vijf oudere kolencentrales ten onrechte geïsoleerd heeft bekeken, als een afspraak tussen bedrijven. Niet als een cruciaal onderdeel van een breed nationaal energieakkoord. Volgens Alders is en blijft de energiesector volledig gecommitteerd aan het akkoord. zelfs aanleiding om het akkoord niet te ondertekenen. Directeur Rob Mulder wilde namens zijn achterban geen blanco cheque uitschrijven of de deur openzetten voor onvoorspelbare en dure toekomstige aanpassingen in het akkoord die nodig zijn als de ambities opnieuw niet worden gehaald. De toezegging van de SER dat er een commissie komt met vertegenwoordigers van alle Het akkoord is - ondanks alles - een mijlpaal in de geschiedenis ondertekenaars die de voortgang goed bijhoudt was voor Mulder niet overtuigend genoeg. De industrie, groot pleitbezorger van een stabiel en consistent lange termijn-beleid, reageerde via VNO-NCW positief. Het uitzicht op nieuwe werkgelegenheid is goed, de consistentie biedt een stabiel investeringsklimaat. Innovatiekampioen DSM liet echter via haar directeur Atzo Nicolaï weten dat er te weinig aandacht is besteed aan innovatie, bijvoorbeeld de ontwikkeling van windmolentechnologie of bio-energie. De belangenorganisatie voor de chemische industrie, VNCI, was ook niet onverdeeld gelukkig. De chemie kan internationaal moeizaam concurreren door de hoge energiekosten en dure grondstoffen. Het akkoord geeft slechts ten dele antwoord op de vraag hoe die problemen moeten worden aangepakt. Het ontbreken van een duidelijke visie op schaliegas helpt daar ook niet bij. Bedrijven in de Verenigde Staten hebben dankzij goedkoop schaliegeld hun concurrentiepositie sterk verbeterd. Juist de chemie wordt door het prijsverschil in schalieen aardgas fors geraakt. In het akkoord is daar niets over afgesproken. Een derde belangrijk bezwaar van de chemische industrie is de inzet van energie-efficiënte en milieuvriendelijke industriële warmtekrachtkoppelingsinstallaties (WKK) niet extra wordt gestimuleerd in industrietakken als chemie, papier en karton en raffinaderijen. Praktijk Elk van de 40 deelnemende partijen aan het SER overleg heeft zijn eigen visie op de waarde en betekenis van het Energieakkoord. De algemene opvatting is dat het een goed uitgangspunt is voor toekomstig beleid, dat op middellange termijn duidelijkheid biedt over beschikbare middelen. Het akkoord is - ondanks - alles in de Nederlandse energiegeschiedenis een mijlpaal. Er moet nog veel werk worden verzet en nog meer worden overlegd om alle details af te spreken en de mooie intenties van iedereen in echte daden om te zetten. Dat zal ongetwijfeld niet zonder slag of stoot kunnen. Bij energievoorziening gaat het immers over primaire voorzieningen voor een samenleving, het aanjagen van onze economie, over grote investeringen, en natuurlijk kosten voor bedrijven en consumenten. Wiebe Draijer, voorzitter van de SER, blijft ondanks alle commentaren en tegengeluiden vol vertrouwen over de waarde en haalbaarheid: We realiseren ons dat wat er nu ligt nog niet voldoende is, maar wij zijn uiteindelijk verantwoordelijk voor de resultaten en we doen wat nodig is om dat te realiseren. De grote vraag is natuurlijk wie hij precies met we bedoelde.
9 KENNIS mensen zaken dialoog inspiratie e.on newton 9 Akkoord ontbeert impuls tot innovatie Het is opmerkelijk dat 40 partijen in Nederland tot een akkoord zijn gekomen. De politieke partijen hadden dit natuurlijk zelf moeten doen. Zeker omdat alle partijen hebben gezegd dat ze af willen van het zwabberbeleid en willen inzetten op duurzame energievoorziening. Als de politiek het heft in handen had genomen, dan was het proces een stuk sneller gegaan en waren er nog meer belangrijke knopen doorgehakt. Het akkoord is wat mij betreft op een aantal belangrijke punten een flauw compromis. Dorette Corbey is voorzitter commissie duurzaamheidsvraagstukken biomassa. Ze is ook directeur van de Adviesraad voor Wetenschap en Technologie en voorzitter van het bestuur van de Nederlandse emissie-autoriteit. De afspraken blijven vasthouden aan de technologie die zich heeft bewezen en de portfolio van energievoorziening die we op dit moment hebben. De belangrijke vraag hoe we na 2023 verder gaan is niet beantwoord, evenmin als de vraag hoe we innovatie zo bevorderen dat we op echt lange termijn een nieuwe economische impuls geven. >>
10 TITEL newton 10 KENNIS mensen zaken dialoog inspiratie e.on Opvallende afwezige Biogas/biovergisting. Het is niet eenvoudig de voordelen daarvan ten opzichte van fossiel gas te benoemen. De potentie om in Nederland tot significante volumes te komen lijkt niet groot. Groen gas wordt niet specifiek genoemd in het akkoord. Dorette Corbey schrijft de route echter zeker nog niet af. Energiebedrijven met kolencentrales hebben in de besprekingen, de wind in ieder geval niet tegen gekregen. 25 petajoule is veel Biomassa vervult de komende jaren een belangrijke rol. Energiebedrijven kunnen tot een maximum van 25 PJ bijstoken in kolencentrales. Dat lijkt weinig op het totaal van 740 PJ die volgens de Vereniging Energie Nederland in 2012 aan elektriciteit is geproduceerd. Op het aandeel stroom uit steenkool is dit echter fors. Tegenstanders van kolencentrales vonden daarom bij de presentatie van het akkoord dat energiebedrijven met name dankzij deze afspraak voordelig wegkomen. Dorette Corbey snapt die kritiek: Energiebedrijven met kolencentrales hebben de wind mee vanwege de lage CO 2 -prijs. En ze hebben volgens mij in besprekingen rond het energieakkoord in ieder geval niet de wind tegen gekregen. Het is toch triest dat schonere gascentrales het in feite niet redden tegenover de kolencentrales en op slot gaan. Dit had eigenlijk in het energieakkoord gerepareerd moeten worden. Die CO 2 -prijsaanpassing gaat er op termijn wel komen. Er ligt een voorstel bij het Europees Parlement om rechten uit de markt te nemen waardoor de prijs zal stijgen. Dat gaat geen revolutie veroorzaken. Ik verwacht wel dat bedrijven en investeerders meer vertrouwen krijgen en investeringen in efficientie nog beter zullen renderen. Vijfentwintig PJ aan biomassa betekent een enorme hoeveelheid biomassa. Het vertegenwoordigt op basis van alle voorspellingen maar liefst 25 procent van de verwachte biomassa-import van de gehele EU in Corbey verwacht geen problemen met deze import, ook al kan de prijs gaan stijgen als andere landen meer gebruik gaan maken van deze reststromen. Er is nu voldoende biomassa voor handen in de wereld uit bijvoorbeeld reststromen van de bosbouw. Ook alle logistiek komt echt wel voor elkaar. Tot dusver waren investeerders, denk aan partijen in de Rotterdamse haven, ook met investeringen op biomassa huiverig vanwege zwabberend beleid. Het quotum van 25 PJ geeft in ieder geval helderheid. Er moet wel nog duidelijkheid komen over de duurzaamheidscriteria die gelden voor de bijstook van biomassa. Er mag dan voldoende biomassa zijn voor de bijstook, dit betekent niet dat biomassa primair als grondstof voor elektriciteitsopwekking zou moeten dienen. Ik ben een voorstander van de cascadering van biomassa. Met andere woorden: we moeten biomassa daar inzetten waar die de meeste waarde oplevert. Bijvoorbeeld in de chemie. In Nederland hebben we een sterke chemie met veelbelovende bio-based technologie en producten. Daar moeten we op termijn met biomassa naar toe. Ik verwacht dat we dit veel breder gaan omarmen de komende jaren en dat het over 5 tot 10 jaar echt ook zonde wordt gevonden als we al die biomassa gaan opstoken in een centrale. De bijstook voor elektriciteitsopwekking kan zo een opstap zijn voor de biochemie of voor geavanceerde biobrandstoffen.
