Hans en Grietje. De symbolische betekenis van sprookjes

Transcriptie

1 De symbolische betekenis van sprookjes Hans en Grietje Het sprookje van Hans en Grietje vertelt hoe wij onze mannelijke en vrouwelijke kant moeten ontwikkelen om een volledig en zelfstandig mens te worden. Broer en zus staan hierbij symbool voor de Jungiaanse begrippen animus, het mannelijk handelende en verstandelijke deel, en anima, het vrouwelijk gevoelige en intuïtieve deel. Beide delen in de mens moeten samenwerken om tot bewustwording te komen. Gebeurt dit niet, dan verliezen we het zicht op onze ontwikkeling en vallen in de handen van de schaduw of de heks: het onbewuste. Het feit dat Hans en Grietje over het ontwikkelen van zelfliefde gaat, wordt al aan het begin van het verhaal duidelijk. Hans en Grietje wonen samen met hun vader en stiefmoeder. Ervan uitgaande dat alle personages in een sprookje delen in onszelf verbeelden, lezen we dus dat er in ons een stiefmoeder woont. Dit wil zeggen dat het vrouwelijk deel in onszelf niet eigen is. We zorgen niet als een moeder goed voor onszelf door onszelf met liefde en warmte te omwikkelen en te ontwikkelen. In plaats daarvan staan we als een stiefmoeder op een afstand van onszelf. Zij is bovendien, zoals in veel sprookjes, een boze stiefmoeder. Oftewel: een mens die zijn eigen innerlijk niet accepteert, maar afstoot. Hiermee is de vrouwelijke, ontvangende kant van onze ziel Jung noemde dit de anima hard in plaats van zacht. Zij is vervormd. En dit zorgt ervoor dat het gezin waarin Hans en Grietje opgroeien met honger kampt. Het donkere bos Gelukkig hebben Hans en Grietje ook een vader: de animus of het mannelijke deel van de ziel. Deze is actief en strijdend. In het sprookje neemt de vader het voor Hans en Grietje op wanneer zij door hun stiefmoeder verstoten dreigen te worden, omdat het gezin niet genoeg geld verdient om te eten. Mensen die zichzelf afwijzen, leven een armoedig bestaan. Hun gevoelswereld is schraal. Dit is niet helemaal te wijten aan de stiefmoeder, maar ook aan de vader. De vader van Hans en Grietje is namelijk houthakker en zij wonen aan de rand van het bos Het bos symboliseert het onbewuste. Het onbewuste in de mens is nog niet door het bewustzijn (ego) ingenomen en gecultiveerd. Onttrokken aan het licht van bewustzijn, is het onbewuste als een donker bos. Zij is duister in de zin dat de opwellingen in ons onbewuste niet onder leiding staan van een bewuste wil. Hierdoor zijn ze driftmatig. De vader en stiefmoeder van Hans en Grietje kunnen niet aan hun plicht als verzorgers van de kinderen voldoen, omdat zij hun werk aan het onbewuste niet voltooid hebben. Dit is ook te wijten aan een zwakte van het 1

2 mannelijke. Want de vader is houthakker en zou voldoende bomen moeten hakken om in het bos het licht van bewustzijn te doen schijnen. Het in de steek laten van het innerlijk kind Op een dag overtuigt stiefmoeder vader ervan dat zij Hans en Grietje in het bos moeten achterlaten. Dit is het geval wanneer het ego, waarin het mannelijk (vader) en vrouwelijk (stiefmoeder) bewust samenwerken, besluit om het innerlijk kind achter te laten in de duisternis van het onbewuste (bos). Het innerlijk kind is een veel gebruikt, maar slecht omschreven begrip in de wereld van zelfontwikkeling. Vaak wordt hiermee het deel van de ziel bedoelt dat nog onderbewust is. Zij is het diepste, kwetsbare zelf van de mens dat in de eerste levenshelft een verborgen bestaan leidt in het onbewuste verborgen achter de maskers van het Ik. Dit kind in ons is nog niet ontwikkeld, waardoor het nog in een symbiose met het leven zelf verkeert. Zij is nog niet zelfbewust, waardoor zij niet zelf of bewust over het leven kan beslissen. Maar juist doordat het nog als een kind of baby in eenheid met moeder natuur (de levenskracht) leeft, handelt het innerlijk kind in overeenstemming met de hoogste orde en intelligentie. Het is echter aan de mens om hierop te vertrouwen en zich te ontfermen over zijn innerlijk kind om het groot te brengen. Dat wil zeggen: zich de wijsheid van de ziel bewust te maken. In Hans en Grietje neemt de mens geen verantwoordelijkheid voor het innerlijk kind. Het kind, dat al alwetend is, weet dit en blijft naar een ingang naar het bewustzijn zoeken. Zo horen Hans en Grietje van het boze voornemen van hun ouders en zoekt Hans kiezelsteentjes die hij op weg van huis strooit om de weg terug te markeren. Hans en Grietje zijn de nog onderontwikkelde (infantiele) mannelijke en vrouwelijke kant van de ziel. Ook hier is het opnieuw het actieve principe (Hans) dat het voortouw neemt! De poging slaagt en Hans en Grietje vinden de weg terug naar huis. Overigens, het is veel betekenend wat het sprookje in dit verband zegt. Als Hans op weg van huis treuzelt om steentjes te strooien, vraagt vader waarom hij zo treuzelt. Hans antwoordt dat hij naar de witte kat kijkt die op het dak van hun huisje zit. Het huis is onze persoonlijkheid. Zij is het omhulsel waarin het ego woont. De kat staat voor het gevoel dat wit is. Oftewel: de persoonlijkheid (huis) is zich van het gevoel (kat) bewust (wit). In een tweede poging Hans en Grietje achter te laten, doet de stiefmoeder s nachts de deur van het huisje op slot, zodat Hans niet nog eens kiezelsteentjes kan gaan zoeken. Het ego blokkeert doelbewust de ingang van de ziel tot het bewustzijn. Als Hans en Grietje voor de tweede keer worden achtergelaten, gebruikt Hans kruimels om de weg terug te markeren. Maar de broodkruimels worden door vogels opgegeten en Hans en Grietje blijven achter in het bos. Het sprookje gaf al een 2

