Inhoudsopgave. Deel I Achtergronden. 1 Inleiding Ontwikkeling van jonge kinderen 33

Transcriptie

1 Inhoudsopgave Deel I Achtergronden 1 Inleiding Kenmerken van kleuters Kleuter en schoolkind Typisch kleuters 23 Emotionele beleving 24 Intuïtief 24 Egocentrisme 25 Hang naar gewoontes en routines 26 Concentratievermogen 26 Behoefte aan handelen en beweging 27 Magisch denken 28 Geen scherp onderscheid tussen fantasie en werkelijkheid Ieder kind is uniek 30 2 Ontwikkeling van jonge kinderen Ontwikkeling en leren Ontwikkelingsprocessen als fundament voor leerprocessen Ontwikkelingsgebieden Fysieke ontwikkeling 37 Ontwikkeling van de hersenen 38 Zintuiglijke ontwikkeling 40 Ontwikkeling van de motoriek Intellectuele ontwikkeling 43 Ontwikkeling van het denken volgens Jean Piaget 44 Denkontwikkeling volgens Vygotsky 52 Taal/denkontwikkeling 60 Ontwikkeling naar geletterdheid 63 Ontwikkeling van het tekenen Persoonlijkheidsontwikkeling 68 Sociale ontwikkeling 70 Emotionele ontwikkeling 73 Ontwikkeling van het zelfbeeld 75

2 2.4 Invloed van het onderwijs op de ontwikkeling: drie visies Kinderen ontwikkelen zichzelf Ontwikkeling moet gestuurd worden De constructivistische opvatting over leren en ontwikkeling Stimuleren van ontwikkeling Concreet ervaren Betrokkenheid Betekenisvolle onderwijsleersituaties Spelend leren Samenhang in ontwikkeling 86 3 Het belang van spel voor de ontwikkeling van jonge kinderen Wat is spel? Spel in de gevarenzone? De waarde van het spel voor de ontwikkeling De waarde van het spel voor de emotionele ontwikkeling De waarde van het spel voor de sociale ontwikkeling De waarde van het spel voor de intellectuele ontwikkeling Ontwikkeling van spelactiviteiten Van manipulerend spel naar rollenspel als leidende activiteit Ontwikkeling van het rollenspel Soorten spel in ontwikkelingsperspectief Begeleiden van spelactiviteiten Voorwaarden creëren voor de ontwikkeling van het spel Begeleiding tijdens het spel Reflecteren op spelsituaties Geleid spel Dat kunnen mijn kinderen niet Doelen voor de onderbouw Omgaan met doelen in de onderbouw Werken aan ontwikkelingsdoelen Bedoelingen van kinderen en leerkracht in balans Welke doelen zijn van belang voor de onderbouw? Kerndoelen en tussendoelen Doelen van Basisontwikkeling 142 Brede persoonsontwikkeling 143 Specifieke kennis en vaardigheden Doelen in het Ervaringsgericht Onderwijs 149 Bevrijdingsprocessen 149 Creatieve processen 151

3 4.2.4 Doelen voor de kinderopvang 153 Zorg voor fysieke en emotionele veiligheid 153 Persoonlijke, sociale en morele competenties Einddoelen Doelen voor de onderbouw: een ordening Basisvoorwaarden Persoonsvorming Ontwikkelingsprocessen Kennis en vaardigheden Einddoel als inspiratie Pedagogisch handelen Kenmerken van pedagogisch handelen Effectieve hulp en ondersteuning Invloed op persoonlijkheidsvorming Relaties met kinderen Pedagogische relaties Respectvolle relaties aangaan met kinderen De pedagogische basishouding Echtheid Waardering, aanvaarding en vertrouwen Empathisch begrijpen Tegemoetkomen aan basisbehoeften Behoefte aan relatie Behoefte aan competentie Behoefte aan autonomie Pedagogische kwaliteiten Sensitiviteit Responsiviteit Actief luisteren Gedragsproblemen Oorzaken van gedragsproblemen Gedragsbeïnvloeding Ordeproblemen Orde houden in de groep Regels, afspraken en routines 207

4 6 Didactisch handelen Geïntegreerd didactisch handelen Didactische houding Nieuwsgierig zijn en verwondering tonen Cognitieve empathie Kunnen wachten Flexibiliteit Didactisch handelen is doelbewust handelen Expliciet of impliciet handelen Een rugzak vol doelen De zone van naaste ontwikkeling Resultaten of schijnresultaten? Didactische vaardigheden Observeren 232 Valkuilen 232 Kenmerken van een professionele observatie 234 Handelend observeren 236 Gericht observeren 238 Registreren van observatiegegevens Stimuleren van taalontwikkeling 243 Taalgebruik van de leerkracht als leerprogramma 243 Taal is luisteren en spreken 245 Taaluitingen corrigeren 247 Taalhulp aan nt2-kinderen Onderwijs plannen Planning voor de langere termijn Planning per dag Didactische middelen 262 Deel II Visies op onderwijs aan jonge kinderen 7 Visies, werkplannen en programma s De grote kleuterpedagogen De invloed van Fröbel De invloed van Montessori De invloed van Decroly Nieuwe visies en onderwijsconcepten Ervaringsgericht Onderwijs (ego) 278 Het fundament: ervaringsgerichtheid 279 Drie praktijkprincipes 280