11 newton 11 CO 2 -afvang en -opslag? Afvang en opslag van CO 2 (CCS) kan uit bij een CO 2 - prijs van 30 tot 50 euro per ton. De prijs is nu veel lager. We zien daarom bij steeds meer partijen een houding van laat maar zitten. Door nu op onze handen te zitten, hebben we straks geen technologie als de business case wel rendeert. Europa heeft geld beschikbaar om de ontwikkeling mogelijk te maken. Jammer dat wij er niet meer mee doen. Zeker omdat we CCS volgens het Internationaal Energie Agentschap ook nodig hebben om aan de wereldwijde klimaatdoelstellingen te voldoen. Natuurlijk hoeven we als Nederland niet op alle fronten en klimaattechnologie in te zetten. CCS past echter wel bij onze maritieme traditie met opslag op zee. Nu investeren in de technologie kan ons op termijn onderscheidende technologie en unieke producten opleveren die exporteerbaar zijn. Daarom ook geloof ik dat wij fors moeten inzetten op off-shore wind. Niet door maar klakkeloos een paar windmolens neer te zetten. Nee, we moeten vooral nieuwe technologie ontwikkelen die exporteerbaar is. Ik mis daartoe wel de ruimte in het akkoord. Onze regelingen zijn nu vooral een stimulans om in te zetten op bewezen technologie. Om van Nederland ver na 2023 een grote wind off-shore speler te maken, moeten we nu al ruimte laten in aanbestedingen voor onorthodoxe oplossingen, voor nieuwe technologische inzichten, voor nieuwe businessmodellen. Ik sta helemaal achter het experimentele windpark dat we gaan bouwen. En ik hoop dat we snel nog veel meer van dit soort innovaties krijgen. Wat mij betreft gaan we al onze SDE-middelen daar op richten, in plaats van op bewezen technologie zoals biomassabijstook.
12 TITEL newton 12 KENNIS mensen zaken dialoog inspiratie e.on Met het oog op het terugdringen van de CO 2 -uitstoot en de economische crisis, is het besparen van energie een no brainer. Newton zet de meest voor de hand liggende energiebesparingen voor overheid, bedrijfsleven en burgers op een rijtje. Hoe Nederland slim ener A b Efficiënter energie opwekken De energiesector is zelf goed voor 10 procent van het nationale energieverbruik. De opwekking van energie kan nog een stuk efficiënter. De sector moet daarbij naar de hele keten kijken: van het winnen van brandstof, tot het omzetten van brandstoffen in energie in energiecentrales en het transporteren van energie. Technologische verbeteringen in de landbouw De land- en tuinbouw, en vooral de glastuinbouw, zijn enorme energieverbruikers. vier procent van alle energie wordt gebruikt in deze sector. Betere isolatie van kassen kan het gasverbruik reduceren net als het installeren van warmtekrachtkoppeling (WKK) installaties. Het gebruik van CO 2 in kassen kan er bovendien voor zorgen dat het energieverbruik dat nodig is voor ventilatie omlaag kan. Efficiënter verplaatsen Minder auto rijden, meer treinen is een voor de hand liggende manier om minder energie te gebruiken in de transportsector in Nederland (16 procent van het totale Nederlandse energieverbruik). Daarnaast zijn er technologische oplossingen zoals het gebruik van kleinere, lichtere en meer aerodynamische voertuigen, de inzet van energie-efficiënte banden en zeer efficiënte elektrische voertuigen. Ten slotte kan beleid ook een rol spelen: inderdaad, het verlagen van de maximale snelheid kan ook een stevige vermindering van het energiegebruik betekenen in Nederland. isoleer ramen, muren en daken Zowel bij woningen als bij gebouwen (kantoren, ziekenhuizen, zwembaden) kan veel energie bespaart worden door goed te isoleren, waardoor er zo min mogelijk warmte kan ontsnappen. Door te investeren in dubbel glas en spouwmuur-, gevel- en dakisolatie kan het gasverbruik (en de CO 2 -uitstoot) flink worden verlaagd. Slimme ventilatie kan ervoor zorgen dat het elektriciteitsverbruik voor koeling in de zomer flink lager is. Isolatie levert de grootste energiebesparing ook gunstig voor de energierekening. Volgens MilieuCentraal levert een spouwmuur- of dakisolatie al gauw een besparing op van kg CO 2 en 600 euro per jaar. Daarnaast levert het vervangen van de oude CV-ketel voor een HR-combiketel een fikse besparing op (670 kg CO 2 / 210 euro per jaar).
13 newton 13 profiel gie kan besparen De energieverbruiksmanager: het broertje van de slimme meter In de schaduw van de slimme meter, veroveren energieverbruiksmanagers de Nederlandse meterkast. Deze systemen geven huishoudens en ondernemingen inzicht in hun energieverbruik én werken als katalysator voor het nemen van energiebesparende maatregelen. Er zijn energieverbruiksmanagers in alle soorten en maten: De E-manager van Nuon leest het gas- en elektriciteitsgebruik af en stuurt het draadloos door naar smartphone, tablet of pc. Productieprocessen verbeteren De zware industrie is de grootste energieverbruiker van Nederland: 37 procent van het Nederlandse energiegebruik wordt besteed aan productieprocessen. Dat blijkt uit een onderzoek van ING naar energiebesparing in Nederland. Industriële bedrijven doen er daarom goed aan hun productieproces onder de loep te nemen. Procesverbeteringen kunnen ervoor zorgen dat het aantal stappen in het productieproces waarbij verhitting of koeling nodig is stevig wordt beperkt. Ook kan restwarmte van onderdelen van het productieproces vaak beter worden benut, ofwel in het eigen productieproces of in het productieproces van een nabij gelegen producent. Vervang oude apparaten, gebruik nieuwe bewuster Gebouwen staan vol elektrische apparaten: grote machines bij bedrijven, vaatwassers en drogers bij huishoudens. Het vervangen van oude apparaten voor energiezuinige nieuwe apparatuur levert een grote besparing op. Zuinig gebruik helpt ook. Voor bedrijven: Laat machines niet onnodig draaien. Voor huishoudens: laat de was buiten drogen als de zon schijnt en zet de vaatwasser pas aan als ie vol zit. Ten slotte helpt de energiezuinige stand natuurlijk. Ruim baan voor LED-verlichting In kantoorgebouwen is verlichting verantwoordelijk voor pakweg 60 procent van het totale elektriciteitsverbruik. Door gloeilampen te vervangen door de veel energie-efficiëntere LED-verlichting kan het stroomverbruik van verlichting worden gehalveerd. De Qbox Mini van Qurrent meet niet alleen het verbruik, maar ook de eventuele productie uit bijvoorbeeld zonnepanelen en verstuurt daarover informatie web en een app. De i-care van EnerGQ doet hetzelfde. Essent ontwikkelde E-Inzicht, zogenaamde slimme stekkers, die niet het totale elektriciteitsverbruik, maar het verbruik van individuele apparaten meet en communiceert via app en web. Toon van Eneco is een programmeerbare thermostaat en energieverbruiksmanager ineen. Het touch screen beeldscherm toont gas- en elektriciteitsverbruik. SWYCS (See What You Can Save) houdt behalve gas- en elektriciteit ook het waterverbruik bij. SWYCS is alleen voor grootverbruikers zoals woningcorporaties en bedrijven. Meer info: energieverbruiksmanagers