3 signaal dat het dit keer niet goed zou aflopen, want bij het vertrek van huis zit er geen witte, maar een zwarte kat op het dak van het huisje. De poging van de boze stiefmoeder of het harde, liefdeloze ego om het innerlijk kind te verstoten is geslaagd Knibbel, knabbel, knuisje, kom maar in mijn huisje! Hans en Grietje blijven alleen achter in het bos. Het innerlijke kind met zijn nog te ontwikkelen gevoelsdelen wordt aan zijn lot overgelaten en zinkt weg in het onbewuste. De derde ochtend na het vertrek uit het ouderlijk huis komen ze bij een sneeuwwit vogeltje, dat ze volgen naar een huisje dat gemaakt is van brood, met een dak van koek en ramen van witte suiker. Het sneeuwwitte vogeltje is natuurlijk een boodschapper van de geest die Hans en Grietje langs een omweg naar huis terug zal leiden. Dit gebeurt langs een omweg het huisje van de heks want de ziel moet eerst ervaring opdoen of haar les leren om, gelouterd, de weg naar het bewustzijn terug te vinden. Een huisje gemaakt van snoepgoed is natuurlijk te mooi om waar te zijn. Toch laten miljoenen mensen zich, net als Hans en Grietje, dagelijks in een huisje van snoep lokken. Waar zij vervolgens door de heks gevangen worden genomen. Zolang we niet geleerd hebben om innerlijk voor onszelf te zorgen en we deze zorg, in de vorm van overdreven aandacht, liefde en romantiek (het snoepgoed) buiten onszelf zoeken, zullen we verleid worden tot het aangaan van surrogaatrelaties. Dit zijn de relaties waar geen van beiden geleerd heeft om van zichzelf te houden en beiden het gemis in de ander proberen op te vullen. Maar evenmin als snoep ons niet werkelijk voedt, kan iemand die niet van zichzelf houdt (binding heeft met de eigen ziel) zich niet voeden met de liefde van een ander. Integendeel. Vluchten in surrogaatrelaties niet alleen romantische, maar ook seksuele, vriendschappelijke en werkrelaties zorgt er uiteindelijk voor dat we onszelf nog verder kwijt raken, zoals ook Hans en Grietje ondervinden als ze door de heks gevangen worden gezet. De heks De heks staat niet alleen symbool voor de ander waaraan we ons uitleveren, maar zij is evengoed de ander in onszelf. Het deel in ons waarvan we ons (nog) niet bewust zijn, wordt door Jung schaduw genoemd. In het sprookje speelt de schaduw, in de vorm van de boze stiefmoeder en de heks, een belangrijke rol. Juist het schaduwdeel in onszelf waarvoor we op de vlucht slaan, vinden we in de vorm van het noodlot terug op ons pad in de buitenwereld. De eenzaamheid die we in onszelf ontvluchten (boze stiefmoeder) komen we in een relatie in de vorm van een heks opnieuw tegen. Bijvoorbeeld omdat onze partner afgesloten blijkt te zijn of ons bedriegt en in de steek laat. Het snoepgoed moet de leugen die we onszelf voorhouden in eerste instantie bedekken. 3