5 De ervaringsgerichte leerkrachtstijl 282 De processen: welbevinden en betrokkenheid 283 Competenties 288 Het einddoel: emancipatie 289 Het Ervaringsgericht Onderwijs in Nederland Ontwikkelingsgericht Onderwijs (ogo) 292 Inspiratiebronnen 293 Kindgericht of methodegericht? 295 Bevorderen van brede ontwikkeling 296 Kernactiviteiten: een spelgeoriënteerd curriculum 298 Thematisch onderwijsaanbod 306 De bemiddelende rol van de leerkracht 310 De vijf didactische impulsen 311 horeb 312 Ontwikkelingen rond ogo in Nederland Reggio Emilia: de honderd talen van kinderen 317 Reggio-kinderen en kunst 319 Drie pedagogen 320 Kijken, luisteren en documenteren 323 Projectwerk 325 Participatie van ouders 327 Theoretische uitgangspunten 328 Sporen van Reggio Emilia in Nederland High/Scope en Kaleidoscoop 332 Actief leren 333 Werken met sleutelervaringen 334 Positieve interacties tussen volwassenen en kinderen 337 Een goed ingerichte speelleeromgeving 338 Een vast dagschema: vooruitkijken, speelwerken en terugblikken 340 Het Kind-Observatie-Registratiemodel (kor) 343 Kaleidoscoop in Nederland Programmagericht werken Piramide 350 Uitgangspunten van Piramide 353 Acht ontwikkelingsgebieden 355 Vier programmaonderdelen 356 Tutorprogramma 360 Ouderbetrokkenheid 360 Piramide in ontwikkeling 361

6 Deel iii De praktijk 8 Een rijke speelleeromgeving: inrichting en materialen Kenmerken van een goed ingerichte speelleeromgeving Esthetiek Veiligheid Rijkdom aan materialen en mogelijkheden Orde en structuur Zelfstandigheid Afspiegeling van de cultuur Hoekenwerk Afbakening van hoeken Vaste en wisselende hoeken De huishoek De winkelhoek De bouwhoek De constructiehoek Het atelier 396 Werken met grafisch materiaal 396 Werken met papier 397 Werken met kosteloos materiaal 403 Werken met textiel 405 Werken met klei De zand/watertafel De lees/luisterhoek De materialenhoek De timmerhoek De lees/schrijfhoek De rekenhoek De muziekhoek De ontdekhoek De computerhoek Hoeken en thema s hebben elkaar nodig Extra speelwerkruimte creëren De buitenruimte Inrichting van de buitenruimte Ruimte voor beweging Bouwen en timmeren Spelen met zand en water Rollenspel Natuurbeleving 437

7 9 Klassenmanagement: activiteiten en organisatie Dagritme Inlooptijd Kringactiviteiten 443 Samen plannen maken en terugblikken 444 Gesprekken voeren 444 Verhalen voorlezen en vertellen 446 Kinderpoëzie 449 Muziek 451 Ontspanning 452 Instructie in de kleine kring Speelwerktijd 457 Opdrachten of eigen plannen uitvoeren 458 Productie of instructie 460 Verplicht aanbod of aanbod op uitnodiging 461 Kiezen of plannen maken 462 Werken met of zonder planbord 464 Vaste of wisselende groepen 464 Klassikaal werken of differentiëren 465 Intrinsiek of extrinsiek motiveren 466 Individueel werken of samenwerken Buitenspel en spelen in het speellokaal 470 Buitenspel 470 Spelen in het speellokaal Groepssamenstelling Waarom homogeen groeperen? Praktische problemen bij homogeen groeperen Voordelen van heterogeen groeperen 477 Leren van en met elkaar 477 Aandacht voor stabiliteit en continuiteit 478 Rijke sociale ervaringen Een geïntegreerde groep 2/ Afspraken, regels en routines Contacten met ouders Informele contacten Formele contacten 485 Groepsouderavonden 486 Schoolouderavonden Samenwerking met ouders Huisbezoek 489

8 9.4.5 Gesprekken voeren met ouders 491 Entreegesprekken/kennismakingsgesprekken 491 Gesprekken op initiatief van de ouders 491 Geprekken op initiatief van de leerkracht 492 Tienminutengesprekken 492 Gesprekstechnieken Kwaliteitsbewaking Kindvolgsystemen 498 Bijlagen 1 Kerndoelen voor de basisschool Drie doelgebieden voor het werken met jonge kinderen 511 Geraadpleegde literatuur 513 Illustratieverantwoording 521 Personenregister 523 Zakenregister 525