14 newton 14 KENNIS mensen zaken dialoog inspiratie e.on Slimme M/V Hoog rendement vergassing MILENA Voor ECN werk ik aan de ontwikkeling van de biomassavergassingstechnologie MILENA. Met MILENA kunnen we biomassa vergassen met een zeer hoog rendement van pakweg 70 procent. Op laboratoriumschaal werkt het allemaal, nu is het tijd voor de eerste grote demonstratieprojecten. Er liggen vergevorderde plannen voor een testcentrale in Alkmaar, maar de financiering van dat project is nog niet rond. We willen daar sloophout vergassen en daarmee elektriciteit, groen gas of stoom genereren afhankelijk van de beschikbare subsidieregelingen. Ook moet daar het Expertisecentrum Biomassavergassing verrijzen. India Terwijl het demonstratieproject in Alkmaar vooralsnog vertraagd is vanwege de financiering, zijn we benaderd door de beursgenoteerde Indiase onderneming Thermax. In hartje India wil Thermax restafval van een grote sojaplantage gaan vergassen met behulp van de MILENA-technologie. De laatste hand wordt nu gelegd aan de bouwtekeningen. Zodra dat klaar is gaan we bouwen. Als het allemaal volgens plan verloopt, zijn we in maart 2014 up and running. Soja Na de sojaoogst blijven er allerlei takjes en plantjes over op de plantage. Door dat spul te vergassen maken we stookgas. Dat gas wordt eerst gereinigd de Nederlandse onderneming Royal Dahlman levert ondersteuning bij de engineering van MILENA en de gasreiniging vervolgens wordt het gas verbrand in een gasmotor waarmee elektriciteit en warmte wordt opgewekt. De centrale krijgt een capaciteit van 1 MW. De elektriciteit wordt afgenomen door de sojaproducent. Voor de warmte die we gaan genereren is nog geen bestemming gevonden. Uitdagingen We hebben weinig ervaring met het vergassen van sojaresidu. De grootste technische uitdaging is om brandstof van goede kwaliteit binnen te krijgen. Als er te veel materiaal tussen zit dat niet kan worden vergast, moeten we vaker onderhoud verrichten om het systeem schoon te maken. Hoe minder onderhoud nodig is, hoe meer uren de centrale kan draaien. Dan gaat de kostprijs omlaag. Dat is cruciaal. De Indiërs willen alles zo goedkoop mogelijk. Dat zag je ook tijdens de onderhandelingen. Toekomst Als de centrale in midden India een succes wordt, wil Thermax de MILENA technologie grootschalig gaan toepassen om elektriciteit op te wekken bij landbouwplantages in heel India. De behoefte op het platteland is groot: als er al een aansluiting is op het Indiase elektriciteitsnetwerk valt deze geregeld uit en het alternatief elektriciteit opwekken met dieselgeneratoren is duur en een zware belasting voor het milieu. Voor ECN zou MILENA dus een interessant exportproduct kunnen worden: bij elke installatie waar de technologie wordt gebruikt ontvangt ECN een licentie fee. Niet alleen in India is er vraag naar de vergassingstechnologie. Partijen uit Zuid-Korea en Groot-Brittannië zijn ook geïnteresseerd.
15 newton 15 Naam Christiaan van der Meijden Functie Eigenaar Biomass Energy Engineering Promoveerde op De ontwikkeling van biovergassingstechnologie MILENA Eerste baan Ingenieur bij Stork Ketels Meer informatie
16 TITEL newton newton KENNIS KENNISMENSEN mensenzaken zaken DIALOOG dialoog INSPIRATIE inspiratie E.ON e.on Het grootste windmolenpark op zee ter wereld HH
17 newton newton London Array Het windmolenpark ligt 20 kilometer uit de Britse kust en beslaat een oppervlakte van 245 km 2. Fase 1 is nu operationeel en bestaat uit 175 windturbines op een oppervlakte van 90 km 2. Deze 175 windmolens hebben een gezamenlijke capaciteit van 630 MW. London Array zal genoeg windenergie produceren om bijna een half miljoen huishoudens per jaar van elektriciteit te voorzien. Fase 2 kan nog eens 870 MW aan capaciteit toevoegen. De partners van het London Array project zijn DONG Energy, E.ON en Masdar.
18 TITEL newton 18 KENNIS mensen zaken dialoog inspiratie e.on 30 3 E D A E B F C Mogelijk meer olie en gas in de Noordzee G 11 H J K L M N veelbelovende vierkante kilometers Harlingen Het noordelijke deel van de Nederlandse Noordzee is sinds november 2010 in kaart gebracht door het Nederlandse bodemonderzoekbedrijf Fugro. Dat stuurt geluidsgolven naar beneden en meet op welke manier die worden teruggekaatst. In totaal heeft 4 het bedrijf 5 ongeveer Den Helder vierkante kilometer bodem gefotografeerd met deze 3D-techniek. Hieruit blijkt dat 7 de bodem 8 structuren, 9 erg 7 8 lijken op O die van de gebieden in het PBritse of Noorse deel Q IJmuiden van de Noordzee, waar recent vondsten 11 zijn 12 gedaan Het is nog onduidelijk hoeveel gas en olie er precies op ontginning wacht en 15hoe 13 moeilijk het 14 wordt 15 om het naar boven te halen. EBN spreekt desondanks van een veelbelovend gebied. Volgens het 16staatsbedrijf 17 is het 18 mogelijk 16 om Scheveningen 17 NEDERLAND over vijf jaar olie of gas uit het gebied te winnen, maar veel Hoek v. Holland partijen vinden dit een zeer optimistische schatting. EBN wil voor 40 procent mee investeren als een olie- of gasbedrijf 5aan de slag gaat en meedelen in de winsten. Bij bijna alle huidige gasvelden doet de staatsdeelneming 6 dat ook. S 7 8 R Delfzijl