4 Dit zijn de drogredenen waarmee we ons geweten proberen te sussen, onszelf en de ander wijs makend dat dit de ware is en dat we gelukkig zijn in onze baan, etc. Zo gaat het ook met Hans en Grietje, die in eerste instantie van het snoephuisje eten. Dan verschijnt de oude vrouw en neemt de kinderen mee naar binnen en geeft ze melk en pannenkoeken. De kinderen gaan tevreden naar bed. De ziel valt in slaap en realiseert zich niet dat ze in de handen van een heks (de schaduw) is gevallen. De heks is dus zowel een innerlijk als een uiterlijk deel. Ze is ons onbewuste dat, zolang we het niet bewust hebben gemaakt, we in de buitenwereld tegenkomen. Gelijksoortige energieën trekken elkaar immers aan! Wanneer we dit opnieuw betrekken op relaties, dan zien we vaak een patroon waar de ene zijn emotionele behoeften in de ander probeert te vervullen, terwijl de ander, net als de heks, teert op de behoeftigheid en aandacht van de partner. Op den duur leveren we ons volledig uit aan de surrogaatliefde van een relatie, statusvolle carrière of verslaving, waardoor we onze eigen wil het mannelijke deel of Hans gevangen zetten en ons gevoelsleven het vrouwelijke deel of Grietje tot slaaf maken van de surrogaatliefde. We verloochenen ons gevoel, in de hoop dat de ander bij ons blijft of in een poging de carrière, die ons wel geld maar geen geluk brengt, vol te houden. De overwinning op de schaduw Zoals in alle mythen en sprookjes, is het kwaad de schaduw of het onbewuste niet gelijkwaardig aan het goede. Verstoken van bewustzijn draagt de schaduw altijd een blinde vlek in zichzelf, wat uiteindelijk voor de eigen val zorgt. Dit is de manier waarop in het leven uiteindelijk altijd het goede zegeviert en de evolutie of ontwikkeling van bewustzijn voortgang vindt. In Hans & Grietje heeft de heks rode ogen (!) en een slecht zicht. Dit belet haar ervan in te zien dat de situatie zich van binnenuit reeds aan het keren is. Wanneer we ons namelijk hebben uitgeleverd aan de schaduw, en de ziel in de greep van het onbewuste komt, doet zij juist in de spiegel van het onbewuste bewustzijn op. Als je je heil tig keer in een relatie heb gezocht, maar steeds weer alleen op straat komt te staan, dan moet je je op een dag wel afvragen of je niet innerlijk iets inzet, waardoor je telkens hetzelfde lot over jezelf afroept. Nu Hans, het verstand, gevangen is gezet door het onbewuste, komt het langzaam maar zeker tot inkeer. Het onbewuste of de heks gaat echter gewoon door het verstand te voeden met nog meer drogredenen het vet mesten van Hans door de heks. De heks heeft niet in de gaten dat Hans ondertussen zijn krachten spaart Hans steekt steeds een botje naar buiten en de heks is verbaasd dat hij zo mager blijft. Na een tijdje is het geduld van de Heks op en ze besluit Hans dan maar mager op te eten. Ze vraagt Grietje de oven aan te steken. De oven staat symbool voor het opflakkerend bewustzijn. Te midden van het grootste kwaad en het diepste onbewuste komen we tot de helderste inzichten over hoe het anders moet. Wanneer dit inzicht zo sterk is geworden, slaan Hans en Grietje toe. Hans is wel degelijk op krachten door alle voedsel nota bene kreeftschalen (het dierenriemteken kreeft staat symbool voor het gevoel!). Daarop 4

5 duwen Hans en Grietje de geks in de oven, waarna ze het huis door zoeken en hier parels en edelstenen vinden. De parels en edelstenen staan symbool voor de inzichten of lessen die de ziel door zijn avontuur in het onbewuste heeft geleerd. Bepakt met de nieuw verworven rijkdom, keert de ziel terug tot bewustzijn het huisje van de vader. Natuurlijk is de stiefmoeder inmiddels gestorven. Zij was immers niemand anders dan de heks: het eigen onbewuste dat door de samenwerking van animus (Hans) en anima (Grietje) overwonnen is. Noodzaak van het kwaad Zoals veel sprookjes, eindigt het verhaal waar het begonnen was. Hans en Grietje zijn weer thuis, maar dankzij de edelstenen is er nu voldoende brood op de plank. De terugkeer van Hans en Grietje naar huis is bovendien een heel andere dan de eerste keer, toen ze door middel van kiezelsteentjes hun weg terug naar huis vonden. Vaak weten we ons in eerste instantie nog wel een weg te banen uit het onbewuste. Maar dit is niet dankzij de lessen die we geleerd hebben (edelstenen). Hiervoor moeten we ons eerst werkelijk een weg door het onbewuste banen, vaak vele jaren lang en door diepe ellende. Zo gaat dit sprookje ten diepste over de noodzaak van het kwaad in het leven. Want het is dankzij de duisternis dat we ons licht of bewustzijn moeten laten schijnen. 5

6 Over de auteur Sander Videler (1976) is Jungiaans analytisch therapeut, auteur en spreker op het gebied van spiritualiteit, gnosis en dieptepsychologie. Van zijn hand verschenen o.a. de boeken Leef!, De weg naar je ware Zelf en Het wezen van de mens. Meer informatie: of 6