19 newton 19 vraag, 5 antwoorden Gasbel of luchtbel? Er zijn aanwijzingen dat er nog aanzienlijke olie- en gasvoorraden zijn in het noordelijkste punt van de Nederlandse Noordzee. Dat meldt staatsbedrijf Energie Beheer Nederland (EBN), verantwoordelijk voor de olie- en gaswinning in Nederland. Goed nieuws dus. Of niet? 1/5 JA Berend Scheffers (EBN) De Nederlandse olie- en gassector is nog steeds springlevend. Jaarlijks wordt er ruim een miljard euro geïnvesteerd in de opsporing en productie van aardgas en olie. Dat legt de investeerders en de Nederlandse staat geen windeieren. In 2012 kon Nederland, onder andere via staatsdeelneming EBN, ruim 14,5 miljard euro bijschrijven. Het nieuws dat het Noordelijke gedeelte van de Nederlandse Noordzee ook potentie heeft voor olie- en gaswinning, is voor ons geen verassing. We winnen al sinds de jaren zeventig olie en gas uit de Noordzee en weten dat in dit gebied nog voldoende te ontdekken valt. In sommige gebieden, zoals dit gebied in de A-, B-, D-, E- en F-blokken, zijn historisch gezien nog weinig opsporingsactiviteiten ontplooid. Dit komt mede door ontbrekende infrastructuur voor het produceren en afvoeren van gas. Het gebied ligt dan ook relatief ver van het vasteland. Gebieden met soortgelijke geologische structuren hebben echter al vaker aangetoond gas of olie te herbergen, zowel in Nederland als bij onze buurlanden. Let wel, er is nog niets aangetoond en het is nog te vroeg om de loftrompet te steken. De eerste resultaten van het seismisch onderzoek dat wij uitvoeren sterkt ons in onze vermoedens dát er iets te vinden valt. Er zijn opsporingsboringen nodig om zekerheid te krijgen en daarbij horen investeringen van EBN en haar partners. Er is dus nog een lange weg te gaan. Deze weg zien wij hoopvol tegemoet. De lange Nederlandse traditie van gaswinning heeft ons geleerd dat het winnen van aardgas voordelen voor de economie én het milieu oplevert. Het levert aanzienlijke inkomsten op en gas is de schoonste fossiele brandstof. We profiteren daarvan als land en daar mogen we best trots op zijn. >> Hoopvol
20 newton 20 KENNIS mensen zaken dialoog inspiratie e.on Overbodig en schadelijk 2/5 NEE Marjan Minnesma (Urgenda): Al zou de Nederlandse schatkist kunnen profiteren van de exploitatie van gas in het Nederlandse deel van de Noordzee, voor Marjan Minnesma (directeur van organisatie Urgenda) is dat geen reden om er verder naar te zoeken. Goed voor de schatkist? Slecht voor de Nederlandse samenleving, bedoel je! Nog meer gas winnen zou handelen uit kortzichtig eigen belang zijn. Als je kijkt naar wat voor samenleving we het beste kunnen achterlaten voor onze kinderen, kleinkinderen en de generaties daarna, laat je het wel na om te proberen dat gas naar boven te halen. Volgens Minnesma is nóg meer gas overbodig, ja zelfs schadelijk. Immers, zoals zij onlangs in haar zogeheten Duurzame Troonrede al zei: We kunnen binnen twintig jaar volledig overschakelen op duurzame energie. Dus nog voordat de bekende voorraden fossiele brandstoffen uitgeput zijn. Een zoektocht naar nieuwe gasvelden is dus niet nodig omdat we anders zonder energie komen te zitten - niet als we zwaar inzetten op duurzame enegie, in elk geval. En die energietransitie is hard nodig volgens haar, vooral om verdere opwarming van de aarde tegen te gaan. We kunnen nog eenvijfde van onze huidige reserves aan fossiele brandstoffen verstoken, willen we voorkomen dat de aarde een inferno wordt. Met andere woorden: viervijfde moet gewoon in de grond blijven. En we moeten er al helemaal geen extra reserves aan willen toevoegen door in de Noordzee op jacht te gaan naar nieuwe velden. Laat toch zitten 3/5 NEE Jan Rotmans (Erasmus Universiteit): Is het goed nieuws dat er wellicht aanzienlijke gasvoorraden in het Nederlandse deel van de Noordzee zijn? Jan Rotmans, professor Transitions and Transition Management aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, vraagt het zich af. Sterker nog: Is het überhaupt nieuws? Het gaat om een vermoeden; het staat niet vast dat die voorraden er werkelijk zijn, laat staan dat we weten wat de omvang is of hoe makkelijk ze kunnen worden geëxploiteerd. Hij begrijpt wel dat Energie Beheer Nederland naar buiten treedt met het bericht van de mogelijke vondst. EBN vertegenwoordigt de partijen in Nederland die verslaafd zijn aan gas. Ze zien in dat we binnen afzienbare tijd - een jaar of 20, misschien zelfs minder - het gas in Slochteren zullen hebben opgesoupeerd. Daarom zoeken ze nu hardnekkig of ze geen andere bronnen kunnen aanboren om gas te winnen. Het is echt een patroon: de ene keer dwepen ze met schaliegas, dan weer met gas uit steenkolen of willen ze Nederland tot een gasrotonde omtoveren. Nu komen ze dus met gas in de Noordzee op de proppen. De argumenten om vooral op grootte te boren om nader te onderzoeken of er inderdaad gas is, vindt Rotmans knap geframed. Alleen snijden ze volgens hem geen hout. Gas de schoonste fossiele brandstof? Zelfs mijn moeder gelooft dat zo langzamerhand, maar het is klinkklare onzin. Energie uit wind, zon, aardwarmte en sommige biobrandstoffen zijn schoon. Gas draagt, mede door de indirecte effecten en terugkoppelingen, evenveel bij aan de opwarming van het klimaat als olie en kolen. Rotmans kan zich evenmin vinden in het argument dat de exploitatie van Noordzee-gas de Nederlandse schatkist zal spekken. Daarvoor heb je berekeningen nodig of de gasvelden rendabel kunnen worden ingezet. Die ontbreken. Wat zijn bijvoorbeeld de geschatte kosten van winning en distributie? En dan heeft Rotmans het nog niet eens gehad over hoe groot de verwachte milieuschade is. Laat dat gas toch zitten, besluit Rotmans. Trap niet in de vertragingstactieken van de gaslobby. Gas is geen transitiebrandstof voor de gaslobby, maar een doel op zich. Kies voor de energietransitie: investeer het geld liever in de verdere ontwikkeling van schone energie in plaats van fossiele brandstoffen. Nederland loopt al zo ver achter als het gaat om schone energie. Laten we niet nog verder achterop raken.
Factsheet: Dong Energy
Factsheet: Dong Energy Holding/bestuurder Type bedrijf Actief in Markt Bedrijfsprofiel Dong Energy Producent/leverancier elektriciteit (en aardgas) Europa Consumenten/zakelijk - Omzet 900 miljoen (NL)/9
Nadere informatieBiomassa. Pilaar in de energietransitie. Uitgangspunt voor de biobased economie
Biomassa Pilaar in de energietransitie en Uitgangspunt voor de biobased economie Klimaatverandering: onze uitdaging Onze opdracht om er snel en écht iets aan te gaan doen Overeenstemming: er moet wat gebeuren!
Nadere informatie1 Nederland is nog altijd voor 92 procent afhankelijk van fossiele brandstoffen
achtergrond Afscheid van fossiel kan Klimaatverandering is een wereldwijd probleem. Energie(on)zekerheid ook. Dat betekent dat een transitie naar een veel duurzamere economie noodzakelijk is. Het recept
Nadere informatie1. Hoe dringend vindt u het klimaatprobleem? Helemaal niet dringend, we 1% Er is helemaal geen klimaatprobleem. Weet niet / geen mening
1. Hoe dringend vindt u het klimaatprobleem? Helemaal niet dringend, we 1% kunnen wel even wachten met grote maatregelen 17% 1 Een beetje dringend, we kunnen nog wel even wachten met grote maatregelen,
Nadere informatieProvinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL
Provinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL Doelstellingen - Mondiaal Parijs-akkoord: Well below 2 degrees. Mondiaal circa 50% emissiereductie nodig in
Nadere informatiehttp://enquete.groenepeiler.nl/admin/statistics.aspx?inquiry=47 1 van 13 5-7-2011 17:03
1 van 13 5-7-2011 17:03 Enquête Enquête beheer Ingelogd als: aqpfadmin Uitloggen Enquête sta s eken Enquête beheer > De Klimaat Enquête van het Noorden > Statistieken Algemene statistieken: Aantal respondenten
Nadere informatieEnergieakkoord voor duurzame groei. 6 september 2013
Energieakkoord voor duurzame groei 6 september 2013 Programma perspresentatie Korte toelichting Energieakkoord voor duurzame groei Wiebe Draijer Korte toelichting doorrekeningen ECN/PBL/EIB Maarten Hajer
Nadere informatieENERGIE-INFRASTRUCTUUR IN HET ROTTERDAMSE HAVENGEBIED. Maart 2019
ENERGIE-INFRASTRUCTUUR IN HET ROTTERDAMSE HAVENGEBIED Maart 2019 Inleiding De concentratie van industrie in de Rotterdamse haven is een goede uitgangspositie voor het doen slagen van de energietransitie:
Nadere informatieDuurzame elektriciteit in het EcoNexis huis
Werkblad 1, mbo Duurzame elektriciteit in het EcoNexis huis Inleiding De wereldbevolking groeit al jaren vrij stevig. En de wereldwijde behoefte aan energie groeit mee: we kúnnen simpelweg niet meer zonder
Nadere informatie28 november 2015. Onderzoek: Klimaattop Parijs
28 november 2015 Onderzoek: Over het EenVandaag Opiniepanel Het EenVandaag Opiniepanel bestaat uit ruim 45.000 mensen. Zij beantwoorden vragenlijsten op basis van een online onderzoek. De uitslag van de
Nadere informatieNationale Energieverkenning 2014
Nationale Energieverkenning 2014 Remko Ybema en Pieter Boot Den Haag 7 oktober 2014 www.ecn.nl Inhoud Opzet van de Nationale Energieverkenning (NEV) Omgevingsfactoren Resultaten Energieverbruik Hernieuwbare
Nadere informatieHartelijk welkom! Uniek nieuw initiatief Transition Town Breda Energie coöperatie: Brabants Eigen Energie (BREE)
Hartelijk welkom! Uniek nieuw initiatief Transition Town Breda Energie coöperatie: Brabants Eigen Energie (BREE) Peter Nuijten Mob: 06-22811585 E-mail: peter.nuijten@hotmail.nl 1 Concept Energie coöperatie
Nadere informatieBetekenis Energieakkoord voor Duurzame Groei voor de Installatiebranche. Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel 3 februari 2014 / VSK beurs
Betekenis Energieakkoord voor Duurzame Groei voor de Installatiebranche Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel 3 februari 2014 / VSK beurs Inhoud Introductie Duurzame Energie Koepel en Sector beschrijving
Nadere informatieElektrische auto stoot evenveel CO 2 uit als gewone auto
Elektrische auto stoot evenveel CO 2 uit als gewone auto Bron 1: Elektrische auto s zijn duur en helpen vooralsnog niets. Zet liever in op zuinige auto s, zegt Guus Kroes. 1. De elektrische auto is in
Nadere informatieBasisles Energietransitie
LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Basisles Energietransitie Werkblad Basisles Energietransitie Werkblad 1 Wat is energietransitie? 2 Waarom is energietransitie nodig? 3 Leg in je eigen woorden uit wat het Energietransitiemodel
Nadere informatie2-7-2014. Energieakkoord voor duurzame groei. Juli 2014 WERK IN UITVOERING. Ed Nijpels. Wie zaten aan tafel tijdens de onderhandelingen?
Energieakkoord voor duurzame groei Juli 2014 WERK IN UITVOERING Ed Nijpels Wie zaten aan tafel tijdens de onderhandelingen? 1 Waarom een Energieakkoord? Perspectief Consistentie Ambitie Realiteit Groei
Nadere informatieLes Biomassa. Werkblad
LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Les Biomassa Werkblad Les Biomassa Werkblad Niet windenergie, niet zonne-energie maar biomassa is de belangrijkste bron van hernieuwbare energie in Nederland. Meer dan 50%
Nadere informatieEnergieakkoord voor duurzame groei
Energieakkoord voor duurzame groei Netwerkbijeenkomst Duurzame regionale energie Gelderland 15 januari 2014 Lodewijk de Waal Energieakkoord Wie zaten aan tafel? Inhoud presentatie Hoofdlijnen Energieakkoord
Nadere informatieOverijssel maakt werk van nieuwe energie!
Overijssel maakt werk van nieuwe energie! U wilt met uw onderneming of woningcorporatie werk maken van nieuwe energie of energiebesparing. Maar u krijgt de financiering niet (volledig) rond via een bancaire
Nadere informatieWat zijn voor Nederland de argumenten voor en tegen CO2-afvang en -opslag (CCS*)?
Nederland de argumenten en CO2-afvang Nederland de argumenten en CO2-afvang Nederland de argumenten en CO2-afvang Nederland de argumenten en CO2-afvang Nederland de argumenten en CO2-afvang Nederland de
Nadere informatieJa. Ja. D66 wil dat Groningen in 2040 al CO 2- neutraal is en wil dat de provincie een ambitieuze regionale energiestrategie opstelt.
CDA - Wij zijn voor kleinschalige windenergie rond boerderijen. Onduidelijk. ChristenUnie 2035: 60% 2045: 100% 2050: 100% klimaatneutraal Ja. Net als zonnedaken en windmolens op zee, zijn windmolens op
Nadere informatieEnergiemarkt moet op de schop
jeroen de haas Energiemarkt moet op de schop De liberalisering van de Europese energiemarkt heeft niet goed uitgewerkt voor Nederland, zegt Jeroen de Haas, bestuursvoorzitter van Eneco. Zitten we straks
Nadere informatieHoe kijkt de Nederlander tegen het aankomende klimaat- en energieakkoord aan? Nathalie Vermeij 2 mei 2018 H5285
Hoe kijkt de Nederlander tegen het aankomende klimaat- en energieakkoord aan? Nathalie Vermeij 2 mei 2018 H5285 Inhoudsopgave 1 De bekendheid met en het belang van het klimaat- en energieakkoord 5 2 Drijfveren
Nadere informatieOverijssel maakt werk van nieuwe energie!
Overijssel maakt werk van nieuwe energie! U wilt met uw onderneming of woningcorporatie werk maken van nieuwe energie of energiebesparing. Maar u krijgt de financiering niet (volledig) rond via een bancaire
Nadere informatieHelmonds Energieconvenant
Helmonds Energieconvenant Helmondse bedrijven slaan de handen ineen voor een duurzame en betrouwbare energievoorziening. Waarom een energieconvenant? Energie is de drijvende kracht Energie is de drijvende
Nadere informatieAchtergrond en doel presentatie
Achtergrond en doel presentatie Achtergrond Uitnodiging van de raad; Nuon heeft reeds wind turbines in de Hoofdplaatpolder; Nuon ziet mogelijkheden voor het op termijn vervanging van de huidige turbines
Nadere informatieDe helft van de elektriciteit duurzaam in 2025? En
1 van 14 10-1-2019 16:38 Energieblog van Jasper Vis Ik hou van feiten over onze energievoorziening. Ik schrijf deze blog op persoonlijke titel. Tot 1 oktober 2018 was ik directeur Nederland bij Ørsted
Nadere informatieSámen werken aan. Voor gemeenten en MKB. erduurzaming
Sámen werken aan verduurzaming Voor gemeenten en MKB erduurzaming Sámen werken aan verduurzaming Voor gemeenten en MKB Gemeenten hebben forse ambities op het gebied van duurzaamheid, innovatie en lokale
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2014 2015 21 501-33 Raad voor Vervoer, Telecommunicatie en Energie Nr. 538 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ECONOMISCHE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer
Nadere informatieEnergieakkoord: Wij zijn aan zet!
Energieakkoord: Wij zijn aan zet! Energieakkoord in het kort - Akkoord over energiebesparing binnen de SER tussen overheid, natuur- en milieuorganisaties, vakbonden, energieproducenten, netbeheerders,
Nadere informatieEneco Groep. Duurzame energie voor iedereen
Eneco Groep Duurzame energie voor iedereen Duurzame koploper Eneco is het grootste energiebedrijf van Nederland in publieke handen. Onze missie is betaalbare duurzame energie mogelijk maken die altijd,
Nadere informatieIk kan de meeste energie besparen door de volgende maatregel(en) toe te passen: 1. 2. 3.
Antwoordblad Opdracht 1 Noteer de startwaarden en scores Kijk bij het dashboard. Noteer de startwaarden en scores die je hier ziet staan in de tabel hieronder. CO₂ uitstoot (ton per jaar ) Investeringen
Nadere informatieDuurzame. warmte in uw bedrijf. Tot maar liefst 75% minder CO 2 -uitstoot vergeleken met warmte uit gas. Warmte van HVC comfortabel en duurzaam
Duurzame warmte in uw bedrijf Tot maar liefst 75% minder CO 2 -uitstoot vergeleken met warmte uit gas Warmte van HVC comfortabel en duurzaam Warmte van HVC: slim, schoon en zorgeloos Als ondernemer moet
Nadere informatieIntersteno Ghent 2013- Correspondence and summary reporting
Intersteno Ghent 2013- Correspondence and summary reporting DUTCH Wedstrijd Correspondentie en notuleren De wedstrijdtekst bevindt zich in de derde kolom van de lettergrepentabel in art. 19.1 van het Intersteno
Nadere informatieZUINIGE ENERGIE EN KPN
ZUINIGE ENERGIE EN KPN KPN start op 30 oktober 2012 met nieuwe corporate campagne Het netwerk dat geeft om Nederland. Hierbij worden relevante maatschappelijke thema s belicht. In de eerste uiting, We
Nadere informatieDe opkomst van all-electric woningen
De opkomst van all-electric woningen Institute for Business Research Jan Peters Directeur Asset Management Enexis Inhoud Beeld van de toekomst Veranderend energieverbruik bij huishoudens Impact op toekomstige
Nadere informatieIk ben als bestuurder in deze provincie bijzonder geïnteresseerd in de kansen van nieuwe energie voor onze kenniseconomie.
Welkomstwoord van Jan Franssen, Commissaris van de Koningin in Zuid-Holland, bij het Lustrumcongres 'Geothermal Heat is Cool' van het Platform Geothermie, Den Haag, 24 oktober 2012 ---------------------------------------------------------------------------------
Nadere informatieWij brengen energie. Waar mensen licht en warmte nodig hebben
Wij brengen energie Waar mensen licht en warmte nodig hebben Energie in goede banen De beschikbaarheid van energie bepaalt in grote mate hoe we leven: hoe we wonen, werken, produceren en ons verplaatsen.
Nadere informatie16% Energie van eigen bodem. 17 januari 2013
16% Energie van eigen bodem 17 januari 2013 Inhoud Klimaatverandering Energie in Nederland Duurzame doelen Wind in ontwikkeling Northsea Nearshore Wind Klimaatverandering Conclusie van het IPCC (AR4, 2007)
Nadere informatieDe Energiezuinige Wijk - De opdracht
De Energiezuinige Wijk De Energiezuinige Wijk De opdracht In deze opdracht ga je van alles leren over energie en energiegebruik in de wijk. Je gaat nadenken over hoe jouw wijk of een wijk er uit kan zien
Nadere informatieSamen voor duurzaam. Jaarverslag 2013 Eneco Holding N.V.
Samen voor duurzaam Jaarverslag 2013 Eneco Holding N.V. Strategie Trends en ontwikkelingen Ontwikkelingen in de energiemarkt De energiemarkten in Europa zijn in transitie van een centraal gestuurde energievoorziening,
Nadere informatieWarmte in Nederland. Onze warmtebehoefte kost veel energie: grote besparingen zijn mogelijk
Warmte in Nederland Onze warmtebehoefte kost veel energie: grote besparingen zijn mogelijk Warmte kost veel energie Warmtevoorziening is verantwoordelijk voor bijna 40% van het energiegebruik in Nederland.
Nadere informatieTechnisch-economische scenario s voor Nederland. Ton van Dril 20 mei 2015
Technisch-economische scenario s voor Nederland Ton van Dril 20 mei 2015 Overzicht Energieplaatje in historisch perspectief Hoeveel en hoe gebruiken we energie? Wat gebeurt er met verbruik en uitstoot
Nadere informatieVisie op Windenergie en solar Update 2014
Visie op Windenergie en solar Update 2014 De vooruitzichten voor hernieuwbare energie zijn gunstig Succes hangt sterk af van de beschikbaarheid van subsidies Naast kansen in Nederland kan de sector profiteren
Nadere informatieTotale uitstoot in 2010: 14.000 kiloton CO 2
Totale uitstoot in 2010: 14.000 kiloton CO 2 Industrie Welke keuzes en wat levert het op? Huidig beleid 1% besparing op gas en elektra per jaar. Totaal is dat 8 % besparing in 2020. Opbrengst: 100 kiloton.
Nadere informatieRoute naar een Duurzame Energievoorziening
Route naar een Duurzame Energievoorziening Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel Bijeenkomst: 25 november 2013, Power Lab 5 / USI & KIVI-NIRIA Inhoud Energie-transitie Energieakkoord voor duurzame groei
Nadere informatie100% groene energie. uit eigen land
100% groene energie uit eigen land Sepa green wil Nederland op een verantwoorde en transparante wijze van energie voorzien. Dit doen wij door gebruik te maken van duurzame energieopwekking van Nederlandse
Nadere informatieTKI Wind op Zee Workshop Financiering
TKI Wind op Zee Workshop Financiering Met welk support regime worden ambities offshore wind NL bereikt? 7 mei 2013 Amersfoort Marco Karremans Wind op Zee cruciaal voor 16% duurzame energie in 2020 Doelstelling:
Nadere informatieErvaar het duurzame comfort van het nieuwe verwarmen met de Daikin Intergas Hybride.
minimaal 50% minder co 2 -uitstoot door halvering van uw gasverbruik Ervaar het duurzame comfort van het nieuwe verwarmen met de Daikin Intergas Hybride. Verwarm uw huis zoals u altijd gedaan heeft. Maar
Nadere informatieOntwikkelingen Zonne-energie
Ontwikkelingen Zonne-energie : Energieke Samenleving onderweg naar morgen Bert Bakker NIEUW: Bezuidenhoutseweg 50 2594 AW Den Haag 070 3040114 De oorsprong van (duurzame) energie De zon als energieleverancier
Nadere informatieHet Energiebeleid van komende jaren. dr.j.a. Vijlbrief DG Energie, Telecom en Markten
Het Energiebeleid van komende jaren dr.j.a. Vijlbrief DG Energie, Telecom en Markten Opbouw Ambities en hoofdlijnen Ontwikkelingen in het energieveld Keuzes van het kabinet Ambitie Regeerakkoord: 1. Minder
Nadere informatieFlevoland. Windmolens op land zijn belangrijk en zullen wij stimuleren. Doelstelling voor de provincie
CDA - Ja. Het CDA zet de komende jaren in op zon, wind, aardwarmte en andere vormen van alternatieve. Het CDA steunt de provinciale beleidslijn. Dat geldt ook voor beleid dat al is ingezet, bijvoorbeeld
Nadere informatiePerspectief voor klimaat neutraal en hernieuwbaar gas
Perspectief voor klimaat neutraal en hernieuwbaar gas Aardgas als transitiebrandstof of transitie van een brandstof? Marcel Weeda, ECN AkzoNobel Center, Amsterdam VEMW seminar, 22 april 2016 www.ecn.nl
Nadere informatieInsights Energiebranche
Insights Energiebranche Naar aanleiding van de nucleaire ramp in Fukushima heeft de Duitse politiek besloten vaart te zetten achter het afbouwen van kernenergie. Een transitie naar duurzame energie is
Nadere informatieDuurzame biomassa. Een goede stap op weg naar een groene toekomst.
Duurzame biomassa Een goede stap op weg naar een groene toekomst. Nuon Postbus 4190 9 DC Amsterdam, NL Spaklerweg 0 1096 BA Amsterdam, NL Tel: 0900-0808 www.nuon.nl Oktober 01 Het groene alternatief Biomassa
Nadere informatieBeleggen in de toekomst. de kansen van beleggen in klimaat en milieu
Beleggen in de toekomst de kansen van beleggen in klimaat en milieu Angst voor de gevolgen? Stijging van de zeespiegel Hollandse Delta, 6 miljoen Randstedelingen op de vlucht. Bedreiging van het Eco-systeem
Nadere informatieDocentenvel opdracht 19 (campagne voor een duurzame wereld en een samenwerkend Europa)
Docentenvel opdracht 19 (campagne voor een duurzame wereld en een samenwerkend Europa) Lees ter voorbereiding onderstaande teksten. Het milieu De Europese Unie werkt aan de bescherming en verbetering van
Nadere informatieKennissessie. Energietransitie. Willem Altena John Kerkhoven
Kennissessie Energietransitie Willem Altena John Kerkhoven 2 Programma Kennissessie Introductie Toelichting Energieakkoord Uitleg Pauze Toepassen ETM 3 Programma Kennissessie Introductie Toelichting Energieakkoord
Nadere informatiede 6 belangrijkste misvattingen op de weg naar een 100% duurzame energievoorziening
de 6 belangrijkste misvattingen op de weg naar een 100% duurzame energievoorziening De 6 belangrijkste misvattingen op de weg naar een 100% duurzame energievoorziening BEKENDHEID EUROPESE ENERGIEDOELSTELLINGEN
Nadere informatieRaadsakkoord energietransitie. April 2019
Raadsakkoord energietransitie April 2019 Inhoudsopgave De energietransitie in Rotterdam 1 De energietransitie als kans 1 Tegengaan energiearmoede 1 Klimaatakkoord van Parijs 2 Rotterdamse klimaatambitie
Nadere informatiePower to gas onderdeel van de energietransitie
Power to gas onderdeel van de energietransitie 10 oktober 2013 K.G. Wiersma Gasunie: gasinfrastructuur & gastransport 1 Gastransportnet in Nederland en Noord-Duitsland Volume ~125 mrd m 3 aardgas p/j Lengte
Nadere informatiePROEFTUIN VOOR HET EUROPESE ENERGIESYSTEEM VAN DE TOEKOMST
NOORD-NEDERLAND: PROEFTUIN VOOR HET EUROPESE ENERGIESYSTEEM VAN DE TOEKOMST PROEFTUIN ENERGIE- TRANSITIE REGIONALE PARTNER IN DE EUROPESE ENERGIE UNIE Noord-Nederland is een grensoverschrijdende proeftuin
Nadere informatieGroene warmte uit houtpellets Ervaringen met houtpellets voor stadsverwarming
Groene warmte uit houtpellets Ervaringen met houtpellets voor stadsverwarming 26-06-2018 Wouter Schouwenberg Lieuwe Leijstra DE HISTORIE VAN ENNATUURLIJK Essent Local Energy Solutions (ELES); Een business
Nadere informatieRaadsakkoord energietransitie. Februari 2019
Raadsakkoord energietransitie Februari 2019 De energietransitie in Rotterdam Een klimaatneutraal en duurzaam Rotterdam. Dat is waar we naar toe willen. Een groene en gezonde stad met schone lucht, waarin
Nadere informatieStartnotitie Energietransitie. November 2018
Startnotitie Energietransitie November 2018 Startnotitie Energietransitie Een klimaatneutrale stad. Dat is wat Rotterdam wil zijn. Een groene en gezonde stad met schone lucht voor iedereen. Met een economie
Nadere informatieKernenergie. kernenergie01 (1 min, 22 sec)
Kernenergie En dan is er nog de kernenergie! Kernenergie is energie opgewekt door kernreacties, de reacties waarbij atoomkernen zijn betrokken. In een kerncentrale splitst men uraniumkernen in kleinere
Nadere informatieTransitie naar een duurzame elektriciteitsvoorziening en de rol van biomassa. Ir. Harry A. Droog
Transitie naar een duurzame elektriciteitsvoorziening en de rol van biomassa Ir. Harry A. Droog Voorzitter Platform Duurzame Electriciteitsvoorziening Biomassa meestook symposium, 27 mei 2010, Amsterdam
Nadere informatieWat vraagt de energietransitie in Nederland?
Wat vraagt de energietransitie in Nederland? Jan Ros Doel/ambitie klimaatbeleid: Vermindering broeikasgasemissies in 2050 met 80 tot 95% ten opzichte van 1990 Tussendoelen voor broeikasgasemissies Geen
Nadere informatieNet voor de Toekomst. Frans Rooijers
Net voor de Toekomst Frans Rooijers Net voor de Toekomst 1. Bepalende factoren voor energie-infrastructuur 2. Scenario s voor 2010 2050 3. Decentrale elektriciteitproductie 4. Noodzakelijke aanpassingen
Nadere informatieW & M de Kuiper Holding
2 januari t/m juni 2018 2 Pagina 2 van 6 Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 2 Overzicht -emissie gegevens 3 Vergelijking met voorgaande jaren 4 3 -gerelateerd gunningsvoordeel 5 4 Doelstellingen 5 Reductiedoelstellingen
Nadere informatieHernieuwbaar energie-aandeel in Vlaamse nieuwbouwprojecten Ontdek de zonnestroomoplossingen van SMA
Hernieuwbaar energie-aandeel in Vlaamse nieuwbouwprojecten Ontdek de zonnestroomoplossingen van SMA Verplicht aandeel hernieuwbare energie in nieuwbouw Vanaf 1 januari 2014 moet elke nieuwe woning, kantoor
Nadere informatieZonnepanelen huren bij Zelfstroom
Zonnepanelen zonder investering Zonnepanelen huren bij Zelfstroom Voor uw persoonlijke dakcheck en offerte ga naar www.zelfstroom.nl klimaatneutraal natureoffice.com NL-077-729117 gedrukt Zonnepanelen
Nadere informatieMen gebruikt steeds meer windenergie in Nederland. Er wordt steeds meer windenergie gebruikt in Nederland.
Herhalingsoefeningen De sprong, thema 8 Vocabulaire Oefening 1 Vul het goede woord in. Verander de vorm als dat nodig is. Kies uit: bewegen, bijdragen aan, biologisch, duurzaam, energiebronnen, energierekening,
Nadere informatieWie wind niet durft, verliest!
Wie wind niet durft, verliest! Onderzoek naar de (on)haalbaarheid van de doelstellingen van de gemeente Hellendoorn op het gebied van duurzame energie en CO2-reductie met en zonder windmolens 1 Inhoudsopgave
Nadere informatie100 MW GETIJDENENERGIE 100% VOORSPELBAAR 100% FLEXIBEL
TIDAL POWER 100 MW GETIJDENENERGIE 100% VOORSPELBAAR 100% FLEXIBEL In 2025 100.000 Zeeuwse huishoudens voorzien van duurzame electriciteit uit getijdenenergie met een totale CO2-reductie van 140.000 ton
Nadere informatieTOESPRAAK JOHAN REMKES, COMMISSARIS VAN DE KONINGIN IN NOORD-HOLLAND, TIJDENS HET SYMPOSIUM GROEN GAS IN ZICHT, OP 25 NOVEMBER 2010, TE ALKMAAR
TOESPRAAK JOHAN REMKES, COMMISSARIS VAN DE KONINGIN IN NOORD-HOLLAND, TIJDENS HET SYMPOSIUM GROEN GAS IN ZICHT, OP 25 NOVEMBER 2010, TE ALKMAAR Groen Gas als kans voor Noord-Holland Dames en heren, Kansen
Nadere informatieWelkom Energie besparen en opwekken met PV panelen ECOPARK DE LIMES, ALPHEN AAN DEN RIJN, 16 JULI 2015
Welkom Energie besparen en opwekken met PV panelen ECOPARK DE LIMES, ALPHEN AAN DEN RIJN, 16 JULI 2015 Een beter klimaat begint bij jezelf! Erik de Ruijter, Coöperatie EnergiekAlphen SAMEN, LOKAAL EN DUURZAAM
Nadere informatieDe slimme meter. Informatie over de nieuwe energiemeter
De slimme meter Informatie over de nieuwe energiemeter De slimme meter in vogelvlucht Alle huishoudens in Nederland krijgen een nieuw soort energiemeter aangeboden: de zogenaamde slimme meter. Deze digitale
Nadere informatieWarmte in Nederland. Onze warmtebehoefte kost veel energie: grote besparingen zijn mogelijk
Nationaal Expertisecentrum Warmte maakt duurzame warmte en koude mogelijk Warmte in Nederland Onze warmtebehoefte kost veel energie: grote besparingen zijn mogelijk In opdracht van 1 Warmte kost veel energie
Nadere informatieDE ENERGIE[R]EVOLUTIE ACTIES PRIMAIR ONDERWIJS
DE ACTIES PRIMAIR ONDERWIJS ACTIES RONDE 1 NEDERLANDSE REGERING De regering beloont mensen als hun koophuis minder warmte verliest (isoleren). De -meter daalt met 5 punten. Het kost 1500 euro. : -1500
Nadere informatieDe rol van biomassa in de energietransitie.
De rol van biomassa in de energietransitie. Bert de Vries Plaatsvervangend directeur-generaal Energie, Telecom en Mededinging, Ministerie van Economische Zaken Inhoud 1. Energieakkoord 2. Energietransitie
Nadere informatieDe warmtemarkt van morgen: rol van gas, elektriciteit en warmtedistributie bij verwarming van woningen.
De warmtemarkt van morgen: rol van gas, elektriciteit en warmtedistributie bij verwarming van woningen. Inhoud De warmtemarkt Warmtevraag woningen Warmtemarkt voor woningen Gasdistributie en CV ketel Elektriciteitsdistributie
Nadere informatieZon op VVE. Wormerveer Eric de Lange 19 mei 2016
Zon op VVE Wormerveer Eric de Lange 19 mei 2016 Waarom doen we dit? Wereldwijde klimaatcrisis Klimaat top Parijs Energie Akkoord Nederland Klimaatzaak Urgenda Maar er gebeurt nog steeds te weinig en te
Nadere informatieWerkblad huismodule. Quintel Intelligence. Antwoordblad
Antwoordblad Opdracht 1 Noteer de startwaarden en scores Kijk bij het dashboard. Noteer de startwaarden en scores die je hier ziet staan in de tabel hieronder. Dashboard onderdelen CO₂ uitstoot (ton per
Nadere informatieen uitdagingen voor de toekomst Pieter Boot, maart 2018
Energie-infrastructuur: overzicht en uitdagingen voor de toekomst Pieter Boot, maart 2018 Indeling De drie fasen van ordening en regulering infrastructuur Nederland doorvoerland Wat is de opgave? Investeringen
Nadere informatiePresentatie Guus Ydema, directeur AGEM KIVI 25 januari 2017
Presentatie Guus Ydema, directeur AGEM KIVI 25 januari 2017 Even voorstellen Ex-bestuurslid KIVI E (-2016) Vroeger: Hoogovens IJmuiden en KPN Telecom, ing. bureau Ebatech, Nuon Windenergie Vattenfall (2009),
Nadere informatieEssent en duurzame energieproductie in Nederland
Essent en duurzame energieproductie in Nederland Een manifest Essents inspanningen voor duurzame energie Essent is een leidend bedrijf bij de inspanningen voor duurzame energie, vooral op het gebied van
Nadere informatie1. Ecologische voetafdruk
2 VW0 THEMA 7 MENS EN MILIEU EXTRA OPDRACHTEN 1. Ecologische voetafdruk In de basisstoffen heb je geleerd dat we voedsel, zuurstof, water, energie en grondstoffen uit ons milieu halen. Ook gebruiken we
Nadere informatieUtrecht. De partij zal sociale windmolens actief stimuleren, ook solitair staande sociale molens.
CDA 2040: 100% Ja. Het CDA wil windmolens bij voorkeur plaatsen op en bij grote industrieterreinen. Ook ondersteunen wij van harte (agrarische) initiatieven voor kleine windmolens met draagvlak in de omgeving.
Nadere informatieDe Europese lidstaten in het kader van de Lissabon-afspraken de EU tot de meest innovatieve economie ter wereld willen maken;
INTENTIEVERKLARING CO 2 AFVANG, TRANSPORT en OPSLAG Partijen 1. De Minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, vertegenwoordigd door de heer ir. J. van der Vlist, Secretaris-Generaal
Nadere informatieDe Energietransitie van de Elektriciteitsproductie
De Energietransitie van de Elektriciteitsproductie door Adriaan Wondergem 6 october 2010 De Energietransitie van de Elektriciteitsproductie van 2008 tot 2050. De kernvragen zijn: Hoe ziet een (bijna) CO2-loze
Nadere informatieDE ENERGIE[R]EVOLUTIE ACTIES HAVO/VWO
DE ACTIES HAVO/VWO ACTIES RONDE 1 NEDERLANDSE OVERHEID De overheid besluit 500 subsidie te verlenen aan 30.000 woningeigenaren die hun woning isoleren. Dit levert in totaal een afname van 5 -units uitstoot
Nadere informatieZonder Energieopslag geen Energietransitie. Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel WKO-Manifestatie / 30 Oktober 2013
Zonder Energieopslag geen Energietransitie Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel WKO-Manifestatie / 30 Oktober 2013 Duurzame Energie Koepel 6 brancheorganisaties (wind, zon, bodemenergie, bio, warmtepompen,
Nadere informatieMiddels deze brochure bieden we inzicht in:
2 Daarom energieopslag In het energieakkoord van 2013 is afgesproken dat Nederland in 2050 volledig draait op duurzame energie. Zon en wind worden daarmee de belangrijkste bronnen van elektriciteit. Een
Nadere informatieGeothermie. traditioneel energiebedrijf?
31 maart 2010 T&A Survey Congres Geothermie Duurzame bron voor een traditioneel energiebedrijf? Hugo Buis Agenda Duurzame visie & ambities Waarom kiest Eneco voor Geothermie? Stand van zaken Markten Pro
Nadere informatieVerklaring Schone Mobiliteit Cleantech Regio
Verklaring Schone Mobiliteit Cleantech Regio Samen naar een schone toekomst CO 2 -neutraal Cleantech Regio gaat voor energieneutraal Samen naar een schone toekomst Onze kantoren en fabrieken, onze (vracht)auto
Nadere informatieToets_Hfdst10_BronnenVanEnergie
Toets_Hfdst10_BronnenVanEnergie Vragen Samengesteld door: visign@hetnet.nl Datum: 31-1-2017 Tijd: 11:10 Samenstelling: Geowijzer Vraag: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19,
Nadere informatieEnergiecafé BECO. 16 Oktober 2014
Energiecafé BECO 16 Oktober 2014 Programma Welkom Introductie Presentatie Voorzitter BECO Peer Verkuijlen Waarom BECO? Gemeente Bernheze wethouder Wijdeven Energiemarkt in beweging DE Unie Rense van Dijk
Nadere informatie